Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Прыстаўкі СІ служаць для скарачэння напісання доўгіх лікаў.
Прыстаўкі для кратных адзінак
Кратныя адзінкі — адзінкі, якія ў цэлую колькасць разоў перавышаюць асноўную адзінку вымярэння некаторай фізічнай велічыні. Міжнародная сістэма адзінак (СІ) рэкамендуе наступныя прыстаўкі для пазначэнняў кратных адзінак:
| Кратнасць | Прыстаўка | Пазначэнне | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|
| беларуская | міжнародная | беларускае | міжнароднае | ||
| 101 | дэка | deca | да | da | дал — дэкалітр |
| 102 | гекта | hecto | г | h | га — гектар |
| 103 | kilo | к | k | кН — кіланьютан | |
| 106 | мега | Mega | М | M | МПа — мегапаскаль |
| 109 | гіга | Giga | Г | G | ГГц — гігагерц |
| 1012 | тэра | Tera | Т | T | ТВ — тэравольт |
| 1015 | пета | Peta | П | P | Пфлоп — петафлоп |
| 1018 | гекса | Hexa | Э | E | ЭБ — эксабайт |
| 1021 | зэта | Zetta | З | Z | Збіт — зэтабіт |
| 1024 | ёта | Yotta | Ё | Y | ЁБ — ётабайт |
Двайковае разуменне прыставак
У праграмаванні і індустрыі, звязанай з камп'ютарамі, тыя жа самыя прыстаўкі кіла-, мега-, гіга-, тэра- і г. д. у выпадку ўжывання да велічынь, кратных ступеням двойкі (напр., байт), могуць азначаць кратнасць не 1000, а 1024=210. Якая менавіта сістэма ўжываецца, павінна быць ясна з кантэксту (напр., у дачыненні да аб'ёму аператыўнай памяці выкарыстоўваецца кратнасць 1024, а ў дачыненні да аб'ёму дыскавай памяці ўведзеная вытворцамі цвёрдых дыскаў — кратнасць 1000).
| 1 кілабайт | = 10241 | = 210 | = 1024 байт |
| 1 мегабайт | = 10242 | = 220 | = 1 048 576 байт |
| 1 гігабайт | = 10243 | = 230 | = 1 073 741 824 байт |
| 1 тэрабайт | = 10244 | = 240 | = 1 099 511 627 776 байт |
| 1 петабайт | = 10245 | = 250 | = 1 125 899 906 842 624 байт |
| 1 | = 10246 | = 260 | = 1 152 921 504 606 846 976 байт |
| 1 | = 10247 | = 270 | = 1 180 591 620 717 411 303 424 байт |
| 1 | = 10248 | = 280 | = 1 208 925 819 614 629 174 706 176 байт |
У пазбяганне блытаніны ў сакавіку 1999 года Міжнародная электратэхнічная камісія ўвяла новы стандарт па найменні двайковых лікаў.
Прыстаўкі для дзельных адзінак
Дзельныя адзінкі, складаюць вызначаную дзель (частка) ад усталяванай адзінкі вымярэння некаторай велічыні. Міжнародная сістэма адзінак (СІ) рэкамендуе наступныя прыстаўкі для пазначэнняў дзельных адзінак:
| Дзельнасць | Прыстаўка | Пазначэнне | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|
| беларуская | міжнародная | беларускае | міжнароднае | ||
| 10?1 | дэцы | deci | д | d | дм — дэцыметр |
| 10−2 | санты | centi | с | c | см — сантыметр |
| 10−3 | мілі | milli | м | m | мл — мілілітр |
| 10−6 | мікра | micro | мк | значок мікра- µ (u) | мкм — мікраметр, мікрон |
| 10−9 | нана | nano | н | n | нм — нанаметр |
| 10−12 | піка | pico | п | p | пф — пікафарад |
| 10−15 | фемта | femto | ф | f | фс — фемтасекунда |
| 10−18 | ата | atto | а | a | ас — атасекунда |
| 10−21 | зепта | zepto | з | z | |
| 10−24 | ёкта | yocto | ё | y | |
Паходжанне прыставак
Большасць прыставак утварыліся ад грэчаскіх слоў. Дэка паходзіць ад слова deca або deka (δέκα) — «дзесяць», гекта — ад hekaton (ἑκατόν) — «сто», кіла — ад chiloi (χίλιοι) — «тысяча», мега — ад megas (μέγας), г.зн. «вялікі», гіга — гэта gigantos (γίγας) — «гіганцкі», а тэра — teratos (τέρας), што азначае «жахлівы». Пета (πέντε) і экса (ἕξ) адпавядаюць пяці і шасці разрадам па тысячы і перакладаюцца, адпаведна, як «пяць» і «шэсць». Дзельныя мікра (ад micros, μικρός) і нана (ад nanos, νᾶνος) перакладаюцца як «малы» і «карлік». Ад аднаго слова ὀκτώ (októ), якое азначае «восем», утворанныя прыстаўкі ёта (10008) і ёкта (1/10008).
Як «тысяча» перакладаецца і прыстаўка мілі, узыходзячая да лацінскага mille. Лацінскія карані маюць таксама прыстаўкі санты — ад centum («сто») і дэцы — ад decimus («дзясяты»), зэта — ад septem («сем»). Зепта («сем») паходзяць ад лацінскага слова septem або ад французскага sept.
Прыстаўка ата ўтвораная ад дацкага atten («васямнаццаць»). Фемта ўзыходзіць да дацкага (нарвежскага) femten або да старажытнаісландскага fimmtān і азначае «пятнаццаць».
Прыстаўка піка адбываецца альбо ад французскага pico («дзюба» або «маленькая колькасць»), альбо ад італьянскага piccolo, г.зн. «маленькі».
Правілы выкарыстання прыставак
- Прыстаўкі варта пісаць злучна з найменнем адзінкі або, адпаведна, з яе пазначэннем.
- Выкарыстанне двух або больш прыставак запар (напр., мікраміліфарад) не дазваляецца.
- Пазначэнні кратных і дзельных адзінак зыходнай адзінкі, узвядзёнай у ступень, утвараюць дадаваннем ступені, якая адпавядае паказчыку да пазначэння кратнай або дзельнай адзінкі зыходнай адзінкі, прычым паказчык азначае ўзвядзенне ў ступень кратнай або дзельной адзінкі (разам з прыстаўкай). Прыклад: 1 км² = (10³ м)² =106 м² (а не 10³ м²). Найменні такіх адзінак утвараюць, далучаючы прыстаўку да наймення зыходнай адзінкі: квадратны кіламетр (а не кіла-квадратны метр).
- Калі адзінка ўяўляе сабой памнажанне або стаўленне адзінак, прыстаўку, або яе пазначэнне, далучаюць, як правіла, да наймення або пазначэння першай адзінкі: кПа•с/м (кілапаскаль-секунда на метр). Далучаць прыстаўку да другога множніка памнажання або да назоўніка дапушчаецца толькі ў абгрунтаваных выпадках.
Дастасавальнасць прыставак
У сувязі з тым, што найменне адзінкі масы ў СІ — кілаграм — утрымоўвае прыстаўку «кіла», для ўтварэння кратных і дзельных адзінак масы выкарыстоўваюць дзельную адзінку масы — грам (0,001 кг).
Прыстаўкі абмежавана выкарыстоўваюцца з адзінкамі часу: кратныя прыстаўкі наогул не спалучаюцца з імі (ніхто не выкарыстае «кіласекунду», хоць гэта фармальна і не забаронена), дзельные прыстаўкі далучаюцца толькі да секунды (мілісекунда, мікрасекунда і г. д.). У адпаведнасці з ДАСТ 8.417-2002, найменне і пазначэнні наступных адзінак СІ не дапушчаецца ўжываць з прыстаўкамі: хвіліна, гадзіна, суткі (адзінкі часу), градус, , (адзінкі плоскага вугла), астранамічная адзінка, і атамная адзінка масы.
З метрамі з кратных прыставак на практыцы ўжываюць толькі кіла-: замест мегаметраў (Мм), гігаметраў (Гм) і г. д. пішуць «тысячы кіламетраў», «мільёны кіламетраў» і г. д.; замест квадратных мегаметраў (Мм²) пішуць «мільёны квадратных кіламетраў».
Ёмістасць кандэнсатараў традыцыйна вымяраюць мікрафарадамі і пікафарадамі, але не міліфарадамі або нанафарадамі (пішуць 60 000 пФ, а не 60 нФ; 2 000 мкФ, а не 2 мФ).
Прыстаўкі, якія адпавядаюць паказчыкам ступені, і што не дзеляцца на 3 (гекта-, дэка-, дэцы-, санты-), выкарыстоўваць не рэкамендуецца. Шырока выкарыстоўваюцца толькі сантыметр (які з'яўляецца асноўнай адзінкай у сістэме СГС) і , у меншай ступені — дэцыметр, а таксама гектар. У некаторых краінах віно мераюць дэкалітрамі.
Гл. таксама
Літаратура
- Кратныя адзінкі // БЭ ў 18 тамах. Т.8, Мн., 1999, С.466
- ДАСТ 8.417-2002. Адзінкі велічыньАрхівавана 3 лютага 2012. (руск.)
- Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 24.11.2020 г. № 673 "О единицах величин, допущенных к применению в Республике Беларусь"
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
U getaj staronki nyama praveranyh versij hutchej za ysyo yae yakasc ne acenvalasya na adpavednasc standartam Prystayki SI sluzhac dlya skarachennya napisannya doygih likay Prystayki dlya kratnyh adzinakKratnyya adzinki adzinki yakiya y celuyu kolkasc razoy peravyshayuc asnoynuyu adzinku vymyarennya nekatoraj fizichnaj velichyni Mizhnarodnaya sistema adzinak SI rekamendue nastupnyya prystayki dlya paznachennyay kratnyh adzinak Kratnasc Prystayka Paznachenne Prykladbelaruskaya mizhnarodnaya belaruskae mizhnarodnae101 deka deca da da dal dekalitr102 gekta hecto g h ga gektar103 kilo k k kN kilanyutan106 mega Mega M M MPa megapaskal109 giga Giga G G GGc gigagerc1012 tera Tera T T TV teravolt1015 peta Peta P P Pflop petaflop1018 geksa Hexa E E EB eksabajt1021 zeta Zetta Z Z Zbit zetabit1024 yota Yotta Yo Y YoB yotabajt Dvajkovae razumenne prystavak U pragramavanni i industryi zvyazanaj z kamp yutarami tyya zha samyya prystayki kila mega giga tera i g d u vypadku yzhyvannya da velichyn kratnyh stupenyam dvojki napr bajt moguc aznachac kratnasc ne 1000 a 1024 210 Yakaya menavita sistema yzhyvaecca pavinna byc yasna z kantekstu napr u dachynenni da ab yomu aperatyynaj pamyaci vykarystoyvaecca kratnasc 1024 a y dachynenni da ab yomu dyskavaj pamyaci yvedzenaya vytvorcami cvyordyh dyskay kratnasc 1000 1 kilabajt 10241 210 1024 bajt1 megabajt 10242 220 1 048 576 bajt1 gigabajt 10243 230 1 073 741 824 bajt1 terabajt 10244 240 1 099 511 627 776 bajt1 petabajt 10245 250 1 125 899 906 842 624 bajt1 10246 260 1 152 921 504 606 846 976 bajt1 10247 270 1 180 591 620 717 411 303 424 bajt1 10248 280 1 208 925 819 614 629 174 706 176 bajt U pazbyaganne blytaniny y sakaviku 1999 goda Mizhnarodnaya elektratehnichnaya kamisiya yvyala novy standart pa najmenni dvajkovyh likay Prystayki dlya dzelnyh adzinakDzelnyya adzinki skladayuc vyznachanuyu dzel chastka ad ustalyavanaj adzinki vymyarennya nekatoraj velichyni Mizhnarodnaya sistema adzinak SI rekamendue nastupnyya prystayki dlya paznachennyay dzelnyh adzinak Dzelnasc Prystayka Paznachenne Prykladbelaruskaya mizhnarodnaya belaruskae mizhnarodnae10 1 decy deci d d dm decymetr10 2 santy centi s c sm santymetr10 3 mili milli m m ml mililitr10 6 mikra micro mk znachok mikra µ u mkm mikrametr mikron10 9 nana nano n n nm nanametr10 12 pika pico p p pf pikafarad10 15 femta femto f f fs femtasekunda10 18 ata atto a a as atasekunda10 21 zepta zepto z z10 24 yokta yocto yo yPahodzhanne prystavakBolshasc prystavak utvarylisya ad grechaskih sloy Deka pahodzic ad slova deca abo deka deka dzesyac gekta ad hekaton ἑkaton sto kila ad chiloi xilioi tysyacha mega ad megas megas g zn vyaliki giga geta gigantos gigas gigancki a tera teratos teras shto aznachae zhahlivy Peta pente i eksa ἕ3 adpavyadayuc pyaci i shasci razradam pa tysyachy i perakladayucca adpavedna yak pyac i shesc Dzelnyya mikra ad micros mikros i nana ad nanos nᾶnos perakladayucca yak maly i karlik Ad adnago slova ὀktw okto yakoe aznachae vosem utvorannyya prystayki yota 10008 i yokta 1 10008 Yak tysyacha perakladaecca i prystayka mili uzyhodzyachaya da lacinskaga mille Lacinskiya karani mayuc taksama prystayki santy ad centum sto i decy ad decimus dzyasyaty zeta ad septem sem Zepta sem pahodzyac ad lacinskaga slova septem abo ad francuzskaga sept Prystayka ata ytvoranaya ad dackaga atten vasyamnaccac Femta yzyhodzic da dackaga narvezhskaga femten abo da starazhytnaislandskaga fimmtan i aznachae pyatnaccac Prystayka pika adbyvaecca albo ad francuzskaga pico dzyuba abo malenkaya kolkasc albo ad italyanskaga piccolo g zn malenki Pravily vykarystannya prystavakPrystayki varta pisac zluchna z najmennem adzinki abo adpavedna z yae paznachennem Vykarystanne dvuh abo bolsh prystavak zapar napr mikramilifarad ne dazvalyaecca Paznachenni kratnyh i dzelnyh adzinak zyhodnaj adzinki uzvyadzyonaj u stupen utvarayuc dadavannem stupeni yakaya adpavyadae pakazchyku da paznachennya kratnaj abo dzelnaj adzinki zyhodnaj adzinki prychym pakazchyk aznachae yzvyadzenne y stupen kratnaj abo dzelnoj adzinki razam z prystaykaj Pryklad 1 km 10 m 106 m a ne 10 m Najmenni takih adzinak utvarayuc daluchayuchy prystayku da najmennya zyhodnaj adzinki kvadratny kilametr a ne kila kvadratny metr Kali adzinka yyaylyae saboj pamnazhanne abo staylenne adzinak prystayku abo yae paznachenne daluchayuc yak pravila da najmennya abo paznachennya pershaj adzinki kPa s m kilapaskal sekunda na metr Daluchac prystayku da drugoga mnozhnika pamnazhannya abo da nazoynika dapushchaecca tolki y abgruntavanyh vypadkah Dastasavalnasc prystavakU suvyazi z tym shto najmenne adzinki masy y SI kilagram utrymoyvae prystayku kila dlya ytvarennya kratnyh i dzelnyh adzinak masy vykarystoyvayuc dzelnuyu adzinku masy gram 0 001 kg Prystayki abmezhavana vykarystoyvayucca z adzinkami chasu kratnyya prystayki naogul ne spaluchayucca z imi nihto ne vykarystae kilasekundu hoc geta farmalna i ne zabaronena dzelnye prystayki daluchayucca tolki da sekundy milisekunda mikrasekunda i g d U adpavednasci z DAST 8 417 2002 najmenne i paznachenni nastupnyh adzinak SI ne dapushchaecca yzhyvac z prystaykami hvilina gadzina sutki adzinki chasu gradus adzinki ploskaga vugla astranamichnaya adzinka i atamnaya adzinka masy Z metrami z kratnyh prystavak na praktycy yzhyvayuc tolki kila zamest megametray Mm gigametray Gm i g d pishuc tysyachy kilametray milyony kilametray i g d zamest kvadratnyh megametray Mm pishuc milyony kvadratnyh kilametray Yomistasc kandensataray tradycyjna vymyarayuc mikrafaradami i pikafaradami ale ne milifaradami abo nanafaradami pishuc 60 000 pF a ne 60 nF 2 000 mkF a ne 2 mF Prystayki yakiya adpavyadayuc pakazchykam stupeni i shto ne dzelyacca na 3 gekta deka decy santy vykarystoyvac ne rekamenduecca Shyroka vykarystoyvayucca tolki santymetr yaki z yaylyaecca asnoynaj adzinkaj u sisteme SGS i u menshaj stupeni decymetr a taksama gektar U nekatoryh krainah vino merayuc dekalitrami Gl taksamaSantymetr Nanametr Kilagram HvilinaLitaraturaKratnyya adzinki BE y 18 tamah T 8 Mn 1999 S 466 DAST 8 417 2002 Adzinki velichynArhivavana 3 lyutaga 2012 rusk Postanovlenie Soveta Ministrov Respubliki Belarus ot 24 11 2020 g 673 O edinicah velichin dopushennyh k primeneniyu v Respublike Belarus