Біблія

Біблія (ад грэч. βιβλία / biblia — кнігі, звод кніг) — збор старажытных рэлігійных тэкстаў, кананізаваных у іудаізме і хрысціянстве, гістарычных паданняў — літаратурных і фальклорных твораў. Першая кніга Бібліі — «Быццё», была напісана каля XVI ст. да н.э. (ёсць меркаванні, што кніга Iова яшчэ больш старадаўняя за Быццё), а апошняя кніга «Апакаліпсіс» — у канцы I ст. н.э. Сама назва «Біблія» паходзіць з грэчаскай мовы — τὰ βιβλία і перакладаецца як «кнігі». Такім чынам, Біблія не з’яўляецца адзінай кнігай, а зборнікам асобных кніг, напісаных у розныя часы рознымі асобамі.

Біблія
Імя	ꠀꠡꠝꠣꠘꠤ ꠇꠤꠔꠣꠛꠣꠁꠘ
Назва	англ.: The Holy Bible ісп.: Santa Biblia баскск.: Biblia парт.: Bíblia Sagrada сербск.: Света Библија італ.: Bibbia фр.: La Bible эспер.: la Biblio славенск.: Biblija грэч. Αγία Γραφή грэч. Βίβλος
Форма мастацтва	анталогія^[d]
Жанр	рэлігійная літаратура^[d] і свяшчэнныя пісанні^[d]
Выданне	Біблія Густава Вазы, Charles XII Bible^[d], Gustav II Adolf Bible^[d], Normalupplagan^[d], Helge Åkessons översättning^[d], Church Bible of 1917^[d], Wycliffe's Bible^[d], Old English Bible translations^[d], Біблія Тындэйла, Вульгата, Coverdale Bible^[d], Geneva Bible^[d], Bishops' Bible^[d], Біблія караля Якава, Douay–Rheims Bible^[d], American Standard Version^[d], World English Bible^[d], Bibliya^[d], Dharmapustak^[d], Bible (Tomislav Dretar)^[d], De apokryfiska böckerna^[d], Bezděkova Bible^[d], Bible česká^[d], Краліцкая Біблія, St. Wenceslaus Catholic Bible^[d], Beibl (1588)^[d], Beibl (1620)^[d], Bibelen (1933)^[d], Біблія Лютэра, Септуагінта, Alfred Rahlfs' edition of the Septuagint^[d], Poznań Bible^[d], Biblia Paulistów^[d], Biblia Ekumeniczna^[d], Biblia Warszawsko-Praska^[d], Біблія Якуба Вуека, Біблія Тысячагоддзя, Біблія Леапаліты, Гданьская Біблія, Нясвіжская Біблія, Берасцейская Біблія, Біблія каралевы Соф'і, Vetus Latina, Святое Пісанне — Пераклад новага свету, Wenceslas Bible^[d], Астрожская Біблія, modern English Bible translations^[d], Bible Crampon 1923^[d], LDS edition of the Bible^[d], Catalan Interconfessional Bible^[d], Leskovec-Dresden Bible^[d], Bibelen (1933)^[d], Biblia: Se on: Coco Pyhä Ramattu Suomexi^[d], Vizsoly Bible^[d], Пешыта, Syriac Bible of Paris^[d], Ottheinrich Bible^[d], Soncha Scrittüra^[d], Грандвальская Біблія, Lübeck Bible^[d], Lübeck Bible^[d], Giant Bible of Mainz^[d], Anjou Bible^[d], Statenvertaling^[d], Stavelot Bible^[d], Guðbrandsbiblía^[d], Paris Polyglot Bible^[d], Q6104615?, Kutna Hora Bible^[d], Bible of Christian III^[d], NO 1978/85^[d], Mamusse Wunneetupantamwe Um Biblum God^[d], Codex of Bécs^[d], Walton Polyglot Bible^[d], Bible of Calci^[d], Bible (Makary)^[d], La Sagrada Biblia (III)^[d], La Sagrada Biblia (XV)^[d], Bijbel in Gewone Taal^[d], A sacra Bìbbia^[d], Giant Bible of Echternach^[d], Codex Argenteus – the ‘Silver Bible’^[d], Biblia sacra (XIII c.)^[d], La Sagrada Biblia (XIII)^[d], La Sagrada Biblia (XIV)^[d], La Sagrada Biblia (XVI)^[d], Lyghfield Bible^[d], Сярэбраны кодэкс, Другая Біблія Карла Лысага, Catholic Bible^[d], Першая Біблія Карла Лысага, Bible edition^[d], Bible de Genève^[d], London Polyglot Bible^[d], Brazilian Translation of the Bible^[d], Біблія Францыска Скарыны, Hussite Bible^[d], Complutensian Polyglot Bible^[d], Сінадальны пераклад, Лізавецінская Біблія, Пераклады Бібліі на эстонскую мову, Louvain Bible^[d], Revised Standard Version^[d], New American Bible^[d], Revised Standard Version Catholic Edition^[d], Sacred Scriptures Bethel Edition^[d], Christian Standard Bible^[d], Bible nso̧ : nke nānagide Testament Ochie na Testament O̧hu^[d], Zürich Bible^[d], Olivétan Bible^[d], Castellio Bible^[d], Biblia interprete Sebastiano Castalione^[d], Biblia Platense^[d], Pamplona Bible^[d], Bible de Lefèvre d'Étaples^[d], Bucharest Bible^[d], Bible translations into Sorbian^[d], Oddur Gottskálksson's New Testament^[d], Bible Reina-Valera 1909^[d], Episcopal Conference of Italy Bible^[d], Literal Standard Version^[d], Дзесятаглаў, Korrekturbibel^[d], Elizen Arteko Biblia^[d], Biblia Germanica^[d], Syriac versions of the Bible^[d], Bible Ostervald^[d], Bible (Sacy, 1855)^[d], Bible (Sacy, 1789)^[d], Slovo na cestu^[d], Zürich Bible (1531)^[d], Japan Bible Society Interconfessional Version^[d], Q10780058?, Fust-Schöffer Bible^[d], Mentelin Bible^[d], Bible translations into Fuzhou dialect of Eastern Min^[d], Berean Standard Bible^[d] і Пераклад Бібліі пад рэдакцыяй Кулаковых
Мова твора або назвы	старажытнаяўрэйская мова, арамейскія мовы і кайнэ
Месца дзеяння гісторыі	Сярэдні Усход
Спіс персанажаў	list of biblical characters^[d]
Dewey Decimal Classification (works and editions)	220
Вывучаецца ў	біблеістыка^[d]
References work, tradition or theory	purity of the heart^[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Першы аркуш Псалтыра, біблейскай кнігі старазапаветнага цыклу, выдадзенага Ф. Скарынам (6 жніўня 1517, Прага)

Уключае апавяданні пра паходжанне свету і чалавека, рэлігійныя павучанні, догматы, прароцтвы, малітвы і інш., на працягу тысячагоддзяў біблейскія творы распаўсюджваліся ў рукапісах. У Бібліі адлюстраваліся вераванні, культы, традыцыі, сацыяльныя ўмовы жыццядзейнасці людзей розных гістарычных эпох, іх маральна-этычныя прынцыпы, уяўленні аб светабудове і да т.п. Яе ідэі, вобразы, нормы складаюць духоўную аснову хрысціянскай, іудзейскай і мусульманскай культуры, з’яўляюцца адной з важных крыніц развіцця мастацкай культуры, фарміравання ідэалаў і ўзораў, якія вызначаюць менталітэт грамадства. Біблейскія сюжэты, матывы, вобразы і сімвалы выкарыстоўвае літаратура, выяўленчае, тэатральнае, музычнае і іншыя віды мастацтва.

Біблія лічыцца Свяшчэнным Пісаннем для хрысціянскай і іудаісцкай рэлігій. Складаецца з дзвюх частак — Старога і Новага Запаветаў. Іудзейская рэлігія прызнае толькі Стары Запавет, хрысціянская — абедзве часткі.

Стары Запавет

Асноўны артыкул: Стары Запавет

Кананічны тэкст Старога Запавету ўключае 39 кніг, некананічны грэчаскі пераклад Септуагінта — на 11 кніг больш. Тэкст Старога Запавета напісаны на арамейскай мове, якая ў той час ужывалася яўрэямі ў паўсядзённым жыцці. Паводле іудаісцкай традыцыі стары запавет (Танах) дзеліцца на 3 часткі: «Закон» (Тора), «Прарокі» (Невіім) і «Пісанне» (Ктувім).

Новы Запавет

Асноўны артыкул: Новы Запавет

Новы Запавет уключае 27 кніг, напісаных на старажытнагрэчаскай мове, у якіх апісваецца жыццё і дзейнасць Ісуса Хрыста — 4 Евангелля, пашырэнне яго вучэння. Таксама значную частку Новага запавету складаюць лісты або пасланні да тагачасных вернікаў Рымскай імперыі ў Грэцыі, Малой Азіі, Палесціны ды Рыму. Заканчваецца Новы Запавет кнігай Апакаліпсіс.

Некананічныя кнігі Старога Запавету

Асноўны артыкул: Некананічныя кнігі Бібліі

Пераклады Бібліі

Асноўны артыкул: Пераклады Бібліі

Біблія з’яўляецца найбольш перакладанай кнігай у свеце. На 31 студзеня 2007 г. Біблія выдадзена на 438 мовах, акрамя таго Новы Запавет перакладзены яшчэ на 1 168 моў, а на 848 моў Біблія перакладзена часткова. Згодна з дадзенымі кнігі рэкордаў Гінеса агульны тыраж надрукаваных Біблій з 1815 па 1975 г. склаў 2,5 мільярдаў асобнікаў.

Гісторыя перакладу на беларускую мову

Асноўны артыкул: Пераклады Бібліі на беларускую мову

На тэрыторыі Беларусі спісы асобных біблейскіх кніг або іх фрагментаў з’явіліся, верагодней за ўсё пасля хрышчэння Русі (986—988). На працягу многіх стагоддзяў Біблія на тэрыторыі сучаснай Беларусі чыталася на царкоўнаславянскай мове. Вядомы дзясяткі рукапісаў XI—XV стст. на царкоўнаславянскай мове. Магчыма, перапісваннем свяшчэнных кніг займалася Ефрасіння Полацкая (XII ст.). Пра сталую біблейскую традыцыю на тэрыторыі Беларусі сведчаць рукапісныя помнікі: Аршанскае, Полацкае, Друцкае Евангеллі, Смаленскі псалтыр і інш.

Першым унікальным навукова-папулярным друкаваным выданнем Бібліі на роднай мове, блізкай да тагачаснай старабеларускай літаратурнай мовы, была Біблія Ф. Скарыны. 6 жніўня 1517 г. ён выпускае Псалтыр, потым амаль кожны месяц — новую кнігу Бібліі. За два гады ён выдаў 23 ілюстраваныя кнігі. У першую беларускую Біблію выдавец уключыў амаль паўсотні ілюстрацый: шматлікія застаўкі, іншыя дэкаратыўныя элементы, якія гармануюць з вёрсткай старонак, шрыфтам і тытульнымі лістамі. У яго пражскіх выданнях мноства арнаментальных упрыгожанняў і графічных ініцыялаў. У сакавіку 1525 г. у Вільні Скарына выпусціў «Апостал» («Дзеі і пасланні апосталаў»).

Наступным значным перакладам з’явілася праца Васіля Цяпінскага. Ён быў вядомым прыхільнікам Рэфармацыі ў Беларусі, заснаваў у сваім маёнтку Цяпіна друкарню. Ён выдаў Евангелля ад Матфея, Марка і пачатак Лукі на дзвюх мовах: царкоўнаславянскай і беларускай.

Пазней у 1563 г. выдадзена Берасцейская Біблія (Радзівілаўская Біблія). Выданнем біблейскіх кніг займаўся С. Будны, І. Фёдараў і П. Мсціславец, С. Собаль, М. Вашчанка і інш.

На працягу XVII—XIX стагоддзяў не было зроблена ніводнага перакладу на беларускую мову.

У пачатку 1920-х гг. баптысцкі прэсвітар з Брэста Лукаш Дзекуць-Малей пераклаў Евангелле на беларускую мову. Пазней свае паслугі перакладу прапанаваў Антон Луцкевіч. Ён і далучыўся да працы Дзекуць-Малея. У 1931 г. выйшаў іх сумесны пераклад Новага Запавету і псалмоў. Наступны пераклад па храналогіі належыць да Вінцэнта Гадлеўскага, які скончыў пераклад Новага Запавету да 1930 г., аднак супрацьстаянне каталіцкіх уладаў дазволіла выпусціць Новы Запавет толькі ў 1939 г. Вінцэнт пачаў перакладаць і Стары Запавет, аднак загінуў падчас вайны ад рук гестапа. Яго працу працягнуў Пётр Татарыновіч. Аднак пераклад Гадлеўскага і Татарыновіча моцна насычаны паланізмамі. Наступны пераклад звязаны з імем Янкі Станкевіча. Ён першы, хто перавёў ўсю Біблію на беларускую мову. Варта згадаць пераклады Мікалая Мацукевіча, Яна Пятроўскага, Міхася Міцкевіча (брата Якуба Коласа), Анатоля Клышкі, Уладзіслава Чарняўскага. У 2002 годзе Васіль Сёмуха выдаў у Мінску пераклад усёй Бібліі на беларускую мову тарашкевіцай.

З 1989 г. ажыццяўляе дзейнасць па перакладзе Святога Пісання Беларуская Біблейская камісія, арганізаваная пры Беларускім Экзархаце мітрапалітам Філарэтам. У 2017 годзе выйшаў з друку поўны перакладзены Новы Запавет.

Пераклад кніг Новага Запавету таксама быў здзейснены Секцыяй па перакладзе літургічных тэкстаў і афіцыйных дакументаў Касцёла пры Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў у Беларусі. Пры падрыхтоўцы перакладу выкарыстоўваўся тэкст «Лекцыянарыя», які быў папярэдне (2002—2005) перакладзены Секцыяй з арыгінальных моваў. Пераклад таксама пабачыў свет у 2017 годзе.

Гл. таксама

• Кнігі Макавеяў
• Ватыканскі кодэкс
• Александрыйскі кодэкс
• Сінайскі кодэкс

Зноскі

1. https://catalogue.leidenuniv.nl/permalink/f/n95gpj/UBL_ALMA21156493850002711
2. Only the Pure of Heart - TV Tropes
3. Культуралогія…
4. Чалавек і грамадства:…
5. Скарына Ф. Творы:… С. 157.
6. Біблія на беларускай мове Архівавана 7 верасня 2013.

Літаратура

• Сініла Г. В. Біблія як феномен культуры і літаратуры. — Мн: Беларуская навука, 2003.
• Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. ISBN 985-11-0277-6.
• Скарына Ф. Творы: Прадмовы, сказанні, пасляслоўі, акафісты, пасхалія / Уступ. арт., падрыхт. тэкстаў, камент., слоўнік А. Ф. Коршунава, паказальнікі А. Ф. Коршунава, В. А. Чамярыцкага. — Мн.: Навука і тэхніка, 1990. — С. 157. — 207 с.: іл. ISBN 5-343-00151-3.
• Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1998. ISBN 985-11-0108-7.

Спасылкі

• Біблія. Кнігі Сьвятога Пісаньня Старога і Новага Запавету кананічныя ў беларускім перакладзе — Перакладчык В. Сёмуха
• Сьвятая Бібля. Кнігі Сьвятога Пісьма Старога і Новага Закону з мовы гэбрэйскае а грэцкае на вялікалітоўскую (беларускую) нанава перакладзеныя / Пераклад Я. Станкевіча і М. Гітліна.