У паняцця ёсць і іншыя значэнні гл Млечны Шлях значэнні Галактыка Мле чны Шлях Птушыная дарога называецца таксама проста

Галактыка Мле́чны Шлях (Птушыная дарога), называецца таксама проста Галактыка (з вялікай літары) — гіганцкая зорная сістэма, у якой знаходзіцца, сярод іншых, Сонца, усе бачныя няўзброеным вокам асобныя зоркі, а таксама велізарная колькасць зорак, якія зліваюцца разам і назіраюцца ў выглядзе паласы млечнага шляху. Млечны Шлях з’яўляецца адной са шматлікіх іншых галактык, гэта спіральная галактыка з перамычкай тыпу SBbc па класіфікацыі Хабла.

Характарыстыкі
Галактыка
Млечны Шлях (камп’ютарная мадэль). Спіральная галактыка з перамычкай. Дамінуюць два з чатырох рукавоў.
Тып	SBbc ()
Дыяметр	100 000 св. гадоў
Таўшчыня	3000 св. гадоў (балдж) 1000 св. гадоў (дыск)
Лік зорак	2—4×10¹¹
Маса	3,0×10¹² $M_{\odot }$
Узрост з вядомых зорак	13,2 млрд гадоў
Адлегласць ад Сонца да галактычнага цэнтра	26 000 ± 1400 св. гадоў
Галактычны перыяд абарачэння Сонца	225—250 млн гадоў
Перыяд абарачэння спіральнай структуры	220—360 млн гадоў
Перыяд абарачэння перамычкі	100—120 млн гадоў
Скорасць адносна фонавага рэліктавага выпраменьвання	552 км/с

Галактыка ўключае не менш чым 10 млрд зорак, а таксама міжзорнае рэчыва (газ, пыл). Наша Галактыка (Млечны Шлях) — велізарнае, плоскай формы ўтварэнне з патаўшчэннем у цэнтральнай частцы, мае дыяметр каля 25-30 тыс. парсек, або амаль 100 тыс. светлавых гадоў. Сонечная сістэма знаходзіцца амаль у плоскасці яе сіметрыі на адлегласці прыкладна 2/3 радыуса Галактыкі ад яе цэнтра.

Цэнтральная вобласць Галактыкі атрымала назву ядро. Яно мае дыяметр 1-2 тыс. парсек, і ўяўляе сабой велізарнае, адносна шчыльнае скопішча зорак. Ядро Галактыкі знаходзіцца ў сузор’і Стральца, але назіранню яго перашкаджаюць аблокі касмічнага пылу. Ядро Галактыкі з’яўляецца крыніцай магутнага радыёвыпраменьвання, што сведчыць аб актыўных працэсах, якія адбываюцца ў ім. Тут канцэнтруюцца шаравыя зорныя скопішчы, чырвоныя гіганты.

Большасць зорак галоўнай паслядоўнасці, уключаючы Сонца, белыя карлікі, туманнасці, абарачаюцца вакол ядра Галактыкі. Скорасць іх абарачэння залежыць ад адлегласці да цэнтра Галактыкі, таму Галактыка мае спіральную структуру. Сонца абарачаецца вакол цэнтра Галактыкі са скорасцю каля 230 км/с. Перыяд абароту Сонца вакол цэнтра Галактыкі складае каля 200 млн гадоў. Спіральныя рукавы Галактыкі ўключаюць і маладыя зоркі, век якіх не перавышае 100 млн гадоў, тут знаходзіцца асноўная маса цэфеід, планетарныя туманнасці. Усё гэта паказвае, што ў спіральных рукавах Галактыкі адбываюцца працэсы зораўтварэння.

Існуюць, нарэшце, касмічныя целы, якія перамяшчаюцца па выцягнутых арбітах у розных кірунках і не ўдзельнічаюць у кручэнні галактычнага дыска: шаравыя скопішчы, чырвоныя гіганты, доўгаперыядычнныя пераменныя зоркі тыпу Міры.

Этымалогія

Назва Млечны Шлях пашырана ў заходняй культуры і з’яўляецца калькай з лац.: via lactea «малочная дарога», якая, у сваю чаргу, калька з стар.-грэч.: ϰύϰλος γαλαξίας «малочны круг». Назва Галактыка утворана па аналогіі з стар.-грэч.: γαλαϰτιϰός «малочны». Па старажытнагрэчаскай легендзе, Зеўс вырашыў зрабіць свайго сына Геракла, народжанага ад смяротнай жанчыны, несмяротным, і для гэтага падклаў яго спячай жонцы Геры, каб Геракл выпіў боскага малака. Гера, прачнуўшыся, убачыла, што корміць не сваё дзіцё, і адапхнула яго ад сябе. Струмень малака, які пырснуў з грудзей багіні, ператварыўся ў Млечны Шлях.

У савецкай астранамічнай школе галактыка Млечны Шлях звалася проста «наша Галактыка» ці «сістэма Млечны Шлях»; словазлучэнне «Млечны шлях» выкарыстоўвалася для пазначэння бачных зорак, якія аптычна для назіральніка складаюць Млечны Шлях.

У іншых, нееўрапейскіх, культурах ёсць маса іншых назваў Млечнага Шляху. Слова «Шлях» часта застаецца, слова «Млечны» замяняецца на іншыя эпітэты.

Структура Галактыкі

Дыяметр Галактыкі складае каля 30 тысяч парсекаў (парадку 100 000 светлавых гадоў, 1 кіламетраў) пры ацэначнай сярэдняй таўшчыні парадку 1000 светлавых гадоў.

Па сучасных ацэнках Галактыка ўтрымлівае ад 200 да 400 мільярдаў зорак. Асноўная маса зорак размешчана ў форме плоскага дыска.

Па стане на студзень 2009, маса Галактыкі ацэньваецца ў 3×10¹² мас Сонца, або 6×10⁴² кг. Ацэнка, апублікаваная ў маі 2016 года астрафізікамі з Канады, вызначае масу галактыкі ўсяго ў 7×10¹¹ мас Сонца. Большая частка масы Галактыкі ўтрымліваецца не ў зорках і міжзорным газе, а ў несвятлівым гало з цёмнай матэрыі.

Дыск

Толькі ў 1980-х гадах астраномы выказалі здагадку, што Млечны Шлях з’яўляецца спіральнай галактыкай з перамычкай, а не звычайнай спіральнай галактыкай. Гэта здагадка была пацверджана ў 2005 годзе касмічным тэлескопам імя Лаймана Спітцэра, які паказаў, што цэнтральная перамычка нашай галактыкі з’яўляецца большай, чым лічылася раней.

Паводле ацэнак навукоўцаў, галактычны дыск, які выдаецца ў розныя бакі ў раёне галактычнага цэнтра, мае дыяметр каля 100 000 светлавых гадоў. У параўнанні з гало, дыск круціцца заўважна хутчэй. Скорасць яго кручэння неаднолькавая на розных адлегласцях ад цэнтра. Яна імкліва ўзрастае ад нуля ў цэнтры да 200—240 км/з на адлегласці 2 тыс. светлавых гадоў ад яго, потым трохі змяншаецца, ізноў узрастае прыкладна да таго ж значэння і далей застаецца амаль пастаяннай. Вывучэнне асаблівасцей кручэння дыска дазволіла ацаніць яго масу, аказалася, што яна ў 150 млрд раз большая за M_☉.

Паблізу плоскасці дыска канцэнтруюцца маладыя зоркі і зорныя скопішчы, узрост якіх не перавышае некалькіх мільярдаў гадоў. Яны ўтвараюць так званы плоскі складнік. Сярод іх вельмі шмат яркіх і гарачых зорак. Газ у дыску Галактыкі таксама засяроджаны галоўным чынам блізка яго плоскасці. Ён размеркаваны нераўнамерна, утвараючы шматлікія газавыя аблокі — ад гіганцкіх неаднародных па структуры аблокаў, працягласцю звыш некалькіх тысяч светлавых гадоў, да невялікіх аблокаў памерамі не больш за парсек.

Ядро

Галактычны цэнтр Млечнага Шляху ў інфрачырвоным дыяпазоне.

У сярэдняй частцы Галактыкі знаходзіцца патаўшчэнне, якое завецца балджам (англ.: bulge — патаўшчэнне) і складае каля 8 тысяч парсекаў у папярочніку. Цэнтр ядра Галактыкі знаходзіцца ў сузор’і Стральца (α = 265°, δ = −29°). Адлегласць ад Сонца да цэнтра Галактыкі 8,5 кілапарсекаў (2,62×10¹⁷ км, ці 27 700 светлавых гадоў). У цэнтры Галактыкі, відаць, знаходзіцца () (каля 4,3 мільёна M_☉) вакол якой, меркавана, круціцца чорная дзірка сярэдняй масы ад 1000 да 10 000 M_☉ і перыядам абарачэння каля 100 гадоў і некалькі тысяч параўнальна невялікіх. Іх супольнае гравітацыйнае дзеянне на суседнія зоркі прымушае апошнія рухацца па незвычайных траекторыях. Існуе здагадка, што большасць галактык мае звышмасіўныя чорныя дзіркі ў сваім ядры.

Для цэнтральных участкаў Галактыкі характэрна моцная канцэнтрацыя зорак: у кожным кубічным парсеку паблізу цэнтра іх утрымліваюцца многія тысячы. Адлегласці паміж зоркамі ў дзясяткі і сотні разоў меншыя, чым у наваколлі Сонца. Як і ў большасці іншых галактык, размеркаванне масы ў Млечным Шляху такое, што арбітальная скорасць большасці зорак Галактыкі не залежыць істотна ад іх адлегласці да цэнтра. Далей ад цэнтральнай перамычкі да вонкавага кола звычайная скорасць абарачэння зорак складае 210—240 км/с. Такім чынам, такое размеркаванне скорасці, якога не назіраецца ў Сонечнай сістэме, дзе розныя арбіты маюць істотна розныя скорасці абарачэння, з’яўляецца адным з указанняў на існаванне цёмнай матэрыі.

Лічыцца, што даўжыня галактычнай перамычкі складае каля 27 000 светлавых гадоў. Гэта перамычка праходзіць праз цэнтр галактыкі пад вуглом 44 ± 10 градусаў да лініі паміж нашым Сонцам і цэнтрам галактыкі. Яна складаецца пераважна з чырвоных зорак, якія лічацца вельмі старымі. Перамычка аточана кальцом, так званым «Кальцом у пяць кілапарсекаў». Гэта кальцо ўтрымлівае вялікую частку малекульнага вадароду Галактыкі і з’яўляецца актыўным рэгіёнам зоркаўтварэння ў нашай Галактыцы. Калі весці назіранне з галактыкі Андрамеды, то галактычная перамычка Млечнага Шляху была б яркай яго часткай.

У 2016 годзе японскія астрафізікі паведамілі аб выяўленні ў Галактычным цэнтры другой гіганцкай чорнай дзіркі. Гэта чорная дзірка знаходзіцца ў 200 светлавых гадах ад цэнтра Млечнага Шляху. Назіраны астранамічны аб’ект з воблакам займае вобласць прасторы дыяметрам 0,3 светлавога года, а яго маса складае 100 тысяч мас Сонца. Пакуль дакладна не ўстаноўлена прырода гэтага аб’екта — гэта чорная дзірка ці іншы аб’ект.

Рукавы

Галактыка адносіцца да класа спіральных галактык, гэта азначае, што ў Галактыкі ёсць спіральныя рукавы, размешчаныя ў плоскасці дыска. Дыск пагружаны ў гало сферычнай формы, а вакол яго знаходзіцца сферычная . Сонечная сістэма знаходзіцца на адлегласці 8,5 тысяч парсекаў ад галактычнага цэнтра, паблізу плоскасці Галактыкі (зрушэнне к Паўночнаму полюсу Галактыкі складае ўсяго 10 парсекаў), на ўнутраным краі рукава, які называецца рукаў Арыёна. Такое размяшчэнне не дае магчымасці назіраць форму рукавоў візуальна. Новыя дадзеныя па назіраннях малекульнага газу (СА) кажуць пра тое, што ў нашай Галактыкі есці два рукавы, якія пачынаюцца каля ва ўнутранай частцы Галактыкі. Апроч таго, ва ўнутранай частцы ёсць яшчэ пара рукавоў. Потым гэтыя рукавы пераходзяць у чатырохрукаўную структуру, якая назіраецца ў лініі нейтральнага вадароду ў вонкавых частках Галактыкі.

Гало

Галактычнае гало мае сферычную форму і выходзіць за межы галактыкі на 5—10 тысяч светлавых гадоў, тэмпература гало каля 5×10⁵ K. Галактычны дыск аточаны сфероідным гало, якое складаецца са старых зорак і шаравых скопішчаў, 90 % якіх знаходзіцца на адлегласці менш за 100 000 светлавых гадоў ад цэнтра галактыкі. Аднак у апошні час было знойдзена некалькі шаравых скопішчаў, такіх як і AM 1, размешчаных на адлегласці больш за 200 000 светлавых гадоў ад цэнтра галактыкі. Цэнтр сіметрыі гало Млечнага Шляху супадае з цэнтрам галактычнага дыска. Складаецца гало галоўным чынам з вельмі старых, няяркіх маламасіўных зорак. Яны сустракаюцца як паасобку, так і ў выглядзе шаравых скопішчаў, якія могуць утрымваць да мільёна зорак. Узрост насельніцтва сферычнай складальнай Галактыкі перавышае 12 млрд гадоў, яго звычайна лічаць узростам самой Галактыкі.

Тым часам як галактычны дыск утрымлівае газ і пыл, што ўскладняе праходжанне бачнага святла, сфероідная кампанента такіх складнікаў не ўтрымлівае. Актыўнае зоркаўтварэнне адбываецца ў дыску (асабліва ў спіральных рукавах, якія з’яўляюцца зонамі павышанай шчыльнасці). У гало зоркаўтварэнне завяршылася. Рассеяныя скопішчы таксама сустракаюцца пераважна ў дыску. Лічыцца, што асноўную масу нашай галактыкі складае цёмная матэрыя, якая ўтварае гало цёмнай матэрыі масай прыкладна 600 — 3000 мільярдаў M_☉. Гало цёмнай матэрыі сканцэнтравана ў кірунку цэнтра галактыкі. Зоркі і зорныя скопішчы гало рухаюцца вакол цэнтра Галактыкі па вельмі выцягнутых арбітах. Паколькі асобныя зоркі абарачаюцца некалькі неўпарадкавана (то-бок скорасці суседніх зорак могуць мець любыя напрамкі), гало ў цэлым круціцца вельмі павольна.

Гісторыя назірання

Усведамленне таго, што мы жывем у галактыцы, і, што на самай справе існуе шмат іншых галактык, прайшло паралельна з адкрыццямі аб Млечным Шляху і іншымі туманнасцямі ў начным небе.

Грэчаскі філосаф Дэмакрыт (450—370 да н.э.) дапусціў, што светлая паласа на начным небе, вядомая як Млечны Шлях, можа складацца з далёкіх зорак. Арыстоцель (384—322 да н.э.), аднак, лічыў, што Млечны Шлях узнікае ад «узгарання вогненных выпарэнняў некаторых зорак, якія вялікія, шматлікія і знаходзяцца блізка адна да адной», і што «адбываецца ўзгаранне ў верхняй частцы атмасферы, у абласцях сусвету, якія непарыўна звязаныя з нябеснымі рухамі». Неаплатаніст філосаф Алімпіядор Малодшы (495—570 н.э.) крытыкаваў гэты пункт гледжання, сцвярджаючы, што калі Млечны Шлях знаходзіўся пад Месяцам, ён павінен выглядаць па-рознаму ў залежнасці ад часу і месца на Зямлі, і што ён павінен мець паралакс, якога ён не мае. На яго думку, Млечны Шлях — з’ява на нябеснай сферы. Гэта ідэя стане ўплывовай пазней у ісламскім свеце.

Паводле Махані Махамеда, арабскі астраном Альгазен (965—1037) зрабіў першую спробу назірання і вымярэння паралаксу Млечнага шляху, і ён, такім чынам, «устанавіў, што, паколькі Млечны Шлях не мае паралакса, ён вельмі далёка ад Зямлі і не адносіцца да атмасферы». Персідскі астраном Аль-Біруні (973—1048) дапусціў, што галактыка Млечны Шлях з’яўляецца «скопішчам незлічоных фрагментаў прыроды туманных зорак». Андалузскі астраном ^[ru] («Avempace», пам. 1138) выказаў здагадку, што Млечны Шлях складаецца з мноства зорак, якія амаль дакранаюцца адна адной, і выглядае суцэльным за кошт праламлення святла ў падмесяцовым матэрыяле, са спасылкай на яго назіранне злучэння Юпітэра і Марса ў якасці доказу, што так адбываецца, калі два аб’екта знаходзяцца побач. У 14 стагоддзі, астраном сірыйскага паходжання Ібн Кайім выказаў дапушчэнне, што Млечны Шлях з’яўляецца «незлічонай колькасцю малюсенькіх зорак, скучаных разам на сферы нерухомых зорак».

Форма Млечнага Шляху паводле думкі Уільяма Гершэля; меркавалася, што Сонечная сістэма недалёка ад цэнтра.

Фактычны доказ таго, што Млечны Шлях складаецца з многіх зорак, з’явіўся ў 1610 годзе, калі італьянскі астраном Галілеа Галілей выкарыстаў тэлескоп для вывучэння Млечнага Шляху і выявіў, што ён складаецца з вялікай колькасці слабых зорак. У 1750 годзе англійскі астраном ^[ru] у сваёй Арыгінальнай тэорыі або новай гіпотэзе Сусвету (англ.: "An original theory or new hypothesis of the Universe") выказаў дапушчэнне, што галактыка можа быць вялізным скопішчам зорак, якія абарачаюцца і ўтрымліваюцца разам гравітацыйнымі сіламі, падобна Сонечнай сістэме, але на значна большым маштабе, а выніковы дыск з зорак відзён на небе як паласа пры назіранні з Зямлі, размешчанай унутры гэтага дыска. У трактаце 1755 года Імануіл Кант развіў ідэю Райта аб структуры Млечнага Шляху.

Першае сістэматычнае даследаванне формы Млечнага Шляху выканаў англійскі астраном Уільям Гершэль у 1785 годзе. Ён падлічваў колькасць зорак у розных абласцях неба і выявіў, што на небе прысутнічае вялікі круг (пасля ён быў названы ), які дзеліць неба на дзве роўныя часткі і на якім колькасць зорак аказваецца найбольшаю. Апроч таго, зорак аказваецца тым большая, чым бліжэй участак неба размешчаны да гэтага круга. Нарэшце выявілася, што менавіта на гэтым крузе знаходзіцца Млечны Шлях. Дзякуючы гэтаму Гершэль здагадаўся, што ўсе назіраныя намі зоркі ўтвараюць гіганцкую зорную сістэму, сплюснутую да галактычнага экватара. Ён зрабіў схему формы галактыкі з сонечнай сістэмай недалёка ад цэнтра.

Наступнае грунтоўнае даследаванне размеркавання зорак зрабіў нідэрландскі астраном ^[ru], які у 1922 годзе апублікаваў свой варыянт формы, структуры і памераў галактыкі, паводле якога Сонца размяшчалася недалёка ад цэнтра зорнай сістэмы, якая мела дыяметр каля 50 тыс. св. гадоў і таўшчыню каля 6 тыс. св. гадоў. За 5 гадоў да публікацыі мадэлі Каптэйна амерыканскі астраном ^[ru] на аснове каталагізацыі шаравых скопішчаў прыйшоў да зусім іншай карціны: Сонца знаходзілася прыблізна на 65 тыс. св. гадоў ад цэнтра Галактыкі, а сама Галактыка мела дыяметр каля 300 тыс. св. гадоў і таўшчыню каля 30 тыс. св. гадоў. У 1930 годзе, аналізуючы суадносіны вуглавых памераў і бачнай яркасці рассеяных зорных скопішчаў, ^[ru] выявіў паглынанне святла міжзорным пылам, якое раней не ўлічвалася пры пабудове мадэлей на аснове назіранняў. Гэта адкрыццё дазволіла ўдакладніць памеры і структуру Млечнага Шляху і прывяло да фарміравання цяперашняй карціны нашай галактыкі.

Спачатку меркавалася, што ўсе аб’екты Сусвету з’яўляюцца часткамі нашай Галактыкі, хоць яшчэ Кант выказваў здагадку, што некаторыя туманнасці могуць быць галактыкамі, падобнымі Млечнаму Шляху. Яшчэ ў 1920 годзе пытанне пра існаванне пазагалактычных аб’ектаў выклікала дэбаты (напрыклад, вядома ^[ru] паміж і ^[ru]; першы адстойваў адзінасць нашай Галактыкі). Гіпотэза Канта была канчаткова даказана толькі ў 1920-х гадах, калі Эрнсту Эпіку і Эдвіну Хаблу ўдалося вымераць адлегласць да некаторых спіральных туманнасцей і паказаць, што на такіх адлегласцях яны не могуць уваходзіць у склад Галактыкі.

Месца Сонца ў Галактыцы

Згодна апошнім навуковым ацэнкам, адлегласць ад Сонца да галактычнага цэнтра складае 26 000 ± 1 400 светлавых гадоў, тым часам як, згодна папярэднім ацэнкам, наша зорка павінна знаходзіцца на адлегласці каля 35 000 светлавых гадоў ад перамычкі. Гэта азначае, што Сонца размешчана бліжэй да краю дыска, чым да яго цэнтра. Разам з іншымі зоркамі Сонца круціцца вакол цэнтра Галактыкі са скорасцю 220—240 км/с, робячы адзін абарот прыкладна за 200 млн гадоў. Такім чынам, за ўвесь час існавання Зямля абляцела вакол цэнтра Галактыкі не больш 30 разоў.

У наваколлі Сонца ўдаецца адсачыць участкі двух спіральных рукавоў, аддаленыя ад нас прыкладна на 3 тыс. светлавых гадоў. Па сузор’ях, дзе назіраюцца гэтыя ўчасткі, ім далі назву і рукаў Персея. Сонца знаходзіцца пасярэдзіне паміж гэтымі спіральнымі галінамі. Але параўнальна блізка ад нас (па галактычных мерках), у сузор’і Арыёна, праходзіць яшчэ адзін, не вельмі выразна выяўлены рукаў — рукаў Арыёна, які лічыцца адгалінаваннем аднаго з асноўных спіральных рукавоў Галактыкі.

Скорасць кручэння Сонца вакол цэнтра Галактыкі амаль супадае з скорасцю хвалі ўшчыльнення, якая ўтварае спіральны рукаў. Такая сітуацыя з’яўляецца нетыповай для Галактыкі ў цэлым: спіральныя рукавы круцяцца з пастаяннай вуглавой скорасцю, як спіцы ў колах, а рух зорак адбываецца з іншай заканамернасцю, таму амаль усё зорнае насельніцтва дыска то трапляе ўнутр спіральных рукавоў, то выпадае з іх. Адзінае месца, дзе скорасці зорак і спіральных рукавоў супадаюць — гэта так званы ^[en], і менавіта на ім размешчана Сонца.

Для Зямлі гэта акалічнасць надзвычай важная, бо ў спіральных рукавах адбываюцца бурныя працэсы, якія ўтвараюць магутнае выпрамяненне, гібельнае для ўсяго жывога. І ніякая атмасфера не змагла б ад яго абараніць. Але наша планета існуе ў параўнальна спакойным месцы Галактыкі і за сотні мільёнаў (ці нават мільярдаў) гадоў не падпадала пад уплыў гэтых касмічных катаклізмаў. Магчыма, менавіта таму на Зямлі змагло нарадзіцца і захавацца жыццё.

Наваколле

Наша Галактыка (Млечны Шлях) разам з галактыкай Андрамеды M31 і галактыкай Трыкутніка (М33), а таксама некалькімі невялікімі галактыкамі-спадарожнікамі (у т.л. Вялікае і Малое Магеланавы воблакі) утварае , якая, у сваю чаргу, уваходзіць у Звышскопішча Дзевы. Галоўную ролю ў ім адыгрывае Скопішча Дзевы (у якое наша Галактыка не ўваходзіць).

Эвалюцыя і будучыня Галактыкі

Магчымыя сутыкненні нашай Галактыкі з іншымі галактыкамі, у тым ліку з такой буйнай, як галактыка Андрамеды, аднак канкрэтныя прадказанні пакуль немагчымыя, бо невядома пазагалактычных аб’ектаў.

Згодна апублікаваным у верасні 2014 года дадзеным, па адной з мадэлей, праз 4 млрд гадоў Млечны Шлях «паглыне» Вялікае і Малое Магеланавы Аблокі, а праз 5 млрд гадоў сам будзе паглынуты Туманнасцю Андрамеды.

Мадэль

100 000 зорак Архівавана 5 жніўня 2014. — Творчы праект кампаніі Google па візуалізацыі галактыкі Млечны Шлях

Крыніцы

Засов и Постнов 2006, с. 302.
Eric Christian; Safi-Harb Samar.. How large is the Milky Way? (англ.). Ask an Astrophysicist. NASA (1 снежня 2005). Архівавана з першакрыніцы 4 ліпеня 2012. Праверана 8 ліпеня 2016. (Праверана 9 кастрычніка 2012)
Thanu Padmanabhan. After the first three minutes: the story of our universe. — Cambridge University Press, 1998. — P. 87. — 215 p. — ISBN 0-521-62039-2.(недаступная спасылка)
How Many Stars are in the Milky Way?
Lenta.ru: «Млечный Путь потяжелел в два раза», 06.01.2009
Anna Frebel Discovery of HE 1523-0901, a Strongly r-Process-enhanced Metal-poor Star with Detected Uranium(англ.) // The Astrophysical Journal. — 2007. — Т. 660. — С. L117. DOI:10.1086/518122 arΧiv:astro-ph/0703414
Ortwin Gerhard Pattern speeds in the Milky Way. — arΧiv:1003.2489v1
Nicolai Bissantz Gas dynamics in the Milky Way: second pattern speed and large-scale morphology(англ.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. — 2003. — Т. 340. — С. 949. — DOI:10.1046/j.1365-8711.2003.06358.x arΧiv:astro-ph/0212516
Kogut, A.; Lineweaver, C.; Smoot, G. F.; Bennett, C. L.; Banday, A.; Boggess, N. W.; Cheng, E. S.; de Amici, G.; Fixsen, D. J.; Hinshaw, G.; Jackson, P. D.; Janssen, M.; Keegstra, P.; Loewenstein, K.; Lubin, P.; Mather, J. C.; Tenorio, L.; Weiss, R.; Wilkinson, D. T.; Wright, E. L. Dipole Anisotropy in the COBE Differential Microwave Radiometers First-Year Sky Maps(англ.) // Astrophysical Journal. — 1993. — Т. 419. — С. 1. — DOI:10.1086/173453
Фасмер М. Этимологический словарь русского языка / Под ред. О. Н. Трубачёва. — М.: «Прогресс», 1986. — Т. II. — С. 632.
[Галактика Млечны Шлях] — артыкул з БСЭ
[1](руск.) // Энцыклапедыя «Кругасвет».
Названа точная масса Млечного Пути (нявызн.). Новостной сайт «Лента.Ру» (1 июня 2016). Праверана 1 чэрвеня 2016.
Форма Млечного пути оказалась ненормальной
16 August 2005 — New Scientist article (англ.)
Млечный путь — наша Галактика
В. Д. Шабетник Физическое образование в вузах. 1998
Блинников С. Открытие нашей вселенной // Новый мир, — № 11, Ноябрь 2008, — C. 153—165
Астрономы взвесили черную дыру в центре Млечного Пути
«Учёные обнаружили в центре Млечного Пути вторую чёрную дыру»
Рой черных дыр в нашей Галактике
Сверхмассивная черная дыра в центре нашей Галактики быстро вращается
[ 23 April 2006] — http://www.bu.edu/galacticring/new_introduction.htm (англ.)
Daniel Clery. Astronomers spot another giant black hole in our backyard (англ.). Science (15 студзеня 2016). Праверана 29 студзеня 2016.
arxiv:0812.3491 Узор спиральных рукавов Млечного Пути (The Milky Way spiral arm pattern)
«Газовое гало Галактики» Архівавана 17 лютага 2009.
http://www.seds.org/messier/xtra/data/mwgc.dat.txt (англ.)
The radial velocity dispersion profile of the Galactic halo: Constraining the density profile of the dark halo of the Milky Way, Battaglia et al. 2005, , 364 (2005) 433 (англ.)
(2006). The Complete Works Volume 3: Essays and Miscellanies. Chapter 3: Echo Library. p. 66. ISBN 978-1-4068-3224-2.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца (спасылка)
Ibn Bajja (нявызн.). (28 верасня 2007). Праверана 11 ліпеня 2008.
Heidarzadeh, Tofigh (2008). A history of physical theories of comets, from Aristotle to Whipple. Springer. pp. 23–25. ISBN 978-1-4020-8322-8.
"ALMA Centre of Expertise in Portugal". ESO Announcement. Праверана 15 May 2014.
Mohamed 2000, pp. 49–50
Popularisation of Optical Phenomena: Establishing the First Ibn Al-Haytham Workshop on Photography (нявызн.). The Education and Training in Optics and Photonics Conference (2005). Праверана 8 ліпеня 2008.
Джон Дж. О’Конар і Эдмунд Ф. Робертсан. Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni (англ.) у архіве MacTutor.
Al-Biruni 2004, p. 87
Livingston, J. W. (1971). "Ibn Qayyim al-Jawziyyah: A Fourteenth Century Defense against Astrological Divination and Alchemical Transmutation". . 91 (1): 96–103 [99]. :10.2307/600445. ISSN 0003-0279. 600445.
Galileo Galilei, Sidereus Nuncius (Venice, (Italy): Thomas Baglioni, 1610), pages 15 and 16.
English translation: Galileo Galilei with Edward Stafford Carlos, trans., The Sidereal Messenger (London, England: Rivingtons, 1880), pages 42 and 43.
Galileo Galilei (нявызн.)(недаступная спасылка). (1 лістапада 2002). Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2012. Праверана 8 студзеня 2007.
Thomas Wright, An Original Theory or New Hypothesis of the Universe … (London, England: H. Chapelle, 1750). From p.48: " … the stars are not infinitely dispersed and distributed in a promiscuous manner throughout all the mundane space, without order or design, … this phænomenon [is] no other than a certain effect arising from the observer’s situation, … To a spectator placed in an indefinite space, … it [i.e., the Milky Way (Via Lactea)] [is] a vast ring of stars … "
On page 73, Wright called the Milky Way the Vortex Magnus (the great whirlpool) and estimated its diameter at 8.64×10¹² miles (13.9×10¹² km).
Our Galaxy (нявызн.). George Mason University (24 лістапада 1998). Архівавана з першакрыніцы June 30, 2012. Праверана January 4, 2007.
Immanuel Kant, Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels … [Universal Natural History and Theory of the Heavens … ], (Koenigsberg and Leipzig, (Germany): Johann Friederich Petersen, 1755).
Available in English translation by Ian Johnston at: Vancouver Island University, British Columbia, Canada Архівавана 29 жніўня 2014.
William Herschel (1785) "On the Construction of the Heavens, " Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 75 : 213—266. Herschel’s diagram of the galaxy appears immediately after the article’s last page. See:
- Google Books
- The Royal Society of London
Paul 1993, pp. 16–18
Trimble, V. (1999). "Robert Trumpler and the (Non)transparency of Space". . 31 (31): 1479. :1999AAS...195.7409T.
Жизни на Земле угрожают «галактические нырки»
Жизнь в Галактике сберегли звёздные мятежники
vremya.ru, «Гибель галактических империй», 8 августа 2007
Lenta.ru: Наука и техника: Космос: Астрофизики вновь предрекли смерть Млечному Пути

Літаратура

Засов А. В., Постнов К. А. Общая Астрофизика. — Фрязино: Век 2, 2006. — 496 с. — ISBN 5-85099-169-7. (Праверана 8 кастрычніка 2012)
Ефремов Ю. Млечный Путь. — Фрязино: Век 2, 2006. — 64 с. с. — ISBN 5-85099-156-5.
Paul, E. R. (1993). The Milky Way Galaxy and Statistical Cosmology, 1890–1924. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-35363-2.
Al-Biruni (2004). The Book of Instruction in the Elements of the Art of Astrology. R. Ramsay Wright (transl.). Kessinger Publishing. ISBN 0-7661-9307-1.
Mohamed, M. (2000). Great Muslim Mathematicians. Penerbit UTM. ISBN 983-52-0157-9. 48759017.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Млечны Шлях
GLIMPSE панарама тэлескопа
Інтэрактыўная панарама Млечнага шляху
Галактика. Сучков Л. А. (1984).
Млечны Шлях — фатаграфіі Архівавана 20 жніўня 2007.
Млечны Шлях на небе
Карта магнітнага поля Млечнага Шляху ў дробных дэталях
Astronomy Picture of the Day (англ.) (The Milky Way Over Bryce Canyon). Праверана 13 кастрычніка 2024.

Відэа лекцыі

Лекция «Наша Галактика: взгляд изнутри» 14.11.2012 Засов А. В. (відэа, лекцыя ў Маскоўскім планетарыі)

[Засов_и_Постнов-302-1] Засов и Постнов 2006, с. 302.

[ask-astro-2] Eric Christian; Safi-Harb Samar.. How large is the Milky Way? (англ.). Ask an Astrophysicist. NASA (1 снежня 2005). Архівавана з першакрыніцы 4 ліпеня 2012. Праверана 8 ліпеня 2016. (Праверана 9 кастрычніка 2012)

[3] Thanu Padmanabhan. After the first three minutes: the story of our universe. — Cambridge University Press, 1998. — P. 87. — 215 p. — ISBN 0-521-62039-2.(недаступная спасылка)

[How_Many_Stars-4] How Many Stars are in the Milky Way?

[Lenta.ru-5] Lenta.ru: «Млечный Путь потяжелел в два раза», 06.01.2009

[frebel-6] Anna Frebel Discovery of HE 1523-0901, a Strongly r-Process-enhanced Metal-poor Star with Detected Uranium(англ.) // The Astrophysical Journal. — 2007. — Т. 660. — С. L117. DOI:10.1086/518122 arΧiv:astro-ph/0703414

[patternspeed-7] Ortwin Gerhard Pattern speeds in the Milky Way. — arΧiv:1003.2489v1

[gasdynamics-8] Nicolai Bissantz Gas dynamics in the Milky Way: second pattern speed and large-scale morphology(англ.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. — 2003. — Т. 340. — С. 949. — DOI:10.1046/j.1365-8711.2003.06358.x arΧiv:astro-ph/0212516

[dipole-9] Kogut, A.; Lineweaver, C.; Smoot, G. F.; Bennett, C. L.; Banday, A.; Boggess, N. W.; Cheng, E. S.; de Amici, G.; Fixsen, D. J.; Hinshaw, G.; Jackson, P. D.; Janssen, M.; Keegstra, P.; Loewenstein, K.; Lubin, P.; Mather, J. C.; Tenorio, L.; Weiss, R.; Wilkinson, D. T.; Wright, E. L. Dipole Anisotropy in the COBE Differential Microwave Radiometers First-Year Sky Maps(англ.) // Astrophysical Journal. — 1993. — Т. 419. — С. 1. — DOI:10.1086/173453

[10] Фасмер М. Этимологический словарь русского языка / Под ред. О. Н. Трубачёва. — М.: «Прогресс», 1986. — Т. II. — С. 632.

[БСЭ-11] [Галактика Млечны Шлях] — артыкул з БСЭ

[Кругосвет-12] [1](руск.) // Энцыклапедыя «Кругасвет».

[13] Названа точная масса Млечного Пути (нявызн.). Новостной сайт «Лента.Ру» (1 июня 2016). Праверана 1 чэрвеня 2016.

[Форма_галактики-14] Форма Млечного пути оказалась ненормальной

[fn3-15] 16 August 2005 — New Scientist article (англ.)

[16] Млечный путь — наша Галактика

[17] В. Д. Шабетник Физическое образование в вузах. 1998

[18] Блинников С. Открытие нашей вселенной // Новый мир, — № 11, Ноябрь 2008, — C. 153—165

[19] Астрономы взвесили черную дыру в центре Млечного Пути

[bh2-20] «Учёные обнаружили в центре Млечного Пути вторую чёрную дыру»

[21] Рой черных дыр в нашей Галактике

[22] Сверхмассивная черная дыра в центре нашей Галактики быстро вращается

[fn14-23] [ 23 April 2006] — http://www.bu.edu/galacticring/new_introduction.htm (англ.)

[24] Daniel Clery. Astronomers spot another giant black hole in our backyard (англ.). Science (15 студзеня 2016). Праверана 29 студзеня 2016.

[25] rxiv:0812.3491 Узор спиральных рукавов Млечного Пути (The Milky Way spiral arm pattern)

[nase1-26] «Газовое гало Галактики» Архівавана 17 лютага 2009.

[27] ttp://www.seds.org/messier/xtra/data/mwgc.dat.txt (англ.)

[28] The radial velocity dispersion profile of the Galactic halo: Constraining the density profile of the dark halo of the Milky Way, Battaglia et al. 2005, , 364 (2005) 433 (англ.)

[Plutarch-29] (2006). The Complete Works Volume 3: Essays and Miscellanies. Chapter 3: Echo Library. p. 66. ISBN 978-1-4068-3224-2.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца (спасылка)

[Montada-30] Ibn Bajja (нявызн.). (28 верасня 2007). Праверана 11 ліпеня 2008.

[heidarzadeh2008-31] Heidarzadeh, Tofigh (2008). A history of physical theories of comets, from Aristotle to Whipple. Springer. pp. 23–25. ISBN 978-1-4020-8322-8.

[32] "ALMA Centre of Expertise in Portugal". ESO Announcement. Праверана 15 May 2014.

[mohamed-33] Mohamed 2000, pp. 49–50

[34] Popularisation of Optical Phenomena: Establishing the First Ibn Al-Haytham Workshop on Photography (нявызн.). The Education and Training in Optics and Photonics Conference (2005). Праверана 8 ліпеня 2008.

[35] Джон Дж. О’Конар і Эдмунд Ф. Робертсан. Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni (англ.) у архіве MacTutor.

[al_biruni-36] Al-Biruni 2004, p. 87

[Livingston-37] Livingston, J. W. (1971). "Ibn Qayyim al-Jawziyyah: A Fourteenth Century Defense against Astrological Divination and Alchemical Transmutation". . 91 (1): 96–103 [99]. :10.2307/600445. ISSN 0003-0279. 600445.

[38] Galileo Galilei, Sidereus Nuncius (Venice, (Italy): Thomas Baglioni, 1610), pages 15 and 16.
English translation: Galileo Galilei with Edward Stafford Carlos, trans., The Sidereal Messenger (London, England: Rivingtons, 1880), pages 42 and 43.

[39] Galileo Galilei (нявызн.)(недаступная спасылка). (1 лістапада 2002). Архівавана з першакрыніцы 30 мая 2012. Праверана 8 студзеня 2007.

[40] Thomas Wright, An Original Theory or New Hypothesis of the Universe … (London, England: H. Chapelle, 1750). From p.48: " … the stars are not infinitely dispersed and distributed in a promiscuous manner throughout all the mundane space, without order or design, … this phænomenon [is] no other than a certain effect arising from the observer’s situation, … To a spectator placed in an indefinite space, … it [i.e., the Milky Way (Via Lactea)] [is] a vast ring of stars … "
On page 73, Wright called the Milky Way the Vortex Magnus (the great whirlpool) and estimated its diameter at 8.64×10¹² miles (13.9×10¹² km).

[our_galaxy-41] Our Galaxy (нявызн.). George Mason University (24 лістапада 1998). Архівавана з першакрыніцы June 30, 2012. Праверана January 4, 2007.

[42] Immanuel Kant, Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels … [Universal Natural History and Theory of the Heavens … ], (Koenigsberg and Leipzig, (Germany): Johann Friederich Petersen, 1755).
Available in English translation by Ian Johnston at: Vancouver Island University, British Columbia, Canada Архівавана 29 жніўня 2014.

[43] William Herschel (1785) "On the Construction of the Heavens, " Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 75 : 213—266. Herschel’s diagram of the galaxy appears immediately after the article’s last page. See:
Google Books

The Royal Society of London

[44] Google Books

[45] The Royal Society of London

[paul1993-44] Paul 1993, pp. 16–18

[45] Trimble, V. (1999). "Robert Trumpler and the (Non)transparency of Space". . 31 (31): 1479. :1999AAS...195.7409T.

[46] Жизни на Земле угрожают «галактические нырки»

[47] Жизнь в Галактике сберегли звёздные мятежники

[48] vremya.ru, «Гибель галактических империй», 8 августа 2007

[49] Lenta.ru: Наука и техника: Космос: Астрофизики вновь предрекли смерть Млечному Пути