Брэсцкая вобласць

Брэ́сцкая во́бласць  — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў БССР і Рэспубліцы Беларусь. Размешчана на паўднёвым захадзе краіны, мяжуе з Польшчай і Украінай.

Брэсцкая вобласць
Герб Сцяг
Краіна	Беларусь
Уваходзіць у	Беларусь (1991—?)
Уключае	16 раёнаў
Адміністрацыйны цэнтр	Брэст
Найбуйнейшыя гарады	Баранавічы, Пінск
Дата ўтварэння	4 снежня 1939
Кіраўнік	Юрый Вітольдавіч Шулейка
Насельніцтва	▼1 308 569 чал. (1 студзеня 2024)
Плошча	32 790,68 (4-е месца)
Вышыня над узроўнем мора  • Найвышэйшы пункт  • Самы нізкі пункт	267 м  121 м
Часавы пояс	UTC+03:00
Код ISO 3166-2	BY-BR
Код аўтам. нумароў	1
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Брэсцкая вобласць БССР у студзені 1940 года

Вобласць створана 4 снежня 1939 г., узбуйнена ў 1954 г. Падзяляецца на 16 раёнаў.

У 1983 на тэрыторыі вобласці 20 гарадоў, 7 гарадскіх пасёлкаў, 2 рабочыя пасёлкі. У 1995 колькасць насельніцтва склала 1518 тыс. чал. У вобласці налічвалася 20 гарадоў у т.л. 5 абласнога падпарадкавання, 9 гарадскіх пасёлкаў, 225 сельсаветаў, 2194 сельскіх населеных пунктаў.

Прырода

Рэльеф

Для Брэсцкай вобласці характэрны раўнінны рэльеф (140—200 м), на поўдні — пераважна нізінны. Вылучаюцца на паўднёвым захадзе раўніннае Брэсцкае Палессе, на ўсходзе нізіннае Прыпяцкае Палессе, паміж імі платопадобная ўзвышаная раўніна Загароддзе, на паўночным захадзе Прыбугская раўніна, на поўначы Баранавіцкая раўніна і частка Навагрудскага ўзвышша, дзе знаходзіцца найвышэйшы пункт вобласці — 267 м. На паўночным усходзе адгор’і Капыльскай грады.

Карысныя выкапні

Карысныя выкапні: ( і інш. радовішчы ў Лунінецкім раёне), торф (больш за 400 радовішчаў), (радовішчы , і інш.) і , (Гарадоцкае), і будаўнічыя пяскі, мел, жвір, сапрапель, бурштын, гаручыя сланцы і буры вугаль.

Клімат

Клімат умерана кантынентальны. Зіма мяккая і кароткая, лета доўгае і ўмерана цёплае. Сярэднямесячная тэмпература паветра ў студзені ад −4,4 °C (Брэст) да −6,1 °C (Баранавічы), у ліпені ад 18 °C на захадзе да 19 °C на ўсходзе. Вегетацыйны перыяд 195—208 сутак. Гадавая колькасць ападкаў ад 550 мм на паўднёвым захадзе да 645 мм на паўночным усходзе, за летні перыяд — 400—450 мм.

Гідраграфія

Гідраграфічная сетка густая. Рэкі належаць да басейнаў Дняпра (Прыпяць з прытокамі Піна, Ясельда, Бобрык, Цна, Лань, Случ, Стыр, Гарынь, Сцвіга), Віслы (пагранічны Заходні Буг з прытокамі Мухавец, Лясная, Спанаўка, Капаёўка), Нёмана (прыток Шчара). Суднаходныя каналы: Дняпроўска-Бугскі канал, Агінскі канал (не працуе), Мікашэвіцкі. Густая сетка і канаў. З азёраў самыя вялікія Выганашчанскае, Чорнае, Спораўскае, Бабровіцкае; вадасховішчы , , .

Глебы

Глебы с.-г. угоддзяў пераважна дзярнова-падзолістыя забалочаныя (31,8 %), і (25,8 %), дзярнова-падзолістыя (15,5 %), тарфяна-балотныя (19,5 %), паводле механічнага складу пераважна пясчаныя (каля 40 %) і супясчаныя (каля 35 %). Асушаныя землі на поўдні складаюць каля 50 %, у асобных раёнах — больш за 70 %.

Лясы

Сярэдняя 36 %, ад 10—20 % у Пінскім, Драгічынскім, Кобрынскім, Жабінкаўскім раёнах да 43—53 % у Лунінецкім, Івацэвіцкім, Ганцавіцкім. Лясы пераважна хваёвыя (каля 60 %), бярозавыя (17 %) і (15 %), значныя плошчы пад . Захаваліся буйныя лясныя масівы — Белавежская, Ружанская і Шарашоўская пушчы.

Балоты

Балоты, найчасцей нізінныя, займаюць каля 20 % тэрыторыі, значная частка асушана. Пад лугамі 18,2 % тэрыторыі, 2/3 з іх нізінныя.

Ахоўныя прыродныя тэрыторыі

Для захавання каштоўных прыродных аб’ектаў, біялагічнай разнастайнасці вялікае значэнне маюць нацыянальны парк Белавежская пушча, 12 заказнікаў, 31 ахоўны помнік прыроды рэспубліканскага значэння.

Экалогія

У выніку аварыі на Чарнобыльскай АЭС у 1986 г. 4270 км (13 % тэрыторыі вобласці) забруджана радыенуклідамі з працяглымі тэрмінамі паўраспаду, у т.л. 470 км² са шчыльнасцю 5—15 Кі/км². На забруджанай тэрыторыі каля 200 вёсак. Найбольш забруджаны землі Лунінецкага, Пінскага, Столінскага раёнаў.

Насельніцтва

Для вобласці характэрна змяншэнне колькасці насельніцтва:

• 1995 — 1518 тыс.
• 1996 — 1 494 300 чал.
• 2001 — 1 477 440 чал.
• 2002 — 1 469 800 чал.
• 2003 — 1 461 045 чал.
• 2004 — 1 450 121 чал.
• 2005 — 1 439 361 чал.
• 2006 — 1 426 767 чал.
• 2007 — 1 417 784 чал.
• 2008 — 1 409 668 чал.
• 2009 — 1 404 407 чал.
• 2010 — 1 399 084 чал.
• 2011 — 1 394 668 чал.
• 2012 — 1 391 476 чал.
• 2013 — 1 390 364 чал.
• 2014 — 1 388 573 чал.
• 2015 — 1 388 931 чал.
• 2016 — 1 386 982 чал.
• 2017 — 1 386 351 чал. Гарадское насельніцтва — 973 280 чал., сельскае — 413 071 чал.

Гарадское насельніцтва складае 62,3 % (2003). Найбольшыя гарады: Брэст (317,8 тыс. чал.), Баранавічы (169,3), Пінск (132,7), Кобрын.

Нацыянальны склад насельніцтва (1999): беларусы — 85,0 %, рускія — 8,7 %, украінцы — 3,8 %, палякі — 1,8 %. Паводле перапісу 2009 года: беларусы — 88,02 %, рускія — 6,4 %, украінцы — 2,86 %, палякі — 1,25 %.

• Беларусы ў вобласці     >95%     90—95%     85—90%     <85%
• Рускія ў вобласці     >10%     8–10%     5–8%     2–5%     <2%
• Украінцы ў вобласці     >6%     4–6%     2–4%     1–2%     <1%
• Палякі ў вобласці     >5%     2–5%     1–2%     0,5–1%     <0,5%

• Нараджальнасць па раёнах вобласці (2017)
• Смяротнасць па раёнах вобласці (2017)

Адміністрацыйны падзел

Адміністрацыйны падзел Брэсцкай вобласці

Брэсцкая вобласць падзяляецца на 16 раёнаў:

• Баранавіцкі (цэнтр Баранавічы)
• Брэсцкі (цэнтр Брэст)
• Бярозаўскі (цэнтр Бяроза)
• Ганцавіцкі (цэнтр Ганцавічы)
• Драгічынскі (цэнтр Драгічын)
• Жабінкаўскі (цэнтр Жабінка)
• Іванаўскі (цэнтр Іванава)
• Івацэвіцкі (цэнтр Івацэвічы)
• Камянецкі (цэнтр Камянец)
• Кобрынскі (цэнтр Кобрын)
• Лунінецкі (цэнтр Лунінец)
• Ляхавіцкі (цэнтр Ляхавічы)
• Маларыцкі (цэнтр Маларыта)
• Пінскі (цэнтр Пінск)
• Пружанскі (цэнтр Пружаны)
• Столінскі (цэнтр Столін)

Таксама вылучаюцца гарады абласнога падпарадкавання: Брэст, Баранавічы і Пінск.

Гаспадарка

Прамысловасць

У гаспадарчым комплексе важнае месца займае прамысловасць. Тэмпы развіцця і структура яе ў 1990-я гг. былі нестабільнымі. Вобласць спецыялізуецца на вытворчасці прадукцыі машынабудавання, лёгкай і харчовай прамысловасці, праяўляецца тэндэнцыя да ўзмацнення ролі і і . У вобласці вырабляюць усе беларускія і газавыя пліты, амаль усё для лёгкай прамысловасці, гандлю і грамадскага харчавання, для ліцейнай вытворчасці, кавальска-прэсавае абсталяванне, больш за 80 % электрарухавікоў і , больш за 40 % панчошна-шкарпэткавых вырабаў, больш за 30 % дываноў і дывановых вырабаў, больш за 35 % цукру, каля 30 % кансерваў, амаль 20 % мяса і масла, 27 % , каля 20 % . Прадукцыя прамысловасці пастаўляецца на беларускі рынак, у краіны СНД і інш. Больш за 80 % прамысловага патэнцыялу вобласці сканцэнтравана ў вялікіх гарадах — шматгаліновых цэнтрах з буйнымі спецыялізаванымі прадпрыемствамі. Унікальнае для Беларусі па здабычы будаўнічага каменю, у г. Белаазёрск — 2-я па магутнасці на Беларусі Бярозаўская ДРЭС.

У вобласці (1993) каля 70 прадпрыемстваў харчовай (цукровай, мясной, , ) прамысловасці, 24 — і , 23 — . Яны працуюць на мясцовай сыравіне, размешчаны пераважна ў сярэдніх і невялікіх гарадах і гарадскіх пасёлках. Жыллёвым, меліярацыйным, сельскім і дарожным будаўніцтвам займаюцца 14 , 181 будаўніча-мантажная арганізацыя (1993).

Сельская гаспадарка

Сельская гаспадарка большасці раёнаў спецыялізуецца на , свінагадоўлі, вырошчванні бульбы, збожжавых культур і цукровых буракоў. У 1993 на долю жывёлагадоўлі прыпадала 53 % валавой прадукцыі сельскай гаспадаркі. Ва ўсходніх і паўднёва-заходніх раёнах жывёлагадоўля мяса-малочнага кірунку. У цэнтральных і заходніх раёнах дадаткова вырошчваюць цукровыя буракі, у паўночных раёнах — лён. займаюць 45 % тэр. і складаюць 1475 тыс. га (1993). У структуры пасяўных плошчаў пераважаюць пасевы збожжавых і зернебабовых, кармавых культур і бульбы. Сярод збожжавых найбольшыя плошчы пад ячменем, жытам, аўсом, пшаніцай, сярод тэхнічных — пад цукровымі буракамі. Больш за 76 % пасяўных плошчаў бульбы і больш за 67 % агародніны прыпадае на асабістыя насельніцтва. На прыпадае 1556 га пасяўных плошчаў (1993). Жывёлагадоўля мяса-малочнага і малочна-мяснога кірунку. Дынаміка пагалоўя да 1990 была дадатная, пазней адзначалася тэндэнцыя да скарачэння пагалоўя і вытворчасці асноўных прадуктаў жывёлагадоўлі. Найбольшая колькасць жывёлы і птушкі (у жывой вазе) рэалізуецца калгасамі, саўгасамі і Баранавіцкага, Камянецкага, Пінскага, Брэсцкага і Столінскага раёнаў, малака — Пінскага, Пружанскага, Баранавіцкага, Камянецкага, Кобрынскага, яец — Баранавіцкага, Кобрынскага, Пружанскага раёнаў.

Транспарт

Агульная даўжыня чыгункі складае 1074 км. Па густаце чыгунак (33,3 км на 1 тыс. км) вобласць займае 1-е месца ў краіне. Праз вобласць праходзяць найважнейшыя міжнародныя магістралі: Масква—Мінск—Брэст—Варшава, Вільнюс—Лунінец—Роўна, Ковель—Брэст і галоўная чыгунка Палесся Брэст—Гомель. Чыгуначныя вузлы: Брэст, Баранавічы, Лунінец, Жабінка.

Даўжыня аўтадарог з цвёрдым пакрыццём 6,3 тыс. км. Асноўныя магістралі Брэст—Мінск, Брэст—Гомель.

Вялікае значэнне мае водны транспарт. У межах вобласці суднаходныя Прыпяць, Піна, Мухавец, Стыр, Гарынь, Дняпроўска-Бугскі і Мікашэвіцкі каналы. Нафтаправод «Дружба», газаправод Таржок—Мінск—Івацэвічы з адгалінаваннем на Кобрын—Брэст—Варшаву. У Брэсце і  — аэрапорты.

Адукацыя

У вобласці станам на 5 верасня 2016/2017 навучальнага года працуе 509 школ, уключаючы санаторныя школы-інтэрнаты, у тым ліку пачатковых 2524 — (4,7 %), 67 — (13,2 %), сярэдніх — 386 (75,8 %), гімназій — 26 (5,1 %),  — 5 (1 %),  — 1 (0,2 %). У 2016 годзе закрыта 13 малакамплектных школ і адкрыта яслі-сад-пачатковая школа № 10 у г. Брэсце.

У школах навучаецца 160 066 навучэнцаў. З іх у пачатковых школах навучаецца 3394 навучэнцаў, у базавых — 3811, у сярэдніх −133 593, у гімназіях — 17 785, у ліцэях — 1266 і ў кадэцкім вучылішчы — 217 навучэнцаў. Акрамя таго, на тэрыторыі вобласці маецца  — у ім навучаецца 143 навучэнцы. 173 навучэнцаў навучаецца ў сярэдняй школе — вучылішча алімпійскага рэзерву Міністэрства спорту і турызму.

Размеркаванне агульнай колькасці навучальных устаноў агульнай сярэдняй адукацыі паводле моў навучання
Раён, горад	Усяго навучэнцаў 1-11 класаў	З іх навучаюцца
		На беларускай мове навучання	%	На рускай мове навучання	%	На польскай мове навучання	%
Баранавіцкі	3174	2789	87,9	385	12,1
Бярозаўскі	7245	1645	22,7	5600	77,3
Брэсцкі	5007		0	5007	100
Ганцавіцкі	3390	1311	38,7	2079	61,3
Драгічынскі	4701	1626	34,6	3075	65,4
Жабінкаўскі	2862		0	2862	100
Іванаўскі	5191	3086	59,4	2105	40,6
Івацэвіцкі	6124	1707	27,9	4417	72,1
Камянецкі	4141	144	3,5	3997	96,5
Кобрынскі	10371	2129	20,5	8242	79,5
Лунінецкі	8801	3415	38,8	5386	61,2
Ляхавіцкі	2834	992	35	1842	65
Маларыцкі	3093	973	31,5	2120	68,5
Пінскі	4340	3546	81,7	794	18,3
Пружанскі	5012	1217	24,3	3795	75,7
Столінскі	10994	7032	64	3962	36
г. Баранавічы	18957	4	0	18953	100
г. Брэст Маскоўскі	24985	4	0	24981	100
г. БрэстЛенінскі	11515	224	1,9	11238	97,6	53	0,5
г. Пінск	16070		0	16070	100
Кадэцкае вучылішча	217		0	217	100
Абласныя школы-інтэрнаты	752		0	752	100
Абласны ліцэй	290		0	290	100
Усяго	160066	31844	19,9	128169	80,07	53	0,03
Даведка за 2015/2016 нав. г.	159154	32837	20,6	126270	79,37	47	0,03

Крыніцы

1. «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2010 г.)
2. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
3. Брэсцкая вобласць // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
4. Колькасць насельніцтва па гарадах і раёнах. Архівавана 20 красавіка 2018. Галоўнае статыстычнае ўпраўленне Брэсцкай вобласці
5. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
6. Упраўленне адукацыі Брэсцкага аблвыканкама. Установы адукацыі Брэсцкай вобласці станам на пачатак 2016/2017 навучальнага года

Літаратура

• Геаграфія Брэсцкай вобласці: Дапам. для студэнтаў геагр. спецыяльнасцей ВНУ / Пад рэд. Арцеменкі С. В., Грыбко А. У. — Мінск: Выд. цэнтр БДУ, 2002. — 385,[2] с.: іл. ISBN 985-476-062-6

Спасылкі

• Брэсцкая вобласць, гарады і вёскі. Фота славутасцяў
• Мапа Брэсцкай вобласці на emaps-online (руск.)
• Брэстчына турыстычная Архівавана 3 лютага 2022. (руск.)
• Сайт Брэсцкай вобласці (руск.)
• INTEX-PRESS Online — Навіны Баранавіцкага рэгіёна Архівавана 6 чэрвеня 2017.
• ГАЗЕТА ДЛЯ ВАС — Навіны Івацэвічы-Пружаны-Бяроза-Драгічын(недаступная спасылка)