Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Увесь жалезны век тэрыторыю сучаснай Францыі насялялі кельцкія плямёны галаў. Пад уладу Рыму Галія трапіла ў 51 годзе да н.э. У 476 — 843 з'яўлялася асновай дзяржавы Франкаў, з заходняга кавалка якой — Заходне-Франкскага каралеўства — у 987 годзе паўстала каралеўства Францыя. Гісторыя Францыі як незалежнай і самастойнай дзяржавы пачынаецца менавіта з гаго часу. Усё наступнае Сярэднявечча, асабліва пасля перамогі ў Стогадовай вайне, Францыя была магутнай рэгіянальнай сілай. Эпоха Адраджэння прынесла росквіт французскай культуры, а таксама падаравала дзяржаве багатыя калоніі па ўсім свеце. Падчас праўлення караля-сонца Людовіка ХIV Францыя была самай магутнай дзяржавай Еўропы. Рэвалюцыя канца ХVIII стагоддзя зрынула абсалютную манархію і ўпершыню ў свеце дэкларавала правы чалавека і грамадзяніна на дзяржаўным узроўні. У ХІХ стагоддзі Францыя была двойчы імперыяй (Напалеон І і Напалеон ІІІ), аднойчы каралеўствам і тройчы рэспублікай. У ХХ стагоддзі Францыя стала арэнай дзвюх сусветных войн, падчас другой зведела чатырохгадовую фашысцкую акупацыю. З 1958 Французская дзяржава вядома як Пятая Рэспубліка.
Старжытнасць
Францыя ў дагістарычны перыяд была месцам старажытных стаянак неандартальцаў і краманьёнцаў. У эпоху неаліту на тэрыторыі Францыі існавала некалькі багатых помнікамі дагістарычных культур. Дагістарычная Брэтань была культурна звязана з суседняй Брытаніяй, на яе тэрыторыі выяўлена вялікая колькасць мегалітаў. У перыяд позняга бронзавага і ранняга жалезнага веку тэрыторыю Францыі засялялі кельцкія плямёны галаў, паўднёвы захад сучаснай Францыі — іберы, плямёны невядомага паходжання. У выніку паэтапнага заваявання, якое было завершана ў 1 стагоддзі да н.э. у выніку Гальскай вайны Юлія Цэзара, сучасная тэрыторыя Францыі ўвайшла ў склад Рымскай імперыі як правінцыя Галія. Насельніцтва было раманізавана і да 5 стагоддзя размаўляла на народнай латыні, якая стала асновай сучаснай французскага мовы.
Сярэднявечча
Дзяржава франкаў
У 486 Галія была заваявана франкамі пад кіраўніцтвам Хлодвіга. Тым самым была створана Франкская дзяржава, а Хлодвіг стаў першым каралём дынастыі Меравінгаў. У 7 стагоддзі ўлада караля істотна аслабла, а рэальнай сілай у дзяржаве завалодалі мажардомы, аднаму з якіх, Карлу Мартэлу, удалося ў 732 у бітве пры Пуацье разбіць арабскае войска і прадухіліць заваяванне арабамі Заходняй Еўропы. Сын Карла Мартэла, Піпін Кароткі, стаў першым каралём дынастыі Каралінгаў, а пры сыне Піпіна, Карле Вялікім, франкская дзяржава дасягнула найвышэйшага росквіту за ўсю гісторыю і займала большую частку тэрыторыі цяперашняй Заходняй і Паўднёвай Еўропы.
Заходня-Франкскае каралеўства
Сыны каралінгскага імператара Людовіка I Набожнага (814—840) падзялілі імперыю на , сярэднюю і часткі. Першым каралём Заходне-Франкскага каралеўства, фундамент якога быў пакладзены ўжо ў ранейшых частках імперыі — Нейстрыі і Аўстразіі, стаў Карл II Лысы (843—877); гэты момант лічыцца пачаткам гісторыі сённяшняй Францыі, пры гэтым некаторыя французскія крыніцы і даследчыкі пачынаюць першыя старонкі сваёй гісторыі са значна ранейшых часоў — часу кіравання караля Хлодвіга I і нават караля .
Таксама як і ва Усходне-Франкскім каралеўстве, пачынаюць утварацца новыя вялікія тэрыторыі: герцагствы , Аквітанія, Гасконь, Брэтань і Нармандыя, графствы Шампань, Тулуза, Барселона і Фландрыя, а таксама маркграфства . Гістарычна ўсе тры франкскія імперыі былі ; але згодна існаваўшай практыцы каранавання сыноў манархаў яшчэ пры жыцці бацькоў і дзяліць з імі ўладу, — дынастычнае паходжанне займала ва Усходнім і Заходнім Франкскіх каралеўствах дамінантнае месца.
У 10 стагоддзі краіна стала называцца Францыяй.
Пазней цэнтральная ўлада істотна аслабла. У 9 стагоддзі Францыя рэгулярна падвяргалася набегам вікінгаў, у 886 апошнія асаджвалі Парыж. У 911 вікінгі заснавалі герцагства Нармандыя на поўначы Францыі. Да канца 10 стагоддзя краіна была практычна цалкам раздробленая, а каралі не мелі рэальнай улады за межамі сваіх феадальных уладанняў (Парыж і Арлеан). Дынастыю Каралінгаў у 987 змяніла дынастыя Капетынгаў, па імені першага яе караля Гуго Капета. Праўленне Капетынгаў адзначана крыжовымі паходамі, рэлігійнымі войнамі ў самой Францыі (спачатку ў 1170 г. рух вальденсаў, а ў 1209—1229 — Альбігойскія войны), скліканнем парламента — Генеральных штатаў — упершыню ў 1302, а таксама Авіньёнскім палонам пап, калі Папа Рымскі быў арыштаваны ў 1303 каралём Філіпам IV Прыгожым, і Папы вымушаныя былі заставацца ў Авіньёне да 1378. У 1328 Капетынгаў змяніла бакавая галіна дынастыі, вядомая як дынастыя Валуа.
У 1337 пачалася Стагадовая вайна з Англіяй, у якой спачатку поспех спадарожнічаў англічанам, якія здолелі захапіць істотную частку тэрыторыі Францыі, але ў рэшце рэшт, асабліва пасля прышэсця Жаны д’Арк, у вайне наступіў пералом, і ў 1453 англічане капітулявалі.
Эпоха абсалютызму
Да перыяду праўлення Людовіка XI (1461—1483) адносіцца фактычная ліквідацыя феадальнай раздробненасці Францыі і ператварэнне краіны ў абсалютную манархію. У далейшым Францыя пастаянна імкнулася граць прыкметную ролю ў Еўропе. Так, з 1494 па 1559 яна вяла Італьянскія войны з Іспаніяй за кантроль над Італіяй. У канцы 16 стагоддзя ў пераважна каталіцкай Францыі атрымаў распаўсюджанне пратэстантызм кальвінісцкага толку (пратэстанты ў Францыі называліся гугеноты). Гэта выклікала рэлігійныя войны паміж католікамі і пратэстантамі, пікам якіх у 1572 стала Варфаламееўская ноч у Парыжы — масавае забойства пратэстантаў. У 1589 дынастыя Валуа абарвалася, і Генрых IV стаў заснавальнікам новай дынастыі Бурбонаў.
Французская манархія дасягнула свайго росквіту ў 17 стагоддзі за часам панавання Людовіка XIV. Удзельнічаючы ў шматлікіх войнах, Францыя стала вядучай еўрапейскай сілай. Да таго ж у Францыі пражывала найбольшая ў Еўропе колькасць насельніцтва і дзяржава мела вялікі ўплыў на еўрапейскую палітыку, эканоміку і культуру. Французская мова стала найбольш выкарыстоўваемай мовай у дыпламатыі, навуцы, літаратуры і міжнародных справах, і заставалася такой да 20 стагоддзя. Францыя значна пашырыла сваю тэрыторыю, дзякуючы заморскім уладанням у Амерыцы, Афрыцы і Азіі. Людовік XIV адмяніў Нанцкі эдыкт змусіўшы тысячы гугенотаў адправіцца ў выгнанне.
Пры Людовіку XV Францыя страціла Новую Францыю і большасць сваіх індыйскіх уладанняў пасля паражэнні ў Сямігадовай вайне, якая скончылася ў 1763 годзе, аднак яе кантынентальная тэрыторыя працягвала расці, дзякуючы далучэнню да краіны Латарынгіі (1766) і на Корсікі (1770). Непапулярны кароль Людовік XV, сваімі неабдуманым фінансавымі, палітычнымі і ваеннымі рашэннямі, дыскрэдытаваў манархію і, магчыма, менавіта яго праўленне вылілася ў французскую рэвалюцыю праз 15 гадоў пасля яго смерці.
Людовік XVI, унук Людовіка XV, актыўна падтрымліваў змаганне амерыканцаў да незалежнасць ад Вялікабрытаніі, што было рэалізавана Парыжскай дамовай 1783 года. Па іроніі лёсу, прыклад Амерыканскай рэвалюцыі, а таксама фінансавы крызіс, які пачаўся ў Францыі, сталі адным з прычын пачатку французскай рэвалюцыі.
Вялікая французская рэвалюцыя
Пасля ўзяцця Бастыліі 14 ліпеня 1789 года абсалютная манархія была скасавана і Францыя стала канстытуцыйнай манархіяй. Праз Дэкларацыю правоў чалавека і грамадзяніна Францыя аб’явіла пра знішчэнне арыстакратычных прывілеяў і абвясціла свабоду і роўныя правы для ўсіх мужчын, а таксама доступ да дзяржаўнай службы на аснове таленту і здольнасцей, а не нараджэння. 3 верасня 1791 года была абвешчана Канстытуцыя, паводле якой Францыя набывала статус канстытуцыйнай манархіі. Улада караля была абмежавана, і Людовік XVI паспрабаваў здзейсніць контрарэвалюцыю пры падрымцы еўрапейскіх манархаў. Аднак спроба не ўдалася, аўтарытэт караля быў падарваны, а ён сам быў пакараны смерцю і Францыя стала рэспублікай 22 верасня 1792 года.
Першая Рэспубліка
Пад ціскам з боку іншых еўрапейскіх манархій, унутраных партызанскіх войнаў (напрыклад, ) і контрарэвалюцыі, у маладой рэспубліцы пачаўся тэрор. Паміж 1793 і 1794 гадамі было пакарана смерцю ад 16 тысяч да 40 тысяч чалавек. У Заходняй Францыі грамадзянская вайна доўжылася з 1793 па 1796 гады, у гэты перыяд загінула ад 200 тысяч да 450 тысяч чалавек. Аднак рэспубліка здолела выжыць і разграміць контрарэвалюцыю. У выніку быў пакладзены канец панаванню Рабесп’ера і тэрору. Адмена рабства і мужчынскае ўсеагульнае выбарчае права, што было прынятыя за часам радыкальнай фазы рэвалюцыі, былі адменены наступнымі ўрадамі.
Першая Імперыя
Пасля нядоўгага часу кіравання ўрада, Напалеон Банапарт захапіў кантроль над рэспублікай, у 1799 годзе стаўшы першым консулам, а затым у 1804 годзе імператарам . Наступны перыяд гісторыі мае назва Напалеонаўскія войны, калі Францыя ваявала супраць кааліцыі еўрапейскіх манархій. Пры гэтым напалеонаўскія войскі захапілі большую частку кантынентальнай Еўропы, а члены сям’і Банапартаў былі прызначаны манархамі ў некаторых ізноў створаных каралеўствах. Гэтыя перамогі прывялі да сусветнай экспансіі французскіх рэвалюцыйных ідэалаў і рэформ, выражаных у і Дэкларацыі правоў чалавека; прывялі да усталявання метрычнай сістэмы. Пасля катастрафічнай расійскай кампаніі, Напалеон пацярпеў паражэнне і манархія Бурбонаў была адноўлена. Каля мільёна французаў загінулі падчас напалеонаўскіх войнаў.
Рэстаўрацыя Бурбонаў
Перыяд Рэстаўрацыі Бурбонаў базаваўся на Людовіка XVIII (1814/1815-1824) і — Карла X (1824—1830)
Ліпеньская Манархія
Рэвалюцыя зрынае Карла X, улада пераходзіць да прынца Луі-Філіпа Арлеанскага, да ўлады прыходзіць фінансавая арыстакратыя.
Другая Рэспубліка
Пасля рэвалюцыі 1848 Шарль-Луі Напалеон Банапарт, пляменнік Напалеона І, быў дэмакратычна абраны на пасаду першага прэзідэнта новай рэспублікі. Ведаючы, што заканадаўства не дазвалае яму балатавацца на другі тэрмін, ён у 1851 бярэ ў свае рукі ўсю паўнату ўлады.
Другая Імперыя
У 1852 годзе Напалеон ІІІ абвяшчае сябе імператарам. Падчас яго 18-га кіравання Францыя здабыла перамогу ў Крымскай вайне, удзельнічала у італьянскіх войнах, пабудавала Суэцкі канал. Напалеон ІІІ распачаў грандыёзную перабудову Парыжа пад кіраўніцтвам Барона Асмана, мадэрнізаваў эканоміку Францыі, пашырыў заморскія ўладанні. Аднак імператар пераацаніў здольнасці сваёй арміі супрацьстаяць нованароджанай магутнай Прускай дзяржаве і ў 1870 быў вымушаны здацца ў палон пры Седане, пасля чаго немцы асадзілі Парыж і імперыя скончылася, на гэты раз канчаткова.
Трэцяя Рэспубліка
Была абвешчаная пасля таго, як Напалеон III трапіў у палон пад у Франка-прускай вайне (1870-71). У сакавіку — маі 1871 года існавала Парыжская камуна. У 1879—1880 гадах была створана . У пачатку XX стагоддзя Сацыялістычная партыя Францыі (пад кіраўніцтвам , іншых) і (пад кіраўніцтвам Жана Жарэса), якія аб’ядналіся ў 1905 годзе (французская секцыя працоўнага інтэрнацыяналізма, СФІО). У канцы XIX стагоддзя скончылася фарміраванне французская каланіяльнай імперыі, якая ўключала ў сябе вялізныя ўладанні ў Афрыцы і Азіі. У 1914 — 1918 Францыя на баку Антанты ваявала з дзяржавамі Траістага саюзу. На тэрыторыі краіны разгортваліся ўсе асноўныя ваенныя падзеі Заходняга тэатра Першай сусветнай вайны.
Рэжым Вішы і фашысцкая акупацыя
У 1939 годзе Францыя ўступіла ў Другую сусветную вайну. У траўні 1940 фашысцкая Германія распасала актыўныя баявыя дзеянні і ўжо ў чэрвені Парыж быў заняты Вермахтам. Частка французскай арміі эвакуявалася ў Англію. Германія акупавала паўночную палову Францыі, у паўднёвай частцы краіны быў створаны калабарацыянісцкі рэжым з цэнтрам у курортным пасёлку Вішы, які ўзначаліў герой Вердэнскай бітвы, маршал Петэн. Французы не склалі зброю і разгарнулі . У лістападзе 1942 Германія акупавала ўсю Францыю цалкам, і Вішысцкі ўрад стаў чыста намінальным. 6 чэрвеня 1944 саюзнікі высадзіліся ў Нармандыі. 25 жніўня ад акупантаў быў вызвалены Парыж. У той дзень генерал Дэ Голь правёў натоўп па Елісейскіх палях у бок Нотр-Дам дэ Пары і сказаў палымяную прамову.
Чацвёртая Рэспубліка
Пятая Рэспубліка
13 мая 1958 г. у Алжыры адбыўся мяцеж ваенных на чале з генералам , якія патрабавалі перадачы ўлады дэ Голю. 1 чэрвеня 1958 г. дэ Голь сфармаваў новы ўрад. У тым жа годзе на рэферэндуме была прынята канстытуцыя Пятай Рэспублікі, якая пашырала правы выканаўчай улады. Прэзідэнтам быў абраны Шарль дэ Голь.
Да 1960 у становішчы распаду каланіяльнай сістэмы атрымала незалежнасць большая частка французскіх калоній у Афрыцы. Пасля здабыцця Алжырам незалежнасці пасля прафранцузскім алжырцам дазволілі перасяліцца ў Францыю, дзе яны склалі імкліва растучую мусульманскую меншасць.
ў 1968 годзе, выкліканыя абвастрэннем эканамічных і сацыяльных супярэчнасцяў, а таксама ўсеагульная забастоўка прывялі да вострага дзяржаўнага крызісу. У 1969 Шарль дэ Голь быў вымушаны сысці ў адстаўку.
Другім прэзідэнтам Пятай рэспублікі быў у 1969 абраны Жорж Пампіду, які ў 1962-1968 займаў пасаду прэм'ер-міністра. У 1974 яго смяніў Валеры Жыскар д’Эстэн. З 1981 па 1995 прэзідэнтам Францыі быў Франсуа Мітэран, пры якім пачаўся доўгачасовы эканамічны ўздым.
З 1995 па 2007 — прэзідэнт Жак Шырак. 24 верасня 2000 па яго ініцыятыве ў Францыі быў праведзены рэферэндум аб скарачэнні тэрміну паўнамоцтваў прэзідэнта з сямі да пяці гадоў. 73% ад колькасці галасаваўшых выказаліся за абмежаванне тэрміну паўнамоцтваў прэзідэнта пяццю гадамі, і новы закон аб тэрмінах паўнамоцтваў прэзідэнта ўступіў у сілу.
У 2007 прэзідэнтам быў абраны Нікаля Сарказі (пры беспрэцэдэнтна высокай яўцы выбаршчыкаў 85%). 6 мая 2012 ў выніку другога тура прэзідэнцкіх выбараў 24-м прэзідэнтам Францыі быў абраны Франсуа Аланд. 14 траўня 2017 новым прэзідэнтам стаў лідар руху "Наперад" Эманюэль Макрон.
Францыя — адзін з лідараў Еўрапейскага саюза, працэсу агульнаеўрапейскай інтэграцыі, але ў траўні 2005 на рэферэндуме па Еўрапейскай канстытуцыі 54,8% французаў прагаласавала супраць яе прыняцця.
Крыніцы
- Language and Diplomacy Архівавана 21 ліпеня 2011.. Nakedtranslations.com.
- BBC History : Louis XV (1710—1774). BBC.
- Dr Linton, Marisa. The Terror in the French Revolution Архівавана 17 студзеня 2012.. Kingston University.
- Blanning, Tim. Napoleon and German identity Архівавана 13 мая 2012.. History Today 48 (London).
Спасылкі
- Ларыса Вансовiч: Палiтычнае развiццё Заходняй Еўропы ў Х-ХV cтст. Французская дзяржава (Х клас) Архівавана 2 верасня 2007.
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гісторыя Францыі
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Uves zhalezny vek terytoryyu suchasnaj Francyi nasyalyali kelckiya plyamyony galay Pad uladu Rymu Galiya trapila y 51 godze da n e U 476 843 z yaylyalasya asnovaj dzyarzhavy Frankay z zahodnyaga kavalka yakoj Zahodne Frankskaga karaleystva u 987 godze paystala karaleystva Francyya Gistoryya Francyi yak nezalezhnaj i samastojnaj dzyarzhavy pachynaecca menavita z gago chasu Usyo nastupnae Syarednyavechcha asabliva paslya peramogi y Stogadovaj vajne Francyya byla magutnaj regiyanalnaj silaj Epoha Adradzhennya prynesla roskvit francuzskaj kultury a taksama padaravala dzyarzhave bagatyya kalonii pa ysim svece Padchas praylennya karalya sonca Lyudovika HIV Francyya byla samaj magutnaj dzyarzhavaj Eyropy Revalyucyya kanca HVIII stagoddzya zrynula absalyutnuyu manarhiyu i ypershynyu y svece deklaravala pravy chalaveka i gramadzyanina na dzyarzhaynym uzroyni U HIH stagoddzi Francyya byla dvojchy imperyyaj Napaleon I i Napaleon III adnojchy karaleystvam i trojchy respublikaj U HH stagoddzi Francyya stala arenaj dzvyuh susvetnyh vojn padchas drugoj zvedela chatyrohgadovuyu fashysckuyu akupacyyu Z 1958 Francuzskaya dzyarzhava vyadoma yak Pyataya Respublika StarzhytnascVercyngetoryks zdaecca Cezaru paslya parazy y Francyya y dagistarychny peryyad byla mescam starazhytnyh stayanak neandartalcay i kramanyoncay U epohu nealitu na terytoryi Francyi isnavala nekalki bagatyh pomnikami dagistarychnyh kultur Dagistarychnaya Bretan byla kulturna zvyazana z susednyaj Brytaniyaj na yae terytoryi vyyaylena vyalikaya kolkasc megalitay U peryyad poznyaga bronzavaga i rannyaga zhaleznaga veku terytoryyu Francyi zasyalyali kelckiya plyamyony galay paydnyovy zahad suchasnaj Francyi ibery plyamyony nevyadomaga pahodzhannya U vyniku paetapnaga zavayavannya yakoe bylo zavershana y 1 stagoddzi da n e u vyniku Galskaj vajny Yuliya Cezara suchasnaya terytoryya Francyi yvajshla y sklad Rymskaj imperyi yak pravincyya Galiya Naselnictva bylo ramanizavana i da 5 stagoddzya razmaylyala na narodnaj latyni yakaya stala asnovaj suchasnaj francuzskaga movy SyarednyavechchaCudoyny chasasloy gercaga Beryjskaga 1410 1490 ya gg Karl Vyaliki 768 814 spachatku karol frankay potym karanavany yak imperatar Svyashchennaj Rymskaj imperyiDzyarzhava frankay U 486 Galiya byla zavayavana frankami pad kiraynictvam Hlodviga Tym samym byla stvorana Frankskaya dzyarzhava a Hlodvig stay pershym karalyom dynastyi Meravingay U 7 stagoddzi ylada karalya istotna aslabla a realnaj silaj u dzyarzhave zavalodali mazhardomy adnamu z yakih Karlu Martelu udalosya y 732 u bitve pry Puace razbic arabskae vojska i praduhilic zavayavanne arabami Zahodnyaj Eyropy Syn Karla Martela Pipin Karotki stay pershym karalyom dynastyi Karalingay a pry syne Pipina Karle Vyalikim frankskaya dzyarzhava dasyagnula najvyshejshaga roskvitu za ysyu gistoryyu i zajmala bolshuyu chastku terytoryi cyaperashnyaj Zahodnyaj i Paydnyovaj Eyropy Zahodnya Frankskae karaleystva Syny karalingskaga imperatara Lyudovika I Nabozhnaga 814 840 padzyalili imperyyu na syarednyuyu i chastki Pershym karalyom Zahodne Frankskaga karaleystva fundament yakoga byy pakladzeny yzho y ranejshyh chastkah imperyi Nejstryi i Aystrazii stay Karl II Lysy 843 877 gety momant lichycca pachatkam gistoryi syonnyashnyaj Francyi pry getym nekatoryya francuzskiya krynicy i dasledchyki pachynayuc pershyya staronki svayoj gistoryi sa znachna ranejshyh chasoy chasu kiravannya karalya Hlodviga I i navat karalya Taksama yak i va Ushodne Frankskim karaleystve pachynayuc utvaracca novyya vyalikiya terytoryi gercagstvy Akvitaniya Gaskon Bretan i Narmandyya grafstvy Shampan Tuluza Barselona i Flandryya a taksama markgrafstva Gistarychna yse try frankskiya imperyi byli ale zgodna isnavayshaj praktycy karanavannya synoy manarhay yashche pry zhycci backoy i dzyalic z imi yladu dynastychnae pahodzhanne zajmala va Ushodnim i Zahodnim Frankskih karaleystvah daminantnae mesca U 10 stagoddzi kraina stala nazyvacca Francyyaj Zmyanenne mezhay Francyi z 985 pa 1947 gady Paznej centralnaya ylada istotna aslabla U 9 stagoddzi Francyya regulyarna padvyargalasya nabegam vikingay u 886 aposhniya asadzhvali Paryzh U 911 vikingi zasnavali gercagstva Narmandyya na poynachy Francyi Da kanca 10 stagoddzya kraina byla praktychna calkam razdroblenaya a karali ne meli realnaj ulady za mezhami svaih feadalnyh uladannyay Paryzh i Arlean Dynastyyu Karalingay u 987 zmyanila dynastyya Kapetyngay pa imeni pershaga yae karalya Gugo Kapeta Praylenne Kapetyngay adznachana kryzhovymi pahodami religijnymi vojnami y samoj Francyi spachatku y 1170 g ruh valdensay a y 1209 1229 Albigojskiya vojny sklikannem parlamenta Generalnyh shtatay upershynyu y 1302 a taksama Avinyonskim palonam pap kali Papa Rymski byy aryshtavany y 1303 karalyom Filipam IV Prygozhym i Papy vymushanyya byli zastavacca y Avinyone da 1378 U 1328 Kapetyngay zmyanila bakavaya galina dynastyi vyadomaya yak dynastyya Valua U 1337 pachalasya Stagadovaya vajna z Angliyaj u yakoj spachatku pospeh spadarozhnichay anglichanam yakiya zdoleli zahapic istotnuyu chastku terytoryi Francyi ale y reshce resht asabliva paslya pryshescya Zhany d Ark u vajne nastupiy peralom i y 1453 anglichane kapitulyavali Epoha absalyutyzmuLyudovik XIV karol sonca yaki zrabiy Francyyu lidaram susvetnaj palityki Da peryyadu praylennya Lyudovika XI 1461 1483 adnosicca faktychnaya likvidacyya feadalnaj razdrobnenasci Francyi i peratvarenne krainy y absalyutnuyu manarhiyu U dalejshym Francyya pastayanna imknulasya grac prykmetnuyu rolyu y Eyrope Tak z 1494 pa 1559 yana vyala Italyanskiya vojny z Ispaniyaj za kantrol nad Italiyaj U kancy 16 stagoddzya y peravazhna katalickaj Francyi atrymay raspaysyudzhanne pratestantyzm kalvinisckaga tolku pratestanty y Francyi nazyvalisya gugenoty Geta vyklikala religijnyya vojny pamizh katolikami i pratestantami pikam yakih u 1572 stala Varfalameeyskaya noch u Paryzhy masavae zabojstva pratestantay U 1589 dynastyya Valua abarvalasya i Genryh IV stay zasnavalnikam novaj dynastyi Burbonay Francuzskaya manarhiya dasyagnula svajgo roskvitu y 17 stagoddzi za chasam panavannya Lyudovika XIV Udzelnichayuchy y shmatlikih vojnah Francyya stala vyaduchaj eyrapejskaj silaj Da tago zh u Francyi prazhyvala najbolshaya y Eyrope kolkasc naselnictva i dzyarzhava mela vyaliki yplyy na eyrapejskuyu palityku ekanomiku i kulturu Francuzskaya mova stala najbolsh vykarystoyvaemaj movaj u dyplamatyi navucy litaratury i mizhnarodnyh spravah i zastavalasya takoj da 20 stagoddzya Francyya znachna pashyryla svayu terytoryyu dzyakuyuchy zamorskim uladannyam u Amerycy Afrycy i Azii Lyudovik XIV admyaniy Nancki edykt zmusiyshy tysyachy gugenotay adpravicca y vygnanne Pry Lyudoviku XV Francyya stracila Novuyu Francyyu i bolshasc svaih indyjskih uladannyay paslya parazhenni y Syamigadovaj vajne yakaya skonchylasya y 1763 godze adnak yae kantynentalnaya terytoryya pracyagvala rasci dzyakuyuchy daluchennyu da krainy Lataryngii 1766 i na Korsiki 1770 Nepapulyarny karol Lyudovik XV svaimi neabdumanym finansavymi palitychnymi i vaennymi rashennyami dyskredytavay manarhiyu i magchyma menavita yago praylenne vylilasya y francuzskuyu revalyucyyu praz 15 gadoy paslya yago smerci Lyudovik XVI unuk Lyudovika XV aktyyna padtrymlivay zmaganne amerykancay da nezalezhnasc ad Vyalikabrytanii shto bylo realizavana Paryzhskaj damovaj 1783 goda Pa ironii lyosu pryklad Amerykanskaj revalyucyi a taksama finansavy kryzis yaki pachaysya y Francyi stali adnym z prychyn pachatku francuzskaj revalyucyi Vyalikaya francuzskaya revalyucyyaAsnoyny artykul Vyalikaya francuzskaya revalyucyya Shturm Bastylii 14 lipenya 1789 Paslya yzyaccya Bastylii 14 lipenya 1789 goda absalyutnaya manarhiya byla skasavana i Francyya stala kanstytucyjnaj manarhiyaj Praz Deklaracyyu pravoy chalaveka i gramadzyanina Francyya ab yavila pra znishchenne arystakratychnyh pryvileyay i abvyascila svabodu i roynyya pravy dlya ysih muzhchyn a taksama dostup da dzyarzhaynaj sluzhby na asnove talentu i zdolnascej a ne naradzhennya 3 verasnya 1791 goda byla abveshchana Kanstytucyya pavodle yakoj Francyya nabyvala status kanstytucyjnaj manarhii Ulada karalya byla abmezhavana i Lyudovik XVI pasprabavay zdzejsnic kontrarevalyucyyu pry padrymcy eyrapejskih manarhay Adnak sproba ne ydalasya aytarytet karalya byy padarvany a yon sam byy pakarany smercyu i Francyya stala respublikaj 22 verasnya 1792 goda Pershaya RespublikaPad ciskam z boku inshyh eyrapejskih manarhij unutranyh partyzanskih vojnay napryklad i kontrarevalyucyi u maladoj respublicy pachaysya teror Pamizh 1793 i 1794 gadami bylo pakarana smercyu ad 16 tysyach da 40 tysyach chalavek U Zahodnyaj Francyi gramadzyanskaya vajna doyzhylasya z 1793 pa 1796 gady u gety peryyad zaginula ad 200 tysyach da 450 tysyach chalavek Adnak respublika zdolela vyzhyc i razgramic kontrarevalyucyyu U vyniku byy pakladzeny kanec panavannyu Rabesp era i teroru Admena rabstva i muzhchynskae yseagulnae vybarchae prava shto bylo prynyatyya za chasam radykalnaj fazy revalyucyi byli admeneny nastupnymi yradami Pershaya ImperyyaNapaleon Banapart imperatar Francyi i yago vojska Paslya nyadoygaga chasu kiravannya yrada Napaleon Banapart zahapiy kantrol nad respublikaj u 1799 godze stayshy pershym konsulam a zatym u 1804 godze imperataram Nastupny peryyad gistoryi mae nazva Napaleonayskiya vojny kali Francyya vayavala suprac kaalicyi eyrapejskih manarhij Pry getym napaleonayskiya vojski zahapili bolshuyu chastku kantynentalnaj Eyropy a chleny syam i Banapartay byli pryznachany manarhami y nekatoryh iznoy stvoranyh karaleystvah Getyya peramogi pryvyali da susvetnaj ekspansii francuzskih revalyucyjnyh idealay i reform vyrazhanyh u i Deklaracyi pravoy chalaveka pryvyali da ustalyavannya metrychnaj sistemy Paslya katastrafichnaj rasijskaj kampanii Napaleon pacyarpey parazhenne i manarhiya Burbonay byla adnoylena Kalya milyona francuzay zaginuli padchas napaleonayskih vojnay Restayracyya BurbonayAsnoyny artykul Restayracyya Burbonay Peryyad Restayracyi Burbonay bazavaysya na Lyudovika XVIII 1814 1815 1824 i Karla X 1824 1830 Lipenskaya ManarhiyaAsnoyny artykul Lipenskaya manarhiya Revalyucyya zrynae Karla X ulada perahodzic da prynca Lui Filipa Arleanskaga da ylady pryhodzic finansavaya arystakratyya Drugaya RespublikaAsnoyny artykul Paslya revalyucyi 1848 Sharl Lui Napaleon Banapart plyamennik Napaleona I byy demakratychna abrany na pasadu pershaga prezidenta novaj respubliki Vedayuchy shto zakanadaystva ne dazvalae yamu balatavacca na drugi termin yon u 1851 byare y svae ruki ysyu paynatu ylady Drugaya ImperyyaAsnoyny artykul U 1852 godze Napaleon III abvyashchae syabe imperataram Padchas yago 18 ga kiravannya Francyya zdabyla peramogu y Krymskaj vajne udzelnichala u italyanskih vojnah pabudavala Suecki kanal Napaleon III raspachay grandyyoznuyu perabudovu Paryzha pad kiraynictvam Barona Asmana madernizavay ekanomiku Francyi pashyryy zamorskiya yladanni Adnak imperatar peraacaniy zdolnasci svayoj armii supracstayac novanarodzhanaj magutnaj Pruskaj dzyarzhave i y 1870 byy vymushany zdacca y palon pry Sedane paslya chago nemcy asadzili Paryzh i imperyya skonchylasya na gety raz kanchatkova Trecyaya RespublikaAsnoyny artykul Trecyaya Respublika Francuzskaya kalaniyalnaya imperyya paslya Pershaj susvetnaj vajny Byla abveshchanaya paslya tago yak Napaleon III trapiy u palon pad u Franka pruskaj vajne 1870 71 U sakaviku mai 1871 goda isnavala Paryzhskaya kamuna U 1879 1880 gadah byla stvorana U pachatku XX stagoddzya Sacyyalistychnaya partyya Francyi pad kiraynictvam inshyh i pad kiraynictvam Zhana Zharesa yakiya ab yadnalisya y 1905 godze francuzskaya sekcyya pracoynaga internacyyanalizma SFIO U kancy XIX stagoddzya skonchylasya farmiravanne francuzskaya kalaniyalnaj imperyi yakaya yklyuchala y syabe vyaliznyya yladanni y Afrycy i Azii U 1914 1918 Francyya na baku Antanty vayavala z dzyarzhavami Traistaga sayuzu Na terytoryi krainy razgortvalisya yse asnoynyya vaennyya padzei Zahodnyaga teatra Pershaj susvetnaj vajny Rezhym Vishy i fashysckaya akupacyyaAsnoyny artykul Rezhym Vishy U 1939 godze Francyya ystupila y Druguyu susvetnuyu vajnu U trayni 1940 fashysckaya Germaniya raspasala aktyynyya bayavyya dzeyanni i yzho y cherveni Paryzh byy zanyaty Vermahtam Chastka francuzskaj armii evakuyavalasya y Angliyu Germaniya akupavala paynochnuyu palovu Francyi u paydnyovaj chastcy krainy byy stvorany kalabaracyyaniscki rezhym z centram u kurortnym pasyolku Vishy yaki yznachaliy geroj Verdenskaj bitvy marshal Peten Francuzy ne sklali zbroyu i razgarnuli U listapadze 1942 Germaniya akupavala ysyu Francyyu calkam i Vishyscki yrad stay chysta naminalnym 6 chervenya 1944 sayuzniki vysadzilisya y Narmandyi 25 zhniynya ad akupantay byy vyzvaleny Paryzh U toj dzen general De Gol pravyoy natoyp pa Elisejskih palyah u bok Notr Dam de Pary i skazay palymyanuyu pramovu Chacvyortaya RespublikaAsnoyny artykul Pyataya RespublikaAsnoyny artykul 13 maya 1958 g u Alzhyry adbyysya myacezh vaennyh na chale z generalam yakiya patrabavali peradachy ylady de Golyu 1 chervenya 1958 g de Gol sfarmavay novy yrad U tym zha godze na referendume byla prynyata kanstytucyya Pyataj Respubliki yakaya pashyrala pravy vykanaychaj ulady Prezidentam byy abrany Sharl de Gol Da 1960 u stanovishchy raspadu kalaniyalnaj sistemy atrymala nezalezhnasc bolshaya chastka francuzskih kalonij u Afrycy Paslya zdabyccya Alzhyram nezalezhnasci paslya prafrancuzskim alzhyrcam dazvolili perasyalicca y Francyyu dze yany sklali imkliva rastuchuyu musulmanskuyu menshasc y 1968 godze vyklikanyya abvastrennem ekanamichnyh i sacyyalnyh supyarechnascyay a taksama yseagulnaya zabastoyka pryvyali da vostraga dzyarzhaynaga kryzisu U 1969 Sharl de Gol byy vymushany sysci y adstayku Drugim prezidentam Pyataj respubliki byy u 1969 abrany Zhorzh Pampidu yaki y 1962 1968 zajmay pasadu prem er ministra U 1974 yago smyaniy Valery Zhyskar d Esten Z 1981 pa 1995 prezidentam Francyi byy Fransua Miteran pry yakim pachaysya doygachasovy ekanamichny yzdym Z 1995 pa 2007 prezident Zhak Shyrak 24 verasnya 2000 pa yago inicyyatyve y Francyi byy pravedzeny referendum ab skarachenni terminu paynamoctvay prezidenta z syami da pyaci gadoy 73 ad kolkasci galasavayshyh vykazalisya za abmezhavanne terminu paynamoctvay prezidenta pyaccyu gadami i novy zakon ab terminah paynamoctvay prezidenta ystupiy u silu U 2007 prezidentam byy abrany Nikalya Sarkazi pry besprecedentna vysokaj yaycy vybarshchykay 85 6 maya 2012 y vyniku drugoga tura prezidenckih vybaray 24 m prezidentam Francyi byy abrany Fransua Aland 14 traynya 2017 novym prezidentam stay lidar ruhu Naperad Emanyuel Makron Francyya adzin z lidaray Eyrapejskaga sayuza pracesu agulnaeyrapejskaj integracyi ale y trayni 2005 na referendume pa Eyrapejskaj kanstytucyi 54 8 francuzay pragalasavala suprac yae prynyaccya KrynicyLanguage and Diplomacy Arhivavana 21 lipenya 2011 Nakedtranslations com BBC History Louis XV 1710 1774 BBC Dr Linton Marisa The Terror in the French Revolution Arhivavana 17 studzenya 2012 Kingston University Blanning Tim Napoleon and German identity Arhivavana 13 maya 2012 History Today 48 London SpasylkiLarysa Vansovich Palitychnae razviccyo Zahodnyaj Eyropy y H HV ctst Francuzskaya dzyarzhava H klas Arhivavana 2 verasnya 2007 Na Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Gistoryya Francyi