Уга́нда (англ.: Uganda) — краіна ва Усходняй Афрыцы. На поўначы мяжуе з Паўднёвым Суданам, на ўсходзе — з Кеніяй, на поўдні — з Танзаніяй і Руандай, на захадзе — з Дэмакратычнай Рэспублікай Конга. Выхаду да мора не мае. Дзяржаўная мова — англійская; выкарыстоўваюцца суахілі, луганда. Сталіца — Кампала. Нацыянальнае свята — Дзень незалежнасці (9 кастрычніка)
| |||||
Гімн: ««Oh Uganda, Land of Beauty»» | |||||
Дата незалежнасці | 9 кастрычніка 1962 (ад Вялікабрытаніі) | ||||
Афіцыйная мова | англійская і суахілі | ||||
Сталіца | Кампала | ||||
Форма кіравання | Рэспубліка | ||||
Ёверы Мусевені Рабіна Набанджа | |||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 81-я ў свеце 236 040 км² 15,39 | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2012) • Шчыльнасць | 35 620 977 чал. (35-я) 119 чал./км² | ||||
ІРЧП | ▼ 0.514 (157-ы) | ||||
Валюта | Угандыйскі шылінг | ||||
Інтэрнэт-дамен | .ug | ||||
Код ISO (Alpha-2) | UG | ||||
Код ISO (Alpha-3) | UGA | ||||
Код МАК | UGA | ||||
Тэлефонны код | +256 (+006 з Кеніі і Танзаніі) | ||||
Часавыя паясы | +3 |
Геаграфія Уганды
Уганда размешчана ў межах Усходне-Афрыканскага пласкагор’я. На поўначы пашыраны плоскія раўніны (вышынёй да 1000—1500 м) з астанцовымі гарамі, на поўдні — спадзіста-хвалевы рэльеф. На захадзе — глыбокая тэктанічная даліна, або грабен (заходняе адгалінаванне Усходне-Афрыканскай рыфтавай сістэмы), занятая азёрамі Мабуту-Сесе-Сека і Эдуард, паміж якімі ўзвышаецца горны масіў Рувензоры (вышынёй да 5109 м, Пік Маргерыта), на паўднёвым захадзе — вулканы групы Вірунга, на ўсходзе — патухлы вулкан Элган (вышынёй да 4322 м). Карысныя выкапні: медныя, кобальтавыя, вальфрамавыя, жалезныя, калумбіта-танталавыя руды, апатыты, золата, берылы, сера, вапнякі. Клімат субэкватарыяльны мусонны. Сярэднія месячныя тэмпературы ад 18 да 25 °C. Ападкаў ад 750 да 1500 мм і больш за год. Рэкі належаць да басейна ракі Ніл. Буйныя азёры: Вікторыя, Мабуту-Сесе-Сека, К’ёга, Эдуард. Глебы чырвоныя фералітавыя, у засушлівых раёнах чырвона-бурыя ажалезненыя. Пераважаюць другасныя высакатраўныя саванны, ёсць масівы лістападна-вечназялёных лясоў (пад лесам 28 % тэрыторыі). Характэрна вышынная пояснасць ландшафтаў. У складзе фаўны антылопы, жырафы, гіены, леапарды, малпы, трапляюцца сланы, львы, насарогі. Нацыянальныя паркі: Рувензоры, Кабарэга, Кідэпа; некалькі фаўністычных рэзерватаў.
Гісторыя
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Барацьба за кантроль над Угандай працягвалася нават пасля таго, як на Берлінскай канферэнцыі 1884—1885 гг. былі афіцыйна зацверджаны правілы каланіяльнага падзелу Афрыкі і прызнаныя межы каланіяльных уладанняў, якія тады існавалі. Пасля заключэння Гельгаландскага дагавора 1890 г. Германская імперыя адмовілася ад сваіх прэтэнзіяў на Уганду, даўшы свабоду дзеянняў у Бугандзе і ўсёй Угандзе Вялікабрытаніі ў асобе . Прадстаўнік кампаніі капітан сфарміраваў узброены атрад з мясцовых жыхароў і ў 1892 умяшаўся ва ўнутрыпалітычную барацьбу на баку пратэстанцкай групоўкі. З тых часоў пратэстанты аказваюць найбольшы ўплыў на палітычнае жыццё Уганды. Скарыстаўшыся гэтай перамогай, Лугард у 1893 г. навязаў кабаку Буганды дагавор аб заступніцтве брытанскай кампаніі.
Пратэктарат Уганда (1894—1962)
Неўзабаве Імперская брытанская ўсходнеафрыканская кампанія збанкрутавала, і ў 1894 г. урад Вялікабрытаніі абвясціў аб усталяванні пратэктарата над Угандай. Новая брытанская адміністрацыя неадкладна прыступіла да пашырэння тэрыторыі пратэктарата. У 1894 г. з дапамогай арміі Буганды было нанесена паражэнне кіраўніку Буньёра Кабарэгу. За ваенную дапамогу ў вайне з суседам Буганда атрымала права ўключыць у свае ўладанні часткі тэрыторыі Буньоро. Гэтыя «страчаныя акругі» заставаліся сур’ёзнай унутрыпалітычнай праблемай аж да 1964 г., калі частка з іх была «вернутая» Буньёра. У 1897 г. Мванга II падняў паўстанне супраць каланізатараў, але пацярпеў няўдачу і быў адхілены ад ўлады. Кабакам стаў яго малалетні сын . Збегшы з-за кратаў, Мванга II аб’яднаў сілы са сваім былым праціўнікам Кабарэгам і працягнуў барацьбу. У 1899 абодва яны былі захопленыя ў палон і адпраўленыя ў выгнанне за межы Уганды.
паміж кіраўнікамі Буганды і брытанскай адміністрацыяй паставіла адносіны паміж бакамі на дагаворную аснову і вызначыла іх узаемныя правы і абавязкі. У далейшым умовы пагаднення аказвалі істотны ўплыў на ўнутрыпалітычную абстаноўку. На менш выгадных для мясцовых кіраўнікоў умовах былі заключаны дамовы з Тора (1900 г.), Анколе (1901 г.) і Буньёра (1933 г.). Бугандыйская знаць беспаспяхова змагалася супраць стварэння ў 1921 г. Заканадаўчага савета пратэктарата, сцвярджаючы, што гэты крок парушае асаблівы характар брытанска-бугандыйскіх адносін, замацаваных пагадненнем 1900 г.
Да Першай сусветнай вайны брытанская адміністрацыя прызначала лаяльных правадыроў з Буганды кіраўнікамі ўключаных у склад пратэктарата небугандыйскіх тэрыторый. Брытанская адміністрацыя пратэктарата была вымушаная ў 1927 г. абмежаваць правы правадыроў.
Перыяд незалежнасці
Праўленне М. Аботэ ()
Дыктатура Ідзі Аміна
Грамадзянскае праўленне
Уганда ў XXI ст.
Дзяржаўны лад
Уганда — рэспубліка. Дзейнічае канстытуцыя 1995 года. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца на 5 гадоў. Заканадаўчую ўладу ажыццяўляе парламент Уганды. Выканаўчую ўладу ажыццяўляе ўрад, які ўзначальвае прэзідэнт.
Гл. таксама
- Ідзі Амін
Для паляпшэння артыкула пажадана Літаратура
|
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Uga nda angl Uganda kraina va Ushodnyaj Afrycy Na poynachy myazhue z Paydnyovym Sudanam na yshodze z Keniyaj na poydni z Tanzaniyaj i Ruandaj na zahadze z Demakratychnaj Respublikaj Konga Vyhadu da mora ne mae Dzyarzhaynaya mova anglijskaya vykarystoyvayucca suahili luganda Stalica Kampala Nacyyanalnae svyata Dzen nezalezhnasci 9 kastrychnika Uganda Republic of Uganda angl Jamhuri ya Uganda suahili Yamuhuri Ya Uganda luganda Scyag Ugandy Gerb UgandyGimn Oh Uganda Land of Beauty Data nezalezhnasci 9 kastrychnika 1962 ad Vyalikabrytanii Aficyjnaya mova anglijskaya i suahiliStalica KampalaForma kiravannya RespublikaYovery Museveni Rabina NabandzhaPloshcha Usyago vodnaj paverhni 81 ya y svece 236 040 km 15 39Naselnictva Acenka 2012 Shchylnasc 35 620 977 chal 35 ya 119 chal km IRChP 0 514 157 y Valyuta Ugandyjski shylingInternet damen ugKod ISO Alpha 2 UGKod ISO Alpha 3 UGAKod MAK UGATelefonny kod 256 006 z Kenii i Tanzanii Chasavyya payasy 3Geagrafiya UgandyAsnoyny artykul Geagrafiya Ugandy Unikalny krayavid Ruvenzory Uganda razmeshchana y mezhah Ushodne Afrykanskaga plaskagor ya Na poynachy pashyrany ploskiya rayniny vyshynyoj da 1000 1500 m z astancovymi garami na poydni spadzista hvalevy relef Na zahadze glybokaya tektanichnaya dalina abo graben zahodnyae adgalinavanne Ushodne Afrykanskaj ryftavaj sistemy zanyataya azyorami Mabutu Sese Seka i Eduard pamizh yakimi yzvyshaecca gorny masiy Ruvenzory vyshynyoj da 5109 m Pik Margeryta na paydnyovym zahadze vulkany grupy Virunga na yshodze patuhly vulkan Elgan vyshynyoj da 4322 m Karysnyya vykapni mednyya kobaltavyya valframavyya zhaleznyya kalumbita tantalavyya rudy apatyty zolata beryly sera vapnyaki Klimat subekvataryyalny musonny Syaredniya mesyachnyya temperatury ad 18 da 25 C Apadkay ad 750 da 1500 mm i bolsh za god Reki nalezhac da basejna raki Nil Bujnyya azyory Viktoryya Mabutu Sese Seka K yoga Eduard Gleby chyrvonyya feralitavyya u zasushlivyh rayonah chyrvona buryya azhaleznenyya Peravazhayuc drugasnyya vysakatraynyya savanny yosc masivy listapadna vechnazyalyonyh lyasoy pad lesam 28 terytoryi Harakterna vyshynnaya poyasnasc landshaftay U skladze fayny antylopy zhyrafy gieny leapardy malpy traplyayucca slany lvy nasarogi Nacyyanalnyya parki Ruvenzory Kabarega Kidepa nekalki faynistychnyh rezervatay GistoryyaAsnoyny artykul Gety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Baracba za kantrol nad Ugandaj pracyagvalasya navat paslya tago yak na Berlinskaj kanferencyi 1884 1885 gg byli aficyjna zacverdzhany pravily kalaniyalnaga padzelu Afryki i pryznanyya mezhy kalaniyalnyh uladannyay yakiya tady isnavali Paslya zaklyuchennya Gelgalandskaga dagavora 1890 g Germanskaya imperyya admovilasya ad svaih pretenziyay na Ugandu dayshy svabodu dzeyannyay u Bugandze i ysyoj Ugandze Vyalikabrytanii y asobe Pradstaynik kampanii kapitan sfarmiravay uzbroeny atrad z myascovyh zhyharoy i y 1892 umyashaysya va ynutrypalitychnuyu baracbu na baku pratestanckaj grupoyki Z tyh chasoy pratestanty akazvayuc najbolshy yplyy na palitychnae zhyccyo Ugandy Skarystayshysya getaj peramogaj Lugard u 1893 g navyazay kabaku Bugandy dagavor ab zastupnictve brytanskaj kampanii Pratektarat Uganda 1894 1962 Asnoyny artykul Neyzabave Imperskaya brytanskaya yshodneafrykanskaya kampaniya zbankrutavala i y 1894 g urad Vyalikabrytanii abvyasciy ab ustalyavanni pratektarata nad Ugandaj Novaya brytanskaya administracyya neadkladna prystupila da pashyrennya terytoryi pratektarata U 1894 g z dapamogaj armii Bugandy bylo nanesena parazhenne kirayniku Bunyora Kabaregu Za vaennuyu dapamogu y vajne z susedam Buganda atrymala prava yklyuchyc u svae yladanni chastki terytoryi Bunoro Getyya strachanyya akrugi zastavalisya sur yoznaj unutrypalitychnaj prablemaj azh da 1964 g kali chastka z ih byla vernutaya Bunyora U 1897 g Mvanga II padnyay paystanne suprac kalanizataray ale pacyarpey nyaydachu i byy adhileny ad ylady Kabakam stay yago malaletni syn Zbegshy z za kratay Mvanga II ab yadnay sily sa svaim bylym praciynikam Kabaregam i pracyagnuy baracbu U 1899 abodva yany byli zahoplenyya y palon i adpraylenyya y vygnanne za mezhy Ugandy pamizh kiraynikami Bugandy i brytanskaj administracyyaj pastavila adnosiny pamizh bakami na dagavornuyu asnovu i vyznachyla ih uzaemnyya pravy i abavyazki U dalejshym umovy pagadnennya akazvali istotny yplyy na ynutrypalitychnuyu abstanoyku Na mensh vygadnyh dlya myascovyh kiraynikoy umovah byli zaklyuchany damovy z Tora 1900 g Ankole 1901 g i Bunyora 1933 g Bugandyjskaya znac bespaspyahova zmagalasya suprac stvarennya y 1921 g Zakanadaychaga saveta pratektarata scvyardzhayuchy shto gety krok parushae asablivy haraktar brytanska bugandyjskih adnosin zamacavanyh pagadnennem 1900 g Da Pershaj susvetnaj vajny brytanskaya administracyya pryznachala layalnyh pravadyroy z Bugandy kiraynikami yklyuchanyh u sklad pratektarata nebugandyjskih terytoryj Brytanskaya administracyya pratektarata byla vymushanaya y 1927 g abmezhavac pravy pravadyroy Peryyad nezalezhnasci Praylenne M Abote Dyktatura Idzi Amina Gramadzyanskae praylenne Uganda y XXI st Dzyarzhayny ladUganda respublika Dzejnichae kanstytucyya 1995 goda Kiraynik dzyarzhavy prezident yaki vybiraecca na 5 gadoy Zakanadaychuyu yladu azhyccyaylyae parlament Ugandy Vykanaychuyu yladu azhyccyaylyae yrad yaki yznachalvae prezident Gl taksamaIdzi AminDlya palyapshennya artykula pazhadanaPeraklasci tekst z inshaj movy na belaruskuyu Znajsci i dadac spasylki na aytarytetnyya krynicy yakiya pacvyardzhayuc napisanaeVikifikavac spis litaratury ol section LitaraturaBelaruskaya encyklapedyya U 18 t T 16 Trypali Hvilina Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2003 576 s il Na Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Uganda