Даўгаўпілс

Да́ўгаўпілс (лат.: Daugavpils), раней Дзвінск, Дынабу́рг — горад у Латвіі, на рацэ Даўгава (Заходняя Дзвіна), каля мяжы з Літвой (25 км) і Беларуссю (33 км); другі паводле люднасці горад Латвіі (пасля сталіцы — Рыгі).

Горад Даўгаўпілс лат.: Daugavpils Герб Сцяг^[d] Лютэранская царква на скрыжаванні вул. 18 новэмбра і вул. Варшавас Краіна  Латвія Каардынаты 55°53′00″ пн. ш. 26°32′00″ у. д.^HGЯO Унутранае дзяленне 25 раёнаў Ігар Прэлатаў Заснаваны 1275 Ранейшыя назвы да 1656 — Дынабург да 1667 — Барысаглебск да 1893 — Дынабург да 1920 — Дзвінск Горад з 1582 Плошча 72,48 км² Вышыня НУМ 105 м Водныя аб’екты Дзвіна, Stropu ezers^[d], Laucesa^[d] і Šuņezers^[d] Насельніцтва 95 467 чалавек (2016) Нацыянальны склад руск. 53,3%, лат. 17,8%, пал. 14,7%, бел. 8,1%, укр. 2,2%, літ. 1,0%, інш. 2,9% Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код +371 654 Паштовыя індэксы LV-540(1-22); LV-5465 Афіцыйны сайт daugavpils.lv (лат.)(руск.)(англ.) Даўгаўпілс на карце Латвіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Заснаваны крыжакамі ў 1275 годзе як замак на землях, захопленых імі раней у Полацкага княства.

Падчас Лівонскай вайны горад увайшоў у склад Вялікага Княства Літоўскага. Быў цэнтрам Дынабургскай акругі Інфлянцкага княства. Пасля Лівонскай вайны, згодна з «Інфлянцкай канстытуцыяй», якую падпісаў Стэфан Баторый, акруга ўвайшла ў Цэсіскі прэзідыят, які ў 1598 годзе быў перайменаваны ў Вендэнскае ваяводства. У 1582 годзе Дынабург атрымаў Магдэбургскае права.

Паводле Альтмаркскага перамір’я 1629 года Дынабург застаўся ў складзе Рэчы Паспалітай, стаў цэнтрам староства, а пазней стаў галоўным горадам Інфлянцкага ваяводства.

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай горад з’яўляўся цэнтрам павета ў складзе Віцебскай губерні.

З 21 па 28 красавіка 1919 г. горад з’яўляўся месцам знаходжання ўрада ЛітБел ССР і, фактычна, яе часовай сталіцай.

Па выніках мірнага дагавора паміж Латвіяй і Савецкай Расіяй ад 11 жніўня 1920 г. горад канчаткова адыходзіў Латвіі, у тым жа годзе ён быў перайменаваны на Даўгаўпілс (латыш. «Замак на Даўгаве»).

Насельніцтва

Дынаміка колькасці насельніцтва горада

Горад знаходзіцца на ўсходзе Латвіі ў гістарычнай вобласці Латгаліі. Насельніцтва шматнацыянальнае: рускія (больш за 50 %), латышы, палякі, беларусы і інш. Рэгіён вакол Дзвінску мае найменшую ў Латвіі долю этнічнага латышскага насельніцтва. Рускамоўныя (у асноўным беларусы і рускія) складаюць да 70—80 % насельніцтва края.

• 1799 — 1603 чал., у тым ліку 1262 ваенных расійскага гарнізону, 15 духоўнага стану.
• 1880 — 52 173 чал. (28 985 мужчын і 23 188 жанчын), з іх паводле  — купцоў 553, мяшчан 34 723, ваенных 9679, жонак і дачок ваенных 1952, замежны падданых 748, ганаровых грамадзян 209, сялян 323, асабоўцаў 856, шляхты 631, праваслаўнага духавенства 19, каталіцкіх ксяндзоў 3, пратэстанцкіх святароў 1, святароў-стараабрадцаў 2, юдаісцкіх рабінаў 16, іншых 439; паводле вызнання — 10 799 праваслаўных, 10 320 каталікоў, 6245 пратэстантаў, 1135 стараабрадцаў, сектантаў 4500, юдаістаў 19 163, караімаў 7, магаметан 4.
• 1892 — 73 177 чал., у тым ліку 10 511 праваслаўных, 24 580 каталікоў, 5447 пратэстантаў, 3385 стараабрадцаў, 29 191 юдаістаў.
• 1913 — 112 848 чал.
• 2006 — 108 260 чал., з іх паводле нацыянальнасці: рускія — 53,96 % (58 414), латышы — 17,3 % (18 725), палякі — 14,9 % (16 126), беларусы — 8,22 % (8897), украінцы — 2,23 % (2417), літоўцы — 0,96 % (1041), яўрэі — 0,45 % (492), эстонцы — 0,03 % (30), іншыя — 1,96 % (2118).

Эканоміка

ПА «Хімвалакно»; заводы: «Электраінструмент», прывадных ланцугоў і інш.; лёгкая, харчовая прамысловасць, мэблевы камбінат; вытворчасць будаўнічых матэрыялаў.

Адукацыя і навука

Даўгаўпілс з’яўляецца буйнейшым цэнтрам навукі і адукацыі Латгаліі і важным у маштабах усёй Латвіі. У горадзе дзейнічае 13 сярэдніх агульнаадукацыйных навучальных устаноў, 6 асноўных школ, 3 спецыяльныя навучальныя ўстановы, 29 дашкольных навучальных устаноў, 7 прафесійных вучэльняў, 5 пазашкольных устаноў.

У горадзе дзейнічае дзевяць вышэйшых навучальных устаноў:

• Даўгаўпілскі ўніверсітэт
• філіял Латвійскага ўніверсітэта
• філіял Рыжскага тэхнічнага універсітэта
• філіял Балтыйскай міжнароднай акадэміі
• філіял Інстытута транспарту і сувязі
• філіял Інстытута аэранавігацыі
• філіял Вышэйшай школы псіхалогіі
• філіял Вышэйшай школы сацыяльных тэхналогій
• філіял Вышэйшай школы эканомікі і дзелавога адміністравання

У 1948—1993 гг. дзейнічала Даўгаўпілскае вышэйшае ваеннае авіяцыйнае інжынернае вучылішча.

Славутасці

• Касцёл Святога Іуды Тадэвуша
• Касцёл Святога Пятра ў Вярыгах

Галерэя

• Касцёл Беззаганнага Зачацця найсв. Дзевы Марыі
• Царква Свв. Барыса і Глеба
• Лютэранская кірха
• Стараабрадская царква Раства Найсв. Багародзіцы і Св. Міколы
• Царква Св. Мікалая на праваслаўных могілках
• Касцёл Св. Пятра
• Даўгаўпілскі ўніверсітэт
• Чыгуначны вакзал

Гарады-пабрацімы

•  Алаверды, Арменія (2 кастрычніка 2012)
•  Бабруйск, Беларусь (8 чэрвеня 2012)^[…]
•  Батумі, Грузія (3 жніўня 2012)^[…]
•  Браслаў, Беларусь
•  Бэлць, Малдова (2015)
•  Вагаршапат, Арменія
•  Вісагінас, Літва (4 лютага 2022)
•  Віцебск, Беларусь (25 ліпеня 1998)
•  Ліда, Беларусь (студзень 2012)
•  Магдэбург, Германія (верасень 2012)^[…]
•  Магнітагорск, Расія
•  Нара-Фамінск, Расія (28 лістапада 1997)
•  Панявежскае гарадское самакіраванне^[d], Літва (6 красавіка 2004)
•  Панявежыс, Літва (6 красавіка 2004)^[…]
•  Пскоў, Расія (13 сакавіка 2006)
•  Радам, Польшча (17 снежня 1993)^[…]
•  Рамла^[d], Ізраіль (17 лістапада 2003)
•  Санкт-Пецярбург, Расія (27 красавіка 2004)^[…]
•  Стрый, Украіна
•  Ферара, Італія (18 сакавіка 1998)
•  Хадэрслеў, Данія (1993)
•  Харбін, Кітай (6 студзеня 2003)
•  Харкаў, Украіна (23 жніўня 2008)^[…]
•  Цэнтральная адміністрацыйная акруга, Расія (18 лютага 2003)
•  камуна Мутала, Швецыя (1 ліпеня 1998)^[…]

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Даўгаўпілса

• Кастусь Езавітаў (1893—1946) — беларускі палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч, публіцыст, перакладчык, педагог
• Сяргей Сахараў (1880—1954) — беларускі фалькларыст, этнограф, педагог. У 1925—1932 дырэктар Дзвінскай беларускай гімназіі
• Яўген Міхайлавіч Ладноў (1880—1932) — беларускі грамадска-палітычны дзеяч.
• (1937—1971) — савецкі бард
• Саламон Міхоэлс (1890—1948) — савецкі яўрэйскі тэатральны акцёр і рэжысёр, педагог, грамадскі і дзяржаўны дзеяч.
• Марк Ротка (1903—1970) — амерыканскі мастак.
• Альфрэд Рубікс (нар. 1935) — латвійскі дзяржаўны і палітычны дзеяч.
• Аляксандр Барысавіч Столпер (1907—1979) — савецкі кінарэжысёр, сцэнарыст, Народны артыст СССР (1977).
• Вальдэмар Станіслававіч Цірш (нар. 1949) — беларускі архітэктар.
• Віталь Быкаў (1941—2021) — акцёр Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя Горкага

У горадзе пахаваныя беларускія педагог і грамадскі дзеяч Аляксей Барткевіч (1906—1991), грамадскі дзеяч і рэжысёр Язэп Камаржынскі (1899—1965).

Места на старых фатаздымках

• Гарнізонная царква. Паштоўка 1915
• Дзвінск у 1912 годзе
• Новы фарштат (цэнтр горада) ў пач. XX ст.
• Дзвінская сінагога

Гл. таксама

• Даўгаўпілскі ўніверсітэт
• Даўгаўпілскі трамвай
• Дзвінская беларуская гімназія
• Інфлянцкае ваяводства

Зноскі

1. Дзьвінск Архівавана 10 кастрычніка 2008. // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
2. Dyneburg // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack (польск.). — Warszawa, 1881. S. 254
3. Двинск // Даўгаўпілс // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
4. Экскурс у гісторыю горада Дзвінска Архівавана 19 верасня 2011.
5. https://old.daugavpils.lv/lv/46
6. https://www.daugavpils.lv/en/assets/upload/Daugavpils_majas_lapai_EN_18.pdf
7. Орлова П. У Даугавпилса новый побратим // СейЧас — 2012. — вып. 24. — С. 4.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28381303"></a>
8. https://batumi.ge/ge/?page=show&sec=5
9. Белогрудова С. Будем дружить с молдавской северной столицей // СейЧас — 2015. — вып. 40. — С. 4.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28381303"></a>
10. https://www.visaginas.lt/index.php/savivaldybe/tarptautinis-bendradarbiavimas/23
11. https://old.daugavpils.lv/en/46
12. https://www.daugavpils.lv/pilseta/pilsetas-attistiba/projekti/istenotie-projekti/2014-2020-gada-planosanas-periods/pasvaldibu-sadarbiba-ka-eiropas-solidaritates-kanals-ttchan
13. http://www.panevezys.lt/lt/veiklos-sritys/uzsienio-rysiu-skyrius_1247/tarptautinis-bendradarbiavimas-220/miestai-partneriai.html
14. https://stryi-rada.gov.ua/mista-pobratymy/
15. https://www.daugavpils.lv/lv/46
16. Из истории: 17 лет назад началась дружба с городом-побратимом Хадерслевом Праверана 18 студзеня 2017.

Літаратура

• Дзвінск // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Dyneburg // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack (польск.). — Warszawa, 1881. S. 251
• Manteuffel, G. Dyneburg / Gustaw Manteuffel // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich / wydany przez pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego. T. 2. — Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975. — [4], 927, XVI, [2] s.: err. — S. 251—254.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Даўгаўпілс
• Беларускі Дзвінск // Радыё Свабода, 5 кастрычніка 2007
• Афіцыйны сайт (лат.)
• Трамваі ў Даўгаўпілсе (лат.)