Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Да́нія (дацк.: Danmark), Карале́ўства Да́нія (дацк.: Kongeriget Danmark) — краіна ў паўночнай Еўропе на ўзбярэжжах Балтыйскага і Паўночнага мораў. Геаграфічна Данія ўключае ў сябе паўвостраў Ютландыя (Jylland), па якім мяжуе з Германіяй, і 409 астравоў, з якіх 90 населеныя, сярод якіх найбольш вядомыя такія, як Зеландыя (дацк.: Sjælland), Фюн (дацк.: Fyn), Паўночная Ютландыя (дацк.: Vendsyssel-Thy), Лоланд, Фальстэр і Борнхальм, да таго ж на Зеландыі (Sjælland) размяшчаецца сталіца Даніі Капенгаген. Даніі належаць таксама Фарэрскія астравы ў Паўночнай Атлантыцы і найвялікшы ў свеце востраў Грэнландыя. Дзяржаўны лад — канстытуцыйная манархія.
| |||||
  | |||||
| Дэвіз: «Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke (бел.: Дапамога Госпада, любоў народа, сіла Даніі)» | |||||
| Гімн: «Der er et yndigt land» | |||||
| Заснавана | VIII стагоддзе | ||||
| Афіцыйная мова | дацкая | ||||
| Сталіца | Капенгаген | ||||
| Найбуйнейшы горад | Капенгаген | ||||
| Форма кіравання | Канстытуцыйная манархія | ||||
| Кіраўнік дзяржавы | Фрэдэрык Х Метэ Фрэдэрыксен | ||||
| Дзярж. рэлігія | Лютэранства | ||||
| Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 132-я ў свеце 43 098,31 км² 1,64 | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2010) • Шчыльнасць | 5 540 241 чал. (104-я) 126,4 чал./км² | ||||
| ВУП • Разам (2005) • На душу насельніцтва | $187 977 млн. (45-ы) $34 700 | ||||
| Этнахаронім | датчанін, датчанка | ||||
| Валюта | дацкая крона | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .dk | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | DK | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | DNK | ||||
| Код МАК | DEN | ||||
| Тэлефонны код | +45 | ||||
| Часавыя паясы | (UTC+1) CEST (UTC+2) | ||||
Гісторыя
Ранняя гісторыя
Як сведчаць археалагічныя знаходкі, людзі стала засялілі Скандынавію не пазней як 12 800 год таму, па адыходзе апошняга ледавіка; земляробства з’явілася тут каля 3 тыс. гадоў да н.э. Прыкладна 200 н.э. датаваныя першыя знойдзеныя рунічныя надпісы. Целы сваіх памерлых насельнікі тагачаснай Даніі, як і многія іншыя паганцы-індаеўрапейцы, спальвалі і хавалі ў курганах — ажно да ХІ стагоддзя н.э., да хрысціянізацыі Даніі каля 980 года каралём (ад яго мянушкі бярэ сваю назву сучасная тэхналогія Bluetooth). Цягам ХХ стагоддзя ў балотах Даніі (як і Англіі) неаднаразова знаходзілі «балотныя целы» — выдатна захаваныя з дахрысціянскіх часоў у кіслым асяроддзі трупы людзей, забітых і кінутых (часам з вяроўкай на шыі) у балота.
Эпоха вікінгаў
Шырока разрэкламаваным перыядам дацкай (роўна як і шведскай) гісторыі з’яўляецца «эпоха вікінгаў» (793—1066 гг. н.э.), падчас якой піраты са Скандынавіі рабавалі землі па ўзбярэжжах кантынентальнай Еўропы, служылі наймітамі візантыйскіх імператараў, каланізавалі Ісландыю, Фарэрскія астравы, Грэнландыю і ўсходняе ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі, а дацкія каралі некаторы час кіравалі Англіяй. Канец гэтай эпохі звычайна датуецца годам нарманскай заваёвы Англіі; аб’ектыўнымі прычынамі заняпаду сталі ваеннае і сацыяльнае развіццё феадальнага грамадства ў Еўропе, а таксама няўхільнае пагаршэнне клімату ў Паўночнай Атлантыцы, асабліва ад XIII стагоддзя — наступленне Малога ледавіковага перыяду. Падвышанай увагай да «эпохі вікінгаў» і да ўласна піратаў-вікінгаў — якія нават для тагачаснага скандынаўскага насельніцтва былі хутчэй — мы абавязаныя, напэўна, значна пазнейшым акалічнасцям: рамантычным у ХІХ стагоддзі і турыстычным у ХХ стагоддзі.
Сярэднявечча
У час Сярэднявечча перыяды грамадзянскіх войнаў чаргаваліся з перыядамі цэнтралізацыі ўлады, падвышэння падаткаў і дзяржаўнага будаўніцтва; вяліся войны — пераважна з нямецкімі княствамі на поўдні і суседняй Швецыяй. Вальдэмар Вялікі (1131—1182), чарговы «моцны» кароль, пабудаваў замак у вёсцы Havn, адкуль і пачаўся цяперашні Капенгаген — København — і здзейсніў некалькі «крыжовых паходаў» дзеля падпарадкавання земляў сучаснай Эстоніі (распаўсюджаная легенда аб паходжанні дацкага сцяга, Данеброгу, сцвярджае, што ён нібыта ўпаў з нябёсаў у 1219 годзе ў пераломны момант адной з сутычак у Эстоніі). З 1397 па 1521 гады Данія, Нарвегія і Швецыя (а таксама сённяшняя Фінляндыя, Ісландыя, Фарэрскія астравы і Грэнландыя) былі аб’яднаныя (вядомай як Кальмарская унія) і фактычна знаходзіліся пад уладай дацкіх манархаў.
Новы час
Рэфармацыя пачалася ў Даніі ў 1536 годзе, і хутка Лютэранская царква стала афіцыйнай дзяржаўнай царквой Даніі; па канфіскацыі зямель, што належалі Рымска-каталіцкаму касцёлу, даходы караля ўзраслі ўтрая. Як апірышча пратэстанства, Данія была ўцягнутая ў Трыццацігадовую вайну і ў выніку паразы (1658) згубіла, у прыватнасці, свае найбагацейшыя правінцыі на поўдні сучаснай Швецыі, у Сканіі — гістарычна дацкія землі. Першай дацкай «далёкай» калоніяй было невялічкае паселішча і на паўднёвым узбярэжжы Індыі (ад 1620 года; у 1845 прададзены Вялікабрытаніі). Данія пабудавала таксама чатыры замкі на заходнім узбярэжжы Афрыкі (у адным з тых замкаў, захаваным дасёння, размяшчаецца рэзідэнцыя прэзідэнта Ганы) і каланізавала некалькі астравоў у Карыбскім моры. Прыгоннае права ў Даніі праіснавала з 1733 па 1788 гады і было скасавана на просьбы шырокіх буржуазных мас. Падчас Напалеонаўскіх войнаў Данія ўзяла бок Францыі і ў выніку ў 1814 годзе страціла Нарвегію.
Найноўшы час
У неспакойны для Еўропы рэвалюцыйны час (а дацкіх каралёў ад пачатку XVI стагоддзя называюць па чарзе толькі Хрысціянамі і Фрэдэрыкамі) падпісаў 5 чэрвеня 1849 года Канстытуцыю і ператварыў Данію з абсалютнай у канстытуцыйную манархію. Апошняя тэрытарыяльная страта — зямлі Шлезвіг-Гольштайн у выніку вайны з Прусіяй — адбылася ў 1864 годзе. Падчас Першай Сусветнай вайны Данія трымалася нейтралітэту і цалкам захавала свае людскія і матэрыяльныя рэсурсы; больш за тое, ёй прапанавана было вярнуць Шлезвіг-Гольштайн, але кіраўніцтва краіны з’ініцыявала рэферэндум сярод жыхароў аспрэчанай правінцыі, паводле вынікаў якога ў 1920 годзе ад Германіі да Даніі адышоў толькі паўночны Шлезвіг. У 1940 амаль без супраціву здалася Германіі і карысталася, прынамсі да 1943 года, значнай самастойнасцю ва ўнутранай палітыцы. Вызваленая амерыканскімі войскамі 5 мая 1945 года; пасля вайны адмовілася ад палітыкі нейтралітэту і ўступіла ў НАТА. З’яўляецца, поруч з Беларуссю, краінай-заснавальніцай ААН, уваходзіць у Еўрасаюз (хоць і адмовілася на рэферэндуме ў 2000 годзе ад уводу еўра), ратыфікавала Шэнгенскія пагадненні.
Краіна
Геаграфія
Прыблізныя каардынаты Даніі 56°00 N, 10°00 E. Агульная плошча (без уліку Фарэрскіх астравоў і Грэнландыі) 43 094 км²; азёры займаюць прыблізна 700 км². Найвышэйшы пункт 171 м (ненаселенае месца M?lleh?j), найніжэйшы — 7 м ніжэй за ўзровень мора (Lammefjord). Самая доўгая рака Даніі — Гудзена. Сярод іншых буйных рэк Стора і .
Па сушы мяжуе з Германіяй, даўжыня мяжы 68 км; даўжыня берагавой лініі 7 314 км. Клімат марскі ўмераны (Cfb, паводле класіфікацыі Кёпена), пад уплывам цёплага цячэння Гальфстрыму. У структуры землекарыстання пашні займаюць 54 %, лясы 13 % (з іх 72 % знаходзяцца ў прыватнай уласнасці).
-
![image]()
Ютландыя ў жніўні. -
![image]()
Востраў у праліве Катэгат -
![image]()
Возера Раўнсэ ўзімку -
![image]()
Прыбярэжны луг на паўночным захадзе Даніі
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
Данія падзяляецца на 5 абласцей (regioner) і 98 раёнаў (kommuner, адз.лік: kommune). Найбуйнейшыя гарады — сталіца Капенгаген (насельніцтва 501 664 чалавек на 1 студзеня 2004 [1]), а таксама Орхус (Århus, 228 547 чалавек), Ольбарг (Aalborg, 121 549 чалавек) і Одэнсе (Odense, 145 554 чалавек).
Палітыка
Данія — парламенцкая канстытуцыйная манархія з 1849 года, найстарэйшая манархія ў Еўропе з амаль неразрыўнай лініяй наследавання: першыя каралі Даніі, вядомыя з Х стагоддзя — продкі цяперашняй каралевы Маргрэтэ II (Margrethe Alexandrine Þórhildur Ingrid). Заканадаўчую ўладу мае аднапалатны (дзвюхпалатны да рэферэндуму 1953 года) прадстаўнічы орган — Folketing, у якім 179 дэпутацкіх месцаў. Каралева прызначае прэм'ер-міністра (звычайна старшыню , набраўшай на выбарах больш за ўсіх галасоў) і кабінет міністраў; парламент можа выказаць недавер і распусціць кабінет. Парламенцкія выбары адбываюцца раз на чатыры гады па прапарцыйнай сістэме з нізкім парогам у 2 %, што спрыяе шматпартыйнасці: так, па выніках выбараў 2005 года, у парламенце прадстаўлена 7 партый. Пасля выбараў 2001 года, парламенцкую большасць складае ліберальна-кансерватыўная кааліцыя на чале з прэм’ер-міністрам Андэрсам Фогам Расмусенам, старшынёй «Левай партыі» (Venstre [2] — у дацкай палітычнай сістэме тэрмін «левыя» азначае не сацыялістаў, а лібералаў). Суддзі прызначаюцца дзейсным манархам і не падуладныя парламенту ці ўраду; пазбаўленым ад пасады суддзя можа быць толькі ў выключных выпадках па рашэнні адмысловага старонняга суда.
Эканоміка
Сукупны ўнутраны прадукт (СУП) у 2005 годзе склаў $187,721 млрд, або 0,315 % сусветнай эканомікі [3]. Данія — самадастатковая краіна ў сэнсе забяспечанасці энерганосьбітамі (нафта, газ, вецер) і сельскагаспадарчай прадукцыяй (зерне, бульба, прадукты жывёлагадоўлі). Буйнейшыя гандлёвыя партнёры — Германія (18,7 % экспарту, 23,1 % імпарту), Швецыя (адпаведна 12,6 % і 13 %) і Вялікабрытанія (8,5 % і 7 %). Цягам другой паловы ХХ стагоддзя структура дацкай эканомікі заўважна змянілася: з аграрна-індустрыяльнай краіны Данія зрабілася краінай постіндустрыяльнай, з выразным дамінаваннем сферы паслуг (75.9 % СУП і 79 % рабочых месцаў) і значнай перавагай індустрыяльнай вытворчасці (22.1 % СУП, 17 % занятых — у 1960 годзе было 40 %) над сельскай і рыбнай гаспадаркай (2 % СУП, 4 % занятых — у 1960 годзе было 20 %). У сярэднім на адно прадпрыемства прыпадае 10 рабочых месцаў. Гадавы прырост СУП у апошнія пяць гадоў складаў 1,3 % (2001), 0,5 % (2002) 0,7 % (2003), 2,4 % (2004) і 2,2 % (2005); беспрацоўе ў той жа час вагалася паміж 5 %-6 %. Традыцыйна высокія выдаткі дзяржавы на сацыяльнае забеспячэнне (бясплатная адукацыя, часткова бясплатная медыцына, вялікія выплаты беспрацоўным і пенсіі) адбіваюцца на рабочых Даніі ў выглядзе высокіх падаходных падаткаў (ад 9 %-44 % для звышбедных і бедных гаспадарак, і да 44 %-62 % для сярэдняга класу) і на ўсіх грамадзянах, вымушаных плаціць 25 % ПДВ нават пры пакупках ежы. Галоўнае пытанне, што стаіць перад дацкай, роўна як і іншымі сацыяльна-арыентаванымі рыначнымі эканомікамі — як забяспечыць стабільны эканамічны рост пры існых сацыяльных стандартах і дэмаграфічных тэндэнцыях.
Транспарт
На 1 студзеня 2004 года [4] даўжыня аўтамабільных дарог Даніі складала 72 075 км, з іх 1 027 км . Узровень аўтамабілізацыі насельніцтва — 659 машын на тысячу сем’яў. Сярэдні расход паліва для зарэгістраваных у 2004 годзе машын з бензінавымі і рухавікамі склаў 61/2 літраў на 100 км, ці на літр менш чым у 1998. Большасць пасажырскіх перавозак у Даніі — 77 % — здзяйсняецца аўтамабілямі, 12 % аўтобусамі і 7 % чыгункай; вага велаперавозак няўхісна змяншаецца: за 2002 год сярэдні датчанін накатаў на ровары 435 км. Даўжыня чыгуначнага палатна — 2 785 км, або 64 км на 1 тыс. км^(2) тэрыторыі (2004); амаль чвэрць дарог . Жыхары Капенгагену ганарацца адкрытымі ў 2002—2003 гадах дзвюма лініямі метро [5] агульнай працягласцю ў 17 км; вагончыкі італьянскай вытворчасці (па тры на састаў) рухаюцца без кіроўцы з сярэдняй хуткасцю 40 км/г, выязджаючы па-за цэнтрам гораду на паверхню. Рэгулярныя пасажырскія авіярэйсы ў Даніі прымаюць 10 аэрапортаў, прычым на [6] Архівавана 2 жніўня 2002. прыпадае 84 % авіяперавозак. Дацкі гандлёвы флот налічвае каля 450 караблёў і з’яўляецца 16-м у свеце і 6-м у Еўрасаюзе.
Народ
Дэмаграфія
Насельніцтва Даніі, па дадзеных на 1 студзеня 2005, складала 5 млн 411 тыс. 405 чалавек [7]. Меркаваная працягласць жыцця — 74,9 года для мужчын і 79,5 года для жанчын; найчасцейшыя прычыны смерцяў — рак і сардэчныя хваробы. Сярэдні век датчанаў складае амаль 40 гадоў (39,6 на 1 студзеня 2005) і працягвае ўзрастаць. Сярэдні рост — 180,9 см, і таксама мае тэндэнцыю да павялічэння. (колькасць дзяцей, народжаных у сярэднім адной жанчынай) роўны 1,7 і з’яўляецца адносна высокім для Еўропы — хоць для простага ўзнаўлення папуляцыі ён павінен быць не ніжэйшым за 2,1. Працягвае павялічвацца век, у каторым жанчыны нараджаюць першае дзіця: у 2003 годзе ён складаў у сярэднім 30,1 года. Скарачаецца колькасць шлюбаў: у 2005 годзе толькі 45 % жанчын у 30 гадоў былі пабраныя, тады як у 1970 такіх было 88 %. За той жа час сярэдні шлюбны век жанчын узрос з 22,8 да 30,5 года, і мужчын з 25,1 да 32,9 года. Больш за траціну дарослых увогуле жывуць асобна. Цягам 2003 года было здзейснена 15 567 абортаў (12,5 на тысячу жанчын). Дзяцей часцей называюць Jens, Peter, Lars (хлопчыкаў) або Kirsten, Mathilde, Anne (дзяўчынак); найбольш распаўсюджанае прозвішча — Jensen, што значыць Янаў сын — Іваноў (56 на тысячу). Важнай крыніцай павялічэння насельніцтва Даніі застаецца іміграцыя: колькасць імігрантаў складае ўжо 452 095 чалавек, альбо 8 % усёй папуляцыі. Палова з іх еўрапейскага паходжання (Нарвегія, Швецыя, Германія, былая Югаславія, Польшча), хоць краінай-лідарам па пастаўках мігрантаў у Данію застаецца Турцыя.
Рэлігія і свабоды
Афіцыйная рэлігія ў Даніі — : , Folkekirken, ахоплівае 84,7 % насельніцтва [8] Архівавана 29 чэрвеня 2007.. Царкоўны падатак складае ад 0,42 % да 1,51 % з чалавека ў залежнасці ад месца жыхарства і даходу. Паводле арганізацыі «Рэпарцёры без межаў», па паказчыку ў 2005 годзе знаходзілася на першым месцы з 167-х краін [9]. Прычым свабодны ў Даніі не толькі друк: можна свабодна, напрыклад, вывешваць над ратушнай плошчай вясёлкавыя палатніны і ладзіць адпаведныя шэсці [10]; аднаполыя «шлюбы» ўзаконеныя пад назвай «зарэгістраваных партнёрстваў». У 2004 годзе сярэдні датчанін штодзень праводзіў ля тэлевізара 2 гадзіны 44 хвіліны. Найбольш папулярнымі кінафільмамі за 1976—2004 гады ў Даніі аказаліся «» і «The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring» — адпаведна 1,36 і 1,33 млн прададзеных квіткоў. [11]
Адукацыя і навука
Базавая дзевяцігадовая адукацыя з’яўляецца ў Даніі абавязковай для кожнага дзіцяці ад 7-мі год. Найбольш распаўсюджаная форма атрымання такой адукацыі — гэта наведванне мясцовай «народнай школы» (Folkeskole, ахоплівае каля 88 % дзяцей) або прыватнай школы з 1-га па 9-ты ці, пры жаданні, 10-ты клас. Як школьную, гэтак і вышэйшую адукацыю грамадзяне краіны могуць атрымаць бясплатна. Статус вышэйшых у 2003 годзе мелі 162 навучальныя ўстановы, з іх 6 універсітэтаў або ўніверсітэцкіх цэнтраў, у якіх навучаліся 78 993 студэнтаў [12]. Сярод 25-64-гадовых датчанаў 28 % мелі ў 2002 годзе вышэйшую адукацыю; меркаваная сярэдняя працягласць адукацыі дзяцей, якія толькі пайшлі ў школу, ацэньваецца ў 16,1 гады. У Даніі налічваецца амаль 5 тысяч аспірантаў. Па дадзеных арганізацыі ISI Web of Knowledge [13] Архівавана 2 лютага 2007., 51 159 навуковых артыкулаў, прынамсі адзін з аўтараў якіх мае дацкі адрас, за 2001 — пачатак 2006 года было ўнесена ў каталог Science Citation Index Expanded (параўн. з 21 686 — з украінскімі адрасамі, 70 690 — з польскімі, і толькі 1 291 — з беларускімі). На навуковыя даследаванні і распрацоўкі ў 2003 годзе было выдаткавана 2,63 % СУП, прычым прыватныя выдаткі роўніліся 1,83 % СУП, г.зн. больш за дзве траціны ад усяе сумы.
Асобы і брэнды
У экспартным варыянце культурнага пантэону Даніі дамінуюць тры постаці: гэта казачнік Ханс Крысціян Андэрсен, філосаф Сёрэн К’еркегор і фізік яўрэйскага паходжання Нільс Бор. Выхаванцам савецкай школы павінны быць памятныя таксама астраном Ціха Браге (1546—1601), чые запісы назіранняў планетных рухаў леглі ў падмурак кеплеравых законаў нябеснай механікі; астраном Оле Ромер (1644—1710), які ўпершыню вылічыў хуткасць святла; фізік Ганс Эрстэд (1777—1851), які назіраў сувязь паміж пераменным токам і магнітным полем. А аматары «элітарнага» мінімалісцкага кіно чулі пра рэжысёра Ларса фон Трыера, да чыйго кабінету ў капенгагенскай студыі вядзе доўгі калідор дацкамоўных цытат з яшчэ больш вядомага, хаця і не дацкага, дзеяча Маа Цзэдуна. З Даніі ў 1949 годзе пачалі сваё пераможнае шэсце па свеце дзіцячыя кубікі [14] (па-дацку leg godt — гуляй добра), вытворчасць якіх сёння дасягае 600 штук штосекунду. Дацкаму бровару належаць піўныя брэнды «» і «» [15]. Але ўсё ж, мабыць, найбольш вядомая дацкая фігура — прыдуманы англійскім драматургам Шэкспірам Гамлет, прынц Дацкі, які жыў, паводле п’есы, у рэальным замку Кронборг на поўначы ад Капенгагену.
Гл. таксама
- Першы кароль Даніі — Кнуд I Гардэкнуд
- Рака Конгеа
- Рака Ск'ерн
- Парламенцкія выбары ў Даніі, 2011
- Замак Фрэдэрыксборг
- Андэрс Фог Расмусэн
- Петэр Шмейхель
Заўвагі
- таксама грэнландская ў Грэнландыі і фарэрская на Фарэрскіх астравах, а ў паўднёвай Даніі - нямецкая мова.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Данія- Афіцыйная дацкая статыстыка Danmarks Statistik
- Афіцыйны інфармацыйны партал denmark.dk
- Англамоўны турыстычны партал visitdenmark.dk
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Da niya dack Danmark Karale ystva Da niya dack Kongeriget Danmark kraina y paynochnaj Eyrope na yzbyarezhzhah Baltyjskaga i Paynochnaga moray Geagrafichna Daniya yklyuchae y syabe payvostray Yutlandyya Jylland pa yakim myazhue z Germaniyaj i 409 astravoy z yakih 90 naselenyya syarod yakih najbolsh vyadomyya takiya yak Zelandyya dack Sjaelland Fyun dack Fyn Paynochnaya Yutlandyya dack Vendsyssel Thy Loland Falster i Bornhalm da tago zh na Zelandyi Sjaelland razmyashchaecca stalica Danii Kapengagen Danii nalezhac taksama Farerskiya astravy y Paynochnaj Atlantycy i najvyalikshy y svece vostray Grenlandyya Dzyarzhayny lad kanstytucyjnaya manarhiya Karaleystva Daniya dack Kongeriget Danmark Scyag Danii Gerb DaniiDeviz Guds hjaelp Folkets kaerlighed Danmarks styrke bel Dapamoga Gospada lyuboy naroda sila Danii Gimn Der er et yndigt land source source track Zasnavana VIII stagoddzeAficyjnaya mova dackayaStalica KapengagenNajbujnejshy gorad KapengagenForma kiravannya Kanstytucyjnaya manarhiyaKiraynik dzyarzhavy Frederyk H Mete FrederyksenDzyarzh religiya LyuteranstvaPloshcha Usyago vodnaj paverhni 132 ya y svece 43 098 31 km 1 64Naselnictva Acenka 2010 Shchylnasc 5 540 241 chal 104 ya 126 4 chal km VUP Razam 2005 Na dushu naselnictva 187 977 mln 45 y 34 700Etnaharonim datchanin datchankaValyuta dackaya kronaInternet damen dkKod ISO Alpha 2 DKKod ISO Alpha 3 DNKKod MAK DENTelefonny kod 45Chasavyya payasy UTC 1 CEST UTC 2 GistoryyaAsnoyny artykul Gistoryya Danii Rannyaya gistoryya Yak svedchac arhealagichnyya znahodki lyudzi stala zasyalili Skandynaviyu ne paznej yak 12 800 god tamu pa adyhodze aposhnyaga ledavika zemlyarobstva z yavilasya tut kalya 3 tys gadoy da n e Prykladna 200 n e datavanyya pershyya znojdzenyya runichnyya nadpisy Cely svaih pamerlyh naselniki tagachasnaj Danii yak i mnogiya inshyya pagancy indaeyrapejcy spalvali i havali y kurganah azhno da HI stagoddzya n e da hrysciyanizacyi Danii kalya 980 goda karalyom ad yago myanushki byare svayu nazvu suchasnaya tehnalogiya Bluetooth Cyagam HH stagoddzya y balotah Danii yak i Anglii neadnarazova znahodzili balotnyya cely vydatna zahavanyya z dahrysciyanskih chasoy u kislym asyaroddzi trupy lyudzej zabityh i kinutyh chasam z vyaroykaj na shyi u balota Garolday kamen z runichnymi nadpisamiEpoha vikingay Shyroka razreklamavanym peryyadam dackaj royna yak i shvedskaj gistoryi z yaylyaecca epoha vikingay 793 1066 gg n e padchas yakoj piraty sa Skandynavii rabavali zemli pa yzbyarezhzhah kantynentalnaj Eyropy sluzhyli najmitami vizantyjskih imperataray kalanizavali Islandyyu Farerskiya astravy Grenlandyyu i yshodnyae yzbyarezhzha Paynochnaj Ameryki a dackiya karali nekatory chas kiravali Angliyaj Kanec getaj epohi zvychajna datuecca godam narmanskaj zavayovy Anglii ab ektyynymi prychynami zanyapadu stali vaennae i sacyyalnae razviccyo feadalnaga gramadstva y Eyrope a taksama nyayhilnae pagarshenne klimatu y Paynochnaj Atlantycy asabliva ad XIII stagoddzya nastuplenne Maloga ledavikovaga peryyadu Padvyshanaj uvagaj da epohi vikingay i da ylasna piratay vikingay yakiya navat dlya tagachasnaga skandynayskaga naselnictva byli hutchej my abavyazanyya napeyna znachna paznejshym akalichnascyam ramantychnym u HIH stagoddzi i turystychnym u HH stagoddzi Syarednyavechcha U chas Syarednyavechcha peryyady gramadzyanskih vojnay chargavalisya z peryyadami centralizacyi ylady padvyshennya padatkay i dzyarzhaynaga budaynictva vyalisya vojny peravazhna z nyameckimi knyastvami na poydni i susednyaj Shvecyyaj Valdemar Vyaliki 1131 1182 chargovy mocny karol pabudavay zamak u vyoscy Havn adkul i pachaysya cyaperashni Kapengagen Kobenhavn i zdzejsniy nekalki kryzhovyh pahoday dzelya padparadkavannya zemlyay suchasnaj Estonii raspaysyudzhanaya legenda ab pahodzhanni dackaga scyaga Danebrogu scvyardzhae shto yon nibyta ypay z nyabyosay u 1219 godze y peralomny momant adnoj z sutychak u Estonii Z 1397 pa 1521 gady Daniya Narvegiya i Shvecyya a taksama syonnyashnyaya Finlyandyya Islandyya Farerskiya astravy i Grenlandyya byli ab yadnanyya vyadomaj yak Kalmarskaya uniya i faktychna znahodzilisya pad uladaj dackih manarhay Novy chas Karona Imperyi Refarmacyya pachalasya y Danii y 1536 godze i hutka Lyuteranskaya carkva stala aficyjnaj dzyarzhaynaj carkvoj Danii pa kanfiskacyi zyamel shto nalezhali Rymska katalickamu kascyolu dahody karalya yzrasli ytraya Yak apiryshcha pratestanstva Daniya byla ycyagnutaya y Tryccacigadovuyu vajnu i y vyniku parazy 1658 zgubila u pryvatnasci svae najbagacejshyya pravincyi na poydni suchasnaj Shvecyi u Skanii gistarychna dackiya zemli Pershaj dackaj dalyokaj kaloniyaj bylo nevyalichkae paselishcha i na paydnyovym uzbyarezhzhy Indyi ad 1620 goda u 1845 pradadzeny Vyalikabrytanii Daniya pabudavala taksama chatyry zamki na zahodnim uzbyarezhzhy Afryki u adnym z tyh zamkay zahavanym dasyonnya razmyashchaecca rezidencyya prezidenta Gany i kalanizavala nekalki astravoy u Karybskim mory Prygonnae prava y Danii praisnavala z 1733 pa 1788 gady i bylo skasavana na prosby shyrokih burzhuaznyh mas Padchas Napaleonayskih vojnay Daniya yzyala bok Francyi i y vyniku y 1814 godze stracila Narvegiyu Najnoyshy chas U nespakojny dlya Eyropy revalyucyjny chas a dackih karalyoy ad pachatku XVI stagoddzya nazyvayuc pa charze tolki Hrysciyanami i Frederykami padpisay 5 chervenya 1849 goda Kanstytucyyu i peratvaryy Daniyu z absalyutnaj u kanstytucyjnuyu manarhiyu Aposhnyaya terytaryyalnaya strata zyamli Shlezvig Golshtajn u vyniku vajny z Prusiyaj adbylasya y 1864 godze Padchas Pershaj Susvetnaj vajny Daniya trymalasya nejtralitetu i calkam zahavala svae lyudskiya i materyyalnyya resursy bolsh za toe yoj prapanavana bylo vyarnuc Shlezvig Golshtajn ale kiraynictva krainy z inicyyavala referendum syarod zhyharoy asprechanaj pravincyi pavodle vynikay yakoga y 1920 godze ad Germanii da Danii adyshoy tolki paynochny Shlezvig U 1940 amal bez supracivu zdalasya Germanii i karystalasya prynamsi da 1943 goda znachnaj samastojnascyu va ynutranaj palitycy Vyzvalenaya amerykanskimi vojskami 5 maya 1945 goda paslya vajny admovilasya ad palityki nejtralitetu i ystupila y NATA Z yaylyaecca poruch z Belarussyu krainaj zasnavalnicaj AAN uvahodzic u Eyrasayuz hoc i admovilasya na referendume y 2000 godze ad uvodu eyra ratyfikavala Shengenskiya pagadnenni KrainaKartaGeagrafiya Prybliznyya kaardynaty Danii 56 00 N 10 00 E Agulnaya ploshcha bez uliku Farerskih astravoy i Grenlandyi 43 094 km azyory zajmayuc pryblizna 700 km Najvyshejshy punkt 171 m nenaselenae mesca M lleh j najnizhejshy 7 m nizhej za yzroven mora Lammefjord Samaya doygaya raka Danii Gudzena Syarod inshyh bujnyh rek Stora i Pa sushy myazhue z Germaniyaj dayzhynya myazhy 68 km dayzhynya beragavoj linii 7 314 km Klimat marski ymerany Cfb pavodle klasifikacyi Kyopena pad uplyvam cyoplaga cyachennya Galfstrymu U struktury zemlekarystannya pashni zajmayuc 54 lyasy 13 z ih 72 znahodzyacca y pryvatnaj ulasnasci Yutlandyya y zhniyni Vostray u pralive Kategat Vozera Raynse yzimku Prybyarezhny lug na paynochnym zahadze DaniiAdministracyjna terytaryyalny padzel Daniya padzyalyaecca na 5 ablascej regioner i 98 rayonay kommuner adz lik kommune Najbujnejshyya garady stalica Kapengagen naselnictva 501 664 chalavek na 1 studzenya 2004 1 a taksama Orhus Arhus 228 547 chalavek Olbarg Aalborg 121 549 chalavek i Odense Odense 145 554 chalavek Prync Karony Frederyk z pryncesaj Mery na Farerah Cherven 2005Palityka Daniya parlamenckaya kanstytucyjnaya manarhiya z 1849 goda najstarejshaya manarhiya y Eyrope z amal nerazryynaj liniyaj nasledavannya pershyya karali Danii vyadomyya z H stagoddzya prodki cyaperashnyaj karalevy Margrete II Margrethe Alexandrine THorhildur Ingrid Zakanadaychuyu yladu mae adnapalatny dzvyuhpalatny da referendumu 1953 goda pradstaynichy organ Folketing u yakim 179 deputackih mescay Karaleva pryznachae prem er ministra zvychajna starshynyu nabrayshaj na vybarah bolsh za ysih galasoy i kabinet ministray parlament mozha vykazac nedaver i raspuscic kabinet Parlamenckiya vybary adbyvayucca raz na chatyry gady pa praparcyjnaj sisteme z nizkim parogam u 2 shto spryyae shmatpartyjnasci tak pa vynikah vybaray 2005 goda u parlamence pradstaylena 7 partyj Paslya vybaray 2001 goda parlamenckuyu bolshasc skladae liberalna kanservatyynaya kaalicyya na chale z prem er ministram Andersam Fogam Rasmusenam starshynyoj Levaj partyi Venstre 2 u dackaj palitychnaj sisteme termin levyya aznachae ne sacyyalistay a liberalay Suddzi pryznachayucca dzejsnym manarham i ne paduladnyya parlamentu ci yradu pazbaylenym ad pasady suddzya mozha byc tolki y vyklyuchnyh vypadkah pa rashenni admyslovaga staronnyaga suda Ekanomika Sukupny ynutrany pradukt SUP u 2005 godze sklay 187 721 mlrd abo 0 315 susvetnaj ekanomiki 3 Daniya samadastatkovaya kraina y sense zabyaspechanasci energanosbitami nafta gaz vecer i selskagaspadarchaj pradukcyyaj zerne bulba pradukty zhyvyolagadoyli Bujnejshyya gandlyovyya partnyory Germaniya 18 7 ekspartu 23 1 impartu Shvecyya adpavedna 12 6 i 13 i Vyalikabrytaniya 8 5 i 7 Cyagam drugoj palovy HH stagoddzya struktura dackaj ekanomiki zayvazhna zmyanilasya z agrarna industryyalnaj krainy Daniya zrabilasya krainaj postindustryyalnaj z vyraznym daminavannem sfery paslug 75 9 SUP i 79 rabochyh mescay i znachnaj peravagaj industryyalnaj vytvorchasci 22 1 SUP 17 zanyatyh u 1960 godze bylo 40 nad selskaj i rybnaj gaspadarkaj 2 SUP 4 zanyatyh u 1960 godze bylo 20 U syarednim na adno pradpryemstva prypadae 10 rabochyh mescay Gadavy pryrost SUP u aposhniya pyac gadoy skladay 1 3 2001 0 5 2002 0 7 2003 2 4 2004 i 2 2 2005 bespracoye y toj zha chas vagalasya pamizh 5 6 Tradycyjna vysokiya vydatki dzyarzhavy na sacyyalnae zabespyachenne byasplatnaya adukacyya chastkova byasplatnaya medycyna vyalikiya vyplaty bespracoynym i pensii adbivayucca na rabochyh Danii y vyglyadze vysokih padahodnyh padatkay ad 9 44 dlya zvyshbednyh i bednyh gaspadarak i da 44 62 dlya syarednyaga klasu i na ysih gramadzyanah vymushanyh placic 25 PDV navat pry pakupkah ezhy Galoynae pytanne shto staic perad dackaj royna yak i inshymi sacyyalna aryentavanymi rynachnymi ekanomikami yak zabyaspechyc stabilny ekanamichny rost pry isnyh sacyyalnyh standartah i demagrafichnyh tendencyyah Transpart Cyagnik DSB prybyy u Gamburg Germaniya Na 1 studzenya 2004 goda 4 dayzhynya aytamabilnyh darog Danii skladala 72 075 km z ih 1 027 km Uzroven aytamabilizacyi naselnictva 659 mashyn na tysyachu sem yay Syaredni rashod paliva dlya zaregistravanyh u 2004 godze mashyn z benzinavymi i ruhavikami sklay 61 2 litray na 100 km ci na litr mensh chym u 1998 Bolshasc pasazhyrskih peravozak u Danii 77 zdzyajsnyaecca aytamabilyami 12 aytobusami i 7 chygunkaj vaga velaperavozak nyayhisna zmyanshaecca za 2002 god syaredni datchanin nakatay na rovary 435 km Dayzhynya chygunachnaga palatna 2 785 km abo 64 km na 1 tys km 2 terytoryi 2004 amal chverc darog Zhyhary Kapengagenu ganaracca adkrytymi y 2002 2003 gadah dzvyuma liniyami metro 5 agulnaj pracyaglascyu y 17 km vagonchyki italyanskaj vytvorchasci pa try na sastay ruhayucca bez kiroycy z syarednyaj hutkascyu 40 km g vyyazdzhayuchy pa za centram goradu na paverhnyu Regulyarnyya pasazhyrskiya aviyarejsy y Danii prymayuc 10 aeraportay prychym na 6 Arhivavana 2 zhniynya 2002 prypadae 84 aviyaperavozak Dacki gandlyovy flot nalichvae kalya 450 karablyoy i z yaylyaecca 16 m u svece i 6 m u Eyrasayuze NarodDemagrafiya Naselnictva Danii pa dadzenyh na 1 studzenya 2005 skladala 5 mln 411 tys 405 chalavek 7 Merkavanaya pracyaglasc zhyccya 74 9 goda dlya muzhchyn i 79 5 goda dlya zhanchyn najchascejshyya prychyny smercyay rak i sardechnyya hvaroby Syaredni vek datchanay skladae amal 40 gadoy 39 6 na 1 studzenya 2005 i pracyagvae yzrastac Syaredni rost 180 9 sm i taksama mae tendencyyu da pavyalichennya kolkasc dzyacej narodzhanyh u syarednim adnoj zhanchynaj royny 1 7 i z yaylyaecca adnosna vysokim dlya Eyropy hoc dlya prostaga yznaylennya papulyacyi yon pavinen byc ne nizhejshym za 2 1 Pracyagvae pavyalichvacca vek u katorym zhanchyny naradzhayuc pershae dzicya u 2003 godze yon skladay u syarednim 30 1 goda Skarachaecca kolkasc shlyubay u 2005 godze tolki 45 zhanchyn u 30 gadoy byli pabranyya tady yak u 1970 takih bylo 88 Za toj zha chas syaredni shlyubny vek zhanchyn uzros z 22 8 da 30 5 goda i muzhchyn z 25 1 da 32 9 goda Bolsh za tracinu daroslyh uvogule zhyvuc asobna Cyagam 2003 goda bylo zdzejsnena 15 567 abortay 12 5 na tysyachu zhanchyn Dzyacej chascej nazyvayuc Jens Peter Lars hlopchykay abo Kirsten Mathilde Anne dzyaychynak najbolsh raspaysyudzhanae prozvishcha Jensen shto znachyc Yanay syn Ivanoy 56 na tysyachu Vazhnaj krynicaj pavyalichennya naselnictva Danii zastaecca imigracyya kolkasc imigrantay skladae yzho 452 095 chalavek albo 8 usyoj papulyacyi Palova z ih eyrapejskaga pahodzhannya Narvegiya Shvecyya Germaniya bylaya Yugaslaviya Polshcha hoc krainaj lidaram pa pastaykah migrantay u Daniyu zastaecca Turcyya Religiya i svabody Aficyjnaya religiya y Danii Folkekirken ahoplivae 84 7 naselnictva 8 Arhivavana 29 chervenya 2007 Carkoyny padatak skladae ad 0 42 da 1 51 z chalaveka y zalezhnasci ad mesca zhyharstva i dahodu Pavodle arganizacyi Reparcyory bez mezhay pa pakazchyku y 2005 godze znahodzilasya na pershym mescy z 167 h krain 9 Prychym svabodny y Danii ne tolki druk mozhna svabodna napryklad vyveshvac nad ratushnaj ploshchaj vyasyolkavyya palatniny i ladzic adpavednyya shesci 10 adnapolyya shlyuby yzakonenyya pad nazvaj zaregistravanyh partnyorstvay U 2004 godze syaredni datchanin shtodzen pravodziy lya televizara 2 gadziny 44 hviliny Najbolsh papulyarnymi kinafilmami za 1976 2004 gady y Danii akazalisya i The Lord of the Rings The Fellowship of the Ring adpavedna 1 36 i 1 33 mln pradadzenyh kvitkoy 11 Adukacyya i navuka Bazavaya dzevyacigadovaya adukacyya z yaylyaecca y Danii abavyazkovaj dlya kozhnaga dzicyaci ad 7 mi god Najbolsh raspaysyudzhanaya forma atrymannya takoj adukacyi geta navedvanne myascovaj narodnaj shkoly Folkeskole ahoplivae kalya 88 dzyacej abo pryvatnaj shkoly z 1 ga pa 9 ty ci pry zhadanni 10 ty klas Yak shkolnuyu getak i vyshejshuyu adukacyyu gramadzyane krainy moguc atrymac byasplatna Status vyshejshyh u 2003 godze meli 162 navuchalnyya ystanovy z ih 6 universitetay abo yniversiteckih centray u yakih navuchalisya 78 993 studentay 12 Syarod 25 64 gadovyh datchanay 28 meli y 2002 godze vyshejshuyu adukacyyu merkavanaya syarednyaya pracyaglasc adukacyi dzyacej yakiya tolki pajshli y shkolu acenvaecca y 16 1 gady U Danii nalichvaecca amal 5 tysyach aspirantay Pa dadzenyh arganizacyi ISI Web of Knowledge 13 Arhivavana 2 lyutaga 2007 51 159 navukovyh artykulay prynamsi adzin z aytaray yakih mae dacki adras za 2001 pachatak 2006 goda bylo ynesena y katalog Science Citation Index Expanded parayn z 21 686 z ukrainskimi adrasami 70 690 z polskimi i tolki 1 291 z belaruskimi Na navukovyya dasledavanni i raspracoyki y 2003 godze bylo vydatkavana 2 63 SUP prychym pryvatnyya vydatki roynilisya 1 83 SUP g zn bolsh za dzve traciny ad usyae sumy Asoby i brendy Kubiki vyadomyya pa ysim svece ne mensh za kazki Andersena U ekspartnym varyyance kulturnaga panteonu Danii daminuyuc try postaci geta kazachnik Hans Krysciyan Andersen filosaf Syoren K erkegor i fizik yayrejskaga pahodzhannya Nils Bor Vyhavancam saveckaj shkoly pavinny byc pamyatnyya taksama astranom Ciha Brage 1546 1601 chye zapisy nazirannyay planetnyh ruhay legli y padmurak kepleravyh zakonay nyabesnaj mehaniki astranom Ole Romer 1644 1710 yaki ypershynyu vylichyy hutkasc svyatla fizik Gans Ersted 1777 1851 yaki naziray suvyaz pamizh peramennym tokam i magnitnym polem A amatary elitarnaga minimalisckaga kino chuli pra rezhysyora Larsa fon Tryera da chyjgo kabinetu y kapengagenskaj studyi vyadze doygi kalidor dackamoynyh cytat z yashche bolsh vyadomaga hacya i ne dackaga dzeyacha Maa Czeduna Z Danii y 1949 godze pachali svayo peramozhnae shesce pa svece dzicyachyya kubiki 14 pa dacku leg godt gulyaj dobra vytvorchasc yakih syonnya dasyagae 600 shtuk shtosekundu Dackamu brovaru nalezhac piynyya brendy i 15 Ale ysyo zh mabyc najbolsh vyadomaya dackaya figura prydumany anglijskim dramaturgam Shekspiram Gamlet prync Dacki yaki zhyy pavodle p esy u realnym zamku Kronborg na poynachy ad Kapengagenu Gl taksamaPershy karol Danii Knud I Gardeknud Raka Kongea Raka Sk ern Parlamenckiya vybary y Danii 2011 Zamak Frederyksborg Anders Fog Rasmusen Peter ShmejhelZayvagitaksama grenlandskaya y Grenlandyi i farerskaya na Farerskih astravah a y paydnyovaj Danii nyameckaya mova SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Daniya Aficyjnaya dackaya statystyka Danmarks Statistik Aficyjny infarmacyjny partal denmark dk Anglamoyny turystychny partal visitdenmark dk