Канада (англ.: Canada, ІРА: /ˈkænədə/; фр.: Canada, ІРА: /kanaˈda/) — дзяржава ў Паўночнай Амерыцы, займае другое месца ў свеце па плошчы пасля Расіі. Абмываецца Атлантычным, Ціхім і Паўночным Ледавітым акіянамі, мяжуе з ЗША на поўдні і на паўночным захадзе, таксама мае марскія межы з Даніяй (Грэнландыя) на паўночным усходзе і Францыяй (Сен-П’ер і Мікелон) на ўсходзе. Мяжа Канады і ЗША з’яўляецца самай працяглай агульнай мяжой у свеце. Сталіца Канады — Атава.
| |||||
Дэвіз: «лац.: A mari usque ad mare Ад мора да мора» | |||||
Гімн: «O Canada!» | |||||
Дата незалежнасці | 1 ліпеня 1867 () 11 снежня 1931 (Вэстмінстэрскі статут, 1931) 17 красавіка 1982 () (ад Злучанага каралеўства) | ||||
Афіцыйныя мовы | англійская і французская | ||||
Сталіца | Атава 45°24′ пн. ш. 75°40′ з. д.HGЯO | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Таронта, Манрэаль, Ванкувер, Калгары | ||||
Форма кіравання | Канстытуцыйная манархія, парламенцкая дэмакратыя | ||||
Кароль | Карл III Джасцін Трудо () | ||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 2-я ў свеце 9 984 670 км² 8,62 % | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2022) • Шчыльнасць | 39 292 355 чал. (37-я) 3,9 чал./км² | ||||
ВУП • Разам (2018) • На душу насельніцтва | $1798 млрд (11-ы) $48 446 | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2018) | $1847 млрд (15-ы) | ||||
ІРЧП (2019) | ▲ 0,929 (вельмі высокі) (16-ы) | ||||
Этнахаронім | Канадзец, канадка, | ||||
Валюта | Канадскі долар (CAD, код 124) | ||||
Інтэрнэт-дамен | .ca | ||||
Код ISO (Alpha-2) | CA | ||||
Код ISO (Alpha-3) | CAN | ||||
Код МАК | CAN | ||||
Тэлефонны код | +1 | ||||
Часавыя паясы | −3:30 — −8 |
Рэльеф Канады змяняецца ад высозных Кардыльераў на захадзе да апрацаванага ледавікамі Лаўрэнційскага ўзвышша ў цэнтры і на ўсходзе. Багаццем мінеральных рэсурсаў Канада вылучаецца нават сярод краін свайго памеру. Хоць клімат Канады і разнастайны, большая яе частка ляжыць у халоднай зоне з працяглай зімой. Канада багатая воднымі рэсурсамі — шырокімі рэкамі і чысцюткімі азёрамі. Большая частка тэрыторыі Канады занята арктычнымі пустынямі, тундрай і тайгой. Канадская тайга шырокай паласой цягнецца ад Ціхага акіяна да Атлантычнага.
За тысячы гадоў да прыбыцця еўрапейцаў тая зямля, якая цяпер завецца Канадай, была заселена першабытнымі людзьмі, што пазней сталі знаёмыя нам пад імёнамі эскімосаў і паўночнаамерыканскіх індзейцаў. У XVI—XVII ст. англійскія і французскія мараплаўцы даследавалі ўзбярэжжа Канады, падарожнікі і пранікалі ў яе ўнутраныя раёны, а каланісты стваралі пасяленні. У сярэдзіне XVIII ст. Францыя страціла ўсе свае паўночнаамерыканскія калоніі, і Брытанія стала адзінаўладным гаспадаром. У 1867 годзе Канада ў складзе 4 правінцый стала брытанскім дамініёнам. У 1931 Вэстмінстэрскі статут значна пашырыў яе аўтаномію. У 1982 дэнансаваў апошнія лёскі залежнасці. Самі канадцы гавораць, што ў іх зашмат геаграфіі і замала гісторыі.
Канада — федэратыўная, дэ-юрэ парламенцкая канстытуцыйная манархія. Кіраўнік дзяржавы — кароль Вялікабрытаніі, прадстаўлены генерал-губернатарам. Фактычная ўлада належыць парламенту і ўраду на чале з прэм’ер-міністрам. Адміністрацыйна Канада падзяляецца на дзесяць правінцый і тры тэрыторыі, якія маюць свае парламенты і ўрады і карыстаюцца значнай самастойнасцю.
Насельніцтва пераважна эмігранцкага паходжання. Перасяленцы з усяго свету ў Канадзе згуртаваныя ў стракатую мультыкультурную супольнасць. Пры гэтым Канада — класічная двухмоўная краіна (каля 40 % насельніцва — англаканадцы, 26 % — франкаканадцы) з дзвюма дзяржаўнымі мовамі на ўсіх узроўнях. Найбуйнейшымі гарадамі з’яўляюцца Таронта, Манрэаль і Ванкувер. Для Канады характэрны адзін з самых нізкіх у свеце паказчыкаў шчыльнасці насельніцтва (3,9 чал/км²). Большасць канадцаў жыве ўздоўж мяжы з ЗША.
Канада — развітая краіна, член Вялікай сямёркі і Вялікай дваццаткі, Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця (АЭСР). Разам з Мексікай і ЗША — сваім галоўным гандлёвым партнёрам — уваходзіць у зону свабоднага гандлю НАФТА. Таксама Канада з’яўляецца актыўным удзельнікам Садружнасці нацый і Франкафоніі. Канада адрозніваецца найвышэйшымі пазіцыямі ў свеце па ІЧР (16 месца), якасці жыцця, грамадзянскіх правах, эканамічнай свабодзе, узроўню адукацыі. Нягледзячы на выразны постіндустрыяльны характар, гаспадарка Канады мае выразны сыравінны твар і абапіраецца на мінеральныя, гідраэнергетычныя, лясныя, рыбныя і іншыя рэсурсы.
Этымалогія
Слова «Канада» з вялікай доляй верагоднасці паходзіць ад індзейскага «каната» — вёска ці паселішча. Вядома, што так называлі свае землі індзейцы сучаснага Квебека, з якімі сутыкнуліся першыя французскія заваёўнікі.
Жак Карцье ўжываў слова «Канада» дзеля пазначэння не толькі індзейскай вёскі, якую ён сустрэў, але і ўсёй вобласці пад кантролем мясцовага правадыра . З 1545 года еўрапейскія кнігі і карты пазначалі гэты рэгіён і ўсе берагі ракі Св. Лаўрэнція словам «Канада».
У перыяд французскага каланіяльнага валадарства ў XVI—XVII ст. назва Канада ўжывалася нароўні з афіцыйнай — Новая Францыя. Пазней гэтая назва перайшла на большасць суседніх тэрыторый у Паўночнай Амерыцы, якімі кіравала Брытанская імперыя. З 1791 так называліся англійскія калоніі ў раёне сучасных правінцый Квебек і Антарыа, а з 1867 найменне было перанесена на ўсю краіну.
Словы, якія фанетычна і семантычна падобныя на лаўрэнційска-іракезскае «kanata», існуюць і ў мовах, далёкіх ад паўночнаамерыканскіх: старажытнаанглійскае «cynedom» («каралеўства»), англійскае «country» («зямля», «краіна»), «county» («акруга»), «hundred» («сотня»), «kindred» («клан», «род»), валійскае «cantref» («акруга»), «genedl» («клан», «род»), старажытнагрэчаскае «κέντρον» («цэнтр»), ірландскае «ceantar» («акруга»), італьянскае «contado» («вёска»), лацінскае «condo» («абжываць», «насяляць»), «continuus» («прылеглы»), персідскае «кӓнд» («вёска», «паселішча»), старажытнарускае «коньць» (частка горада), рускае «кондавы» («спрадвечны») і г.д.
Геаграфічнае становішча
Канада займае значную частку мацерыка Паўночная Амерыка і шматлікія астравы, што прымыкаюць да яе. На захадзе абмываецца Ціхім акіянам і мяжуе са штатам Аляска (ЗША), на ўсходзе абмываецца Атлантычным, на поўначы — Паўночным Ледавітым акіянам, на поўдні мяжуе з ЗША. Асноўная мацерыковая частка Канады працягнулася на 5400 км ад Ціхага да Атлантычнага акіяна. Крайнія геаграфічныя каардынаты: на ўсходзе — 52°40' з.д., на захадзе — 141° з.д. З поўдня на поўнач прасціраецца на 4 500 км — ад 41°41' пн.ш. на мяжы з ЗША да паўночнай ускраіны (83°06' пн.ш.) вострава Элсмір у Канадскім Арктычным архіпелагу.
Ля ўсходняга ўзбярэжжа і ў заліве Св. Лаўрэнція знаходзяцца востраў Ньюфаўндленд, Кейп-Брэтан, Антыкосты, архіпелаг Мадлен, Прынца Эдуарда і інш. На поўначы працягнуліся Бафінава Зямля, астравы Гудзонава заліва і шматлікія астравы Канадскага Арктычнага архіпелага, падзеленыя вузкімі і плыткімі пралівамі. Ціхаакіянскае ўзбярэжжа моцна парэзана вузкімі і доўгімі залівамі са стромкімі схіламі. Недалёка ад заходняга берага ляжыць буйны востраў Ванкувер, астравы Каралевы Шарлоты і інш.
Прырода
Рэльеф і карысныя выкапні
Большая частка Канады — узгорыстая раўніна, абмежаваная з усходу і захаду горнымі падняццямі ўздоўж узбярэжжаў Ціхага і Атлантычнага акіянаў. На захадзе краіны ўздоўж Ціхаакіянскага ўзбярэжжа цягнецца горная краіна Кардыльераў шырынёй каля 600 км. Усходняя вось Канадскіх Кардыльераў — Скалістыя горы. Іх заходнія схілы пакрытыя хвойнымі лясамі, усходнія аголеныя і сапраўды скалістыя; асобныя вяршыні пераўзыходзяць па вышыні 4000 м. На захад ад Скалістых гор ляжыць вулканічнае плато рэк Фрэйзер і Калумбія. Ціхаакіянскія Берагавыя горы складаюцца з двух субмерыдыянальных хрыбтоў, падзеленых падоўжнай далінай, у паўднёвай частцы затопленай морам. Найбольш высокія ўчасткі заходняга пояса гор на поўдні — прыбярэжныя востраў Ванкувер, астравы Каралевы Шарлоты і інш., а на поўначы, на мяжы з Аляскай, Берагавыя хрыбты заканчваюцца шырокімі масівамі гор Св. Ільі і Логан (5959 м, найвышэйшы пункт Канады), пакрытых магутнымі ледавікамі, якія спускаюцца да мора.
Уздоўж Атлантычнага ўзбярэжжа цягнуцца невысокія горныя хрыбты, якія працягваюць горы Апалачы ЗША. Паверхня вострава Ньюфаўндленд узвышаная (вышыня да 805 м). На поўнач ад ракі Св. Лаўрэнція і да берагоў Паўночнага Ледавітага акіяна распасціраецца шырокая вобласць Канадскага шчыта — невысокая, складзеная цвёрдымі крышталічнымі пародамі (гранітамі, гнейсамі і сланцамі) зямля. Яе сучасная паверхня носіць сляды геалагічна нядаўняга зледзянення: апрацаваныя лёдам кучаравыя скалы («барановыя ілбы»), шматлікія азёры, хуткія парожыстыя рэкі, тонкі глебавы пласт. Для паўвострава Лабрадор характэрныя крушні і скалы. Па паўднёвым і заходнім узбярэжжы Гудзонава заліва вышыня мясцовасці не перавышае 200 м. Паласа нізіны цягнецца і ўздоўж паўночнага ўзбярэжжа Канады, далёка ўдаючыся ў глыб мацерыка па даліне р. Макензі.
Тэрыторыя Канады багатая на руды каляровых металаў (нікель, медзь, цынк, свінец), жалезную руду; вялікія запасы ўрану, нафты і прыроднага газу, калійных солей, азбесту, вугалю. Казачна багатае на карысныя выкапні Лаўрэнційскае ўзвышша. Тут знаходзіцца ўнікальная рудная зона: радовішчы жалеза, нікеля, серабра, поліметалаў, урану, золата.
Клімат
З прычыны вялікай шыротнай працягласці і асаблівасцей рэльефу, клімат Канады надзвычай разнастайны. Змяняецца клімат у асноўным у шыротным напрамку. Ролю значнага мерыдыянальнага кліматападзелу гуляюць Кардыльеры. Галоўная асаблівасць клімату — яго кантынентальнасць: рэзкія пераходы паміж крайнімі тыпамі надвор’я, гарачым улетку і халодным узімку.
Большая частка Канадскага Арктычнага архіпелага ляжыць у вобласці арктычнага клімату. Тут вельмі суровыя зімы (-30 °C), а летам тэмпература толькі зрэдку перавышае адзнаку ў 5 °C. Пралівы паміж астравамі замёрзлыя. Менавіта тут знаходзіцца самы вялікі ненаселены востраў свету — . Узбярэжжа Паўночнага Ледавітага акіяна займае субарктычны кліматычны пояс. Зімовыя месяцы па сваёй суровасці тут не саступаюць арктычным, летам жа значна цяплей. На ўсходзе субарктычны пояс выгінаецца далёка на поўдзень і амаль што замыкае Гудзонаў заліў — «мех з лёдам», які разам з халоднымі цячэннямі і ёсць галоўны віноўнік панавання тундры на шыраце Кіева. Паўднёвая Канада — зона ўмеранага клімату, празмерна вільготнага на крайнім захадзе, дастаткова — на ўсходзе і кантынентальнага ў цэнтральнай частцы.
Гідраграфія
Багаццем прэснай вады Канада саступае толькі Расіі і Бразіліі. Рэкі Канады адносяцца да басейнаў трох акіянаў: Макензі і Нельсан нясуць свае спакойныя воды праз зону вечнай мерзлаты да Паўночнага Ледавітага акіяна. Фрэйзер цячэ па лававым плато і праз Берагавыя хрыбты прарываецца да Ціхага акіяна. Вялікія Азёры злучаюцца з Атлантыкай непрацяглай, але шматводнай ракой Святога Лаўрэнція. Невялікая частка паўднёвай Канады належыць да басейна Місісіпі. Буйныя азёры: Вялікае Мядзвежае возера, Вялікае Нявольніцкае возера, Вініпег, возера Нетылінг. Па чатырох з пяці Вялікіх азёраў праходзіць мяжа з ЗША.
Прыродныя зоны
Астравы Паўночнага Ледавітага акіяна займаюць арктычныя пустыні. Вялікія плошчы тут занятыя покрыўнымі ледавікамі. Летам на свабодных ад лёду ўчастках у паніжэннях і трэшчынах з’яўляюцца імхі, лішайнікі, холадаўстойлівыя травы і хмызнячкі. Арктычныя глебы амаль не ўтрымліваюць арганічнага рэчыва. Жыццё прадстаўнікоў жывёльнага свету звязана з морам, якое дае ім ежу. На астравах тыповыя птушыныя базары. У водах мораў жывуць цюлені, маржы, грэнландскія кіты. Ва ўзбярэжныя раёны з мацерыка заходзяць белыя мядзведзі, ваўкі, пясцы. У Грэнландыі і на Канадскім Арктычным архіпелагу жыве самае буйное млекакормячае — аўцабык, або мускусны бык.
Тундра і лесатундра займае поўнач мацерыка. Шырока распаўсюджана шматгадовая мерзлата. На поўначы — у Арктыцы — у мохавай і лішайнікавай тундры зрэдку можна сустрэць травы (асака, падвей) і палярныя кветкі — незабудкі, палярныя макі, дзьмухаўцы. На поўдзень, у субарктычным поясе, тундра становіцца хмызняковай: з’яўляюцца нізкарослыя карлікавыя бяроза і вярба, багун, буякі, чарніцы. На поўдзень, па далінах рэк, з’яўляюцца дрэвы — чорная і белая елкі, і пачынаецца лесатундра. Тундравая расліннасць забяспечвае ежай разнастайных жывёл: паўночных аленяў, палярных зайцаў, лемінгаў. На дробных жывёл палююць белы мядзведзь, палярны воўк, пясец. Водзяцца белая курапатка, драпежная палярная сава, летам прылятаюць вадаплаўныя птушкі — гусі і качкі.
Тайга прадстаўлена цёмнахвойнымі лясамі з чорнай і белай елак і бальзамічнай піхты. На сухіх месцах растуць сосны: белая (Веймутава), Банкса (каменная) і чырвоная. Хвойныя лясы ціхаакіянскага ўзбярэжжа растуць ва ўмовах багатага ўвільгатнення, таму іх называюць «дажджавымі». Цэлыя гушчары ў гэтых лясах утвараюць хмызнякі, травы і папараці; імхі пакрываюць ствалы, доўгімі «бародамі» звісаюць з галін. Асноўныя пароды гэтых лясоў — сітхінская елка, дугласія, тсуга, хемлок. Жывёльны свет тайгі разнастайны. Тут шмат буйных капытных: алень вапіці, амерыканскі лось; у гарах сустракаюцца снежная каза і таўстарогі баран. Водзяцца буры і чорны амерыканскі мядзведзі; грызуны — шэрая і чырвоная вавёрка, бурундук; драпежнікі — пума (або кугуар), куніца, воўк, канадская рысь, гарнастай, расамаха, лісіца; па берагах рэк — бабёр, выдра і мускусны пацук (андатра).
На поўнач ад Вялікіх азёр значныя плошчы занятыя змешанымі і шыракалістымі лясамі, дзе пачэснае месца ў відавым складзе займаюць клёны — сімвал Канады. Якіх толькі клёнаў тут няма — і цукровы, і серабрысты, і чырвоны!
Гісторыя
Карэнныя народы
Археалагічныя і генетычныя даследаванні карэнных народаў пацвердзілі прысутнасць чалавека на поўначы прыкладна 26 500 гадоў таму і ў паўднёвай правінцыі Антарыа 9500 гадоў таму. Археалагічныя аб’екты і — два найбольш раннія археалагічныя помнікі чалавечага () жылля ў Канадзе.
Сярод індзейцаў Канады ёсць восем унікальных міфаў аб стварэнні свету і адаптацый гэтых міфаў. Гэта міфы аб зямлі, аб сусветным бацьку, аб з’яўленні, аб разбоі, аб адраджэнні нябожчыка, аб двух стваральніках і іх спаборніцтве, а таксама міф аб братах. Культуры канадскіх абарыгенаў уключалі ў сябе аселыя ці гарадскія паселішчы, вясковую гаспадарку, грамадскія і гістарычныя помнікі архітэктуры і складаную сацыяльную іерархію. Некаторыя з гэтых цывілізацый зніклі яшчэ да з’яўлення першых еўрапейскіх паселішчаў (канец XV — пачатак XVI ст.) і былі знойдзеныя ў працэсе археалагічных даследаванняў.
Карэннае насельніцтва, паводле ацэнак, складала ад 200 тысяч да 2 мільёнаў чалавек каля 1400 года, у цяперашні час Каралеўскай камісіяй Канады па ахове здароўя карэннага насельніцтва прынята лічба ў 500 тысяч чалавек. Эпідэміі еўрапейскіх інфекцыйных захворванняў (грып, адзёр, воспа), да якіх індзейцы не мелі імунітэту, у спалучэнні з іншымі эфектамі кантактаў з еўрапейцамі, у выніку прывялі да вымірання ад 40 % да 80 % карэннага насельніцтва.
Першыя еўрапейцы
Першымі еўрапейцамі на зямлі Канады сталі нарвежскія вікінгі, якія пасяліліся ў Л’Анс-о-Медаўз на Ньюфаўндлендзе каля 1000 года. Пастаянныя сутычкі з негасціннымі індзейцамі вымусілі нарманаў хутка развітацца з новай калоніяй, і да канца XV стагоддзя вядомых нам экспедыцый у Амерыку не было. Чаканне ў пяць стагоддзяў было вартым наступнага імклівага ходу геаграфічных адкрыццяў. У 1497 годзе італьянскі мараплаўца на англійскай службе Джавані Кабота (Джон Кабат) дасягнуў атлантычнага ўзбярэжжа Канады (Ньюфаўндленд) і нанёс яго на карту. У 1498 годзе партугалец Жаау Лаўрадор (João Fernandes Lavrador) адкрыў (ці, дакладней, пераадкрыў) берагі паўвострава, пазней названага яго тытулам (парт. «землеўладальнік»). Паміж 1498 і 1521 гадамі баскскія і партугальскія маракі асвоілі ўзбярэжжа ўсходняй Канады і заснавалі аселыя кітабойныя і рыбацкія паселішчы. У 1524 годзе ўсходнія берагі Канады даследвала экспедыцыя фларэнтыйскага мараплаўца , які знаходзіўся на службе ў французскага караля. У 1534 годзе французскі даследчык Жак Карцье даследуе заліў Святога Лаўрэнція і на паўвостраве ўсталёўвае 10-метровы крыж са словамі «доўгія гады каралю Францыі», такім чынам аслупоўваючы гэтую зямлю, названую ім Новай Францыяй, за сваёй радзімай. Трэба адзначыць, што пасяленні XVI ст. існавалі нядоўга: бедная паўночная прырода не пасылала багатага ўмалоту, а трывалыя сувязі з Еўропай так і не ўсталяваліся.
Французская і Брытанская Канада
У 1583 годзе сэр Хэмфры Гільберт, згодна з прэрагатывай каралевы Лізаветы І, засноўвае пасяленне Сент-Джонс на востраве Ньюфаўндленд — першую брытанскую калонію ў Канадзе (раней, чым у ЗША!). У 1603 годзе пачынаецца канадская старонка біяграфіі французскага падарожніка Самюэля Шамплейна, які ў 1605 засноўвае Порт-Раял (Новая Шатландыя), а ў 1608 — Квебек. Спачатку французская каланізацыя распаўсюджвалася на Акадыю (вобласць паўвострава Новая Шатландыя і сучаснага Нью-Брансуіка), з цягам часу каланісты прасунуліся да вярхоўяў Святога Лаўрэнція, ажно да Вялікіх азёр. З сярэдзіны XVII стагоддзя, пры змяшэнні індзейцаў і інуітаў з еўрапейскімі каланістамі, узнікла культура метысаў.
Першапраходцы — каталікі і траперы — асвойвалі ваколіцы Гудзонава заліва, сваім промыслам вывеўшы Канаду ў сусветныя лідары вытворцаў каштоўнага футра. Менавіта праз футра перыяд 1640—1701 быў адзначаны Бабровымі войнамі — серыяй канфліктаў паміж канфедэрацыяй індзейцаў-іракезаў з іншымі індзейцамі, якім дапамагала Францыя. Узрастала напружанасць і паміж вялікімі дзяржавамі. У 1688—1763 ў Паўночнай Амерыцы адбыліся 4 англа-французскія канфлікты. У выніку апошняга — падчас еўрапейскай Сямігадовай вайны — Францыя страціла ўсе канадскія калоніі, што было занатавана ў Парыжскім мірным дагаворы 1763 года. У тым жа дзесяцігоддзі Канада была падзелена на правінцыі, найбуйнейшай з якіх стаў Квебек. Каб папярэдзіць магчымыя канфлікты ў Квебеку, англічане Квебекскім актам 1774 года пашырылі тэрыторыю правінцыі да Вялікіх азёр і даліны Агая. Улагоджаныя квебекцы, якім вярнулі афіцыйную французскую мову і каталіцкую веру, не пайшлі праз два гады следам за трынаццаццю калоніямі супраць Брытанскай кароны. З іншага боку, Квебекскі акт стаў каталізатарам вайны за незалежнасць ЗША. Пасля ўтварэння ЗША у Канаду лінуў паток лаялістаў — тых, хто змагаўся супраць незалежнасці 13 калоній. Гэта паўплывала на размеркаванне насельніцтва ў краіне. У выніку Нью-Брансуік вылучыўся са складу Новай Шатландыі, а Сент-Джон стаў першым канадскім горадам. У 1791 калонія на захад ад Нью-Брансуіка была падзелена на франкамоўную Ніжнюю Канаду (Квебек) і англамоўную Верхнюю Канаду (пазней — Антарыа) пад агульнай назвай The Canadas.
Брытанская Канада ў XIX стагоддзі
У 1812 Канада стала галоўнай арэнай ваенных дзеянняў англа-амерыканскай вайны. Мірны дагавор 1815 года закрыў палітычныя амбіцыі ЗША па авалоданні тэрыторыяй Канады і ўзнавіў прыток мігрантаў з Брытанскіх астравоў. У 1815—1850 у Канаду перасялілася 960 000 брытанцаў. Асабліва магутнай была ірландская хваля, узнятая страшэнным голадам 1845—1849 гг. На тле эканамічнага крызісу і нежадання брытанскіх уладаў праводзіць рэформы, а таксама вечнага франка-брытанскага супрацьстаяння, успыхнулі паўстанні 1837—1838 гадоў. Гэта падштурхнула англічан стварыць Адказны ўрад (1849) і паскорыць асіміляцыю франкамоўных канадцаў: у 1840 «Акт саюзу» аб’яднаў Верхнюю і Ніжнюю Канады ў Брытанскую Паўночную Амерыку.
У 1846 годзе Арэгонскі дагавор канчаткова вызначыў мяжу паміж Брытанскай Паўночнай Амерыкай і ЗША, якая з таго часу ідзе на захад ад Верхняга возера і ажно да праліва Георга раўнютка па 49 паралелі, і дазволіў брытанцам уключыць у склад калоніі Брытанскую Калумбію і востраў Ванкувер. У 1867 Вялікабрытанія выразіла намер набыць у Расіі і далучыць да Канады Аляску, аднак гэты ладны паўночны кавалак у тым жа годзе перахапілі ЗША, і, нягледзячы на тое, што заставалася правесці і вырашыць колькі пытанняў, сучасныя межы Канады былі акрэслены.
1 ліпеня 1867 года прыняты пасля некалькіх канферэнцый Канадскі акт абвясціў стварэнне з трох правінцый — Канада, Новая Шатландыя і Нью-Брансуік — Канадскай канфедэрацыі. Пры гэтым правінцыя Канада зноў падзялілася — цяпер на Антарыа і Квебек. Новы дамініён з чатырох правінцый не ахопліваў і пятай часткі сучаснай Канады, аднак паступова да яго прырошчваліся новыя землі. Неўзабаве былі далучаны зямля Руперта і Паўночна-Заходнія тэрыторыі. Паўстанне Рэд-Рывер вылілася ў стварэнне правінцыі Манітоба ў 1870 годзе. Праз год (1871) да Канады далучылася Брытанская Калумбія, у 1873 — востраў Прынца Эдуарда. Цягам наступных трох дзесяцігоддзяў існуючыя правінцыі пашыраліся, а са складу Паўночна-Заходніх тэрыторый вылучаліся новыя правінцыі.
У 1871—1896 чвэрць насельніцтва Канады пераехала ў ЗША. Каб стымуляваць асваенне еўрапейскімі мігрантамі — на той час ужо стракатай шматэтнічнай групай — неабсяжнага і дзікага захаду, улады ініцыявалі будаўніцтва Канадскай Ціхаакіянскай чыгункі, што адкрыла перасяленцам шлях у прэрыі. У 1898 падчас залатой ліхаманкі на Кландайку была створана тэрыторыя Юкан. Альберта і Саскачэван сталі правінцыямі ў 1905.
Канада ў XX стагоддзі
Паколькі Вялікабрытанія, згодна з актам 1867 года, працягвала кантраляваць знешнюю палітыку Канады, у 1914 тая была аўтаматычна ўцягнута ў Першую сусветную вайну. Канадскія валанцёры, што паехалі на Заходні фронт, сталі асновай для фарміравання , які праславіўся ў 1917 у бітве пры Вімі. Гэты ж год адзначыўся Крызісам вайсковага прызыву, калі тысячы канадцаў (асабліва франка-) выйшлі на вуліцы, выказваючы нежаданне паміраць на палях Еўропы. З 625 000 канадцаў-удзельнікаў той вайны каля 60 000 загінулі, 172 000 былі паранены. Удзел у вайне пашырыў міжнародную ролю Канады, у прыватнасці, у 1919 яна нароўні з Вялікабрытаніяй стаяла ля вытокаў Лігі Нацый.
У 1931 даў Канадзе шырокія правы, ператварыўшы яе ў дэ-факта незалежную дзяржаву. Вялікая дэпрэсія вельмі балюча адгукнулася канадскай эканоміцы. З іншага боку, крызіс паспрыяў стварэнню сістэмы ўсеагульнага сацыяльнага дабрабыту ў 1940-х — 1950-х (ініцыятарам і натхняльнікам выступіў палітык і святар Томі Дуглас, губернатар Саскачэвана).
10 верасня 1939 года — праз 7 дзён пасля Вялікабрытаніі, каб падкрэсліць сваю незалежнасць, — Канада аб’явіла вайну нацысцкай Германіі. У саюзных аперацыях было задзейнічана каля мільёна канадцаў, з іх 42 000 загінулі, 55 000 атрымалі раненні. Канадцы паўдзельнічалі ў няўдалай 1942 г., паспяховых вызваленні Італіі, высадцы ў Нармандыі і бітве за Нармандыю, бітве на Шэльдзе 1944 г. Падчас вайны Канада дала прытулак галандскай каралеўскай сям’і. За гэта і за ўдзел у вызваленні Нідэрландаў Галандыя шчодра адплаціла Канадзе крэдытамі і інвестыцыямі. Вайна прынесла Канадзе не толькі чалавечыя ахвяры, але і небывалы прамысловы бум.
У 1949, пасля двух складаных рэферэндумаў, да Канады ў якасці дзясятай правінцыі далучыўся Ньюфаўндленд. Пасляваенныя дзесяцігоддзі былі адзначаны эканамічнымі поспехамі, ростам сацыяльнага дабрабыту, узаемапаразуменнем нацый. Фарміраванне канадскай нацыянальнай свядомасці выразілася ў прыняцці ў 1965 годзе кляновага сцяга, увядзенні афіцыйнага двухмоўя ў 1969 і інстытуту мультыкультуралізму ў 1971. Былі рэалізаваны такія праграмы, як канадскі пенсійны план, праграма студэнцкага крэдытавання, праграма аховы здароўя. Зрэшты, некаторыя ўдзельнікі федэрацыі (напрыклад, Альберта) ад некаторых з іх адмаўляліся. З іншага боку, глыбокія эканамічныя і сацыяльныя пераўтварэнні ў Квебеку («Ціхая рэвалюцыя») выклікалі рост франкаканадскага сепаратызму. Квебекскія нацыяналісты праводзілі акцыі, у тым ліку тэрарыстычныя. Былі ініцыяваны два рэферэндумы (1980 і 1995), і ў выніку другога з іх Квебек быў на самай мяжы незалежнасці — 49,4 % галасоў за. З таго часу хваля сепаратызму сцішылася.
Канстытуцыйны акт 1982 года аформіў поўную незалежнасць Канады. 1 красавіка 1999, з мэтай пашырыць аўтаномію эскімосаў, астравы Канадскага Арктычнага архіпелага і кавалак мацерыковага ўзбярэжжа Ледавітага акіяна былі выдзелены ў трэцюю тэрыторыю, што атрымала назву Нунавут (Наша зямля). У 1980-х — 1990-х Канада прайшла праз цяжкія выпрабаванні — авіякатастрофы, тэракты, масавыя забойствы, канфлікты з карэннымі жыхарамі. У 1990-х — 2010-х канадскія экспедыцыйныя сілы ўдзельнічаюць у аперацыях НАТА, такіх як Бура ў пустыні, вайна ў Югаславіі, баявыя дзеянні ў Іраку і Афганістане, змаганне супраць Ісламскай дзяржавы.
Дзяржаўны лад і палітыка
Канада — федэратыўная парламенцкая дзяржава; дэ-юрэ канстытуцыйная манархія, фактычна — рэспубліка; прававая дэмакратычная дзяржава, прытрымліваецца ўмеранай эгалітарнай ідэалогіі. Адметнай рысай канадскай палітычнай культуры з’яўляецца сацыяльны ўхіл. Канада ўваходзіць у склад Садружнасці нацый. Ролю канстытуцыі выконваюць Закон аб канстытуцыі 1982 года, палажэнні (1867), а таксамы нормы звычаёвага права. Правінцыі карыстаюцца пэўнай аўтаноміяй і маюць свае заканадаўчыя і выканаўчыя органы.
Кіраўнік дзяржавы — брытанскі манарх, прадстаўлены генерал-губернатарам (у правінцыях — намеснікамі губернатара), якога фармальна прызначае манарх, а фактычна — прэм’ер-міністр Канады. Губернатар — з 2 кастрычніка 2017 г. па 2020 гэтую пасаду займала (Julie Payette) — падпарадкоўваецца рашэнням Тайнай рады, у склад якой пажыццёва ўваходзяць асобы, прызначаныя губернатарам па прапанове прэм’ер-міністра Канады (у тым ліку ўсе былыя міністры, старшыня Вярхоўнага суда, прэм’еры правінцый, спікеры палаты абшчын і сената). Тайная рада не збіраецца ў поўным складзе, а рашэнні ад яе імя прымае ўрад Канады. Губернатар ад імя брытанскага манарха падпісвае ўсе законы, прынятыя парламентам.
Заканадаўчая ўлада належыць двухпалатнаму федэральнаму парламенту, што складаецца з сената і палаты абшчын. У сенаце 104 члены, якіх прызначае губернатар на нявызначаны тэрмін (да дасягнення 75-гадовага ўзросту); кожную правінцыю прадстаўляе вызначаная колькасць сенатараў. Палата абшчын складаецца з 295 дэпутатаў, якія выбіраюцца ў правінцыях на 5 гадоў. У Канадзе барацьбу за ўладу вядуць дзве найбуйнейшыя палітычныя партыі, абедзве адносна цэнтрысцкія: левацэнтрысцкая (партыя Трудо, з 2015 фарміруе ўрад) і правацэнтрысцкая (з 2015 у апазіцыі). Іншыя партыі, прадстаўленыя ў парламенце: левая Новая дэмакратычная партыя, Квебекскі блок і Партыя зялёных Канады. Ні лева-, ні праварадыкалы папулярнасцю сярод канадцаў ніколі не карысталіся.
Выканаўчая ўлада належыць ураду на чале з прэм’ер-міністрам (з 2015 — Джасцін Трудо), якога фармальна прызначае губернатар: каб пазбегнуць палітычнага крызісу, губернатар заўсёды спыняе свой выбар на лідары палітычнай партыі, што мае бальшыню ў палаце абшчын. Кіраўнік другой найбуйнейшай партыі становіцца «лідарам афіцыйнай апазіцыі» (англ.: the Leader of His Majesty’s Loyal Opposition), што мае на мэце кантраляваць дзейнасць урадавай партыі.
Знешняя палітыка
Канада праводзіць міралюбівую знешнюю палітыку, накіраваную на мірнае суіснаванне і ўзаемную павагу з усімі іншымі краінамі. Канада паслядоўна адстойвае дэмакратычныя каштоўнасці і па ўсіх міжнародных справах — нават калі ёй пагражаюць эканамічныя страты — займае прынцыповую пазіцыю. За прапанову падчас Суэцкага крызісу 1957 года стварыць Міратворчыя сіл ААН і ключавую ролю ў іх арганізацыі будучы канадскі прэм’ер Лестэр Пірсан атрымаў Нобелеўскую прэмію міру (1957). У XXI стагоддзі Канада праз членства ў міжнародных арганізацыях працягвае актыўную міратворчую дзейнасць і аказанне шырокай гуманітарнай дапамогі па ўсім свеце.
Канада была сярод краін-заснавальніц ААН. Сёння яна ўваходзіць у Вялікую сямёрку і Вялікую 20, Арганізацыю эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця (АЭСР). Канада імкнецца пашырыць сувязі з лацінаамерыканскімі і карыбскімі партнёрамі праз удзел у ААД, з краінамі ціхаакіянскага кальца — праз АЦЭС. Найбліжэйшым партнёрам і сябрам Канады застаюцца ЗША, з якімі Канада мае неахоўваемую мяжу, агульную сістэму бяспекі; удзельнічае ў вучэннях і ваенных аперацыях. З еўрапейскіх нацый Канада найбольш цесна сябруе са сваімі «прашчурамі» — Францыяй і Вялікабрытаніяй, а таксама з Нідэрландамі (дзякуючы прытулку, дадзенаму галандскай манархіі падчас другой сусветнай вайны).
Беларуска-канадскія адносіны
Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Канадай усталяваны 15 красавіка 1992 года. З красавіка 1997 года ў Атаве пачало працу Пасольства Рэспублікі Беларусь. Канадскія інтарэсы ў Беларусі прадстаўляе пасольтва Канады ў Польшчы. З 2008 года па цяперашні час дыпламатычная прысутнасць Беларусі ў Канадзе застаецца на ўзроўні часовага паверанага ў справах. У перыяд з 2006 па 2015 гады афіцыйныя кантакты паміж Беларуссю і Канадай абмяжоўваліся па ініцыятыве канадскага боку. Пазней намецілася нармалізацыя двухбаковых адносін. 12 ліпеня 2017 года Канада адмяніла абмежаванні на ажыццяўленне паставак канадскіх тавараў і паслуг на рынак Беларусі. У снежні 2016 у Гамбургу на саміце АБСЕ адбылася сустрэча паміж міністрамі замежных спраў Канады (Крысця Фрыланд) і Беларусі (Уладзімір Макей), праз год яны размаўлялі ў Вене. У лютым і верасні 2018 Канаду наведаў намеснік Міністра замежных спраў Беларусі Алег Краўчанка і пачаў працаваць сайт Канады ў Беларусі.
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
Канада — адна з трох у Паўночнай Амерыцы федэрацый, адміністрацыйна Канада падзяляецца на дзесяць правінцый і тры тэрыторыі. Правінцыі займаюць населены поўдзень Канады, на тэрыторыі падзелена паўночная, амаль ненаселеная частка краіны. Гісторыя сучаснага АТП пачалася з 1867 года, апошняй прыяднанай правінцыяй стаў Ньюфаўндленд (1949), апошняй з тэрыторый быў выдзелены Нунавут (1999). Правінцыі і тэрыторыі маюць свае парламенты і ўрады і карыстаюцца значнай самастойнасцю. Пры гэтым тэрыторыі, у адрозненне ад правінцый, падпарадкаваны федэральнаму ўраду.
Дзесяць сучасных правінцый: Альберта, Брытанская Калумбія, Квебек, Манітоба, Новая Шатландыя, Нью-Брансуік, Ньюфаўндленд і Лабрадор, Антарыа, Востраў Прынца Эдуарда і Саскачэван. Тры тэрыторыі: Нунавут, Паўночна-Заходнія тэрыторыі і Юкан.
Насельніцтва
Насельніцтва Канады на пачатак 2019 года складае 37,5 мільёнаў чалавек (38-е месца ў свеце). Перапіс 2001 зарэгістраваў 30.007.094 канадцаў. Такім чынам, за 18 гадоў жыхароў краіны стала амаль на чвэрць больш. У другой палове 2010-х для Канады характэрныя невысокія, але стабільныя дадатныя тэмпы росту насельніцтва — каля 0,7 % штогод. Натуральны прырост блізкі да нуля (1,4 на 1000 у 2018). 70 % канадцаў жывуць у сем’ях. Сярэдні памер канадскай сям’і — 2,5 чалавекі. Нараджальнасць змяншаецца, і насельніцтва — як і паўсюль у развітым свеце — старэе. Сярэдняму канадцу ў 2018 было 42,5 гады. Да такой статыстыкі спрычынілася і вялікая працягласць жыцця, якая ў 2018 склала 82 гады.
У XXI стагоддзі прырост адбываецца, як і калісьці, у асноўным за кошт іміграцыі (5,7 чалавек на 1000 у 2018, адзін з найвышэйшых паказчыкаў у свеце). Такім чынам, доля мігрантаў у агульным прыросце складае больш за 75 %. Варта дадаць, што і канадскае грамадства, і канадскі ўрад падтрымліваюць іміграцыю, якая ў апошнія дзесяцігоддзі набыла выразныя азіяцкія вытокі. Перасяленцы аддаюць перавагу буйным гарадам, асабліва Ванкуверу і Таронта. Канада ахвотна дае прытулак і бежанцам — на краіну кляновых лісцяў прыходзіцца 10 % іх сусветнага прыёму.
Паводле перапісу 2016 года, у Канадзе жывуць 43 этнічныя групы, якія складаюцца як мінімум са 100 000 чал. Самая вялікая этнічная група называе сябе канадцамі (32,3 %). Далей ідуць англічане (18,3), шатландцы (14), французы (13,6), ірландцы (13,4), немцы (9,6), італьянцы, кітайцы, украінцы, галандцы, палякі, індыйцы, беларусы (10505 чалавек). Да карэннага насельніцтва адносяцца індзейцы (каля 4 %) і эскімосы — прадстаўнікі мангалоіднай расы. За апошнія паўстагоддзя з 2 да 22 % (паводле перапісу 2016) вырасла доля так званых visible minorities. Так называюць жыхароў краіны, вонкава адрозных ад еўрапейскіх мігрантаў і карэннага насельніцтва. Сярод visible minorities найбольшую ўдзельную вагу маюць кітайцы, паўднёваазіяты (па 5 %) і афраканадцы (3,5 %). Многія жыхары Канады не могуць вызначыцца з этнічнай прыналежнасцю і называюць адразу некалькі групаў, што робіць суму нацый нашмат большай за 100 %.
У Канадзе выкарыстоўваецца мноства моў, але галоўных дзве: англійская, родная для 56 % канадцаў, і французская, матчына мова для 21 %. Гэтыя мовы з’яўляюцца ў Канадзе афіцыйнымі, на іх вядуцца ўсе дзяржаўныя і прыватныя справы. Тым не менш, кожная правінцыя мае адну «афіцыйную» мову: 8 — англійскую, 1 (Квебек) — французскую. Адзінай афіцыйна двухмоўнай правінцыяй з’яўляецца Нью-Брансуік. Больш за 20 % жыхароў Канады назвалі роднай нейкую іншую мову, найбуйнейшыя сярод якіх — кітайская (1,23 млн носьбітаў), пенджабская, іспанская, тагальская, арабская (кожная па 0,4—0,5 млн). Нацыяльным меншасцям гарантаваныя школы на родных мовах ва ўсіх правінцыях і на ўсіх тэрыторыях.
Са стракатага этнічнага складу вынікае выключная рэлігійная разнастайнасць Канады, дэмакратычны лад гарантуе свабоднае веравызнанне і павагу да правоў усіх вернікаў. Царква ў сучаснай Канадзе аддзелена ад дзяржавы і мае ўсё меншую ролю ў паўсядзённым жыцці людзей. Пры гэтым большасць канадцаў верыць у Бога. Згодна з апытаннем 2011, 68 % жыхароў Канады — хрысціяне, з іх большая палова — каталікі, яшчэ дзве пятых — пратэстанты (найбуйнейшая пратэстанцкая дэнамінацыя — Аб’яднаная царква Канады, следам ідуць англікане і баптысты). Колькасць атэістаў і агностыкаў у 2001—2011 павялічылася з 16 да 22 %. Разам з іміграцыяй расце кольскасць мусульман, індуістаў, сікхаў (3,2 %, 1,5 %, 1,4 % у 2011 адпаведна).
Канада вылучаецца вельмі нізкай шчыльнасцю насельніцтва (каля 4 чал. на км²) і даволі нераўнамерным яго размяшчэннем. Нягледзячы на вялікую плошчу, прыблізна ¾ насельніцтва Канады пражывае ў межах 160 км ад мяжы з ЗША, а 95 % — на поўдзень ад 55° пн.ш. Найбольш населеныя правінцыі — Антарыа і Квебек. Палова канадцаў жыве ў калідоры Квебек-Уінсар уздоўж Вялікіх азёр і ракі Святога Лаўрэнція. Вялізныя абшары поўначы Канады маюць рэдкае тубыльскае (эскімосы) насельніцтва, дзе-нідзе сустракаюцца пасёлкі гарнякоў, метэастанцыі.
Канада адносіцца да высокаўрбанізаваных краін свету. Гарадское насельніцтва, якое складае 81 %, сканцэнтравана ў калідоры Квебек-Уінсар (у прыватнасці, гарадскія агламерацыі Таронта-Гамільтан, Манрэаль і Атава-Гатына), на кантынентальных раўнінах Брытанскай Калумбіі (ад ваколіц Ванкувера да канца даліны ракі Фрэйзер) і ў калідоры Калгары-Эдмантан у Альберце. Каля 40 % гараджан жывуць у трох найбуйнейшых агламерацыях: Таронта (ў агламерацыі жыве 5,9 млн), Манрэалі (4,1), Ванкуверы (2,5). Усяго мільённых агламерацый 6: ад 1,3 да 1,5 млн жыхароў перапіс 2016 адзначыў таксама ў Калгары, Атава-Гатына, Эдмантане.
Эканоміка
Канадзе — паводле права адной з самых багатых краін свету і адной з самых маштабных эканомік (замыкае першую дзясятку краін па намінальным ВУП) — належыць пачэснае месца ў Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця (АЭСР) і Вялікай сямёрцы. Фондавая біржа Таронта з 1500 зарэгістраванымі кампаніямі агульнай капіталізацыяй у 2 трлн долараў — сёмая ў свеце. Эканоміка Канады вельмі шчыльна інтэграваная з гаспадаркай ЗША. ліквідавала тарыфы паміж дзвюма краінамі, а Паўночнаамерыканскае пагадненне аб свабодным гандлі (НАФТА) ў 1992 годзе распаўсюдзілася і на Мексіку. На вялікага паўднёвага суседа прыходзіцца 75 % канадскага экспарту і 58 % імпарту. У 2015—2016 гг. ВУП Канады падрос усяго на 2 %, за 2017 — на 3 %. Станам на 2017 год агульнанацыянальны ўзровень беспрацоўя ў Канадзе быў 6,3 %. Федэральны доўг Канады ацэньваецца ў 1,6 млрд долараў (не канадскіх!). Грашовая адзінка — канадскі долар.
Як і ў іншых развітых краінах, у канадскай эканоміцы пераважае сфера паслуг, дзе занята амаль тры чвэрці эканамічна актыўнага насельніцтва. Нягледзячы на тое, што ў XX стагоддзі рост прамысловасці і сектара паслуг ператварыў краіну з пераважна сельскагаспадарчай у індустрыяльную і гарадскую, сярод іншых развітых краін свету Канада вылучаецца важнасцю свайго сыравіннага сектара, у якім самымі прыбытковымі галінамі з’яўляюцца лесанарыхтоўка і нафтавая прамысловасць. Многія гарады на поўначы Канады, дзе ўмовы для вядзення сельскай гаспадаркі неспрыяльныя, існуюць дзякуючы шахтам або крыніцам драўніны.
Канада займае першае месца ў свеце па здабычы калійных солей, цынку і ўрану, а таксама высокае месца па здабычы такіх металаў, як золата, нікель, алюміній і свінец. Радовішчы металаў на Лаўрэнційскім узвышшы распрацоўваюцца ў асноўным адкрытым спосабам. Канада з’яўляецца буйным пастаўшчыком мінеральнай сыравіны ў ЗША і іншыя індустрыяльна развітыя краіны.
Велізарныя запасы бітумінозных пяскоў у раёне возера Атабаска робяць Канаду трэцяй краінай у свеце па запасах нафты (169 млрд барэляў у 2016) пасля Венесуэлы і Саудаўскай Аравіі. Здабыча нафты вядзецца збольшага на захадзе Канады. Кампанія Syncrude Canada Ltd. займаецца перапрацоўкай бітумінозных пяскоў у правінцыі Альберта, за кошт якіх Канада забяспечвае 14 % сваіх нафтавых патрэбаў. Па гадавым аб’ёме здабычы прыроднага газу Канада знаходзіцца на 5-м месцы ў свеце (4,3 % сусветнай здабычы ў 2016). Канада займае першае месца ў свеце па вытворчасці ўранавага канцэнтрату. Большая частка электраэнергіі (3/5) выпрацоўваецца на ГЭС, 15 % — на АЭС, па 10 % — на газавых і вугальных ЦЭС. На беразе возера Гурон працуе другая па велічыні дзеючая АЭС у сучасным свеце — Брус (большую магутнасць мае толькі паўднёвакарэйская Коры). Багатая на гідраэнергію Канада не вельмі зацікаўлена ў развіцці альтэрнатыўнай энергетыкі, таму па долі энергіі, атрыманай на ВЭС (1,8 % у 2013), яна саступае большасці развітых краін свету. Частку нафты, прыроднага газу і электраэнергіі Канада экспартуе ў ЗША, з’яўляючыся адной з нямногіх развітых краін — нета-экспарцёраў энерганосьбітаў.
Развітая апрацоўчая прамысловасць Канады канцэнтруецца на поўдні правінцый Антарыа і Квебек. Аснову апрацоўчай прамысловасці складае машынабудаванне, якое спецыялізуецца на вытворчасці транспартных сродкаў і кантралюецца ў асноўным кампаніямі ЗША. У аўтамабілебудаванні шырокае прадстаўніцтва таксама маюць японскія фірмы. У Манрэалі (Квебек) базуецца нацыянальная аэракасмічная прамысловасць (кампанія Bombardier Inc., якая, дарэчы, акрамя самалётаў выпускае яшчэ цягнікі метро і трамваі). Канада — адзін з вядучых сусветных вытворцаў і кампанентаў і акустычных сістэм. Металургія працуе на мясцовай сыравіне і прадстаўлена пераважна выплаўкай каляровых металаў (нікелевая, медная і інш.). Буйнейшыя нафтаперапрацоўчыя заводы знаходзяцца ў Ванкуверы, Манрэалі, Эдмантане. Канада ўваходзіць у лік буйнейшых экспарцёраў калійных і азотных угнаенняў. Канада — вядучая лесапрамысловая дзяржава свету: па экспарце піламатэрыялаў і паперы Канада займае 1-е месца ў свеце.
Канада з’яўляецца адным з найбуйнейшых сусветных пастаўшчыкоў сельскагаспадарчай прадукцыі; канадскія прэрыі выдатна падыходзяць для вырошчвання пшаніцы, кукурузы і іншых збожжавых. Канада ўваходзіць у першую дзясятку краін свету па валавой вытворчасці збожжа. Экспартная палітыка ў гэтай сферы вызначаецца Канадскай збожжавай камісіяй. Асноўныя вытворцы сельскагаспадарчай прадукцыі — фермерскія гаспадаркі, высокаспецыялізаваныя прадпрыемствы (пераважна збожжавыя і жывёлагадоўчыя з мясной і малочнай спецыялізацыяй). Большая частка апрацаваных зямель сканцэнтравана на поўдні, у стэпавай зоне. У прыазёрных раёнах развіваецца малочная гаспадарка і пладаводства. Усё большае распаўсюджанне канолы (канадскага рапсу) выводзіць Канаду ў сусветныя лідары па вытворчасці біяпаліва. Вялікае значэнне маюць рэсурсы пушнога звера і прамысловай рыбы (ласось, селядзец, палтус, траска).
У Канадзе развіты ўсе віды транспарту, для яе характэрна значная працягласць транспартных шляхоў. У апошнія дзесяцігоддзі найбольш хуткімі тэмпамі развіваліся аўтамабільны, трубаправодны і авіяцыйны транспарт. Чыгунка дамінуе ва ўнутраных перавозках масавых грузаў. Вялікае значэнне ва ўнутраных грузаперавозках маюць водныя шляхі, перш за ўсё Вялікія азёры і рака Святога Лаўрэнція.
Канада уваходзіць у дзясятку лідараў сусветнага гандлю. У 2015—2016 гг. Канада дэманстравала адмоўнае гандлёвае сальда (30-45 млрд долараў). Канада з’яўляецца буйным пастаўшчыком сыравіны і харчавання на сусветны рынак. Акрамя металаў, пшаніцы, электраэнергіі, драўніны, Канада экспартуе аўтамабілі і самалёты. Найбуйнейшымі імпарцёрамі канадскай прадукцыі з’яўляюцца Злучаныя Штаты (74,7 %), Кітай (4,3 %), Вялікабрытанія (2,6 %) і Японія (2,2 %). У 2016 годзе Канада імпартавала тавараў на суму больш за $ 429 млрд. Найбуйнейшымі пастаўшчыкамі ў краіну кляновага ліста былі ЗША (58,3 %), Кітай (10,8 %), Японія (2,6 %), Германія (2,5 %). Імпарт вельмі разнастайны, пераважаюць машыны і абсталяванне, прадукцыя хімічнай прамысловасці, спажывецкія тавары шырокага попыту.
Агульны аб’ём беларускага экспарту тавараў ў Канаду за 2017 год склаў 13,3 млн долараў ЗША. Гандлёвае сальда было адмоўным і склала 33,8 млн долараў. Асноўным артыкулам беларускага экспарту ў 2017 годзе былі азотныя ўгнаенні (42,4 %), мэбля, клееная фанера, вадкасныя помпы, шкловалакно, прылады на вадкіх крышталях, лазеры, прадукты харчавання. Канадскі імпарт у Беларусь па выніках 2017 года склаў 47,1 млн долараў ЗША. У нашу краіну пастаўляліся лекавыя сродкі і вакцыны, марожаная рыба, перадаткавыя механізмы машын, абсталявання і транспартных сродкаў, моцныя спіртныя напоі, пілы, дыягнастычныя рэагенты, камп’ютары. Варта зазначыць, што і Беларусь, і Канада з’яўляюцца найбуйнейшымі экспарцёрамі калійных солей у свеце. У экспарце паслуг — за кошт транспартных і інфармацыйных — Беларусь мае дадатнае сальда (8,9 млн даляраў у 2017 годзе).
Культура
Cirque du Soleil (з фр. — «Сірк дзю салей» — «Цырк сонца») — канадская кампанія, якая працуе ў сферы забаў і вызначае сваю дзейнасць як «мастацкае спалучэнне цыркавога мастацтва і вулічных імпрэзаў».
Крыніцы
- https://www150.statcan.gc.ca/t1/tbl1/en/tv.action?pid=1710000901
- http://hdr.undp.org/en/composite/HDI
- The Canadian Encyclopedia, Art. Canada von W. Kaye Lamb Архівавана 30 кастрычніка 2013.
- «Новгород составился из нескольких слобод или поселков… Следы этого… сохранялись и позднее в распределении города на концы» (Ключевский В. О. Русская история. Полный курс лекций. — M.: Олма-ПРЕСС Обр., 2005. — Л. 23).
- Y-Chromosome Evidence for Differing Ancient Demographic Histories in the Americas (PDF). University College London 73:524–539 (2003). doi:10.1086/377588. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 22 студзеня 2010.
- Cinq-Mars, J (2001). "On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia" (PDF). The World of Elephants – International Congress, Rome. Праверана 2010-02-25.
- Wright, JV. A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes . Canadian Museum of Civilization Corporation (27 верасня 2001). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 19 кастрычніка 2009.
- Griebel, Ron. The Bluefish Caves(недаступная спасылка). Minnesota State University. Архівавана з першакрыніцы 13 лістапада 2003. Праверана 18 верасня 2009.
- Beringia: humans were here (re-published online by Canada.com). Gazette (Montreal). CanWest MediaWorks Publications Inc. (17 мая 2008). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 18 верасня 2009.
- Cinq-Mars, Jacques. Significance of the Bluefish Caves in Beringian Prehistory . Canadian Museum of Civilization (2001). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 15 красавіка 2010.
- Dickason, Olive, рэд. (1995). The Native Imprint: The Contribution of First Peoples to Canada's Character. Vol. 1. Athabasca: Athabasca University Educational Enterprises. pp. 114–117.
- Peter Turchin; Leonid Grinin; Andrey Korotayev; Victor C. de Munck, рэд-ры (2006). History & Mathematics: Historical Dynamics and Development of Complex Societies. Moscow: KomKniga/URSS. ISBN 5484010020.
- Thornton, Russell (2000). "Population history of Native North Americans". In Michael R. Haines, Richard Hall Steckel (рэд.). A population history of North America. Cambridge: Cambridge University Press. p. 13. ISBN 0521496667.
- «Handbook of North American Indians: Indians in contemporary society». Garrick Alan Bailey (2008). Government Printing Office. p.285. ISBN 0-16-080388-8
- Wilson, Donna M; Northcott, Herbert C (2008). Dying and Death in Canada. Toronto: University of Toronto Press. pp. 25–27. ISBN 9781551118734. Праверана 2010-06-20.
- Pálsson, Hermann (1965). The Vinland sagas: the Norse discovery of America (Digitized online by Google books). Penguin Classics. p. 28. ISBN 0140441549. Праверана 2010-04-15.
- Reeves, Arthur Middleton (2009). The Norse Discovery of America (Digitized online by Google books). BiblioLife. p. 82. Праверана 2010-04-15.
- John Cabot's voyage of 1498 . Memorial University of Newfoundland (Newfoundland and Labrador Heritage) (2000). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 12 красавіка 2010.
- The Portuguese Explorers . Memorial University of Newfoundland (2004). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 27 чэрвеня 2010.
- What to Search: Topics-Canadian Genealogy Centre-Library and Archives Canada . Ethno-Cultural and Aboriginal Groups. Government of Canada (27 мая 2009). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 2 кастрычніка 2009.
- https://books.google.by/books?id=JIuO9HmX_8QC&pg=PA112&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
- http://canada.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/
- Сайт Канады ў Беларусі
- https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ca.html Архівавана 11 красавіка 2020.
- https://books.google.by/books?id=K0YwAJ7MpswC&pg=PA92&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
- Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories — 20 % sample data Архівавана 11 снежня 2020.
- https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/dp-pd/prof/details/page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=01&Geo2=PR&Code2=01&Data=Count&SearchText=canada&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All&TABID=1
- http://www.pewforum.org/2013/06/27/canadas-changing-religious-landscape/
- Custred, Glynn (2008). "Security Threats on America's Borders". In Alexander Moens (рэд.). Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States. Fraser Institute. p. 96. ISBN 0889752354.
- Urban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regions . Statistics Canada (2001). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 23 красавіка 2009.
- http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=39&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Partner&year=2016
- Employment by Industry(недаступная спасылка). Statistics Canada (8 студзеня 2009). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 19 кастрычніка 2009.
- Easterbrook, WT (March 1995). "Recent Contributions to Economic History: Canada". Journal of Economic History. 19. Economic History Society: 98.
- https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2018-full-report.pdf
- Brown, Charles E (2002). World energy resources. Springer. pp. 323, 378–389. ISBN 3540426345.
- Leacy, FH (ed.). Vl-12 . Statistics Canada (1983). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 18 студзеня 2010.
- Latest release . World Trade Organization (17 красавіка 2008). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 3 ліпеня 2008.
- http://canada.mfa.gov.by/ru/bilateral_relations/trade_economic/(недаступная спасылка)
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
- Геаграфія мацерыкоў і краін : вучэб. дапам. для 8-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / А. А. Зыль [і інш.] ; пад рэд. П. С. Лопуха ; пер. з рус. мовы М. Л. Страхі. — 2-е выд., перапрац. — Мінск : Народная асвета, 2014. — 230 с. : іл. ISBN 978-985-03-2206-7.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Kanada znachenni Kanada angl Canada IRA ˈkaenede fr Canada IRA kanaˈda dzyarzhava y Paynochnaj Amerycy zajmae drugoe mesca y svece pa ploshchy paslya Rasii Abmyvaecca Atlantychnym Cihim i Paynochnym Ledavitym akiyanami myazhue z ZShA na poydni i na paynochnym zahadze taksama mae marskiya mezhy z Daniyaj Grenlandyya na paynochnym ushodze i Francyyaj Sen P er i Mikelon na yshodze Myazha Kanady i ZShA z yaylyaecca samaj pracyaglaj agulnaj myazhoj u svece Stalica Kanady Atava Kanada Canada Scyag Kanady Gerb KanadyDeviz lac A mari usque ad mare Ad mora da mora Gimn O Canada Data nezalezhnasci 1 lipenya 1867 11 snezhnya 1931 Vestminsterski statut 1931 17 krasavika 1982 ad Zluchanaga karaleystva Aficyjnyya movy anglijskaya i francuzskayaStalica Atava 45 24 pn sh 75 40 z d H G Ya ONajbujnejshyya garady Taronta Manreal Vankuver KalgaryForma kiravannya Kanstytucyjnaya manarhiya parlamenckaya demakratyyaKarol Karl III Dzhascin Trudo Ploshcha Usyago vodnaj paverhni 2 ya y svece 9 984 670 km 8 62 Naselnictva Acenka 2022 Shchylnasc 39 292 355 chal 37 ya 3 9 chal km VUP Razam 2018 Na dushu naselnictva 1798 mlrd 11 y 48 446VUP PPZ Razam 2018 1847 mlrd 15 y IRChP 2019 0 929 velmi vysoki 16 y Etnaharonim Kanadzec kanadka Valyuta Kanadski dolar CAD kod 124 Internet damen caKod ISO Alpha 2 CAKod ISO Alpha 3 CANKod MAK CANTelefonny kod 1Chasavyya payasy 3 30 8 Relef Kanady zmyanyaecca ad vysoznyh Kardyleray na zahadze da apracavanaga ledavikami Layrencijskaga yzvyshsha y centry i na yshodze Bagaccem mineralnyh resursay Kanada vyluchaecca navat syarod krain svajgo pameru Hoc klimat Kanady i raznastajny bolshaya yae chastka lyazhyc u halodnaj zone z pracyaglaj zimoj Kanada bagataya vodnymi resursami shyrokimi rekami i chyscyutkimi azyorami Bolshaya chastka terytoryi Kanady zanyata arktychnymi pustynyami tundraj i tajgoj Kanadskaya tajga shyrokaj palasoj cyagnecca ad Cihaga akiyana da Atlantychnaga Za tysyachy gadoy da prybyccya eyrapejcay taya zyamlya yakaya cyaper zavecca Kanadaj byla zaselena pershabytnymi lyudzmi shto paznej stali znayomyya nam pad imyonami eskimosay i paynochnaamerykanskih indzejcay U XVI XVII st anglijskiya i francuzskiya maraplaycy dasledavali yzbyarezhzha Kanady padarozhniki i pranikali y yae ynutranyya rayony a kalanisty stvarali pasyalenni U syaredzine XVIII st Francyya stracila yse svae paynochnaamerykanskiya kalonii i Brytaniya stala adzinayladnym gaspadarom U 1867 godze Kanada y skladze 4 pravincyj stala brytanskim daminiyonam U 1931 Vestminsterski statut znachna pashyryy yae aytanomiyu U 1982 denansavay aposhniya lyoski zalezhnasci Sami kanadcy gavorac shto y ih zashmat geagrafii i zamala gistoryi Kanada federatyynaya de yure parlamenckaya kanstytucyjnaya manarhiya Kiraynik dzyarzhavy karol Vyalikabrytanii pradstayleny general gubernataram Faktychnaya ylada nalezhyc parlamentu i yradu na chale z prem er ministram Administracyjna Kanada padzyalyaecca na dzesyac pravincyj i try terytoryi yakiya mayuc svae parlamenty i yrady i karystayucca znachnaj samastojnascyu Naselnictva peravazhna emigranckaga pahodzhannya Perasyalency z usyago svetu y Kanadze zgurtavanyya y strakatuyu multykulturnuyu supolnasc Pry getym Kanada klasichnaya dvuhmoynaya kraina kalya 40 naselnicva anglakanadcy 26 frankakanadcy z dzvyuma dzyarzhaynymi movami na ysih uzroynyah Najbujnejshymi garadami z yaylyayucca Taronta Manreal i Vankuver Dlya Kanady harakterny adzin z samyh nizkih u svece pakazchykay shchylnasci naselnictva 3 9 chal km Bolshasc kanadcay zhyve yzdoyzh myazhy z ZShA Kanada razvitaya kraina chlen Vyalikaj syamyorki i Vyalikaj dvaccatki Arganizacyi ekanamichnaga supracoynictva i razviccya AESR Razam z Meksikaj i ZShA svaim galoynym gandlyovym partnyoram uvahodzic u zonu svabodnaga gandlyu NAFTA Taksama Kanada z yaylyaecca aktyynym udzelnikam Sadruzhnasci nacyj i Frankafonii Kanada adroznivaecca najvyshejshymi pazicyyami y svece pa IChR 16 mesca yakasci zhyccya gramadzyanskih pravah ekanamichnaj svabodze uzroynyu adukacyi Nyagledzyachy na vyrazny postindustryyalny haraktar gaspadarka Kanady mae vyrazny syravinny tvar i abapiraecca na mineralnyya gidraenergetychnyya lyasnyya rybnyya i inshyya resursy EtymalogiyaSlova Kanada z vyalikaj dolyaj veragodnasci pahodzic ad indzejskaga kanata vyoska ci paselishcha Vyadoma shto tak nazyvali svae zemli indzejcy suchasnaga Kvebeka z yakimi sutyknulisya pershyya francuzskiya zavayoyniki Zhak Karce yzhyvay slova Kanada dzelya paznachennya ne tolki indzejskaj vyoski yakuyu yon sustrey ale i ysyoj voblasci pad kantrolem myascovaga pravadyra Z 1545 goda eyrapejskiya knigi i karty paznachali gety regiyon i yse beragi raki Sv Layrenciya slovam Kanada U peryyad francuzskaga kalaniyalnaga valadarstva y XVI XVII st nazva Kanada yzhyvalasya naroyni z aficyjnaj Novaya Francyya Paznej getaya nazva perajshla na bolshasc susednih terytoryj u Paynochnaj Amerycy yakimi kiravala Brytanskaya imperyya Z 1791 tak nazyvalisya anglijskiya kalonii y rayone suchasnyh pravincyj Kvebek i Antarya a z 1867 najmenne bylo peranesena na ysyu krainu Slovy yakiya fanetychna i semantychna padobnyya na layrencijska irakezskae kanata isnuyuc i y movah dalyokih ad paynochnaamerykanskih starazhytnaanglijskae cynedom karaleystva anglijskae country zyamlya kraina county akruga hundred sotnya kindred klan rod valijskae cantref akruga genedl klan rod starazhytnagrechaskae kentron centr irlandskae ceantar akruga italyanskae contado vyoska lacinskae condo abzhyvac nasyalyac continuus prylegly persidskae kӓnd vyoska paselishcha starazhytnaruskae konc chastka gorada ruskae kondavy spradvechny i g d Geagrafichnae stanovishchaAsnoyny artykul Geagrafiya Kanady Karta Kanady Kanada zajmae znachnuyu chastku maceryka Paynochnaya Ameryka i shmatlikiya astravy shto prymykayuc da yae Na zahadze abmyvaecca Cihim akiyanam i myazhue sa shtatam Alyaska ZShA na yshodze abmyvaecca Atlantychnym na poynachy Paynochnym Ledavitym akiyanam na poydni myazhue z ZShA Asnoynaya macerykovaya chastka Kanady pracyagnulasya na 5400 km ad Cihaga da Atlantychnaga akiyana Krajniya geagrafichnyya kaardynaty na yshodze 52 40 z d na zahadze 141 z d Z poydnya na poynach prasciraecca na 4 500 km ad 41 41 pn sh na myazhy z ZShA da paynochnaj uskrainy 83 06 pn sh vostrava Elsmir u Kanadskim Arktychnym arhipelagu Lya yshodnyaga yzbyarezhzha i y zalive Sv Layrenciya znahodzyacca vostray Nyufayndlend Kejp Bretan Antykosty arhipelag Madlen Prynca Eduarda i insh Na poynachy pracyagnulisya Bafinava Zyamlya astravy Gudzonava zaliva i shmatlikiya astravy Kanadskaga Arktychnaga arhipelaga padzelenyya vuzkimi i plytkimi pralivami Cihaakiyanskae yzbyarezhzha mocna parezana vuzkimi i doygimi zalivami sa stromkimi shilami Nedalyoka ad zahodnyaga beraga lyazhyc bujny vostray Vankuver astravy Karalevy Sharloty i insh PryrodaAsnoyny artykul Geagrafiya Kanady Relef i karysnyya vykapni Skalistyya gory u Alberce Bolshaya chastka Kanady uzgorystaya raynina abmezhavanaya z ushodu i zahadu gornymi padnyaccyami yzdoyzh uzbyarezhzhay Cihaga i Atlantychnaga akiyanay Na zahadze krainy yzdoyzh Cihaakiyanskaga yzbyarezhzha cyagnecca gornaya kraina Kardyleray shyrynyoj kalya 600 km Ushodnyaya vos Kanadskih Kardyleray Skalistyya gory Ih zahodniya shily pakrytyya hvojnymi lyasami ushodniya agolenyya i sapraydy skalistyya asobnyya vyarshyni perayzyhodzyac pa vyshyni 4000 m Na zahad ad Skalistyh gor lyazhyc vulkanichnae plato rek Frejzer i Kalumbiya Cihaakiyanskiya Beragavyya gory skladayucca z dvuh submerydyyanalnyh hrybtoy padzelenyh padoyzhnaj dalinaj u paydnyovaj chastcy zatoplenaj moram Najbolsh vysokiya ychastki zahodnyaga poyasa gor na poydni prybyarezhnyya vostray Vankuver astravy Karalevy Sharloty i insh a na poynachy na myazhy z Alyaskaj Beragavyya hrybty zakanchvayucca shyrokimi masivami gor Sv Ili i Logan 5959 m najvyshejshy punkt Kanady pakrytyh magutnymi ledavikami yakiya spuskayucca da mora Uzdoyzh Atlantychnaga yzbyarezhzha cyagnucca nevysokiya gornyya hrybty yakiya pracyagvayuc gory Apalachy ZShA Paverhnya vostrava Nyufayndlend uzvyshanaya vyshynya da 805 m Na poynach ad raki Sv Layrenciya i da beragoy Paynochnaga Ledavitaga akiyana raspasciraecca shyrokaya voblasc Kanadskaga shchyta nevysokaya skladzenaya cvyordymi kryshtalichnymi parodami granitami gnejsami i slancami zyamlya Yae suchasnaya paverhnya nosic slyady gealagichna nyadaynyaga zledzyanennya apracavanyya lyodam kucharavyya skaly baranovyya ilby shmatlikiya azyory hutkiya parozhystyya reki tonki glebavy plast Dlya payvostrava Labrador harakternyya krushni i skaly Pa paydnyovym i zahodnim uzbyarezhzhy Gudzonava zaliva vyshynya myascovasci ne peravyshae 200 m Palasa niziny cyagnecca i yzdoyzh paynochnaga yzbyarezhzha Kanady dalyoka ydayuchysya y glyb maceryka pa daline r Makenzi Terytoryya Kanady bagataya na rudy kalyarovyh metalay nikel medz cynk svinec zhaleznuyu rudu vyalikiya zapasy yranu nafty i pryrodnaga gazu kalijnyh solej azbestu vugalyu Kazachna bagatae na karysnyya vykapni Layrencijskae yzvyshsha Tut znahodzicca ynikalnaya rudnaya zona radovishchy zhaleza nikelya serabra polimetalay uranu zolata Klimat Z prychyny vyalikaj shyrotnaj pracyaglasci i asablivascej relefu klimat Kanady nadzvychaj raznastajny Zmyanyaecca klimat u asnoynym u shyrotnym napramku Rolyu znachnaga merydyyanalnaga klimatapadzelu gulyayuc Kardylery Galoynaya asablivasc klimatu yago kantynentalnasc rezkiya perahody pamizh krajnimi typami nadvor ya garachym uletku i halodnym uzimku Bolshaya chastka Kanadskaga Arktychnaga arhipelaga lyazhyc u voblasci arktychnaga klimatu Tut velmi surovyya zimy 30 C a letam temperatura tolki zredku peravyshae adznaku y 5 C Pralivy pamizh astravami zamyorzlyya Menavita tut znahodzicca samy vyaliki nenaseleny vostray svetu Uzbyarezhzha Paynochnaga Ledavitaga akiyana zajmae subarktychny klimatychny poyas Zimovyya mesyacy pa svayoj surovasci tut ne sastupayuc arktychnym letam zha znachna cyaplej Na yshodze subarktychny poyas vyginaecca dalyoka na poydzen i amal shto zamykae Gudzonay zaliy meh z lyodam yaki razam z halodnymi cyachennyami i yosc galoyny vinoynik panavannya tundry na shyrace Kieva Paydnyovaya Kanada zona ymeranaga klimatu prazmerna vilgotnaga na krajnim zahadze dastatkova na yshodze i kantynentalnaga y centralnaj chastcy Gidragrafiya Raka Frejzer Bagaccem presnaj vady Kanada sastupae tolki Rasii i Brazilii Reki Kanady adnosyacca da basejnay troh akiyanay Makenzi i Nelsan nyasuc svae spakojnyya vody praz zonu vechnaj merzlaty da Paynochnaga Ledavitaga akiyana Frejzer cyache pa lavavym plato i praz Beragavyya hrybty praryvaecca da Cihaga akiyana Vyalikiya Azyory zluchayucca z Atlantykaj nepracyaglaj ale shmatvodnaj rakoj Svyatoga Layrenciya Nevyalikaya chastka paydnyovaj Kanady nalezhyc da basejna Misisipi Bujnyya azyory Vyalikae Myadzvezhae vozera Vyalikae Nyavolnickae vozera Vinipeg vozera Netyling Pa chatyroh z pyaci Vyalikih azyoray prahodzic myazha z ZShA Pryrodnyya zony Astravy Paynochnaga Ledavitaga akiyana zajmayuc arktychnyya pustyni Vyalikiya ploshchy tut zanyatyya pokryynymi ledavikami Letam na svabodnyh ad lyodu ychastkah u panizhennyah i treshchynah z yaylyayucca imhi lishajniki holadaystojlivyya travy i hmyznyachki Arktychnyya gleby amal ne ytrymlivayuc arganichnaga rechyva Zhyccyo pradstaynikoy zhyvyolnaga svetu zvyazana z moram yakoe dae im ezhu Na astravah typovyya ptushynyya bazary U vodah moray zhyvuc cyuleni marzhy grenlandskiya kity Va yzbyarezhnyya rayony z maceryka zahodzyac belyya myadzvedzi vayki pyascy U Grenlandyi i na Kanadskim Arktychnym arhipelagu zhyve samae bujnoe mlekakormyachae aycabyk abo muskusny byk Arktychnaya tundra Nunavut Tundra i lesatundra zajmae poynach maceryka Shyroka raspaysyudzhana shmatgadovaya merzlata Na poynachy u Arktycy u mohavaj i lishajnikavaj tundry zredku mozhna sustrec travy asaka padvej i palyarnyya kvetki nezabudki palyarnyya maki dzmuhaycy Na poydzen u subarktychnym poyase tundra stanovicca hmyznyakovaj z yaylyayucca nizkaroslyya karlikavyya byaroza i vyarba bagun buyaki charnicy Na poydzen pa dalinah rek z yaylyayucca drevy chornaya i belaya elki i pachynaecca lesatundra Tundravaya raslinnasc zabyaspechvae ezhaj raznastajnyh zhyvyol paynochnyh alenyay palyarnyh zajcay lemingay Na drobnyh zhyvyol palyuyuc bely myadzvedz palyarny voyk pyasec Vodzyacca belaya kurapatka drapezhnaya palyarnaya sava letam prylyatayuc vadaplaynyya ptushki gusi i kachki Medzvedzyanyaty y Tajga pradstaylena cyomnahvojnymi lyasami z chornaj i belaj elak i balzamichnaj pihty Na suhih mescah rastuc sosny belaya Vejmutava Banksa kamennaya i chyrvonaya Hvojnyya lyasy cihaakiyanskaga yzbyarezhzha rastuc va ymovah bagataga yvilgatnennya tamu ih nazyvayuc dazhdzhavymi Celyya gushchary y getyh lyasah utvarayuc hmyznyaki travy i paparaci imhi pakryvayuc stvaly doygimi barodami zvisayuc z galin Asnoynyya parody getyh lyasoy sithinskaya elka duglasiya tsuga hemlok Zhyvyolny svet tajgi raznastajny Tut shmat bujnyh kapytnyh alen vapici amerykanski los u garah sustrakayucca snezhnaya kaza i taystarogi baran Vodzyacca bury i chorny amerykanski myadzvedzi gryzuny sheraya i chyrvonaya vavyorka burunduk drapezhniki puma abo kuguar kunica voyk kanadskaya rys garnastaj rasamaha lisica pa beragah rek babyor vydra i muskusny pacuk andatra Na poynach ad Vyalikih azyor znachnyya ploshchy zanyatyya zmeshanymi i shyrakalistymi lyasami dze pachesnae mesca y vidavym skladze zajmayuc klyony simval Kanady Yakih tolki klyonay tut nyama i cukrovy i serabrysty i chyrvony GistoryyaAsnoynyya artykuly Gistoryya Kanady i Karennyya narody Asnoyny artykul Arhealagichnyya i genetychnyya dasledavanni karennyh naroday pacverdzili prysutnasc chalaveka na poynachy prykladna 26 500 gadoy tamu i y paydnyovaj pravincyi Antarya 9500 gadoy tamu Arhealagichnyya ab ekty i dva najbolsh ranniya arhealagichnyya pomniki chalavechaga zhyllya y Kanadze Syarod indzejcay Kanady yosc vosem unikalnyh mifay ab stvarenni svetu i adaptacyj getyh mifay Geta mify ab zyamli ab susvetnym backu ab z yaylenni ab razboi ab adradzhenni nyabozhchyka ab dvuh stvaralnikah i ih spabornictve a taksama mif ab bratah Kultury kanadskih abarygenay uklyuchali y syabe aselyya ci garadskiya paselishchy vyaskovuyu gaspadarku gramadskiya i gistarychnyya pomniki arhitektury i skladanuyu sacyyalnuyu ierarhiyu Nekatoryya z getyh cyvilizacyj znikli yashche da z yaylennya pershyh eyrapejskih paselishchay kanec XV pachatak XVI st i byli znojdzenyya y pracese arhealagichnyh dasledavannyay Karennae naselnictva pavodle acenak skladala ad 200 tysyach da 2 milyonay chalavek kalya 1400 goda u cyaperashni chas Karaleyskaj kamisiyaj Kanady pa ahove zdaroyya karennaga naselnictva prynyata lichba y 500 tysyach chalavek Epidemii eyrapejskih infekcyjnyh zahvorvannyay gryp adzyor vospa da yakih indzejcy ne meli imunitetu u spaluchenni z inshymi efektami kantaktay z eyrapejcami u vyniku pryvyali da vymirannya ad 40 da 80 karennaga naselnictva Pershyya eyrapejcy Asnoynyya artykuly i Zhak Karce vysadzhvaecca na 1534 Pershymi eyrapejcami na zyamli Kanady stali narvezhskiya vikingi yakiya pasyalilisya y L Ans o Medayz na Nyufayndlendze kalya 1000 goda Pastayannyya sutychki z negascinnymi indzejcami vymusili narmanay hutka razvitacca z novaj kaloniyaj i da kanca XV stagoddzya vyadomyh nam ekspedycyj u Ameryku ne bylo Chakanne y pyac stagoddzyay bylo vartym nastupnaga imklivaga hodu geagrafichnyh adkryccyay U 1497 godze italyanski maraplayca na anglijskaj sluzhbe Dzhavani Kabota Dzhon Kabat dasyagnuy atlantychnaga yzbyarezhzha Kanady Nyufayndlend i nanyos yago na kartu U 1498 godze partugalec Zhaau Layrador Joao Fernandes Lavrador adkryy ci dakladnej peraadkryy beragi payvostrava paznej nazvanaga yago tytulam part zemleyladalnik Pamizh 1498 i 1521 gadami baskskiya i partugalskiya maraki asvoili yzbyarezhzha yshodnyaj Kanady i zasnavali aselyya kitabojnyya i rybackiya paselishchy U 1524 godze yshodniya beragi Kanady dasledvala ekspedycyya flarentyjskaga maraplayca yaki znahodziysya na sluzhbe y francuzskaga karalya U 1534 godze francuzski dasledchyk Zhak Karce dasledue zaliy Svyatoga Layrenciya i na payvostrave ystalyoyvae 10 metrovy kryzh sa slovami doygiya gady karalyu Francyi takim chynam aslupoyvayuchy getuyu zyamlyu nazvanuyu im Novaj Francyyaj za svayoj radzimaj Treba adznachyc shto pasyalenni XVI st isnavali nyadoyga bednaya paynochnaya pryroda ne pasylala bagataga ymalotu a tryvalyya suvyazi z Eyropaj tak i ne ystalyavalisya Francuzskaya i Brytanskaya Kanada Paynochnaya Ameryka y 1750 U 1583 godze ser Hemfry Gilbert zgodna z preragatyvaj karalevy Lizavety I zasnoyvae pasyalenne Sent Dzhons na vostrave Nyufayndlend pershuyu brytanskuyu kaloniyu y Kanadze ranej chym u ZShA U 1603 godze pachynaecca kanadskaya staronka biyagrafii francuzskaga padarozhnika Samyuelya Shamplejna yaki y 1605 zasnoyvae Port Rayal Novaya Shatlandyya a y 1608 Kvebek Spachatku francuzskaya kalanizacyya raspaysyudzhvalasya na Akadyyu voblasc payvostrava Novaya Shatlandyya i suchasnaga Nyu Bransuika z cyagam chasu kalanisty prasunulisya da vyarhoyyay Svyatoga Layrenciya azhno da Vyalikih azyor Z syaredziny XVII stagoddzya pry zmyashenni indzejcay i inuitay z eyrapejskimi kalanistami uznikla kultura metysay Karcina Smerc Generala Vulfa brytanski general Dzhejms Vulf pamirae paslya peramogi y bitve na y 1759 godze Pershaprahodcy kataliki i trapery asvojvali vakolicy Gudzonava zaliva svaim promyslam vyveyshy Kanadu y susvetnyya lidary vytvorcay kashtoynaga futra Menavita praz futra peryyad 1640 1701 byy adznachany Babrovymi vojnami seryyaj kanfliktay pamizh kanfederacyyaj indzejcay irakezay z inshymi indzejcami yakim dapamagala Francyya Uzrastala napruzhanasc i pamizh vyalikimi dzyarzhavami U 1688 1763 y Paynochnaj Amerycy adbylisya 4 angla francuzskiya kanflikty U vyniku aposhnyaga padchas eyrapejskaj Syamigadovaj vajny Francyya stracila yse kanadskiya kalonii shto bylo zanatavana y Paryzhskim mirnym dagavory 1763 goda U tym zha dzesyacigoddzi Kanada byla padzelena na pravincyi najbujnejshaj z yakih stay Kvebek Kab papyaredzic magchymyya kanflikty y Kvebeku anglichane Kvebekskim aktam 1774 goda pashyryli terytoryyu pravincyi da Vyalikih azyor i daliny Agaya Ulagodzhanyya kvebekcy yakim vyarnuli aficyjnuyu francuzskuyu movu i katalickuyu veru ne pajshli praz dva gady sledam za trynaccaccyu kaloniyami suprac Brytanskaj karony Z inshaga boku Kvebekski akt stay katalizataram vajny za nezalezhnasc ZShA Paslya ytvarennya ZShA u Kanadu linuy patok layalistay tyh hto zmagaysya suprac nezalezhnasci 13 kalonij Geta payplyvala na razmerkavanne naselnictva y kraine U vyniku Nyu Bransuik vyluchyysya sa skladu Novaj Shatlandyi a Sent Dzhon stay pershym kanadskim goradam U 1791 kaloniya na zahad ad Nyu Bransuika byla padzelena na frankamoynuyu Nizhnyuyu Kanadu Kvebek i anglamoynuyu Verhnyuyu Kanadu paznej Antarya pad agulnaj nazvaj The Canadas Brytanskaya Kanada y XIX stagoddzi Nizhnyaya i Verhnyaya Kanada 1812 U 1812 Kanada stala galoynaj arenaj vaennyh dzeyannyay angla amerykanskaj vajny Mirny dagavor 1815 goda zakryy palitychnyya ambicyi ZShA pa avalodanni terytoryyaj Kanady i yznaviy prytok migrantay z Brytanskih astravoy U 1815 1850 u Kanadu perasyalilasya 960 000 brytancay Asabliva magutnaj byla irlandskaya hvalya uznyataya strashennym goladam 1845 1849 gg Na tle ekanamichnaga kryzisu i nezhadannya brytanskih uladay pravodzic reformy a taksama vechnaga franka brytanskaga supracstayannya uspyhnuli paystanni 1837 1838 gadoy Geta padshturhnula anglichan stvaryc Adkazny yrad 1849 i paskoryc asimilyacyyu frankamoynyh kanadcay u 1840 Akt sayuzu ab yadnay Verhnyuyu i Nizhnyuyu Kanady y Brytanskuyu Paynochnuyu Ameryku Abvyashchenne Kanadskaj Kanfederacyi U 1846 godze Aregonski dagavor kanchatkova vyznachyy myazhu pamizh Brytanskaj Paynochnaj Amerykaj i ZShA yakaya z tago chasu idze na zahad ad Verhnyaga vozera i azhno da praliva Georga raynyutka pa 49 paraleli i dazvoliy brytancam uklyuchyc u sklad kalonii Brytanskuyu Kalumbiyu i vostray Vankuver U 1867 Vyalikabrytaniya vyrazila namer nabyc u Rasii i daluchyc da Kanady Alyasku adnak gety ladny paynochny kavalak u tym zha godze perahapili ZShA i nyagledzyachy na toe shto zastavalasya pravesci i vyrashyc kolki pytannyay suchasnyya mezhy Kanady byli akresleny Evalyucyya pravincyj i terytoryj Kanady 1 lipenya 1867 goda prynyaty paslya nekalkih kanferencyj Kanadski akt abvyasciy stvarenne z troh pravincyj Kanada Novaya Shatlandyya i Nyu Bransuik Kanadskaj kanfederacyi Pry getym pravincyya Kanada znoy padzyalilasya cyaper na Antarya i Kvebek Novy daminiyon z chatyroh pravincyj ne ahoplivay i pyataj chastki suchasnaj Kanady adnak pastupova da yago pryroshchvalisya novyya zemli Neyzabave byli daluchany zyamlya Ruperta i Paynochna Zahodniya terytoryi Paystanne Red Ryver vylilasya y stvarenne pravincyi Manitoba y 1870 godze Praz god 1871 da Kanady daluchylasya Brytanskaya Kalumbiya u 1873 vostray Prynca Eduarda Cyagam nastupnyh troh dzesyacigoddzyay isnuyuchyya pravincyi pashyralisya a sa skladu Paynochna Zahodnih terytoryj vyluchalisya novyya pravincyi U 1871 1896 chverc naselnictva Kanady peraehala y ZShA Kab stymulyavac asvaenne eyrapejskimi migrantami na toj chas uzho strakataj shmatetnichnaj grupaj neabsyazhnaga i dzikaga zahadu ulady inicyyavali budaynictva Kanadskaj Cihaakiyanskaj chygunki shto adkryla perasyalencam shlyah u preryi U 1898 padchas zalatoj lihamanki na Klandajku byla stvorana terytoryya Yukan Alberta i Saskachevan stali pravincyyami y 1905 Kanada y XX stagoddzi Pakolki Vyalikabrytaniya zgodna z aktam 1867 goda pracyagvala kantralyavac zneshnyuyu palityku Kanady u 1914 taya byla aytamatychna ycyagnuta y Pershuyu susvetnuyu vajnu Kanadskiya valancyory shto paehali na Zahodni front stali asnovaj dlya farmiravannya yaki praslaviysya y 1917 u bitve pry Vimi Gety zh god adznachyysya Kryzisam vajskovaga pryzyvu kali tysyachy kanadcay asabliva franka vyjshli na vulicy vykazvayuchy nezhadanne pamirac na palyah Eyropy Z 625 000 kanadcay udzelnikay toj vajny kalya 60 000 zaginuli 172 000 byli paraneny Udzel u vajne pashyryy mizhnarodnuyu rolyu Kanady u pryvatnasci u 1919 yana naroyni z Vyalikabrytaniyaj stayala lya vytokay Ligi Nacyj U 1931 day Kanadze shyrokiya pravy peratvaryyshy yae y de fakta nezalezhnuyu dzyarzhavu Vyalikaya depresiya velmi balyucha adguknulasya kanadskaj ekanomicy Z inshaga boku kryzis paspryyay stvarennyu sistemy yseagulnaga sacyyalnaga dabrabytu y 1940 h 1950 h inicyyataram i nathnyalnikam vystupiy palityk i svyatar Tomi Duglas gubernatar Saskachevana Kanadski scyag shto papyarednichay klyanovamu 10 verasnya 1939 goda praz 7 dzyon paslya Vyalikabrytanii kab padkreslic svayu nezalezhnasc Kanada ab yavila vajnu nacysckaj Germanii U sayuznyh aperacyyah bylo zadzejnichana kalya milyona kanadcay z ih 42 000 zaginuli 55 000 atrymali ranenni Kanadcy paydzelnichali y nyaydalaj 1942 g paspyahovyh vyzvalenni Italii vysadcy y Narmandyi i bitve za Narmandyyu bitve na Sheldze 1944 g Padchas vajny Kanada dala prytulak galandskaj karaleyskaj syam i Za geta i za ydzel u vyzvalenni Niderlanday Galandyya shchodra adplacila Kanadze kredytami i investycyyami Vajna prynesla Kanadze ne tolki chalavechyya ahvyary ale i nebyvaly pramyslovy bum Simvaly Nunavuta U 1949 paslya dvuh skladanyh referendumay da Kanady y yakasci dzyasyataj pravincyi daluchyysya Nyufayndlend Paslyavaennyya dzesyacigoddzi byli adznachany ekanamichnymi pospehami rostam sacyyalnaga dabrabytu uzaemaparazumennem nacyj Farmiravanne kanadskaj nacyyanalnaj svyadomasci vyrazilasya y prynyacci y 1965 godze klyanovaga scyaga uvyadzenni aficyjnaga dvuhmoyya y 1969 i instytutu multykulturalizmu y 1971 Byli realizavany takiya pragramy yak kanadski pensijny plan pragrama studenckaga kredytavannya pragrama ahovy zdaroyya Zreshty nekatoryya ydzelniki federacyi napryklad Alberta ad nekatoryh z ih admaylyalisya Z inshaga boku glybokiya ekanamichnyya i sacyyalnyya peraytvarenni y Kvebeku Cihaya revalyucyya vyklikali rost frankakanadskaga separatyzmu Kvebekskiya nacyyanalisty pravodzili akcyi u tym liku terarystychnyya Byli inicyyavany dva referendumy 1980 i 1995 i y vyniku drugoga z ih Kvebek byy na samaj myazhy nezalezhnasci 49 4 galasoy za Z tago chasu hvalya separatyzmu scishylasya Kanstytucyjny akt 1982 goda aformiy poynuyu nezalezhnasc Kanady 1 krasavika 1999 z metaj pashyryc aytanomiyu eskimosay astravy Kanadskaga Arktychnaga arhipelaga i kavalak macerykovaga yzbyarezhzha Ledavitaga akiyana byli vydzeleny y trecyuyu terytoryyu shto atrymala nazvu Nunavut Nasha zyamlya U 1980 h 1990 h Kanada prajshla praz cyazhkiya vyprabavanni aviyakatastrofy terakty masavyya zabojstvy kanflikty z karennymi zhyharami U 1990 h 2010 h kanadskiya ekspedycyjnyya sily ydzelnichayuc u aperacyyah NATA takih yak Bura y pustyni vajna y Yugaslavii bayavyya dzeyanni y Iraku i Afganistane zmaganne suprac Islamskaj dzyarzhavy Dzyarzhayny lad i palitykaAsnoyny artykul Dzyarzhayny lad i palityka Kanady Kanada federatyynaya parlamenckaya dzyarzhava de yure kanstytucyjnaya manarhiya faktychna respublika pravavaya demakratychnaya dzyarzhava prytrymlivaecca ymeranaj egalitarnaj idealogii Admetnaj rysaj kanadskaj palitychnaj kultury z yaylyaecca sacyyalny yhil Kanada yvahodzic u sklad Sadruzhnasci nacyj Rolyu kanstytucyi vykonvayuc Zakon ab kanstytucyi 1982 goda palazhenni 1867 a taksamy normy zvychayovaga prava Pravincyi karystayucca peynaj aytanomiyaj i mayuc svae zakanadaychyya i vykanaychyya organy Parlamencki yzgorak Kiraynik dzyarzhavy brytanski manarh pradstayleny general gubernataram u pravincyyah namesnikami gubernatara yakoga farmalna pryznachae manarh a faktychna prem er ministr Kanady Gubernatar z 2 kastrychnika 2017 g pa 2020 getuyu pasadu zajmala Julie Payette padparadkoyvaecca rashennyam Tajnaj rady u sklad yakoj pazhyccyova yvahodzyac asoby pryznachanyya gubernataram pa prapanove prem er ministra Kanady u tym liku yse bylyya ministry starshynya Vyarhoynaga suda prem ery pravincyj spikery palaty abshchyn i senata Tajnaya rada ne zbiraecca y poynym skladze a rashenni ad yae imya prymae yrad Kanady Gubernatar ad imya brytanskaga manarha padpisvae yse zakony prynyatyya parlamentam Zakanadaychaya ylada nalezhyc dvuhpalatnamu federalnamu parlamentu shto skladaecca z senata i palaty abshchyn U senace 104 chleny yakih pryznachae gubernatar na nyavyznachany termin da dasyagnennya 75 gadovaga yzrostu kozhnuyu pravincyyu pradstaylyae vyznachanaya kolkasc senataray Palata abshchyn skladaecca z 295 deputatay yakiya vybirayucca y pravincyyah na 5 gadoy U Kanadze baracbu za yladu vyaduc dzve najbujnejshyya palitychnyya partyi abedzve adnosna centrysckiya levacentrysckaya partyya Trudo z 2015 farmirue yrad i pravacentrysckaya z 2015 u apazicyi Inshyya partyi pradstaylenyya y parlamence levaya Novaya demakratychnaya partyya Kvebekski blok i Partyya zyalyonyh Kanady Ni leva ni pravaradykaly papulyarnascyu syarod kanadcay nikoli ne karystalisya Vykanaychaya ylada nalezhyc uradu na chale z prem er ministram z 2015 Dzhascin Trudo yakoga farmalna pryznachae gubernatar kab pazbegnuc palitychnaga kryzisu gubernatar zaysyody spynyae svoj vybar na lidary palitychnaj partyi shto mae balshynyu y palace abshchyn Kiraynik drugoj najbujnejshaj partyi stanovicca lidaram aficyjnaj apazicyi angl the Leader of His Majesty s Loyal Opposition shto mae na mece kantralyavac dzejnasc uradavaj partyi Zneshnyaya palityka Dzhascin Trudo i prem er Indyi Narendra Modzi 23 02 2018 Kanada pravodzic miralyubivuyu zneshnyuyu palityku nakiravanuyu na mirnae suisnavanne i yzaemnuyu pavagu z usimi inshymi krainami Kanada paslyadoyna adstojvae demakratychnyya kashtoynasci i pa ysih mizhnarodnyh spravah navat kali yoj pagrazhayuc ekanamichnyya straty zajmae pryncypovuyu pazicyyu Za prapanovu padchas Sueckaga kryzisu 1957 goda stvaryc Miratvorchyya sil AAN i klyuchavuyu rolyu y ih arganizacyi buduchy kanadski prem er Lester Pirsan atrymay Nobeleyskuyu premiyu miru 1957 U XXI stagoddzi Kanada praz chlenstva y mizhnarodnyh arganizacyyah pracyagvae aktyynuyu miratvorchuyu dzejnasc i akazanne shyrokaj gumanitarnaj dapamogi pa ysim svece Kanada byla syarod krain zasnavalnic AAN Syonnya yana yvahodzic u Vyalikuyu syamyorku i Vyalikuyu 20 Arganizacyyu ekanamichnaga supracoynictva i razviccya AESR Kanada imknecca pashyryc suvyazi z lacinaamerykanskimi i karybskimi partnyorami praz udzel u AAD z krainami cihaakiyanskaga kalca praz ACES Najblizhejshym partnyoram i syabram Kanady zastayucca ZShA z yakimi Kanada mae neahoyvaemuyu myazhu agulnuyu sistemu byaspeki udzelnichae y vuchennyah i vaennyh aperacyyah Z eyrapejskih nacyj Kanada najbolsh cesna syabrue sa svaimi prashchurami Francyyaj i Vyalikabrytaniyaj a taksama z Niderlandami dzyakuyuchy prytulku dadzenamu galandskaj manarhii padchas drugoj susvetnaj vajny Belaruska kanadskiya adnosiny Asnoyny artykul Kaardynacyjny kamitet belarusay Kanady Asnoyny artykul Zgurtavanne belarusay Kanady Dyplamatychnyya adnosiny pamizh Respublikaj Belarus i Kanadaj ustalyavany 15 krasavika 1992 goda Z krasavika 1997 goda y Atave pachalo pracu Pasolstva Respubliki Belarus Kanadskiya intaresy y Belarusi pradstaylyae pasoltva Kanady y Polshchy Z 2008 goda pa cyaperashni chas dyplamatychnaya prysutnasc Belarusi y Kanadze zastaecca na yzroyni chasovaga paveranaga y spravah U peryyad z 2006 pa 2015 gady aficyjnyya kantakty pamizh Belarussyu i Kanadaj abmyazhoyvalisya pa inicyyatyve kanadskaga boku Paznej namecilasya narmalizacyya dvuhbakovyh adnosin 12 lipenya 2017 goda Kanada admyanila abmezhavanni na azhyccyaylenne pastavak kanadskih tavaray i paslug na rynak Belarusi U snezhni 2016 u Gamburgu na samice ABSE adbylasya sustrecha pamizh ministrami zamezhnyh spray Kanady Kryscya Fryland i Belarusi Uladzimir Makej praz god yany razmaylyali y Vene U lyutym i verasni 2018 Kanadu naveday namesnik Ministra zamezhnyh spray Belarusi Aleg Kraychanka i pachay pracavac sajt Kanady y Belarusi Administracyjna terytaryyalny padzel Asnoyny artykul Pravincyi i terytoryi Kanady Kanada adna z troh u Paynochnaj Amerycy federacyj administracyjna Kanada padzyalyaecca na dzesyac pravincyj i try terytoryi Pravincyi zajmayuc naseleny poydzen Kanady na terytoryi padzelena paynochnaya amal nenaselenaya chastka krainy Gistoryya suchasnaga ATP pachalasya z 1867 goda aposhnyaj pryyadnanaj pravincyyaj stay Nyufayndlend 1949 aposhnyaj z terytoryj byy vydzeleny Nunavut 1999 Pravincyi i terytoryi mayuc svae parlamenty i yrady i karystayucca znachnaj samastojnascyu Pry getym terytoryi u adroznenne ad pravincyj padparadkavany federalnamu yradu Dzesyac suchasnyh pravincyj Alberta Brytanskaya Kalumbiya Kvebek Manitoba Novaya Shatlandyya Nyu Bransuik Nyufayndlend i Labrador Antarya Vostray Prynca Eduarda i Saskachevan Try terytoryi Nunavut Paynochna Zahodniya terytoryi i Yukan NaselnictvaAsnoyny artykul Naselnictva Kanady Polava yzrostavaya piramida 2016 Naselnictva Kanady na pachatak 2019 goda skladae 37 5 milyonay chalavek 38 e mesca y svece Perapis 2001 zaregistravay 30 007 094 kanadcay Takim chynam za 18 gadoy zhyharoy krainy stala amal na chverc bolsh U drugoj palove 2010 h dlya Kanady harakternyya nevysokiya ale stabilnyya dadatnyya tempy rostu naselnictva kalya 0 7 shtogod Naturalny pryrost blizki da nulya 1 4 na 1000 u 2018 70 kanadcay zhyvuc u sem yah Syaredni pamer kanadskaj syam i 2 5 chalaveki Naradzhalnasc zmyanshaecca i naselnictva yak i paysyul u razvitym svece staree Syarednyamu kanadcu y 2018 bylo 42 5 gady Da takoj statystyki sprychynilasya i vyalikaya pracyaglasc zhyccya yakaya y 2018 sklala 82 gady U XXI stagoddzi pryrost adbyvaecca yak i kalisci u asnoynym za kosht imigracyi 5 7 chalavek na 1000 u 2018 adzin z najvyshejshyh pakazchykay u svece Takim chynam dolya migrantay u agulnym pryrosce skladae bolsh za 75 Varta dadac shto i kanadskae gramadstva i kanadski yrad padtrymlivayuc imigracyyu yakaya y aposhniya dzesyacigoddzi nabyla vyraznyya aziyackiya vytoki Perasyalency addayuc peravagu bujnym garadam asabliva Vankuveru i Taronta Kanada ahvotna dae prytulak i bezhancam na krainu klyanovyh liscyay pryhodzicca 10 ih susvetnaga pryyomu najbolsh gustazaseleny i vysokayrbanizavny rayon Kanady Pavodle perapisu 2016 goda u Kanadze zhyvuc 43 etnichnyya grupy yakiya skladayucca yak minimum sa 100 000 chal Samaya vyalikaya etnichnaya grupa nazyvae syabe kanadcami 32 3 Dalej iduc anglichane 18 3 shatlandcy 14 francuzy 13 6 irlandcy 13 4 nemcy 9 6 italyancy kitajcy ukraincy galandcy palyaki indyjcy belarusy 10505 chalavek Da karennaga naselnictva adnosyacca indzejcy kalya 4 i eskimosy pradstayniki mangaloidnaj rasy Za aposhniya paystagoddzya z 2 da 22 pavodle perapisu 2016 vyrasla dolya tak zvanyh visible minorities Tak nazyvayuc zhyharoy krainy vonkava adroznyh ad eyrapejskih migrantay i karennaga naselnictva Syarod visible minorities najbolshuyu ydzelnuyu vagu mayuc kitajcy paydnyovaaziyaty pa 5 i afrakanadcy 3 5 Mnogiya zhyhary Kanady ne moguc vyznachycca z etnichnaj prynalezhnascyu i nazyvayuc adrazu nekalki grupay shto robic sumu nacyj nashmat bolshaj za 100 Movy Kanady 1 anglijskaya 3 francuzskaya 2 dvuhmoyny poyas U Kanadze vykarystoyvaecca mnostva moy ale galoynyh dzve anglijskaya rodnaya dlya 56 kanadcay i francuzskaya matchyna mova dlya 21 Getyya movy z yaylyayucca y Kanadze aficyjnymi na ih vyaducca yse dzyarzhaynyya i pryvatnyya spravy Tym ne mensh kozhnaya pravincyya mae adnu aficyjnuyu movu 8 anglijskuyu 1 Kvebek francuzskuyu Adzinaj aficyjna dvuhmoynaj pravincyyaj z yaylyaecca Nyu Bransuik Bolsh za 20 zhyharoy Kanady nazvali rodnaj nejkuyu inshuyu movu najbujnejshyya syarod yakih kitajskaya 1 23 mln nosbitay pendzhabskaya ispanskaya tagalskaya arabskaya kozhnaya pa 0 4 0 5 mln Nacyyalnym menshascyam garantavanyya shkoly na rodnyh movah va ysih pravincyyah i na ysih terytoryyah Sa strakataga etnichnaga skladu vynikae vyklyuchnaya religijnaya raznastajnasc Kanady demakratychny lad garantue svabodnae veravyznanne i pavagu da pravoy usih vernikay Carkva y suchasnaj Kanadze addzelena ad dzyarzhavy i mae ysyo menshuyu rolyu y paysyadzyonnym zhycci lyudzej Pry getym bolshasc kanadcay veryc u Boga Zgodna z apytannem 2011 68 zhyharoy Kanady hrysciyane z ih bolshaya palova kataliki yashche dzve pyatyh pratestanty najbujnejshaya pratestanckaya denaminacyya Ab yadnanaya carkva Kanady sledam iduc anglikane i baptysty Kolkasc ateistay i agnostykay u 2001 2011 pavyalichylasya z 16 da 22 Razam z imigracyyaj rasce kolskasc musulman induistay sikhay 3 2 1 5 1 4 u 2011 adpavedna Kanada vyluchaecca velmi nizkaj shchylnascyu naselnictva kalya 4 chal na km i davoli neraynamernym yago razmyashchennem Nyagledzyachy na vyalikuyu ploshchu pryblizna naselnictva Kanady prazhyvae y mezhah 160 km ad myazhy z ZShA a 95 na poydzen ad 55 pn sh Najbolsh naselenyya pravincyi Antarya i Kvebek Palova kanadcay zhyve y kalidory Kvebek Uinsar uzdoyzh Vyalikih azyor i raki Svyatoga Layrenciya Vyaliznyya abshary poynachy Kanady mayuc redkae tubylskae eskimosy naselnictva dze nidze sustrakayucca pasyolki garnyakoy meteastancyi Panarama Manrealya Kanada Kanada adnosicca da vysokayrbanizavanyh krain svetu Garadskoe naselnictva yakoe skladae 81 skancentravana y kalidory Kvebek Uinsar u pryvatnasci garadskiya aglameracyi Taronta Gamiltan Manreal i Atava Gatyna na kantynentalnyh rayninah Brytanskaj Kalumbii ad vakolic Vankuvera da kanca daliny raki Frejzer i y kalidory Kalgary Edmantan u Alberce Kalya 40 garadzhan zhyvuc u troh najbujnejshyh aglameracyyah Taronta y aglameracyi zhyve 5 9 mln Manreali 4 1 Vankuvery 2 5 Usyago milyonnyh aglameracyj 6 ad 1 3 da 1 5 mln zhyharoy perapis 2016 adznachyy taksama y Kalgary Atava Gatyna Edmantane EkanomikaAsnoyny artykul Ekanomika Kanady Taronta finansavy centr Kanady Kanadze pavodle prava adnoj z samyh bagatyh krain svetu i adnoj z samyh mashtabnyh ekanomik zamykae pershuyu dzyasyatku krain pa naminalnym VUP nalezhyc pachesnae mesca y Arganizacyi ekanamichnaga supracoynictva i razviccya AESR i Vyalikaj syamyorcy Fondavaya birzha Taronta z 1500 zaregistravanymi kampaniyami agulnaj kapitalizacyyaj u 2 trln dolaray syomaya y svece Ekanomika Kanady velmi shchylna integravanaya z gaspadarkaj ZShA likvidavala taryfy pamizh dzvyuma krainami a Paynochnaamerykanskae pagadnenne ab svabodnym gandli NAFTA y 1992 godze raspaysyudzilasya i na Meksiku Na vyalikaga paydnyovaga suseda pryhodzicca 75 kanadskaga ekspartu i 58 impartu U 2015 2016 gg VUP Kanady padros usyago na 2 za 2017 na 3 Stanam na 2017 god agulnanacyyanalny yzroven bespracoyya y Kanadze byy 6 3 Federalny doyg Kanady acenvaecca y 1 6 mlrd dolaray ne kanadskih Grashovaya adzinka kanadski dolar lagatyp NAFTA Yak i y inshyh razvityh krainah u kanadskaj ekanomicy peravazhae sfera paslug dze zanyata amal try chverci ekanamichna aktyynaga naselnictva Nyagledzyachy na toe shto y XX stagoddzi rost pramyslovasci i sektara paslug peratvaryy krainu z peravazhna selskagaspadarchaj u industryyalnuyu i garadskuyu syarod inshyh razvityh krain svetu Kanada vyluchaecca vazhnascyu svajgo syravinnaga sektara u yakim samymi prybytkovymi galinami z yaylyayucca lesanaryhtoyka i naftavaya pramyslovasc Mnogiya garady na poynachy Kanady dze ymovy dlya vyadzennya selskaj gaspadarki nespryyalnyya isnuyuc dzyakuyuchy shahtam abo krynicam drayniny Kanada zajmae pershae mesca y svece pa zdabychy kalijnyh solej cynku i yranu a taksama vysokae mesca pa zdabychy takih metalay yak zolata nikel alyuminij i svinec Radovishchy metalay na Layrencijskim uzvyshshy raspracoyvayucca y asnoynym adkrytym sposabam Kanada z yaylyaecca bujnym pastayshchykom mineralnaj syraviny y ZShA i inshyya industryyalna razvityya krainy Zavod kampanii Syncrude pa perapracoycy bituminoznyh pyaskoy Alberta Velizarnyya zapasy bituminoznyh pyaskoy u rayone vozera Atabaska robyac Kanadu trecyaj krainaj u svece pa zapasah nafty 169 mlrd barelyay u 2016 paslya Venesuely i Saudayskaj Aravii Zdabycha nafty vyadzecca zbolshaga na zahadze Kanady Kampaniya Syncrude Canada Ltd zajmaecca perapracoykaj bituminoznyh pyaskoy u pravincyi Alberta za kosht yakih Kanada zabyaspechvae 14 svaih naftavyh patrebay Pa gadavym ab yome zdabychy pryrodnaga gazu Kanada znahodzicca na 5 m mescy y svece 4 3 susvetnaj zdabychy y 2016 Kanada zajmae pershae mesca y svece pa vytvorchasci yranavaga kancentratu Bolshaya chastka elektraenergii 3 5 vypracoyvaecca na GES 15 na AES pa 10 na gazavyh i vugalnyh CES Na beraze vozera Guron pracue drugaya pa velichyni dzeyuchaya AES u suchasnym svece Brus bolshuyu magutnasc mae tolki paydnyovakarejskaya Kory Bagataya na gidraenergiyu Kanada ne velmi zacikaylena y razvicci alternatyynaj energetyki tamu pa doli energii atrymanaj na VES 1 8 u 2013 yana sastupae bolshasci razvityh krain svetu Chastku nafty pryrodnaga gazu i elektraenergii Kanada ekspartue y ZShA z yaylyayuchysya adnoj z nyamnogih razvityh krain neta eksparcyoray energanosbitay Bombardier CSeries CS100 u shvejcarskim ubranni Razvitaya apracoychaya pramyslovasc Kanady kancentruecca na poydni pravincyj Antarya i Kvebek Asnovu apracoychaj pramyslovasci skladae mashynabudavanne yakoe specyyalizuecca na vytvorchasci transpartnyh srodkay i kantralyuecca y asnoynym kampaniyami ZShA U aytamabilebudavanni shyrokae pradstaynictva taksama mayuc yaponskiya firmy U Manreali Kvebek bazuecca nacyyanalnaya aerakasmichnaya pramyslovasc kampaniya Bombardier Inc yakaya darechy akramya samalyotay vypuskae yashche cyagniki metro i tramvai Kanada adzin z vyaduchyh susvetnyh vytvorcay i kampanentay i akustychnyh sistem Metalurgiya pracue na myascovaj syravine i pradstaylena peravazhna vyplaykaj kalyarovyh metalay nikelevaya mednaya i insh Bujnejshyya naftaperapracoychyya zavody znahodzyacca y Vankuvery Manreali Edmantane Kanada yvahodzic u lik bujnejshyh eksparcyoray kalijnyh i azotnyh ugnaennyay Kanada vyaduchaya lesapramyslovaya dzyarzhava svetu pa eksparce pilamateryyalay i papery Kanada zajmae 1 e mesca y svece Kanola i lyon Saskachevan Kanada z yaylyaecca adnym z najbujnejshyh susvetnyh pastayshchykoy selskagaspadarchaj pradukcyi kanadskiya preryi vydatna padyhodzyac dlya vyroshchvannya pshanicy kukuruzy i inshyh zbozhzhavyh Kanada yvahodzic u pershuyu dzyasyatku krain svetu pa valavoj vytvorchasci zbozhzha Ekspartnaya palityka y getaj sfery vyznachaecca Kanadskaj zbozhzhavaj kamisiyaj Asnoynyya vytvorcy selskagaspadarchaj pradukcyi fermerskiya gaspadarki vysokaspecyyalizavanyya pradpryemstvy peravazhna zbozhzhavyya i zhyvyolagadoychyya z myasnoj i malochnaj specyyalizacyyaj Bolshaya chastka apracavanyh zyamel skancentravana na poydni u stepavaj zone U pryazyornyh rayonah razvivaecca malochnaya gaspadarka i pladavodstva Usyo bolshae raspaysyudzhanne kanoly kanadskaga rapsu vyvodzic Kanadu y susvetnyya lidary pa vytvorchasci biyapaliva Vyalikae znachenne mayuc resursy pushnoga zvera i pramyslovaj ryby lasos selyadzec paltus traska U Kanadze razvity yse vidy transpartu dlya yae harakterna znachnaya pracyaglasc transpartnyh shlyahoy U aposhniya dzesyacigoddzi najbolsh hutkimi tempami razvivalisya aytamabilny trubapravodny i aviyacyjny transpart Chygunka daminue va ynutranyh peravozkah masavyh gruzay Vyalikae znachenne va ynutranyh gruzaperavozkah mayuc vodnyya shlyahi persh za ysyo Vyalikiya azyory i raka Svyatoga Layrenciya Kanada uvahodzic u dzyasyatku lidaray susvetnaga gandlyu U 2015 2016 gg Kanada demanstravala admoynae gandlyovae salda 30 45 mlrd dolaray Kanada z yaylyaecca bujnym pastayshchykom syraviny i harchavannya na susvetny rynak Akramya metalay pshanicy elektraenergii drayniny Kanada ekspartue aytamabili i samalyoty Najbujnejshymi imparcyorami kanadskaj pradukcyi z yaylyayucca Zluchanyya Shtaty 74 7 Kitaj 4 3 Vyalikabrytaniya 2 6 i Yaponiya 2 2 U 2016 godze Kanada impartavala tavaray na sumu bolsh za 429 mlrd Najbujnejshymi pastayshchykami y krainu klyanovaga lista byli ZShA 58 3 Kitaj 10 8 Yaponiya 2 6 Germaniya 2 5 Impart velmi raznastajny peravazhayuc mashyny i abstalyavanne pradukcyya himichnaj pramyslovasci spazhyveckiya tavary shyrokaga popytu Agulny ab yom belaruskaga ekspartu tavaray y Kanadu za 2017 god sklay 13 3 mln dolaray ZShA Gandlyovae salda bylo admoynym i sklala 33 8 mln dolaray Asnoynym artykulam belaruskaga ekspartu y 2017 godze byli azotnyya ygnaenni 42 4 meblya kleenaya fanera vadkasnyya pompy shklovalakno prylady na vadkih kryshtalyah lazery pradukty harchavannya Kanadski impart u Belarus pa vynikah 2017 goda sklay 47 1 mln dolaray ZShA U nashu krainu pastaylyalisya lekavyya srodki i vakcyny marozhanaya ryba peradatkavyya mehanizmy mashyn abstalyavannya i transpartnyh srodkay mocnyya spirtnyya napoi pily dyyagnastychnyya reagenty kamp yutary Varta zaznachyc shto i Belarus i Kanada z yaylyayucca najbujnejshymi eksparcyorami kalijnyh solej u svece U eksparce paslug za kosht transpartnyh i infarmacyjnyh Belarus mae dadatnae salda 8 9 mln dalyaray u 2017 godze KulturaCirque du Soleil z fr Sirk dzyu salej Cyrk sonca kanadskaya kampaniya yakaya pracue y sfery zabay i vyznachae svayu dzejnasc yak mastackae spaluchenne cyrkavoga mastactva i vulichnyh imprezay Krynicyhttps www150 statcan gc ca t1 tbl1 en tv action pid 1710000901 http hdr undp org en composite HDI The Canadian Encyclopedia Art Canada von W Kaye Lamb Arhivavana 30 kastrychnika 2013 Novgorod sostavilsya iz neskolkih slobod ili poselkov Sledy etogo sohranyalis i pozdnee v raspredelenii goroda na koncy Klyuchevskij V O Russkaya istoriya Polnyj kurs lekcij M Olma PRESS Obr 2005 L 23 Y Chromosome Evidence for Differing Ancient Demographic Histories in the Americas nyavyzn PDF University College London 73 524 539 2003 doi 10 1086 377588 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 22 studzenya 2010 Cinq Mars J 2001 On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia PDF The World of Elephants International Congress Rome Praverana 2010 02 25 Wright JV A History of the Native People of Canada Early and Middle Archaic Complexes nyavyzn Canadian Museum of Civilization Corporation 27 verasnya 2001 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 19 kastrychnika 2009 Griebel Ron The Bluefish Caves nyavyzn nedastupnaya spasylka Minnesota State University Arhivavana z pershakrynicy 13 listapada 2003 Praverana 18 verasnya 2009 Beringia humans were here nyavyzn re published online by Canada com Gazette Montreal CanWest MediaWorks Publications Inc 17 maya 2008 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 18 verasnya 2009 Cinq Mars Jacques Significance of the Bluefish Caves in Beringian Prehistory nyavyzn Canadian Museum of Civilization 2001 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 15 krasavika 2010 Dickason Olive red 1995 The Native Imprint The Contribution of First Peoples to Canada s Character Vol 1 Athabasca Athabasca University Educational Enterprises pp 114 117 Peter Turchin Leonid Grinin Andrey Korotayev Victor C de Munck red ry 2006 History amp Mathematics Historical Dynamics and Development of Complex Societies Moscow KomKniga URSS ISBN 5484010020 Thornton Russell 2000 Population history of Native North Americans In Michael R Haines Richard Hall Steckel red A population history of North America Cambridge Cambridge University Press p 13 ISBN 0521496667 Handbook of North American Indians Indians in contemporary society Garrick Alan Bailey 2008 Government Printing Office p 285 ISBN 0 16 080388 8 Wilson Donna M Northcott Herbert C 2008 Dying and Death in Canada Toronto University of Toronto Press pp 25 27 ISBN 9781551118734 Praverana 2010 06 20 Palsson Hermann 1965 The Vinland sagas the Norse discovery of America Digitized online by Google books Penguin Classics p 28 ISBN 0140441549 Praverana 2010 04 15 Reeves Arthur Middleton 2009 The Norse Discovery of America Digitized online by Google books BiblioLife p 82 Praverana 2010 04 15 John Cabot s voyage of 1498 nyavyzn Memorial University of Newfoundland Newfoundland and Labrador Heritage 2000 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 12 krasavika 2010 The Portuguese Explorers nyavyzn Memorial University of Newfoundland 2004 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 27 chervenya 2010 What to Search Topics Canadian Genealogy Centre Library and Archives Canada nyavyzn Ethno Cultural and Aboriginal Groups Government of Canada 27 maya 2009 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 2 kastrychnika 2009 https books google by books id JIuO9HmX 8QC amp pg PA112 amp redir esc y v onepage amp q amp f false http canada mfa gov by ru bilateral relations Sajt Kanady y Belarusi https www cia gov library publications resources the world factbook geos ca html Arhivavana 11 krasavika 2020 https books google by books id K0YwAJ7MpswC amp pg PA92 amp redir esc y v onepage amp q amp f false Ethnic origins 2006 counts for Canada provinces and territories 20 sample data Arhivavana 11 snezhnya 2020 https www12 statcan gc ca census recensement 2016 dp pd prof details page cfm Lang E amp Geo1 PR amp Code1 01 amp Geo2 PR amp Code2 01 amp Data Count amp SearchText canada amp SearchType Begins amp SearchPR 01 amp B1 All amp TABID 1 http www pewforum org 2013 06 27 canadas changing religious landscape Custred Glynn 2008 Security Threats on America s Borders In Alexander Moens red Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States Fraser Institute p 96 ISBN 0889752354 Urban rural population as a proportion of total population Canada provinces territories and health regions nyavyzn Statistics Canada 2001 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 23 krasavika 2009 http atlas cid harvard edu explore country 39 amp partner undefined amp product undefined amp productClass HS amp startYear undefined amp target Partner amp year 2016 Employment by Industry nyavyzn nedastupnaya spasylka Statistics Canada 8 studzenya 2009 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 19 kastrychnika 2009 Easterbrook WT March 1995 Recent Contributions to Economic History Canada Journal of Economic History 19 Economic History Society 98 https www bp com content dam bp business sites en global corporate pdfs energy economics statistical review bp stats review 2018 full report pdf Brown Charles E 2002 World energy resources Springer pp 323 378 389 ISBN 3540426345 Leacy FH ed Vl 12 nyavyzn Statistics Canada 1983 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 18 studzenya 2010 Latest release nyavyzn World Trade Organization 17 krasavika 2008 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2011 Praverana 3 lipenya 2008 http canada mfa gov by ru bilateral relations trade economic nedastupnaya spasylka LitaraturaBelaruskaya encyklapedyya U 18 t T 7 Zastayka Kantata Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1998 T 7 604 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0130 3 t 7 Geagrafiya macerykoy i krain vucheb dapam dlya 8 ga kl ustanoy agul syared adukacyi z belarus movaj navuchannya A A Zyl i insh pad red P S Lopuha per z rus movy M L Strahi 2 e vyd peraprac Minsk Narodnaya asveta 2014 230 s il ISBN 978 985 03 2206 7