Сонечная сістэма — зорная сістэма, якая складаецца з Сонца і яго планетнай сістэмы і якая ўключае ў сябе ўсе натуральныя касмічныя аб'екты, якія абарочваюцца вакол Сонца: планеты і іх спадарожнікі, а таксама малыя целы — астэроіды, метэароіды, каметы, касмічны пыл.
У Сонцы сканцэнтравана пераважная частка ўсёй масы сістэмы (каля 99,866 %), яно ўтрымлівае сваім прыцягненнем планеты і іншыя целы, якія належаць да Сонечнай сістэмы. Чатыры найбуйнейшыя аб'екты — газавыя гіганты — складаюць 99 % астатняй масы (пры гэтым большая частка прыпадае на Юпітэр і Сатурн — каля 90 %).
Склад і структура
Сонца
Цэнтральным аб'ектам Сонечнай сістэмы з'яўляецца Сонца — зорка галоўнай паслядоўнасці, жоўты карлік спектральнага класа G2V. Сонца ўтрымлівае сваім прыцягненнем планеты і іншыя целы, што належаць да яе.
Планеты, спадарожнікі планет, карлікавыя планеты
Большасць буйных аб'ектаў, якія абарочваюцца вакол Сонца, рухаюцца практычна ў адной плоскасці, названай плоскасцю экліптыкі.
Да Сонечнай сітэмы належаць:
- планеты зямной групы:
- Меркурый
- Венера
- Зямля
- Марс
- планеты-гіганты:
- Юпітэр
- Сатурн
- Уран
- Нептун
Усе планеты і большасць іншых аб'ектаў абарочваюцца вакол Сонца ў адным кірунку з вярчэннем Сонца (супраць гадзіннікавай стрэлкі, калі глядзець з боку паўночнага полюса Сонца). Ёсць выключэнні, такія як камета Галея. Самай вялікай кутняй хуткасцю валодае Меркурый — ён паспявае здзейсніць поўны абарот вакол Сонца ўсяго за 88 зямных сутак. А для самой аддаленай планеты — Нептуна — перыяд абароту складае 165 зямных гадоў.
Большая частка планет круціцца вакол сваёй восі ў той жа бок, што і абарочваецца вакол Сонца. Выключэнні складаюць Венера і Уран, прычым Уран круціцца практычна «лежачы на боку» (нахіл восі каля 90°). Для нагляднай дэманстрацыі кручэння выкарыстоўваецца спецыяльны прыбор — .
Шматлікія мадэлі Сонечнай сістэмы ўмоўна паказваюць арбіты планет праз роўныя прамежкі, аднак у рэчаіснасці, за малым выключэннем, чым далей планета або пояс ад Сонца, тым большая адлегласць паміж яе арбітай і арбітай папярэдняга аб'екта. Напрыклад, Венера прыблізна на 0,33 а. а. далей ад Сонца, чым Меркурый, у той час як Сатурн на 4,3 а. а. далей Юпітэра, а Нептун на 10,5 а. а. далей Урана. Былі спробы вывесці карэляцыі паміж арбітальнымі адлегласцямі (напрыклад, правіла Тыцыуса — Бодэ), але ні адна з тэорый не стала агульнапрынятай.
Арбіты аб'ектаў вакол Сонца апісваюцца законамі Кеплера. Згодна з імі, кожны аб'ект абарочваецца па эліпсу, у адным з фокусаў якога знаходзіцца Сонца. У больш блізкіх да Сонца аб'ектаў (з меншай вялікай паўвоссю) большая вуглавая хуткасць вярчэння, таму карацей перыяд абароту (год). На эліптычнай арбіце адлегласць аб'екта ад Сонца змяняецца на працягу яго года. Бліжэйшы да Сонца пункт арбіты аб'екта называецца перыгелій, найбольш аддалены — афелій. Кожны аб'ект рухаецца хутчэй за ўсё ў сваім перыгеліі і павольней за ўсё ў афеліі. Арбіты планет блізкія да круга.
Большасць планет Сонечнай сістэмы валодаюць уласнымі падначаленымі сістэмамі. Многія акружаны спадарожнікамі, некаторыя са спадарожнікаў па памеры пераўзыходзяць Меркурый. Большасць буйных спадарожнікаў знаходзяцца ў сінхронным вярчэнні, з адным бокам, пастаянна павернутым да планеты. Чатыры найбуйнейшыя планеты — газавыя гіганты, валодаюць таксама кольцамі, тонкімі палосамі маленькіх часціц, якія абарочваюцца па вельмі блізкіх арбітах практычна ва ўнісон.
Карлікавая планета — аб'ект шарападобнай формы, які рухаецца па геліяцэнтрычнай арбіце, але які не расчысціў прылеглую прастору.
Малыя целы Сонечнай сістэмы
Цела Сонечнай сістэмы, якое абарачаецца вакол Сонца і не з’яўляецца планетай, карлікавай планетай ці іх спадарожнікам, называюць малым целам. Да малых цел Сонечнай сістэмы адносяцца: астэроіды (малыя планеты), метэорныя і метэарытныя целы, каметы.
Арбіты планет блізкія да круга, але многія каметы, астэроіды і аб'екты пояса Койпера маюць моцна выцягнутыя эліптычныя арбіты. Каметы і аб'екты пояса Койпера часта валодаюць вялікімі вугламі нахілу да гэтай плоскасці.
Арбітальны рух і сутачнае вярчэнне планет
Арбітальны рух планет
Усе планеты абарочваюцца вакол Сонца ў адным кірунку, па эліптычных арбітах з невялікім эксцэнтрысітэтам і малым нахілам да , г. зн. плоскасці арбіты Зямлі. Самай вялікай вуглавой хуткасцю валодае Меркурый, які робіць поўны абарот за 88 зямных сутак. Для самай далёкай нармальнай планеты — Нептуна — арбітальны перыяд складае 165 гадоў. Плутон, які раней лічыўся планетай, мае анамальна вялікія значэнні эксцэнтрысітэту (0,25) і нахілу арбіты (17,1°). У выніку, каля перыгелія ён апынаецца бліжэй да Сонца, чым Нептун. Арбітальны рух Плутона і Нептуна знаходзіцца ў рэзанансе 2:3 — два абарачэнні Плутона адпавядаюць часу трох абаротаў Нептуна.
Сутачнае вярчэнне планет
Большая частка планет верціцца вакол сваёй восі ў такім самым кірунку, што і іх рух вакол Сонца. Выняткамі з’яўляюцца Венера і Уран, прычым Уран верціцца амаль «на боку», г. зн. перпендыкулярна плоскасці арбіты.
Параўнальная табліца асноўных параметраў планет
Усе параметры ніжэй паказаныя адносна іх значэнняў для Зямлі:
Планета | Экватарыяльны дыяметр (зямных дыяметраў) | Маса (зямных мас) | Арбітальны радыус (а. а.) | Арбітальны перыяд (гадоў) | Суткі (зямных сутак) | Спадарожнікі |
---|---|---|---|---|---|---|
Меркурый | 0,382 | 0,06 | 0,38 | 0,241 | 58,6 | няма |
Венера | 0,949 | 0,82 | 0,72 | 0,615 | 243** | няма |
Зямля* | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 1,00 | 1 |
Марс | 0,53 | 0,11 | 1,52 | 1,88 | 1,03 | 2 |
Юпітэр | 11,2 | 318 | 5,20 | 11,86 | 0,414 | 63 |
Сатурн | 9,41 | 95 | 9,54 | 29,46 | 0,426 | 60 |
Уран | 3,98 | 14,6 | 19,22 | 84,01 | 0,718** | 27 |
Нептун | 3,81 | 17,2 | 30,06 | 164,79 | 0,671 | 13 |
Плутон*** | 0,24 | 0,0017 | 39,5 | 248,5 | 6.5** | 3 |
Паходжанне Сонечнай сістэмы
Паводле сучаснай думкі, Сонечная сістэма сфарміравалася каля 5 мільярдаў гадоў таму ў выніку акрэцыі газапылавога воблака.
Ідэя аб утварэнні Сонца і планет з рэчыва адзінай газавай туманнасці ўпершыню была сфармулявана І. Кантам у 1755 г. і дапрацавана П. Лапласам у 1796 г. Паводле гэтай гіпотэзы, Сонечная сістэма ўтварылася з вярчальнага гарачага газавага воблака, якое сціскалася пад уздзеяннем гравітацыі і распадалася на фрагменты. Аднак гэта гіпотэза была непераканаўчай з-за мноства супярэчнасцей. Астрафізік у 1919 г. прапанаваў гіпотэзу, паводле якой планетнае рэчыва было «вырванае» з Сонца пад уздзеяннем зоркі, якая блізка прайшла ад яго. Вырванае сонечнае рэчыва распалася на асобныя часткі, з якіх утварыліся планеты.
Даныя фізіка-хімічных даследаванняў метэарытаў і зямных парод падказвалі, што гэтыя целы ўтварыліся не з газавых згусткаў, а з цвёрдага рэчыва. У 1944 г. сістэматычнай распрацоўкай тэорыі ўтварэння планет з цвёрдых часцінак калясонечнага дапланетнага воблака заняўся О. Шміт. Гэтая тэорыя развіваецца і ў наш час.
«Адкрыццё» і даследаванне Сонечнай сістэмы
Тая акалічнасць, што назіраць рухі нябесных свяцілаў чалавек быў вымушаны з паверхні, якая верціцца вакол сваёй восі і рухаецца па арбіце Зямлі, на працягу шматлікіх стагоддзяў перашкаджала ўсведамленню структуры Сонечнай сістэмы. Бачныя рухі Сонца і планет успрымаліся як іх сапраўдныя рухі вакол нерухомай Зямлі.
Геацэнтрычная і геліяцэнтрычная сістэмы
На працягу доўгага часу панавальнай была геацэнтрычная мадэль, у адпаведнасці з якой у цэнтры сусвету нерухомая Зямля, а вакол яе па досыць складаных законах рухаюцца ўсе нябесныя целы. Найбольш падрабязна гэтая сістэма была распрацавана Пталамеем (адсюль «пталамеева сістэма»); у гэтым выглядзе яна дазваляла з даволі высокай дакладнасцю апісваць назіраныя рухі свяцілаў.
Найважнейшы прарыў у разуменні сапраўднай будовы Сонечнай сістэмы адбыўся ў XVI стагоддзі, калі Мікалай Капернік распрацаваў геліяцэнтрычную сістэму свету. У яе аснове ляжалі наступныя цверджанні:
- у цэнтры сусвету знаходзіцца Сонца, а не Зямля;
- шарападобная Зямля круціцца вакол сваёй восі, і гэта кручэнне тлумачыць уяўны сутачны рух усіх свяцілаў;
- Зямля, як і ўсе іншыя планеты, круцiцца вакол Сонца па акружнасці, і гэта кручэнне тлумачыць бачны рух Сонцы сярод зорак;
- усё рухі ўяўляюцца ў выглядзе камбінацыі раўнамерных кругавых рухаў;
- уяўныя і рухі планет належаць не ім, а Зямлі.
Галактычная арбіта
Сонечная сістэма з’яўляецца часткай Млечнага Шляху — спіральнай галактыкі, якая мае дыяметр каля 30 тысяч парсек (або 100 тысяч светлавых гадоў) і складаецца з прыблізна 200 мільярдаў зорак. Мы жывем недалёка ад плоскасці сіметрыі галактычнага дыску (на 20—25 парсекаў вышэй, «паўночней» за яго) і на адлегласці каля 8 тысяч парсекаў (27 тысяч светлавых гадоў) ад галактычнага цэнтра (т. ч. практычна на паўдарогі ад цэнтра Галактыкі да яе краю), на ўскраіне рукава Арыёна — аднаго з Млечнага Шляху.
Сонца круціцца вакол галактычнага цэнтра па амаль кругавой арбіце з хуткасцю каля 220 км/г і робіць поўнае абарачэнне за 226 мільёнаў гадоў. Гэты прамежак часу завецца галактычным годам.
Акрамя кругавога руху па арбіце, Сонечная сістэма робіць вертыкальныя ваганні адносна галактычнай плоскасці, перасякаючы яе кожныя 30—35 мільёнаў гадоў і апыняючыся то ў паўночным, то ў паўднёвым галактычным паўшар'і.
Сонечная сістэма і міжзоркавае рэчыва
Міжзоркавае асяроддзе ў наваколлях Сонечнай сістэмы неаднароднае. Назіранні паказваюць, што Сонца рухаецца з хуткасцю каля 25 км/с скрозь Мясцовае міжзоркавае воблака і можа пакінуць яго на працягу наступных 10 тысяч гадоў. Вялікую ролю ва ўзаемадзеянні Сонечнай сістэмы з міжзоркавым рэчывам грае сонечны вецер.
Наша планетная сістэма існуе ў вельмі разраджанай «атмасферы» сонечнага ветру — струменю зараджаных часціц (у асноўным вадароднай і геліевай плазмы), якія з вялікай хуткасцю выходзяць з сонечнай кароны. Сярэдняя хуткасць струменя, назіраная на Зямлі, складае 450 км/с. Па меры выдалення ад Сонца шчыльнасць сонечнага ветру слабее і надыходзіць момант, калі ён больш не можа стрымліваць ціск міжзоркавага рэчыва. Падчас сутыкненняў утвараецца некалькі пераходных абласцей.
Мяжа ўдарнай хвалі
Спачатку сонечны вецер тармозіцца з звышгукавых хуткасцей, робіцца больш шчыльным, цёплым і турбулентным. Момант гэтага пераходу завецца мяжой ударнай хвалі (termination shock) і знаходзіцца на адлегласці каля 95 а. а. ад Сонца. (Па дадзеных, атрыманых з касмічнага апарата «Вояджэр-1», ён перасёк гэту мяжу ў снежні 2004 года.)
Геліясфера і геліяпаўза
Яшчэ прыблізна праз 40 а. а. сонечны вецер сутыкаецца з міжзоркавым рэчывам і канчаткова спыняецца. Гэтая мяжа, якая аддзяляе міжзоркавае асяроддзе ад рэчыва Сонечнай сістэмы, завецца геліяпаўзай. Па форме яна падобная да бурбалкi, выцягнутай ў процілеглы руху Сонца бок. Вобласць прасторы, абмежаваная геліяпаўзай, завецца геліясферай.
Паводле дадзеных апаратаў «Вояджэр» геліяпаўза з паўднёвага боку бліжэйшая, чым з паўночнага (73 і 85 а. а., адпаведна). Дакладныя прычыны гэтага пакуль невядомыя; паводле першых здагадак, асіметрычнасць геліяпаўзы можа быць выкліканая дзеяннем звышслабых магнітных палёў у міжзоркавай прасторы Галактыкі.
Галаўная ўдарная хваля
На іншым боку геліяпаўзы, на адлегласці парадку 230 а. а. ад Сонца, уздоўж галаўной ударнай хвалі (bow shock) адбываецца тармажэнне з звышгукавых хуткасцей міжзоркавага рэчыва, што пранікае ў Сонечную сістэму.
Мяжа Сонечнай сістэмы
Пытанне аб тым, дзе менавіта сканчаецца Сонечная сістэма і пачынаецца міжзоркавая прастора, неадназначнае, паколькі звязанае з вобласцямі ўплыву дзвюх розных з'яў — сонечнага ветру і сонечнага . Нават далёка за межамі геліапаўзы Сонца здольнае ўтрымліваць сваім прыцягненнем іншыя аб'екты — аж да воблака Оарта, што цягнецца амаль на светлавы год.
Каланізацыя Сонечнай сістэмы
Практычнае значэнне каланізацыі абумоўлена неабходнасцю забяспечыць нармальнае існаванне і развіццё чалавецтва. З цягам часу рост насельніцтва Зямлі, экалагічныя і кліматычныя змены могуць стварыць сітуацыю, калі недахоп прыдатнай для пражывання тэрыторыі паставіць пад пагрозу далейшае існаванне і развіццё зямной цывілізацыі. Таксама да неабходнасці засялення іншых аб'ектаў Сонечнай сістэмы можа прывесці і дзейнасць чалавека: эканамічная або геапалітычная сітуацыя на планеце; глабальная катастрофа, выкліканая прымяненнем зброі масавага паражэння; знясіленне прыродных рэсурсаў планеты і іншыя фактары.
У рамках ідэі каланізацыі Сонечнай сістэмы неабходна разгледзець т. зв. «тэрафарміраванне» (лац.: terra — зямля і forma — выгляд) — пераўтварэнне кліматычных умоў планеты, спадарожніка ці ж іншага касмічнага цела для стварэння або змены атмасферы, тэмпературы і экалагічных умоў у стан, прыдатны для пражывання зямных жывёл і раслін. Сёння гэтая задача прадстаўляе ў асноўным тэарэтычную цікавасць, але ў будучыні можа атрымаць развіццё і на практыцы.
У якасці аб'ектаў, найбольш прыдатных для засялення іх каланістамі з Зямлі, у першую чаргу разглядаюцца Марс і Месяц. Астатнія аб'екты могуць быць таксама ператвораныя для пражывання на іх людзей, аднак ажыццявіць гэта будзе значна цяжэй як праз умовы, што пануюць на гэтых планетах, так і праз шэраг іншых фактараў (напрыклад, адсутнасць магнітнага поля, празмерная аддаленасць ці ж набліжанасць да Сонца ў выпадку з Меркурыем). Пры каланізацыі і тэрафарміраванні планет неабходна будзе ўлічваць наступнае: велічыня паскарэння вольнага падзення, аб'ём прыманай сонечнай энергіі, наяўнасць вады, узровень радыяцыі (радыяцыйны фон), характар паверхні, ступень пагрозы сутыкнення планеты з астэроідам і іншымі малымі целамі Сонечнай сістэмы.
Галактычная арбіта
Сонечная сістэма з’яўляецца часткай Млечнага Шляху — спіральнай галактыкі, якая мае дыяметр каля 30 тысяч парсек (або 100 тысяч светлавых гадоў) і складаецца з прыблізна 200 млрд зорак. Сонечная сістэма размешчана паблізу плоскасці сіметрыі галактычнага дыска (на 20-25 парсек вышэй, гэта значыць на поўнач ад яго), на адлегласці каля 8 тысяч парсек (27 тысяч светлавых гадоў) ад галактычнага цэнтра (практычна на роўнай адлегласці ад цэнтра Галактыкі і яе края), на ўскраіне рукава Арыёна — аднаго з галактычных рукавоў Млечнага Шляху.
Сонца круціцца вакол галактычнага цэнтра па амаль кругавой арбіце з хуткасцю каля 254 км/с (удакладнена ў 2009 г.) і здзяйсняе поўны абарот прыкладна за 230 млн гадоў. Гэты прамежак часу завецца галактычным годам. Сонечны апекс (напрамак шляху Сонца праз міжзоркавую прастору) размешчаны ў сузор'і Геркулеса ў кірунку бягучага становішча яркай зоркі Вега.
Акрамя кругавога руху па арбіце, Сонечная сістэма робіць вертыкальныя ваганні адносна галактычнай плоскасці, перасякаючы яе кожныя 30-35 млн гадоў і апыняючыся то ў паўночным, то ў паўднёвым галактычнай паўшар'і.
Месцазнаходжанне Сонечнай сістэмы ў галактыцы, верагодна, уплывае на эвалюцыю жыцця на Зямлі. Яе арбіта практычна круглая; і хуткасць прыкладна роўная хуткасці спіральных рукавоў, што азначае, што яна праходзіць скрозь іх надзвычай рэдка. Гэта дае Зямлі працяглыя перыяды міжзоркавай стабільнасці для развіцця жыцця, так як спіральныя рукавы валодаюць значнай канцэнтрацыяй патэнцыяльна небяспечных звышновых. Сонечная сістэма таксама знаходзіцца на значнай адлегласці ад перапоўненых зоркамі наваколляў галактычнага цэнтра. Каля цэнтра гравітацыйныя ўздзеянні суседніх зорак маглі абурыць аб'екты воблака Оарта і накіраваць мноства камет ва ўнутраную Сонечную сістэму, выклікаўшы сутыкненні з катастрафічнымі наступствамі для жыцця на Зямлі. Інтэнсіўнае выпраменьванне галактычнага цэнтра таксама магло паўплываць на развіццё высокаарганізаванага жыцця. Некаторыя навукоўцы высоўваюць гіпотэзу, што, нягледзячы на спрыяльнае размяшчэнне Сонечнай сістэмы, нават на працягу апошніх 35 000 гадоў жыццё на Зямлі падвяргалася ўздзеянню звышновых, якія маглі выкідваць часціцы радыеактыўнага пылу і вялікія каметападобныя аб'екты.
Наваколлі
Непасрэдная галактычнае наваколле Сонечнай сістэмы вядомае як Мясцовае міжзоркавае воблака. Гэта больш шчыльны ўчастак вобласці разрэджанага газу Мясцовая бурбалка — поласці ў міжзоркавым асяроддзі працягласцю прыкладна 300 св. гадоў, якая мае форму пясочнага гадзінніка. Бурбалка запоўнена высокатэмпературнай плазмай; гэта значыць, што бурбалка ўтварылася ў выніку выбуху некалькіх нядаўніх звышновых.
Адносна няшмат зорак у межах дзесяці св. гадоў (95 трлн км) ад Сонца.
Бліжэйшай з’яўляецца трайная зорная сістэма Альфа Цэнтаўра, на аддаленні прыкладна 4,3 св. гадоў. Альфа Цэнтаўра A і B — цесная падвойная сістэма блізкіх па характарыстыках Сонца зорак, у той час як маленькі чырвоны карлік Альфа Цэнтаўра C (таксама вядомы як Проксіма Цэнтаўра) абарочваецца вакол гэтай пары на адлегласці 0,2 св. гадоў.
Наступнымі бліжэйшымі зоркамі з’яўляюцца чырвоныя карлікі зорка Барнарда (5,9 св. гадоў), Вольф 359 (7,8 св. гадоў) і Лаланд 21185 (8,3 св. гадоў).
Найбуйнейшая зорка ў межах дзесяці светлавых гадоў — Сірыус, яркая зорка галоўнай паслядоўнасці з масай прыкладна ў дзве масы Сонца і кампаньёнам, белым карлікам пад назвай Сірыус B. Сірыус знаходзіцца на адлегласці 8,6 св. гадоў.
Тыя сістэмы ў межах дзесяці светлавых гадоў, што засталіся, — падвойная сістэма чырвоных карлікаў Лейтэ 726-8 (8,7 св. гадоў) і адзіночны чырвоны карлік Рос 154 (9,7 св. гадоў).
Бліжэйшая сістэма карычневых карлікаў — Лумана 16, знаходзіцца на адлегласці 6,59 светлавых гадоў.
Бліжэйшая адзінкавая падобная Сонца зорка — Таў Кіта, знаходзіцца на адлегласці 11,9 св. гадоў. Валодае прыкладна 80 працэнтамі масы Сонца, але толькі 60 працэнтамі яе яркасці.
Бліжэйшая вядомая экзапланета знаходзіцца ў найбольш блізкай ж да нас зорнай сістэме Альфа Цэнтаўра, якая знаходзіцца на адлегласці 4,3 св. гадоў. Адзіная пацверджаная планета ў сістэме — Альфа Цэнтаўра B b, з масай прыкладна ў 1,1 масы Зямлі і перыядам звароту за ўсё ў 3,2 дня.
Галерэя
У гэтым раздзеле прыведзены целы Сонечнай сістэмы, адабраныя па памерах і якасці іх выяваў і адсартаваныя у парадку змяншэння аб'ёму. Некаторыя буйныя аб'екты Сонечнай сістэмы не ўнесены у спіс (напрыклад, Эрыс), паколькі для іх няма малюнкаў высокай якасці.
Сонца (зорка) | Юпітэр (планета) | Сатурн (планета) | Уран (планета) | Нептун (планета) | Зямля (планета) | Венера (планета) |
Марс (планета) | Ганімед (спадарожнік Юпітэра) | Тытан (спадарожнік Сатурна) | Меркурый (планета) | Каліста (спадарожнік Юпітэра) | Іо (спадарожнік Юпітэра) | Месяц (спадарожнік Землі) |
Еўропа (спадарожнік Юпітэра) | Трытон (спадарожнік Нептуна) | Плутон (аб'ект пояса Койпера) | Тытанія (спадарожнік Урана) | Рэя (спадарожнік Сатурна) | Аберон (спадарожнік Урана) | Япет (спадарожнік Сатурна) |
Харон (спадарожнік Плутона) | Умбрыэль (спадарожнік Урана) | Арыель (спадарожнік Урана) | Дыёна (спадарожнік Сатурна) | Тэфія (спадарожнік Сатурна) | Цэрэра (карликова планета) | Веста (астэроід) |
Энцэлад (спадарожнік Сатурна) | Міранда (спадарожнік Урана) | Пратэй (спадарожнік Нептуна) | Мімас (спадарожнік Сатурна) | Гіперыён (спадарожнік Сатурна) | Феба (спадарожнік Сатурна) | Янус (спадарожнік Сатурна) |
Эпіметэй (спадарожнік Сатурна) | Лютэцыя (астэроід) | Праметэй (спадарожнік Сатурна) | Пандора (спадарожнік Сатурна) | (астэроід) | Алена (спадарожнік Сатурна) | Іда (астэроід) |
Гл. таксама
- Пояс астэроідаў
- Пояс Койпера
- Воблака Оарта
- Седна
- Кваоар
- Варуна
- Іксіён
- 2004 DW
Зноскі
- Ask an astronomer
- Dynamics in Disk Galaxies
- Galactic Dynamics(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 кастрычніка 2006. Праверана 17 ліпеня 2008.
- Sibling Rivalry: A Mars/Earth Comparison(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 лютага 2012. Праверана 30 красавіка 2014.
- Lunine, Raymond, Quinn High-resolution simulations of the final assembly of Earth-like planets 2: water delivery and planetary habitability(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 29 лютага 2012. Праверана 30 красавіка 2014.
- Stars and Habitable Planets
- Sheldon, Kasting, Whittet Ultraviolet radiation from F and K stars and implications for planetary habitability. Orig Life Evol Biosph. (August, 27, 1997)
- Образование галактик(недаступная спасылка). Теории. Богачев В. И. (17 апреля 2011). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2013. Праверана 11 кастрычніка 2011.
- Deriving the Galactic Mass from the Rotation Curve (англ.). Interstellar Medium and the Milky Way. Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2012. Праверана 11 кастрычніка 2011.
Літаратура
- Астраномія: вучэбны дапаможнік для 11 кл. агул.-адукац. устаноў з беларускай моввай навучання / І. В. Галуза, У. А. Голубеў, А. А. Шымбалеў — 2-е выд. — Мн.: Народная асвета, 2009. — 214 с. ISBN 978-985-03-1084-2
- Шымбалёў А. А. Со́нечная сістэ́ма // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 83—84. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Sonechnaya sistema zornaya sistema yakaya skladaecca z Sonca i yago planetnaj sistemy i yakaya yklyuchae y syabe yse naturalnyya kasmichnyya ab ekty yakiya abarochvayucca vakol Sonca planety i ih spadarozhniki a taksama malyya cely asteroidy metearoidy kamety kasmichny pyl Sonechnaya sistema mashtab ne zahavany U Soncy skancentravana peravazhnaya chastka ysyoj masy sistemy kalya 99 866 yano ytrymlivae svaim prycyagnennem planety i inshyya cely yakiya nalezhac da Sonechnaj sistemy Chatyry najbujnejshyya ab ekty gazavyya giganty skladayuc 99 astatnyaj masy pry getym bolshaya chastka prypadae na Yupiter i Saturn kalya 90 Sklad i strukturaSonca Centralnym ab ektam Sonechnaj sistemy z yaylyaecca Sonca zorka galoynaj paslyadoynasci zhoyty karlik spektralnaga klasa G2V Sonca ytrymlivae svaim prycyagnennem planety i inshyya cely shto nalezhac da yae Planety spadarozhniki planet karlikavyya planety Bolshasc bujnyh ab ektay yakiya abarochvayucca vakol Sonca ruhayucca praktychna y adnoj ploskasci nazvanaj ploskascyu ekliptyki Da Sonechnaj sitemy nalezhac planety zyamnoj grupy Merkuryj Venera Zyamlya Mars planety giganty Yupiter Saturn Uran Neptun Use planety i bolshasc inshyh ab ektay abarochvayucca vakol Sonca y adnym kirunku z vyarchennem Sonca suprac gadzinnikavaj strelki kali glyadzec z boku paynochnaga polyusa Sonca Yosc vyklyuchenni takiya yak kameta Galeya Samaj vyalikaj kutnyaj hutkascyu valodae Merkuryj yon paspyavae zdzejsnic poyny abarot vakol Sonca ysyago za 88 zyamnyh sutak A dlya samoj addalenaj planety Neptuna peryyad abarotu skladae 165 zyamnyh gadoy Bolshaya chastka planet krucicca vakol svayoj vosi y toj zha bok shto i abarochvaecca vakol Sonca Vyklyuchenni skladayuc Venera i Uran prychym Uran krucicca praktychna lezhachy na boku nahil vosi kalya 90 Dlya naglyadnaj demanstracyi kruchennya vykarystoyvaecca specyyalny prybor Shmatlikiya madeli Sonechnaj sistemy ymoyna pakazvayuc arbity planet praz roynyya pramezhki adnak u rechaisnasci za malym vyklyuchennem chym dalej planeta abo poyas ad Sonca tym bolshaya adleglasc pamizh yae arbitaj i arbitaj papyarednyaga ab ekta Napryklad Venera pryblizna na 0 33 a a dalej ad Sonca chym Merkuryj u toj chas yak Saturn na 4 3 a a dalej Yupitera a Neptun na 10 5 a a dalej Urana Byli sproby vyvesci karelyacyi pamizh arbitalnymi adleglascyami napryklad pravila Tycyusa Bode ale ni adna z teoryj ne stala agulnaprynyataj Arbity ab ektay vakol Sonca apisvayucca zakonami Keplera Zgodna z imi kozhny ab ekt abarochvaecca pa elipsu u adnym z fokusay yakoga znahodzicca Sonca U bolsh blizkih da Sonca ab ektay z menshaj vyalikaj payvossyu bolshaya vuglavaya hutkasc vyarchennya tamu karacej peryyad abarotu god Na eliptychnaj arbice adleglasc ab ekta ad Sonca zmyanyaecca na pracyagu yago goda Blizhejshy da Sonca punkt arbity ab ekta nazyvaecca perygelij najbolsh addaleny afelij Kozhny ab ekt ruhaecca hutchej za ysyo y svaim perygelii i pavolnej za ysyo y afelii Arbity planet blizkiya da kruga Bolshasc planet Sonechnaj sistemy valodayuc ulasnymi padnachalenymi sistemami Mnogiya akruzhany spadarozhnikami nekatoryya sa spadarozhnikay pa pamery perayzyhodzyac Merkuryj Bolshasc bujnyh spadarozhnikay znahodzyacca y sinhronnym vyarchenni z adnym bokam pastayanna pavernutym da planety Chatyry najbujnejshyya planety gazavyya giganty valodayuc taksama kolcami tonkimi palosami malenkih chascic yakiya abarochvayucca pa velmi blizkih arbitah praktychna va ynison Karlikavaya planeta ab ekt sharapadobnaj formy yaki ruhaecca pa geliyacentrychnaj arbice ale yaki ne raschysciy prylegluyu prastoru Malyya cely Sonechnaj sistemy Asnoyny artykul Malyya cely Sonechnaj sistemy Cela Sonechnaj sistemy yakoe abarachaecca vakol Sonca i ne z yaylyaecca planetaj karlikavaj planetaj ci ih spadarozhnikam nazyvayuc malym celam Da malyh cel Sonechnaj sistemy adnosyacca asteroidy malyya planety meteornyya i metearytnyya cely kamety Arbity planet blizkiya da kruga ale mnogiya kamety asteroidy i ab ekty poyasa Kojpera mayuc mocna vycyagnutyya eliptychnyya arbity Kamety i ab ekty poyasa Kojpera chasta valodayuc vyalikimi vuglami nahilu da getaj ploskasci Arbitalny ruh i sutachnae vyarchenne planetArbitalny ruh planet Use planety abarochvayucca vakol Sonca y adnym kirunku pa eliptychnyh arbitah z nevyalikim ekscentrysitetam i malym nahilam da g zn ploskasci arbity Zyamli Samaj vyalikaj vuglavoj hutkascyu valodae Merkuryj yaki robic poyny abarot za 88 zyamnyh sutak Dlya samaj dalyokaj narmalnaj planety Neptuna arbitalny peryyad skladae 165 gadoy Pluton yaki ranej lichyysya planetaj mae anamalna vyalikiya znachenni ekscentrysitetu 0 25 i nahilu arbity 17 1 U vyniku kalya perygeliya yon apynaecca blizhej da Sonca chym Neptun Arbitalny ruh Plutona i Neptuna znahodzicca y rezananse 2 3 dva abarachenni Plutona adpavyadayuc chasu troh abarotay Neptuna Sutachnae vyarchenne planet Bolshaya chastka planet vercicca vakol svayoj vosi y takim samym kirunku shto i ih ruh vakol Sonca Vynyatkami z yaylyayucca Venera i Uran prychym Uran vercicca amal na boku g zn perpendykulyarna ploskasci arbity Paraynalnaya tablica asnoynyh parametray planet Use parametry nizhej pakazanyya adnosna ih znachennyay dlya Zyamli Absalyutnyya znachenni pryvedzenyya y artykule Zyamlya Planeta vercicca y kirunku procileglym yae arbitalnamu ruhu Paslya adkryccya y 1930 godze Mizhnarodny Astranamichny Sayuz klasifikavay Pluton yak planetu Adnak u 2006 g Pluton byy pazbayleny getaga statusu i peraklasifikavany y malyya planety Planeta Ekvataryyalny dyyametr zyamnyh dyyametray Masa zyamnyh mas Arbitalny radyus a a Arbitalny peryyad gadoy Sutki zyamnyh sutak SpadarozhnikiMerkuryj 0 382 0 06 0 38 0 241 58 6 nyamaVenera 0 949 0 82 0 72 0 615 243 nyamaZyamlya 1 00 1 00 1 00 1 00 1 00 1Mars 0 53 0 11 1 52 1 88 1 03 2Yupiter 11 2 318 5 20 11 86 0 414 63Saturn 9 41 95 9 54 29 46 0 426 60Uran 3 98 14 6 19 22 84 01 0 718 27Neptun 3 81 17 2 30 06 164 79 0 671 13Pluton 0 24 0 0017 39 5 248 5 6 5 3Prybliznyya suadnosiny pameray planet i SoncaPahodzhanne Sonechnaj sistemyAsnoyny artykul Pavodle suchasnaj dumki Sonechnaya sistema sfarmiravalasya kalya 5 milyarday gadoy tamu y vyniku akrecyi gazapylavoga voblaka Ideya ab utvarenni Sonca i planet z rechyva adzinaj gazavaj tumannasci ypershynyu byla sfarmulyavana I Kantam u 1755 g i dapracavana P Laplasam u 1796 g Pavodle getaj gipotezy Sonechnaya sistema ytvarylasya z vyarchalnaga garachaga gazavaga voblaka yakoe sciskalasya pad uzdzeyannem gravitacyi i raspadalasya na fragmenty Adnak geta gipoteza byla neperakanaychaj z za mnostva supyarechnascej Astrafizik u 1919 g prapanavay gipotezu pavodle yakoj planetnae rechyva bylo vyrvanae z Sonca pad uzdzeyannem zorki yakaya blizka prajshla ad yago Vyrvanae sonechnae rechyva raspalasya na asobnyya chastki z yakih utvarylisya planety Danyya fizika himichnyh dasledavannyay metearytay i zyamnyh parod padkazvali shto getyya cely ytvarylisya ne z gazavyh zgustkay a z cvyordaga rechyva U 1944 g sistematychnaj raspracoykaj teoryi ytvarennya planet z cvyordyh chascinak kalyasonechnaga daplanetnaga voblaka zanyaysya O Shmit Getaya teoryya razvivaecca i y nash chas Adkryccyo i dasledavanne Sonechnaj sistemyTaya akalichnasc shto nazirac ruhi nyabesnyh svyacilay chalavek byy vymushany z paverhni yakaya vercicca vakol svayoj vosi i ruhaecca pa arbice Zyamli na pracyagu shmatlikih stagoddzyay perashkadzhala ysvedamlennyu struktury Sonechnaj sistemy Bachnyya ruhi Sonca i planet usprymalisya yak ih sapraydnyya ruhi vakol neruhomaj Zyamli Geacentrychnaya i geliyacentrychnaya sistemy Na pracyagu doygaga chasu panavalnaj byla geacentrychnaya madel u adpavednasci z yakoj u centry susvetu neruhomaya Zyamlya a vakol yae pa dosyc skladanyh zakonah ruhayucca yse nyabesnyya cely Najbolsh padrabyazna getaya sistema byla raspracavana Ptalameem adsyul ptalameeva sistema u getym vyglyadze yana dazvalyala z davoli vysokaj dakladnascyu apisvac naziranyya ruhi svyacilay Najvazhnejshy praryy u razumenni sapraydnaj budovy Sonechnaj sistemy adbyysya y XVI stagoddzi kali Mikalaj Kapernik raspracavay geliyacentrychnuyu sistemu svetu U yae asnove lyazhali nastupnyya cverdzhanni u centry susvetu znahodzicca Sonca a ne Zyamlya sharapadobnaya Zyamlya krucicca vakol svayoj vosi i geta kruchenne tlumachyc uyayny sutachny ruh usih svyacilay Zyamlya yak i yse inshyya planety krucicca vakol Sonca pa akruzhnasci i geta kruchenne tlumachyc bachny ruh Soncy syarod zorak usyo ruhi yyaylyayucca y vyglyadze kambinacyi raynamernyh krugavyh ruhay uyaynyya i ruhi planet nalezhac ne im a Zyamli Galaktychnaya arbitaStanovishcha Sonca y nashaj Galaktycy Sonechnaya sistema z yaylyaecca chastkaj Mlechnaga Shlyahu spiralnaj galaktyki yakaya mae dyyametr kalya 30 tysyach parsek abo 100 tysyach svetlavyh gadoy i skladaecca z pryblizna 200 milyarday zorak My zhyvem nedalyoka ad ploskasci simetryi galaktychnaga dysku na 20 25 parsekay vyshej paynochnej za yago i na adleglasci kalya 8 tysyach parsekay 27 tysyach svetlavyh gadoy ad galaktychnaga centra t ch praktychna na paydarogi ad centra Galaktyki da yae krayu na yskraine rukava Aryyona adnago z Mlechnaga Shlyahu Sonca krucicca vakol galaktychnaga centra pa amal krugavoj arbice z hutkascyu kalya 220 km g i robic poynae abarachenne za 226 milyonay gadoy Gety pramezhak chasu zavecca galaktychnym godam Akramya krugavoga ruhu pa arbice Sonechnaya sistema robic vertykalnyya vaganni adnosna galaktychnaj ploskasci perasyakayuchy yae kozhnyya 30 35 milyonay gadoy i apynyayuchysya to y paynochnym to y paydnyovym galaktychnym payshar i Sonechnaya sistema i mizhzorkavae rechyvaMizhzorkavae asyaroddze y navakollyah Sonechnaj sistemy neadnarodnae Naziranni pakazvayuc shto Sonca ruhaecca z hutkascyu kalya 25 km s skroz Myascovae mizhzorkavae voblaka i mozha pakinuc yago na pracyagu nastupnyh 10 tysyach gadoy Vyalikuyu rolyu va yzaemadzeyanni Sonechnaj sistemy z mizhzorkavym rechyvam grae sonechny vecer Nasha planetnaya sistema isnue y velmi razradzhanaj atmasfery sonechnaga vetru strumenyu zaradzhanyh chascic u asnoynym vadarodnaj i gelievaj plazmy yakiya z vyalikaj hutkascyu vyhodzyac z sonechnaj karony Syarednyaya hutkasc strumenya naziranaya na Zyamli skladae 450 km s Pa mery vydalennya ad Sonca shchylnasc sonechnaga vetru slabee i nadyhodzic momant kali yon bolsh ne mozha strymlivac cisk mizhzorkavaga rechyva Padchas sutyknennyay utvaraecca nekalki perahodnyh ablascej Myazha ydarnaj hvali Spachatku sonechny vecer tarmozicca z zvyshgukavyh hutkascej robicca bolsh shchylnym cyoplym i turbulentnym Momant getaga perahodu zavecca myazhoj udarnaj hvali termination shock i znahodzicca na adleglasci kalya 95 a a ad Sonca Pa dadzenyh atrymanyh z kasmichnaga aparata Voyadzher 1 yon perasyok getu myazhu y snezhni 2004 goda Geliyasfera i geliyapayza Yashche pryblizna praz 40 a a sonechny vecer sutykaecca z mizhzorkavym rechyvam i kanchatkova spynyaecca Getaya myazha yakaya addzyalyae mizhzorkavae asyaroddze ad rechyva Sonechnaj sistemy zavecca geliyapayzaj Pa forme yana padobnaya da burbalki vycyagnutaj y procilegly ruhu Sonca bok Voblasc prastory abmezhavanaya geliyapayzaj zavecca geliyasferaj Pavodle dadzenyh aparatay Voyadzher geliyapayza z paydnyovaga boku blizhejshaya chym z paynochnaga 73 i 85 a a adpavedna Dakladnyya prychyny getaga pakul nevyadomyya pavodle pershyh zdagadak asimetrychnasc geliyapayzy mozha byc vyklikanaya dzeyannem zvyshslabyh magnitnyh palyoy u mizhzorkavaj prastory Galaktyki Galaynaya ydarnaya hvalya Na inshym boku geliyapayzy na adleglasci paradku 230 a a ad Sonca uzdoyzh galaynoj udarnaj hvali bow shock adbyvaecca tarmazhenne z zvyshgukavyh hutkascej mizhzorkavaga rechyva shto pranikae y Sonechnuyu sistemu Myazha Sonechnaj sistemy Pytanne ab tym dze menavita skanchaecca Sonechnaya sistema i pachynaecca mizhzorkavaya prastora neadnaznachnae pakolki zvyazanae z voblascyami yplyvu dzvyuh roznyh z yay sonechnaga vetru i sonechnaga Navat dalyoka za mezhami geliapayzy Sonca zdolnae ytrymlivac svaim prycyagnennem inshyya ab ekty azh da voblaka Oarta shto cyagnecca amal na svetlavy god Kalanizacyya Sonechnaj sistemyPraktychnae znachenne kalanizacyi abumoylena neabhodnascyu zabyaspechyc narmalnae isnavanne i razviccyo chalavectva Z cyagam chasu rost naselnictva Zyamli ekalagichnyya i klimatychnyya zmeny moguc stvaryc situacyyu kali nedahop prydatnaj dlya prazhyvannya terytoryi pastavic pad pagrozu dalejshae isnavanne i razviccyo zyamnoj cyvilizacyi Taksama da neabhodnasci zasyalennya inshyh ab ektay Sonechnaj sistemy mozha pryvesci i dzejnasc chalaveka ekanamichnaya abo geapalitychnaya situacyya na planece glabalnaya katastrofa vyklikanaya prymyanennem zbroi masavaga parazhennya znyasilenne pryrodnyh resursay planety i inshyya faktary U ramkah idei kalanizacyi Sonechnaj sistemy neabhodna razgledzec t zv terafarmiravanne lac terra zyamlya i forma vyglyad peraytvarenne klimatychnyh umoy planety spadarozhnika ci zh inshaga kasmichnaga cela dlya stvarennya abo zmeny atmasfery temperatury i ekalagichnyh umoy u stan prydatny dlya prazhyvannya zyamnyh zhyvyol i raslin Syonnya getaya zadacha pradstaylyae y asnoynym tearetychnuyu cikavasc ale y buduchyni mozha atrymac razviccyo i na praktycy U yakasci ab ektay najbolsh prydatnyh dlya zasyalennya ih kalanistami z Zyamli u pershuyu chargu razglyadayucca Mars i Mesyac Astatniya ab ekty moguc byc taksama peratvoranyya dlya prazhyvannya na ih lyudzej adnak azhyccyavic geta budze znachna cyazhej yak praz umovy shto panuyuc na getyh planetah tak i praz sherag inshyh faktaray napryklad adsutnasc magnitnaga polya prazmernaya addalenasc ci zh nablizhanasc da Sonca y vypadku z Merkuryem Pry kalanizacyi i terafarmiravanni planet neabhodna budze ylichvac nastupnae velichynya paskarennya volnaga padzennya ab yom prymanaj sonechnaj energii nayaynasc vady uzroven radyyacyi radyyacyjny fon haraktar paverhni stupen pagrozy sutyknennya planety z asteroidam i inshymi malymi celami Sonechnaj sistemy Galaktychnaya arbitaSonechnaya sistema z yaylyaecca chastkaj Mlechnaga Shlyahu spiralnaj galaktyki yakaya mae dyyametr kalya 30 tysyach parsek abo 100 tysyach svetlavyh gadoy i skladaecca z pryblizna 200 mlrd zorak Sonechnaya sistema razmeshchana pablizu ploskasci simetryi galaktychnaga dyska na 20 25 parsek vyshej geta znachyc na poynach ad yago na adleglasci kalya 8 tysyach parsek 27 tysyach svetlavyh gadoy ad galaktychnaga centra praktychna na roynaj adleglasci ad centra Galaktyki i yae kraya na yskraine rukava Aryyona adnago z galaktychnyh rukavoy Mlechnaga Shlyahu Sonca krucicca vakol galaktychnaga centra pa amal krugavoj arbice z hutkascyu kalya 254 km s udakladnena y 2009 g i zdzyajsnyae poyny abarot prykladna za 230 mln gadoy Gety pramezhak chasu zavecca galaktychnym godam Sonechny apeks napramak shlyahu Sonca praz mizhzorkavuyu prastoru razmeshchany y suzor i Gerkulesa y kirunku byaguchaga stanovishcha yarkaj zorki Vega Akramya krugavoga ruhu pa arbice Sonechnaya sistema robic vertykalnyya vaganni adnosna galaktychnaj ploskasci perasyakayuchy yae kozhnyya 30 35 mln gadoy i apynyayuchysya to y paynochnym to y paydnyovym galaktychnaj payshar i Mescaznahodzhanne Sonechnaj sistemy y galaktycy veragodna uplyvae na evalyucyyu zhyccya na Zyamli Yae arbita praktychna kruglaya i hutkasc prykladna roynaya hutkasci spiralnyh rukavoy shto aznachae shto yana prahodzic skroz ih nadzvychaj redka Geta dae Zyamli pracyaglyya peryyady mizhzorkavaj stabilnasci dlya razviccya zhyccya tak yak spiralnyya rukavy valodayuc znachnaj kancentracyyaj patencyyalna nebyaspechnyh zvyshnovyh Sonechnaya sistema taksama znahodzicca na znachnaj adleglasci ad perapoynenyh zorkami navakollyay galaktychnaga centra Kalya centra gravitacyjnyya yzdzeyanni susednih zorak magli aburyc ab ekty voblaka Oarta i nakiravac mnostva kamet va ynutranuyu Sonechnuyu sistemu vyklikayshy sutyknenni z katastrafichnymi nastupstvami dlya zhyccya na Zyamli Intensiynae vypramenvanne galaktychnaga centra taksama maglo payplyvac na razviccyo vysokaarganizavanaga zhyccya Nekatoryya navukoycy vysoyvayuc gipotezu shto nyagledzyachy na spryyalnae razmyashchenne Sonechnaj sistemy navat na pracyagu aposhnih 35 000 gadoy zhyccyo na Zyamli padvyargalasya yzdzeyannyu zvyshnovyh yakiya magli vykidvac chascicy radyeaktyynaga pylu i vyalikiya kametapadobnyya ab ekty Navakolli Blizhejshyya zorki Nepasrednaya galaktychnae navakolle Sonechnaj sistemy vyadomae yak Myascovae mizhzorkavae voblaka Geta bolsh shchylny ychastak voblasci razredzhanaga gazu Myascovaya burbalka polasci y mizhzorkavym asyaroddzi pracyaglascyu prykladna 300 sv gadoy yakaya mae formu pyasochnaga gadzinnika Burbalka zapoynena vysokatemperaturnaj plazmaj geta znachyc shto burbalka ytvarylasya y vyniku vybuhu nekalkih nyadaynih zvyshnovyh Adnosna nyashmat zorak u mezhah dzesyaci sv gadoy 95 trln km ad Sonca Blizhejshaj z yaylyaecca trajnaya zornaya sistema Alfa Centayra na addalenni prykladna 4 3 sv gadoy Alfa Centayra A i B cesnaya padvojnaya sistema blizkih pa haraktarystykah Sonca zorak u toj chas yak malenki chyrvony karlik Alfa Centayra C taksama vyadomy yak Proksima Centayra abarochvaecca vakol getaj pary na adleglasci 0 2 sv gadoy Nastupnymi blizhejshymi zorkami z yaylyayucca chyrvonyya karliki zorka Barnarda 5 9 sv gadoy Volf 359 7 8 sv gadoy i Laland 21185 8 3 sv gadoy Najbujnejshaya zorka y mezhah dzesyaci svetlavyh gadoy Siryus yarkaya zorka galoynaj paslyadoynasci z masaj prykladna y dzve masy Sonca i kampanyonam belym karlikam pad nazvaj Siryus B Siryus znahodzicca na adleglasci 8 6 sv gadoy Tyya sistemy y mezhah dzesyaci svetlavyh gadoy shto zastalisya padvojnaya sistema chyrvonyh karlikay Lejte 726 8 8 7 sv gadoy i adzinochny chyrvony karlik Ros 154 9 7 sv gadoy Blizhejshaya sistema karychnevyh karlikay Lumana 16 znahodzicca na adleglasci 6 59 svetlavyh gadoy Blizhejshaya adzinkavaya padobnaya Sonca zorka Tay Kita znahodzicca na adleglasci 11 9 sv gadoy Valodae prykladna 80 pracentami masy Sonca ale tolki 60 pracentami yae yarkasci Blizhejshaya vyadomaya ekzaplaneta znahodzicca y najbolsh blizkaj zh da nas zornaj sisteme Alfa Centayra yakaya znahodzicca na adleglasci 4 3 sv gadoy Adzinaya pacverdzhanaya planeta y sisteme Alfa Centayra B b z masaj prykladna y 1 1 masy Zyamli i peryyadam zvarotu za ysyo y 3 2 dnya Dyyagrama razmyashchennya Zyamli i Sonechnaj sistemy y chastcy Susvetu Nacisnice syudy dlya praglyadu alternatyynaj vyyavy GalereyaAsnoyny artykul Spis ab ektay Sonechnaj sistemy pa pamerah U getym razdzele pryvedzeny cely Sonechnaj sistemy adabranyya pa pamerah i yakasci ih vyyavay i adsartavanyya u paradku zmyanshennya ab yomu Nekatoryya bujnyya ab ekty Sonechnaj sistemy ne yneseny u spis napryklad Erys pakolki dlya ih nyama malyunkay vysokaj yakasci Sonechnaya sistema Sonca zorka Yupiter planeta Saturn planeta Uran planeta Neptun planeta Zyamlya planeta Venera planeta Mars planeta Ganimed spadarozhnik Yupitera Tytan spadarozhnik Saturna Merkuryj planeta Kalista spadarozhnik Yupitera Io spadarozhnik Yupitera Mesyac spadarozhnik Zemli Eyropa spadarozhnik Yupitera Tryton spadarozhnik Neptuna Pluton ab ekt poyasa Kojpera Tytaniya spadarozhnik Urana Reya spadarozhnik Saturna Aberon spadarozhnik Urana Yapet spadarozhnik Saturna Haron spadarozhnik Plutona Umbryel spadarozhnik Urana Aryel spadarozhnik Urana Dyyona spadarozhnik Saturna Tefiya spadarozhnik Saturna Cerera karlikova planeta Vesta asteroid Encelad spadarozhnik Saturna Miranda spadarozhnik Urana Pratej spadarozhnik Neptuna Mimas spadarozhnik Saturna Giperyyon spadarozhnik Saturna Feba spadarozhnik Saturna Yanus spadarozhnik Saturna Epimetej spadarozhnik Saturna Lyutecyya asteroid Prametej spadarozhnik Saturna Pandora spadarozhnik Saturna asteroid Alena spadarozhnik Saturna Ida asteroid Geta panel glyadzecpravicGl taksamaPoyas asteroiday Poyas Kojpera Voblaka Oarta Sedna Kvaoar Varuna Iksiyon 2004 DWZnoskiAsk an astronomer Dynamics in Disk Galaxies Galactic Dynamics nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 9 kastrychnika 2006 Praverana 17 lipenya 2008 Sibling Rivalry A Mars Earth Comparison nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 29 lyutaga 2012 Praverana 30 krasavika 2014 Lunine Raymond Quinn High resolution simulations of the final assembly of Earth like planets 2 water delivery and planetary habitability nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 29 lyutaga 2012 Praverana 30 krasavika 2014 Stars and Habitable Planets Sheldon Kasting Whittet Ultraviolet radiation from F and K stars and implications for planetary habitability Orig Life Evol Biosph August 27 1997 Obrazovanie galaktik nyavyzn nedastupnaya spasylka Teorii Bogachev V I 17 aprelya 2011 Arhivavana z pershakrynicy 31 lipenya 2013 Praverana 11 kastrychnika 2011 Deriving the Galactic Mass from the Rotation Curve angl Interstellar Medium and the Milky Way Arhivavana z pershakrynicy 24 studzenya 2012 Praverana 11 kastrychnika 2011 LitaraturaAstranomiya vuchebny dapamozhnik dlya 11 kl agul adukac ustanoy z belaruskaj movvaj navuchannya I V Galuza U A Golubey A A Shymbaley 2 e vyd Mn Narodnaya asveta 2009 214 s ISBN 978 985 03 1084 2 Shymbalyoy A A So nechnaya siste ma Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 15 Sledaviki Tryo Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2002 T 15 S 83 84 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0251 2 t 15