Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Клімат (грэч. Κλίμα, літар. нахіл) — шматгадовы рэжым надвор’я, які вызначаецца геаграфічнымі ўмовамі ў тым ці іншым рэгіёне.
Клімат з’яўляецца вынікам фізічных (кліматаўтваральных) працэсаў, якія адбываюцца ў атмасферы і на зямной паверхні (такіх як прыток, ператварэнне і аддача і перанос цеплавой, кінетычнай і іншых форм энергіі, выпарэнне, кандэнсацыя і перанос вільгаці і г.д.) і знаходзяцца пад уплывам геаграфічных фактараў.
Паняцце
Паводле А. Гумбальта (1831), пад кліматам разумеецца сукупнасць метэаралагічных з’яў, якія вызначаюць фізічныя і біялагічныя працэсы, уключаючы чалавека. У канцы ХІХ стагоддзя А. І. Ваейкаў вызначаў клімат як сукупнасць з’яў і працэсаў ў атмасферы, ці сукупнасць тыпаў надвор’я безадносна да біялагічных аб’ектаў. Пазней многія вучоныя сталі вызначаць клімат як сярэдні шматгадовы стан атмасферы, або сярэдняе надвор’е. Так, на пачатку ХХ стагоддзя У. Кёпен адзначаў: «Надвор’е мяняецца, а клімат застаецца». Інакш кажучы, клімат — гэта сярэдняе надвор’е ў дадзеных геаграфічных умовах. Такое вызначэнне клімату сустракаецца да гэтай пары.
А. Х. Шкляр разглядаў клімат як лакальную асаблівасць метэаралагічных умоў за шматлетні перыяд, характэрных для дадзенага геаграфічнага ландшафта. У такім разуменні лакальны клімат з’яўляецца адной з фізіка-геаграфічных характарыстык мясцовасці і выступае важнейшым кампанентам прыроднага ландшафту.
У глабальным маштабе ўжываецца паняцце кліматычная сістэма або глабальны клімат. Гэтым падкрэсліваецца, што клімат фарміруецца пад уздзеяннем усіх прыродных кампанентаў і іх элементаў. Паводле пад глабальным кліматам разумеецца статыстычны ансамбль розных тыпаў надвор’я, якія фарміруюцца ва ўзаемадзеючай сістэме атмасфера — акіян — суша — крыасфера — біясфера на працягу кліматычнай эпохі даўжынёю ў 30—40 гадоў. Адрозненні ж паміж кліматамі двух кліматычных эпох лічацца змяненнямі клімату. Лакальны клімат з’яўляецца прыватным праяўленнем глабальнага клімату. У геаграфіі глабальны клімат трэба разглядаць як сістэму лакальных кліматаў, якія з’яўляюцца галоўнай прычынай разнастайнасці прыродных умоў і ландшафтаў.
Фактары кліматаўтварэння
Клімат фарміруецца ў выніку ўзаемадзеяння кліматаўтваральных працэсаў — цеплаабарота, вільгацеабарота і атмасфернай цыркуляцыі. Гэта тры вялікія працэсы, якія вызначаюць кліматаўтварэнне і стан кліматычнай сістэмы на Зямлі.
Пад цеплаабаротам разумеецца паступленне і пераўтварэнне сонечнай радыяцыі ў атмасферы і на зямной паверхні. Разнастайныя працэсы і з’явы, якія адбываюцца ў атмасферы і ствараюць розныя тыпы надвор’я, працякаюць за кошт праменнай энергіі, якая паступае на Зямлю ад Сонца.
Акрамя цеплаабарота паміж зямной паверхняй і атмасферай працякае бесперапынны рух вады, або вільгацеабарот. Ён складаецца з працэсаў выпарэння, пераноса вадзяной пары паветранымі масамі, кандэнсацыі яго ў атмасферы, выпадзення ападкаў і сцёку. У вільгацеабароце ўдзельнічае сонечная энергія. Так, на выпарэнне затрачваецца вялікая колькасць цяпла, якое знаходзіцца ў атмасферы ў скрытай форме. У працэсе кандэнсацыі скрытае цяпло параўтварэння вылучаецца ў атмасферу і ўдзельнічае ў фарміраванні цеплавога рэжыма і клімата Зямлі.
Цепла- і вільгацеабарот паміж акіянамі, кантынентамі і атмасферай ажыццяўляецца за кошт агульнай цыркуляцыі атмасферы, пад якой разумеецца сістэма буйнамаштабных паветраных цячэнняў на Зямлі. Асноўнымі складаючымі агульнай цыркуляцыі атмасферы з’яўляюцца розныя тыпы паветраных мас, атмасферныя франты, цыклоны і антыцыклоны. У той жа час, узнікненне цыркуляцыйных плыняў паветраных мас вызначаецца нераўнамерным размеркаваннем атмасфернага ціску, прычынай якога з’яўляецца нераўнамернае размеркаванне цяпла. Гэта сведчыць аб тым, што агульная цыркуляцыя атмасферы ўдзельнічае ў цепла- і вільгацеабароце і ўсе гэтыя тры кліматаўтваральныя працэсы ўзаемазвязаныя і ўзаемадзейнічаюць узгоднена.
Аднак, узаемадзеянне кліматаўтваральных працэсў адбываецца па-рознаму ў залежнасці ад геаграфічных фактараў клімату. Усю іх разнастайнасць можна звесці да некалькіх груп:
- Геаграфічная шырата (абумоўлівае колькасць сонечнай цеплыні, якая паступае на зямную паверхню);
- характар зямной паверхні (размеркавання сушы і мора, араграфія, глебы, расліннае, снегавое і ледзяное покрыва);
- акіянічныя цячэнні.
Акрамя таго, на сучасны клімат вялікі ўплыў аказвае гаспадарчая дзейнасць чалавека, або антрапагенны фактар. Уздзеянне чалавека на клімат выклікае вялікую заклапочанасць у грамадстве. Па віне чалавека змяняецца газавы склад атмасферы, выкідваецца вялікая колькасць цяпла, пылу, парніковых газаў, знішчаецца расліннасць і жывёльны свет. Асушэнне і арашэнне, будаўніцтва вадасховішчаў таксама ўплывае на клімат.
Кліматычныя паясы
Пад уздзеяннем геаграфічных фактараў глабальны клімат мадэфіцыруецца (распадаецца) на кліматычныя паясы і асобныя тыпы лакальных кліматаў, якія выступаюць характарыстыкай ландшафта. Іх фарміраванне залежыць ад тэмпературных умоў, пераважных паветраных мас і вятроў.
Уплыў клімату і змяненняў клімату на прыродныя і антрапагенныя сістэмы
Атмасферныя працэсы ўздзейнічаюць на людзей і на ўсялякую гаспадарчую дзейнасць.
У выніку антрапагеннага ўздзеяння на асобныя элементы кліматычнай сістэмы акрэсліўся працэс пацяплення глабальнага клімату. Так, за апошнія 100 гадоў у выніку ўзмацнення парніковага эфекту атмасферы сярэдняя глабальная тэмпература Зямлі ўзрасла на 0,6 °C. Разаграванне атмасферы спарадзіла планетарны працэс апустыньвання Зямлі. Звышгукавая авіяцыя і касмічныя караблі, ядзерныя выпрабаванні разбураюць азонавы слой — ахоўны шчыт біясферы. Антрапагенныя змяненні хімічнага складу атмасфернага паветра абвастрылі праблему кіслотных дажджоў, якія разбураюць прыродныя сувязі і парушаюць устойлівасць развіцця не толькі кліматычнай, але і прыроднай сістэмы, што адмоўна ўплывае на грамадскую жыццядзейнасць.
Гл. таксама
- Сярэдневяковы цёплы перыяд
- Эль-Ніньё
Літаратура
- Каўрыга П. А. Клімат // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
- Каўрыга П. А. Метэаралогія і кліматалогія. Вуч. дапаможнік для студэнтаў геагр. фак. — Мн: БДУ, 2004. — 185 с.: іл.
- Клі́мат // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 391. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Klimat grech Klima litar nahil shmatgadovy rezhym nadvor ya yaki vyznachaecca geagrafichnymi ymovami y tym ci inshym regiyone Klimat z yaylyaecca vynikam fizichnyh klimataytvaralnyh pracesay yakiya adbyvayucca y atmasfery i na zyamnoj paverhni takih yak prytok peratvarenne i addacha i peranos ceplavoj kinetychnaj i inshyh form energii vyparenne kandensacyya i peranos vilgaci i g d i znahodzyacca pad uplyvam geagrafichnyh faktaray PanyaccePavodle A Gumbalta 1831 pad klimatam razumeecca sukupnasc metearalagichnyh z yay yakiya vyznachayuc fizichnyya i biyalagichnyya pracesy uklyuchayuchy chalaveka U kancy HIH stagoddzya A I Vaejkay vyznachay klimat yak sukupnasc z yay i pracesay y atmasfery ci sukupnasc typay nadvor ya bezadnosna da biyalagichnyh ab ektay Paznej mnogiya vuchonyya stali vyznachac klimat yak syaredni shmatgadovy stan atmasfery abo syarednyae nadvor e Tak na pachatku HH stagoddzya U Kyopen adznachay Nadvor e myanyaecca a klimat zastaecca Inaksh kazhuchy klimat geta syarednyae nadvor e y dadzenyh geagrafichnyh umovah Takoe vyznachenne klimatu sustrakaecca da getaj pary A H Shklyar razglyaday klimat yak lakalnuyu asablivasc metearalagichnyh umoy za shmatletni peryyad harakternyh dlya dadzenaga geagrafichnaga landshafta U takim razumenni lakalny klimat z yaylyaecca adnoj z fizika geagrafichnyh haraktarystyk myascovasci i vystupae vazhnejshym kampanentam pryrodnaga landshaftu U glabalnym mashtabe yzhyvaecca panyacce klimatychnaya sistema abo glabalny klimat Getym padkreslivaecca shto klimat farmiruecca pad uzdzeyannem usih pryrodnyh kampanentay i ih elementay Pavodle pad glabalnym klimatam razumeecca statystychny ansambl roznyh typay nadvor ya yakiya farmiruyucca va yzaemadzeyuchaj sisteme atmasfera akiyan susha kryasfera biyasfera na pracyagu klimatychnaj epohi dayzhynyoyu y 30 40 gadoy Adroznenni zh pamizh klimatami dvuh klimatychnyh epoh lichacca zmyanennyami klimatu Lakalny klimat z yaylyaecca pryvatnym prayaylennem glabalnaga klimatu U geagrafii glabalny klimat treba razglyadac yak sistemu lakalnyh klimatay yakiya z yaylyayucca galoynaj prychynaj raznastajnasci pryrodnyh umoy i landshaftay Faktary klimataytvarennyaKlimat farmiruecca y vyniku yzaemadzeyannya klimataytvaralnyh pracesay ceplaabarota vilgaceabarota i atmasfernaj cyrkulyacyi Geta try vyalikiya pracesy yakiya vyznachayuc klimataytvarenne i stan klimatychnaj sistemy na Zyamli Pad ceplaabarotam razumeecca pastuplenne i peraytvarenne sonechnaj radyyacyi y atmasfery i na zyamnoj paverhni Raznastajnyya pracesy i z yavy yakiya adbyvayucca y atmasfery i stvarayuc roznyya typy nadvor ya pracyakayuc za kosht pramennaj energii yakaya pastupae na Zyamlyu ad Sonca Akramya ceplaabarota pamizh zyamnoj paverhnyaj i atmasferaj pracyakae besperapynny ruh vady abo vilgaceabarot Yon skladaecca z pracesay vyparennya peranosa vadzyanoj pary pavetranymi masami kandensacyi yago y atmasfery vypadzennya apadkay i scyoku U vilgaceabaroce ydzelnichae sonechnaya energiya Tak na vyparenne zatrachvaecca vyalikaya kolkasc cyapla yakoe znahodzicca y atmasfery y skrytaj forme U pracese kandensacyi skrytae cyaplo paraytvarennya vyluchaecca y atmasferu i ydzelnichae y farmiravanni ceplavoga rezhyma i klimata Zyamli Cepla i vilgaceabarot pamizh akiyanami kantynentami i atmasferaj azhyccyaylyaecca za kosht agulnaj cyrkulyacyi atmasfery pad yakoj razumeecca sistema bujnamashtabnyh pavetranyh cyachennyay na Zyamli Asnoynymi skladayuchymi agulnaj cyrkulyacyi atmasfery z yaylyayucca roznyya typy pavetranyh mas atmasfernyya franty cyklony i antycyklony U toj zha chas uzniknenne cyrkulyacyjnyh plynyay pavetranyh mas vyznachaecca neraynamernym razmerkavannem atmasfernaga cisku prychynaj yakoga z yaylyaecca neraynamernae razmerkavanne cyapla Geta svedchyc ab tym shto agulnaya cyrkulyacyya atmasfery ydzelnichae y cepla i vilgaceabaroce i yse getyya try klimataytvaralnyya pracesy yzaemazvyazanyya i yzaemadzejnichayuc uzgodnena Adnak uzaemadzeyanne klimataytvaralnyh pracesy adbyvaecca pa roznamu y zalezhnasci ad geagrafichnyh faktaray klimatu Usyu ih raznastajnasc mozhna zvesci da nekalkih grup Geagrafichnaya shyrata abumoylivae kolkasc sonechnaj ceplyni yakaya pastupae na zyamnuyu paverhnyu haraktar zyamnoj paverhni razmerkavannya sushy i mora aragrafiya gleby raslinnae snegavoe i ledzyanoe pokryva akiyanichnyya cyachenni Akramya tago na suchasny klimat vyaliki yplyy akazvae gaspadarchaya dzejnasc chalaveka abo antrapagenny faktar Uzdzeyanne chalaveka na klimat vyklikae vyalikuyu zaklapochanasc u gramadstve Pa vine chalaveka zmyanyaecca gazavy sklad atmasfery vykidvaecca vyalikaya kolkasc cyapla pylu parnikovyh gazay znishchaecca raslinnasc i zhyvyolny svet Asushenne i arashenne budaynictva vadashovishchay taksama yplyvae na klimat Klimatychnyya payasyPad uzdzeyannem geagrafichnyh faktaray glabalny klimat madeficyruecca raspadaecca na klimatychnyya payasy i asobnyya typy lakalnyh klimatay yakiya vystupayuc haraktarystykaj landshafta Ih farmiravanne zalezhyc ad temperaturnyh umoy peravazhnyh pavetranyh mas i vyatroy Uplyy klimatu i zmyanennyay klimatu na pryrodnyya i antrapagennyya sistemyAnimacyya sezonnyh zmen asabliva snezhnaga pokryva na pracyagu goda Atmasfernyya pracesy yzdzejnichayuc na lyudzej i na ysyalyakuyu gaspadarchuyu dzejnasc U vyniku antrapagennaga yzdzeyannya na asobnyya elementy klimatychnaj sistemy akresliysya praces pacyaplennya glabalnaga klimatu Tak za aposhniya 100 gadoy u vyniku yzmacnennya parnikovaga efektu atmasfery syarednyaya glabalnaya temperatura Zyamli yzrasla na 0 6 C Razagravanne atmasfery sparadzila planetarny praces apustynvannya Zyamli Zvyshgukavaya aviyacyya i kasmichnyya karabli yadzernyya vyprabavanni razburayuc azonavy sloj ahoyny shchyt biyasfery Antrapagennyya zmyanenni himichnaga skladu atmasfernaga pavetra abvastryli prablemu kislotnyh dazhdzhoy yakiya razburayuc pryrodnyya suvyazi i parushayuc ustojlivasc razviccya ne tolki klimatychnaj ale i pryrodnaj sistemy shto admoyna yplyvae na gramadskuyu zhyccyadzejnasc Gl taksamaSyarednevyakovy cyoply peryyad El NinyoLitaraturaKayryga P A Klimat Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 8 Kanto Kuli Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1999 T 8 576 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0144 3 t 8 Kayryga P A Metearalogiya i klimatalogiya Vuch dapamozhnik dlya studentay geagr fak Mn BDU 2004 185 s il Kli mat Belarus encyklapedychny davednik Redkal B I Sachanka gal red i insh Mast M V Drako A M Hilkevich Mn BelEn 1995 S 391 800 s 5 000 ekz ISBN 985 11 0026 9