Бабруйск

Бабру́йск (трансліт.: Babrujsk) — горад абласнога падпарадкавання ў Магілёўскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Бабруйскага раёна. Порт на р. Бярэзіне. За 110 км ад Магілёва. Вузел чыгунак на Асіповічы, Жлобін, Акцябрскі і аўтадарог на Мінск, Гомель, Магілёў, Калінкавічы, Слуцк, Рагачоў. Насельніцтва 217 940 чал. (2017).

Горад Бабруйск Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Магілёўская Каардынаты 53°09′00″ пн. ш. 29°14′00″ у. д.^HGЯO Старшыня гарвыканкама Ігар Мікалаевіч Кісель Першая згадка 1387 Плошча 96,4 км² Вышыня цэнтра 157 ± 1 м Насельніцтва ▼207 351 чал. (1 студзеня 2024) Нацыянальны склад беларусы — 83,06 %, рускія — 13,22 %, украінцы — 1,89 %, іншыя — 1,83 % Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 225 Паштовыя індэксы 213801–213830 Аўтамабільны код 6 СААТА 7410000000 Афіцыйны сайт bobruisk.by Бабруйск на карце Беларусі ±

Бабруйск на Вікісховішчы

Назва

Назва Бабруйска паходзіць ад рэчкі Бабруі (Бабруйкі), што на месцы цяперашняга Бабруйска ўцякае ў Бярэзіну.

Назва Бабруя балцкага паходжання. Корань звязаны з літоўскім bebras, babras, прускім bebrus «бабёр», далей да індаеўрапейскага кораня *bhe-bhros «бабёр».

У назве Бабруя корань пашыраны балцкім гідранімічным пашыральнікам -uj-, які таксама ў літоўскім «бабровым» гідроніме Bebrujis.

Гісторыя

Ёсць меркаванне, што магчыма ў часы Русі на месцы сучаснага Бабруйска існавала сяло, жыхары якога займаліся рыбалоўствам і бабровым промыслам. У першыню згадваецца пад 1387 годам (летапісны Бобровск, Бобруеск, Бобрусек). Цэнтр воласці ў Вялікім Княстве Літоўскім, меў магдэбургскае права. У XIV—XVIII ст. існаваў Бабруйскі замак. З 1565 годзе ў Рэчыцкім павеце. Спалены войскамі Януша Радзівіла ў 1649 годзе, потым казакамі пад час вайны 1654—1667 гадоў. З 1793 года ў складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. цэнтр Бабруйскага павета, 22.1.1795 атрымаў герб. Сімволіка герба цесна звязана з тым, што на Чорным і Балтыйскім морах у той час пачалося будаўніцтва флоту, павялічылася патрэба ў мачтавым лесе, які сплаўлялі па Бярэзіне і Бярэзінскай воднай сістэме. У 1807—1836 гг. пабудавана Бабруйская крэпасць, 10 жніўня 1810 года Аляксандр I зацвердзіў план будаўніцтва крэпасці. У 1812 годзе гарнізон крэпасці вытрымаў 4-месячную аблогу напалеонаўскіх войскаў.

У 1836 годзе ў Бабруйску пачала дзейнічаць метэаралагічная станцыя. У 1897 годзе — 28,7 тыс. жыхароў (71 % яўрэі), дзейнічала 40 сінагог. У 1892—1914 гадах дзейнічалі Бабруйскія лесапільныя заводы (усяго 10 заводаў і мануфактур). Выкарыстоўваліся лакамабілі, паравыя катлы і рухавікі. Выраблялі струганы лес, дошкі, гонты, драніцу, мэблю і іншае. Працавалі па 12—59 і больш рабочых (ад 194 у 1913 годзе).

З кастрычніка 1919 да 10 ліпеня 1920 года пад акупацыяй Польшчы.

З 1924 г. цэнтр Бабруйскай акругі, з 1927 — Бабруйскага раёна. З 1938 года горад абласнога падпарадкавання.

У Вялікую Айчынную вайну акупаваны 28.6.1941, акупанты стварылі ў горадзе 4 лагеры смерці, дзе знішчылі каля 100 тыс. чал. Пасля пачатку 24.6.1944 наступальнай аперацыі «Баграціён» войскамі 1-га Беларускага фронту пад камандаваннем К. К. Ракасоўскага 27.6.1944 быў утварыўся т.зв. «», у акружэнні апынуліся дывізіі 9-й палявой арміі Вермахта колькасцю каля 40 тыс. чал. «Бабруйскі кацёл» быў ліквідаваны 28.6.1944, на наступны дзень (29.6.1944) горад быў цалкам вызвалены. 22.9.1944 года была створана Бабруйская вобласць (скасавана ў 1954 годзе). Стварэнне вобласці спрыяла сацыяльна-эканамічнаму развіццю горада. Пачалося актыўнае будаўніцтва новых прадпрыемстваў: Завод гумава-тэхнічных вырабаў (1952), Мясакамбінат (1956), Завод трактарных дэталей і агрэгатаў (1959), Футравая фабрыка (1960), Малочны завод (1967). У 1960 годзе пачынаецца будаўніцтва Шыннага камбіната, 1.1.1972 выпушчана першая пакрышка.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 — 28,7 тыс. чал. (71 % яўрэі)
• XXI стагоддзе: 2004 — 220,8 тыс. чал.; 2006 — 219,1 тыс. чал.; 2009 — 215 092 чал.; 2015 — 218 263 чал.; 2016 — 217 975 чал.; 2017 — 217 940 чал.

У 1980-я многія жыхары горада эмігрыравалі ў ЗША, Канаду, Аўстралію і Ізраіль. Аднак і сёння яўрэйская абшчына Бабруйска з’яўляецца адной з буйнейшых у краіне. 23 кастрычніка 1988 пачалося аднаўленне яўрэйскай абшчыны горада, быў урачыста адкрыты Клуб яўрэйскай культуры. Створана яўрэйскае дабрачыннае таварыства «Рахамім» (з іўрыта: «Міласэрнасць») і дзейнічае дабрачынны цэнтр сацыяльнай і гуманітарнай дапамогі «Хесэд». Выходзіць гарадская газета абшчыны — «Гешэр» («Мост»). Для веруючых іўдзеяў адкрыты дзве сінагогі.

Клімат

Клімат Бабруйск
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне
Абсалютны максімум, °C	9,9	14,9	20,6	28,6	31,7	33,1	35,3	38,0	33,1	26,1	17,5	12,0
Сярэдні максімум, °C	−2,6	−1,3	4,6	13,0	19,6	22,4	24,6	23,8	17,8	11,0	3,4	−0,9
Сярэдняя тэмпература, °C	−5,5	−5	0,0	7,3	13,1	16,3	18,4	17,3	12,3	6,5	0,7	−3,5
Сярэдні мінімум, °C	−8,5	−8,6	−4,7	1,5	6,6	10,2	12,2	10,9	6,7	2,0	−2	−6,2
Абсалютны мінімум, °C	−34,6	−32,3	−27,2	−8,4	−4,1	−0,6	3,3	1,0	−4,7	−12,5	−23,8	−30,7
Норма ападкаў, мм	38,6	31,7	39,4	42,9	53,4	88,9	84,1	58,4	53,5	51,4	40,6	39,6
Крыніца: Бабруйск надвор'е і клімат

Эканоміка

Прадпрыемствы хімічнай, машынабудаўнічай, металаапрацоўчай, дрэваапрацоўчай, лёгкай, харчовай, вытворчасці будматэрыялаў прамысловасці.

ААТ «Белшына». ААТ «Бабруйскі гідролізны завод». РУПП «Бабруйскаграмаш» з’яўляецца адным з буйнейшых прадпрыемстваў сельскагаспадарчага машынабудавання Беларусі. ААТ «ТаіМ» («Тармазныя апараты і механізмы») — буйнейшы ў СНД вытворца пнеўматармазных механізмаў для грузавай аўтатэхнікі. ААТ «Спецаўтатэхніка». ААТ «Бабруйсксельмаш». ААТ «Бабруйская мэблевая фабрыка».

У 2004 створана сумеснае амерыканска-беларускае прадпрыемства ЗАТ "Піваварная кампанія «Сябар», самы малады і адзін з самых паспяховых вытворцаў піва ў Беларусі.

Цэнтр турызму нацыянальнага значэння. Гасцініцы «Бабруйск», «Юбілейная», «Фенікс», «Турыст» (уведзена ў 2006, 198 месцаў). Бальнеагразевы курорт «Бабруйск» (санаторый імя У. І. Леніна, санаторый-прафілакторый «Фандок» і санаторна-аздараўленчы комплекс «Шыннік»), дзіцячы санаторый «Вясёлка». Бабруйск — вядомы цэнтр ганчарнага промыслу, т.зв. бабруйскай керамікі.

Культура

Абрахам ван Вестэрфельд. Узяццё Бабруйска войскам Януша Радзівіла

Бабруйскі краязнаўчы музей, Бабруйскі мастацкі музей імя Георгія Паплаўскага. Тэатр драмы i камедыі імя В. Дуніна-Марцінкевіча.

У 2006 прайшоў рэспубліканскі фестываль-кірмаш «Дажынкі».

Адукацыя

1.10.1997 створаны Бабруйскі філіял Беларускага дзяржаўнага эканамічнага ўніверсітэта (пазней ліквідаваны). Дзейнічаюць Бабруйская цэнтральная гарадская бібліятэка імя М. Горкага, Бабруйскі дзяржаўны аграрна-эканамічны каледж, Бабруйскі дзяржаўны медыцынскі каледж, Бабруйскі дзяржаўны лесатэхнічны тэхнікум і інш.

Спорт

У 2006 пачалося будаўніцтва Лядовага палаца. Зноў створаны хакейны клуб «Шыннік», каманда якога з’яўлялася шматразовым чэмпіёнам БССР па хакеі.

СМІ

• Газета «Вечерний Бобруйск»[1] Архівавана 21 ліпеня 2020.. На рускай мове. Недзяржаўнае выданне. Уваходзіць у склад «Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб’яднаныя Масмедыі“»
• Інтэрнэт-выданне «Бобруйский курьер»[2] Архівавана 2 чэрвеня 2017.. На рускай мове.

Славутасці

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Бабруйска

Белая царква

• Бабруйская крэпасць (1807—1825) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 512Г000059шыфр 512Г000059
• Свята-Мікалаеўскі сабор (1892—1894)
• Касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1903—1906)
• Касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла (XVII ст.)
• Дуб-волат
• Капліца Усіх Гаротных Радасць (1997—2001)
• Свята-Георгіеўская царква (1905—1907)
• Драўляны асабняк з мезанінам (1912) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000057шыфр 513Г000057
• Бабруйскі манастыр святых жанчын-міраносіц (2005)
• Будынак банка (пачатак XX ст.) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513Г000068шыфр 513Г000068
• Бабруйская сінагога (1901)

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Бабруйска

Гарады-пабрацімы

• Уладзімір (Расія)
• Кам’янскэ (Украіна)
• Нара-Фамінск (Расія)
• (Балгарыя)
• Усць-Каменагорск (Казахстан)

Плошча Леніна

У філатэліі

• Канверт з арыгінальнай маркай
• Спецыяльны паштовы штэмпель

Гл. таксама

• Абарона Бабруйска 1649
• Бабруйская езуіцкая рэзідэнцыя
• Бабруйскія цагельныя мануфактуры
• Бабруйскія лесапільныя заводы
• Другі паказальны тэатр
• Гатэль «Еўропа»
• Каралеўскі двор (Бабруйск)
• Свята-Георгіеўская царква
• Спіс вуліц Бабруйска
• Спіс храмаў Бабруйска

Зноскі

1. «Государственный земельный кадастр Республики Беларусь» Архіўная копія ад 15 ліпеня 2019 на (Wayback Machine) (на 1 студзеня 2017 г.)
2. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
3. Вынікі перапісу 2009 года
4. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с. — ISBN 978-985-458-159-0. (DJVU)
5. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
6. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 136.
7. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 177.
8. Таўціева З. Х. Бабруйская метэаралагічная станцыя // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 575 с., іл. — 10 000 экз. — С. 205.
9. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
10. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бабруйск

• Геаграфічныя звесткі па тэме Бабруйск на OpenStreetMap
• Першы незалежны сайт и форум Бабруйска. Штодзённая фотастужка горадскіх падзей Архівавана 17 чэрвеня 2010.
• Бабруйскі гарадскі партал
• Партал гарадской газеты «Бобруйский курьер» Архівавана 2 чэрвеня 2017.
• Бабруйск на Radzima.org
• Надвор’е ў горадзе Бабруйск [3]