Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Азія — найбольшая па плошчы частка свету, разам з Еўропай утварае мацярык Еўразію. Плошча — каля 43,4 млн км². Насельніцтва — 3720 млн чал. (2001) (у Азіі пражывае найбольшая колькасць людзей).
| Азія | |
|---|---|
 | |
| Названа ад | Азія |
| Этнахаронім | Aziaat, ázsiai, Asian, asiatisch, Asiatique, asiatico, asiatica, asiatici, asiatiche, asiáticu, asiática, asiáticos, asiátiques, азиаты, Aziano, एशियाई і آسيوي |
| Часавы пояс | NPT[d], Sri Lanka Standard Time[d], Philippine Standard Time[d], Магаданскі час, AMT[d], HKT[d], Indian Standard Time[d], VLAT, KST[d], JST[d], BTT[d], UTC+6, time in China[d], DAZD, YEKT, IRKT, YAKT, Час у Азербайджане, ізраільскі стандартны час[d], IRDT[d], KRAT, NST[d], WIB[d], WITA[d], ASEAN Common Time[d], WPM[d], PKT[d], Bangladesh Standard Time[d] і Singapore Standard Time[d] |
| Знаходзіцца ў межах геаграфічнага аб’екта | Усходняе паўшар'е |
| Геаданыя | Data:Asia Flickr.map |
| Найвышэйшы пункт | Джамалунгма |
| Найніжэйшы пункт | Мёртвае мора |
| Колькасць насельніцтва |
|
| Мяжуе з | Еўропа і Афрыка |
| Вывучаецца ў | Asian studies[d] і усходазнаўства |
| Плошча |
|
| Дамен верхняга ўзроўня | .asia |
 | |
| Геаграфія тэмы | геаграфія Азіі[d] |
| Эканоміка тэмы | эканоміка Азіі[d] |
| Дэмаграфія тэмы | demographics of Asia[d] |
| Колькасць дзяцей, якія не вучацца ў школе | 143 000 000 |
| Катэгорыя для знятых тут фільмаў | Category:Films shot in Asia[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Змяшчаецца ў асноўным ва ўсходнім паўшар’і (выключэннем з’яўляецца Чукоцкі паўвостраў), на поўнач ад экватара. Мяжу з Еўропай звычайна праводзяць па ўсходнім падножжы Уральскіх гор, Мугаджарах, рацэ , далей па Каспійскім моры, рацэ Кура, , рацэ , па Чорным і Мармуровым моры, пралівах Басфор і Дарданелы. З Афрыкай Азія злучаная Суэцкім каналам, ад Паўночнай Амерыкі яе аддзяляе вузкі Берынгаў праліў. Геаграфічныя каардынаты крайніх пунктаў гл. у раздзеле «Асноўныя звесткі».
Тры дадатковыя лініі меж на карце дэманструюць альтэрнатыўныя, большай часткай негеаграфічныя, азначэнні меж:
- Лінія A — праходзіць па вяршынях Уральскіх гор і, далей, па рацэ Урал
- Лінія B — праходзіць па Кума-Маныцкай упадзіне і, далей, па Азоўскім моры
- Лінія C — па водападзеле Каўказскіх гор
Геапалітычная мяжа Азіі некалькі адрозніваецца ад прыроднай. Яе праводзяць па ўсходніх межах Архангельскай вобласці, рэспублікі Комі, Свярдлоўскай і Курганскай абласцей, па мяжы Расіі і Казахстана. На Каўказе геапалітычная мяжа Азіі супадае з расійска-азербайджанскай і расійска-грузінскай межамі.
Азія амываецца Паўночным Ледавітым, Індыйскім і Ціхім акіянамі, а таксама — на захадзе — унутранамацярыковымі морамі Атлантычнага акіяна (Азоўскім, Чорным, Мармуровым, Эгейскім, Міжземным). Пры гэтым маюцца шырокія вобласці ўнутранага сцёку — басейны Каспійскага і Аральскага мора, азёры Балхаш і інш. Возера Байкал якое па аб’ёме змяшчэння прэснай вады перасягае ўсе азёры свету; у Байкале засяроджанае 20 % сусветных запасаў прэснай вады (без уліку леднікоў). Мёртвае мора з’яўляецца найглыбокай у свеце тэктанічнай западзінай (-405 метраў ніжэй узроўню мардуючы). Узбярэжжа Азіі ў цэлым раздзелена адносна слаба, вылучаюцца буйныя паўастравы — Малая Азія, Аравійскі, Індастан, Карэйскі, Камчатка, Чукотка, Таймыр і інш. Каля берагоў Азіі — буйныя астравы (Вялікія Зондскія, Новасібірскія, Сахалін, Паўночная Зямля, Тайвань, Філіпінскія, Хайнань, Шры-Ланка, Японскія і інш.), якія займаюць у сукупнасці плошчу больш 2 млн км²(2).
У аснове Азіі ляжаць чатыры вялізных платформы — , , і Сібірская. Да 3/4 тэрыторыі гэтай часткі свету займаюць горы і плоскагор’і. Усходняя Азія — раён актыўнага вулканізма. Азія багатая разнастайнымі карыснымі выкапнямі (асабліва — паліўна-энергетычнай сыравінай).
На тэрыторыі Азіі прадстаўленыя амаль усе тыпы клімату — ад арктычнага на крайняй поўначы да экватарыяльнага на паўднёва-усходзе. Ва Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі клімат мусонны (у межах Азіі знаходзіцца самае вільготнае месца Зямлі), у той час як ва Усходняй Сібіры — рэзка кантынентальны, а на раўнінах Цэнтральнай, Сярэдняй і Заходняй Азіі — паўпустынны і пустынны. Важную ролю ў жыцці поўначы Азіі гуляе вечная мерзлата, якая пакрывае звыш 10 млн км².
На тэрыторыі Азіі да цяперашняга часу поўнасцю або часткова размешчанае 51 дзяржава. У межах Азіі — вялікая частка тэрыторыі Расійскай Федэрацыі.
Фізіка-геаграфічнае раянаванне
У Азіі прынята вылучаць наступныя фізіка-геаграфічныя раёны:
- Заходняя Азія (Каўказ і Пярэднеазіацкія нагор’і);
- Паўднёва-Заходняя Азія (Аравійскі паўвостраў і Левант);
- Паўднёвая Азія (паўвостраў Індастан і абток Шры-Ланка);
- Паўднёва-Усходняя Азія (паўвостраў Індакітай і Малайскі архіпелаг);
- Усходняя Азія (Карэйскі паўвостраў, Японскія астравы, усходняя частка Кітая);
- Паўночная Азія (Сібір і паўночны ўсход Еўразіі);
- Сярэдняя Азія (Памір, Цянь-Шань, Туранская нізіна).
Насельніцтва
Для Азіі характэрныя вельмі высокія сярэднегадавыя тэмпы росту колькасці насельніцтва (па гэтым паказчыку Азія саступае толькі Афрыцы); у апошні час яны, аднак, некалькі знізіліся і складаюць 1,3 %. У Азіі пражывае больш за 60 % усяго чалавецтва. У сукупнасці Кітай і Індыя даюць 40 % сусветнай колькасці насельніцтва. 6 дзяржаў маюць больш за 100 млн жых. (апроч названых вышэй — Інданезія, Пакістан, Бангладэш і Японія).
У Азіі жывуць прадстаўнікі трох галоўных рас чалавецтва — мангалоіднай (кітайцы і інш.), еўрапеоіднай (народы Заходняй Азіі) і (некаторыя народы Паўднёвай і Паўднёваўсходняй Азіі). Этнічны склад насельніцтва Азіі вельмі разнастайны.
У Азіі зарадзіліся шматлікія старажытныя цывілізацыі — кітайская, індыйская, сярэднеазіяцкая, вавілонская і інш. Спрыяльныя для земляробства раёны Паўднёвай і Паўднёва-Усходняй Азіі далі пачатак шматлікім сучасным народам.
Асноўныя звесткі
| Плошча: | 43475 тыс. км² (уключаючы астравы) | |
| Плошча астравоў: | 2000 тыс. км² | |
| Сярэдняя вышыня над узроўням мора: | 960 метраў | |
| Найбольшая вышыня над узроўням мора: | 8 848 метраў (г. Эверэст) | |
| Найменшая вышыня над узроўням мора: | −405 метраў (узровень Мёртвага мора) | |
| Самы паўночны пункт: | мыс Чэлюскін 77° 43' пн. ш. 104° 18' у. д. | |
| Самы паўднёвы пункт: | 1° 16' пн. ш. 103° 30' у. д. | |
| Самы заходні пункт: | мыс Баба 39° 29' пн. ш. 26° 04' у. д | |
| Самы ўсходні пункт: | мыс Дзяжнёва 66° 05' пн. ш. 169° 40' з. д. |
Гл. таксама
- Усходазнаўства
- Спіс гарадоў-мільянераў Азіі
Зноскі
- UNESCO Institute for Statistics
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Aziya najbolshaya pa ploshchy chastka svetu razam z Eyropaj utvarae macyaryk Eyraziyu Ploshcha kalya 43 4 mln km Naselnictva 3720 mln chal 2001 u Azii prazhyvae najbolshaya kolkasc lyudzej AziyaNazvana adAziyaEtnaharonimAziaat azsiai Asian asiatisch Asiatique asiatico asiatica asiatici asiatiche asiaticu asiatica asiaticos asiatiques aziaty Aziano एश य ई i آسيويChasavy poyasNPT d Sri Lanka Standard Time d Philippine Standard Time d Magadanski chas AMT d HKT d Indian Standard Time d VLAT KST d JST d BTT d UTC 6 time in China d DAZD YEKT IRKT YAKT Chas u Azerbajdzhane izrailski standartny chas d IRDT d KRAT NST d WIB d WITA d ASEAN Common Time d WPM d PKT d Bangladesh Standard Time d i Singapore Standard Time d Znahodzicca y mezhah geagrafichnaga ab ektaUshodnyae payshar eGeadanyyaData Asia Flickr mapNajvyshejshy punktDzhamalungmaNajnizhejshy punktMyortvae moraKolkasc naselnictva4 164 252 000 chal 2011 Myazhue zEyropa i AfrykaVyvuchaecca yAsian studies d i ushodaznaystvaPloshcha44 614 500 km Damen verhnyaga yzroynya asiaGeagrafiya temygeagrafiya Azii d Ekanomika temyekanomika Azii d Demagrafiya temydemographics of Asia d Kolkasc dzyacej yakiya ne vuchacca y shkole143 000 000Kategoryya dlya znyatyh tut filmayCategory Films shot in Asia d Medyyafajly na VikishovishchyAziya na karce svetu Zmyashchaecca y asnoynym va yshodnim payshar i vyklyuchennem z yaylyaecca Chukocki payvostray na poynach ad ekvatara Myazhu z Eyropaj zvychajna pravodzyac pa yshodnim padnozhzhy Uralskih gor Mugadzharah race dalej pa Kaspijskim mory race Kura race pa Chornym i Marmurovym mory pralivah Basfor i Dardanely Z Afrykaj Aziya zluchanaya Sueckim kanalam ad Paynochnaj Ameryki yae addzyalyae vuzki Beryngay praliy Geagrafichnyya kaardynaty krajnih punktay gl u razdzele Asnoynyya zvestki Zyalyonaya voblasc Eyropa purpurnaya sheraya Aziya A B C alternatyynyya aznachenni mezh Try dadatkovyya linii mezh na karce demanstruyuc alternatyynyya bolshaj chastkaj negeagrafichnyya aznachenni mezh Liniya A prahodzic pa vyarshynyah Uralskih gor i dalej pa race Ural Liniya B prahodzic pa Kuma Manyckaj upadzine i dalej pa Azoyskim mory Liniya C pa vodapadzele Kaykazskih gor Geapalitychnaya myazha Azii nekalki adroznivaecca ad pryrodnaj Yae pravodzyac pa yshodnih mezhah Arhangelskaj voblasci respubliki Komi Svyardloyskaj i Kurganskaj ablascej pa myazhy Rasii i Kazahstana Na Kaykaze geapalitychnaya myazha Azii supadae z rasijska azerbajdzhanskaj i rasijska gruzinskaj mezhami Aziya amyvaecca Paynochnym Ledavitym Indyjskim i Cihim akiyanami a taksama na zahadze unutranamacyarykovymi morami Atlantychnaga akiyana Azoyskim Chornym Marmurovym Egejskim Mizhzemnym Pry getym mayucca shyrokiya voblasci ynutranaga scyoku basejny Kaspijskaga i Aralskaga mora azyory Balhash i insh Vozera Bajkal yakoe pa ab yome zmyashchennya presnaj vady perasyagae yse azyory svetu u Bajkale zasyarodzhanae 20 susvetnyh zapasay presnaj vady bez uliku lednikoy Myortvae mora z yaylyaecca najglybokaj u svece tektanichnaj zapadzinaj 405 metray nizhej uzroynyu marduyuchy Uzbyarezhzha Azii y celym razdzelena adnosna slaba vyluchayucca bujnyya payastravy Malaya Aziya Aravijski Indastan Karejski Kamchatka Chukotka Tajmyr i insh Kalya beragoy Azii bujnyya astravy Vyalikiya Zondskiya Novasibirskiya Sahalin Paynochnaya Zyamlya Tajvan Filipinskiya Hajnan Shry Lanka Yaponskiya i insh yakiya zajmayuc u sukupnasci ploshchu bolsh 2 mln km 2 U asnove Azii lyazhac chatyry vyaliznyh platformy i Sibirskaya Da 3 4 terytoryi getaj chastki svetu zajmayuc gory i ploskagor i Ushodnyaya Aziya rayon aktyynaga vulkanizma Aziya bagataya raznastajnymi karysnymi vykapnyami asabliva paliyna energetychnaj syravinaj Na terytoryi Azii pradstaylenyya amal use typy klimatu ad arktychnaga na krajnyaj poynachy da ekvataryyalnaga na paydnyova ushodze Va Ushodnyaj i Paydnyova Ushodnyaj Azii klimat musonny u mezhah Azii znahodzicca samae vilgotnae mesca Zyamli u toj chas yak va Ushodnyaj Sibiry rezka kantynentalny a na rayninah Centralnaj Syarednyaj i Zahodnyaj Azii paypustynny i pustynny Vazhnuyu rolyu y zhycci poynachy Azii gulyae vechnaya merzlata yakaya pakryvae zvysh 10 mln km Na terytoryi Azii da cyaperashnyaga chasu poynascyu abo chastkova razmeshchanae 51 dzyarzhava U mezhah Azii vyalikaya chastka terytoryi Rasijskaj Federacyi Fizika geagrafichnae rayanavanne U Azii prynyata vyluchac nastupnyya fizika geagrafichnyya rayony Zahodnyaya Aziya Kaykaz i Pyaredneaziackiya nagor i Paydnyova Zahodnyaya Aziya Aravijski payvostray i Levant Paydnyovaya Aziya payvostray Indastan i abtok Shry Lanka Paydnyova Ushodnyaya Aziya payvostray Indakitaj i Malajski arhipelag Ushodnyaya Aziya Karejski payvostray Yaponskiya astravy ushodnyaya chastka Kitaya Paynochnaya Aziya Sibir i paynochny yshod Eyrazii Syarednyaya Aziya Pamir Cyan Shan Turanskaya nizina Naselnictva Dlya Azii harakternyya velmi vysokiya syarednegadavyya tempy rostu kolkasci naselnictva pa getym pakazchyku Aziya sastupae tolki Afrycy u aposhni chas yany adnak nekalki znizilisya i skladayuc 1 3 U Azii prazhyvae bolsh za 60 usyago chalavectva U sukupnasci Kitaj i Indyya dayuc 40 susvetnaj kolkasci naselnictva 6 dzyarzhay mayuc bolsh za 100 mln zhyh aproch nazvanyh vyshej Indaneziya Pakistan Bangladesh i Yaponiya U Azii zhyvuc pradstayniki troh galoynyh ras chalavectva mangaloidnaj kitajcy i insh eyrapeoidnaj narody Zahodnyaj Azii i nekatoryya narody Paydnyovaj i Paydnyovayshodnyaj Azii Etnichny sklad naselnictva Azii velmi raznastajny U Azii zaradzilisya shmatlikiya starazhytnyya cyvilizacyi kitajskaya indyjskaya syaredneaziyackaya vavilonskaya i insh Spryyalnyya dlya zemlyarobstva rayony Paydnyovaj i Paydnyova Ushodnyaj Azii dali pachatak shmatlikim suchasnym narodam Asnoynyya zvestki Ploshcha 43475 tys km uklyuchayuchy astravy Ploshcha astravoy 2000 tys km Syarednyaya vyshynya nad uzroynyam mora 960 metrayNajbolshaya vyshynya nad uzroynyam mora 8 848 metray g Everest Najmenshaya vyshynya nad uzroynyam mora 405 metray uzroven Myortvaga mora Samy paynochny punkt mys Chelyuskin 77 43 pn sh 104 18 u d Samy paydnyovy punkt 1 16 pn sh 103 30 u d Samy zahodni punkt mys Baba 39 29 pn sh 26 04 u dSamy yshodni punkt mys Dzyazhnyova 66 05 pn sh 169 40 z d Gl taksamaUshodaznaystva Spis garadoy milyaneray AziiZnoskiUNESCO Institute for Statistics lt a href https wikidata org wiki Track Q3152127 gt lt a gt