Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Нобелеўская прэмія (шведск.: Nobelpriset), адна з найбольш прэстыжных узнагародаў, якая ўручаецца штогод за найбольш значныя дасягненні ў навуцы і тэхніцы, культуры, грамадскай дзейнасці, устаноўленная апошняй воляй заснавальніка — Альфрэда Нобеля.
Гісторыя
Першае цырыманіяльнае ўручэнне гэтай прэміі адбылося ў ў 1901 г. Нобелеўскую прэмію міру атрымаў Жан Анры Дзюнан, заснавальнік Чырвонага Крыжа і Фрэдэрык Пасі. Пачынаючы з 1902 г. Узнагароды афіцыйна ўручаюцца каралём Швецыі.
Узнагароды
Кожны з пераможцаў атрымлівае залаты медаль і дыплом павагі. Нобелеўская прэмія таксама ўключае фінансавы аспект. Лаўрэат атрымлівае суму грошай, якая ў цяперашні час складае 10 млн. шведскіх крон, з мэтай каб лаўрэат змог працягнуць сваё навучанне або працу, без неабходнасці садзейнічання фонду.
Кожны год, з 1901 г. Нобелеўская Прэмія прысуджаецца ў наступных абласцях:
- Фізіка, Нобелеўская прэмія па фізіцы, прысуджаецца Каралеўскай Акадэміяй навук Швецыі, за «найболей важнае адкрыццё або вынаходніцтва ў вобласці фізікі»
- Хімія, Нобелеўская прэмія па хіміі, прысуджаецца Каралеўскай Акадэміяй навук Швецыі, за «найболей важнае адкрыццё або ўдасканаленне ў вобласці хіміі»
- Фізіялогія і медыцына, Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне, прысуджаецца Каралінскім інстытутам, за «найважнейшыя адкрыцці ў вобласці фізіялогіі або медыцыне»
- Літаратура, Нобелеўская прэмія па літаратуры, прысуджаецца Шведскай акадэміяй, за «выдатную працу на ідэалістычныя тэндэнцыі»
- Нобелеўская прэмія міру, прысуджаецца Нарвежскім Нобелеўскім камітэтам, за «працы на брацтва паміж народамі, ліквідацыю або скарачэнне рэгулярных войскаў, уклад у развіццё існавання мірнага грамадства і інш.»
З 1968 г. ўстаноўлена Нобелеўская прэмія па эканоміцы, імя Альфрэда Нобеля.
Намінацыя і выбар
У параўнанні з іншымі ўзнагародамі, намінацыя на Нобелеўскую прэмію, а затым працэс выбару з’яўляецца доўгім і строгім. З-за гэтага прэмія стала самай прэстыжнай у свеце.
Так напрыклад, правілы Нобелеўскага фонду гавораць, што Нобелеўская прэмія міру можа прызначацца толькі наступным асобам:
Члены парламента і мясцовых урадаў, члены міжнародных судоў, рэктары універсітэтаў, прафесары гуманітарных навук, гісторыі, філасофіі, права і тэалогіі, дырэктары навукова-даследчых інстытутаў міру і інстытутаў вонкавай палітыкі, лаўрэаты Нобелеўскай прэміі міру і г.д.
Аналагічныя патрабаванні распаўсюджваюцца на іншыя вобласці.
Крайні тэрмін для вызначэння кандыдатур з’яўляецца 31 студзеня.
У адрозненне ад іншых прэмій, кандыдатуры на атрыманне Нобелеўскай прэміі, не вядомы грамадству на працягу 50 гадоў. Пасля заканчэння апошняга тэрміна, Камітэт праводзіць свае паседжанні і адбірае каля 200 кандыдатаў.
Гэты спіс накіроўваецца выбранным экспертам, якія выбіраюць толькі 15 чалавек. Камітэт накіроўвае свае рэкамендацыі, у залежнасці ад выгляду ўзнагарод у Акадэмію або адпаведны інстытут, члены якога галасаваннем выбіраюць пераможцаў.
Працэс выбару лаўрэатаў трохі адрозніваецца ў залежнасці ад дысцыпліны. Так, напрыклад, Нобелеўская прэмія ў вобласці літаратуры рэдка прысуджаецца групе людзей, у адрознінне ад прэмій у іншых абласцях.
Пасмяротная намінацыя
Пасмяротныя ўзнагароды, не дапушчаюцца. Гэта выклікае ў навуковым грамадстве бурную хвалю крытыкі. У двух выпадках прэмія была прысуджана пасмяротна, калі патэнцыйныя пераможцы памёрлі да аб’яўлення вынікаў. Атрымальнікамі ўзнагародамі з’яўляюцца: Даг Хамаршэльд (1961, Нобелеўская прэмія міру) і Эрык Карлфельт (1931, прэмія ў вобласці літаратуры).
Крытыка
Прэмія міру
Нобелеўская прэмія міру крытыкуецца нарвежскім грамадскім дзеячам , па яго меркаванню прэмія прысуджаецца насуперак дэрэктывам самога Нобеля, асабліва тыя прэміі, якія былі ўручаныя пасля 1945 г. Хафермех лічыць, што вялікае значэнне ў выбары лаўрэатаў адыгрываюць персанальныя прэферэнцыі членаў камітэта.
Пасля аналізу 118 прэмій Хафермехл прызнаў, што да 1945 г., 85 % узнагароджаных адпавядалі дырэктывам заснавальніка («абяззбройванне, памяншэнне ваеных патэнцыялаў і працэс прадухілення ўзброеных канфліктаў»). Пасля 1945 г. выконвалася ледзь 45 %.
Крытыцы Хафермехла падвергліся такія дзеячы, як Ясір Арафат, Шымон Перэс, Іцхак Рабін.
Матэматыка
Ёсць шмат верагодных падстаў, для якіх Альфрэд Нобель не стварыў узнагароду для матэматыкаў. Воля Нобела адносілася да «вынаходніцтваў і адкрыццяў», што прыносяць чалавецтву найвялікшыя выгады, практычна, а не тэарэтычна. Матэматыка не лічылася Нобелем навукай, якая магла прынесці чалавецтву практычную карысць.
Часта з’яўляліся плёткі, што Нобель адмовіў прызнанням матэматычнай узнагароды, паколькі яго жонка мела раман з матэматыкам . Аднак гэта не з’яўляецца праўдай, паколькі Нобель ніколі не быў жанаты.
У 2001 г. урад Нарвегіі заснаваў Абелеўскую прэмію, як дапаўненне адсутніючай прэміі Нобеля ў вобласці матэматыкі.
Лаўрэаты і ВНУ
Прысутнасць найбольшага ліку нобелеўскіх лаўрэатаў у сваіх кадрах для вышэйшых навучальных устаноў вельмі важна, мае прэстыжнае значэнне ў акадэмічным асяроддзі і ўяўляе адно з галоўных крытэраў у распрацоўцы .
Лаўрэаты і Беларусь
На тэрыторыі сучаснай Беларусі нарадзіліся наступныя нобелеўскія лаўрэаты: Сайман Кузнец — нарадзіўся ў Пінску (прэмія ў 1971), Менахем Бегін — нарадзіўся ў Брэсце (прэмія ў 1978), Шымон Перэс — нарадзіўся ў Вішневе Гродзенскай вобласці (прэмія ў 1994), Жарэс Алфёраў — нарадзіўся ў Віцебску (прэмія ў 2000). Святлана Алексіевіч (прэмія ў 2015) хоць і не нарадзілася ў Беларусі, але адносіцца да лаўрэатаў з Беларусі.
Цікавае
Самы малодшы лаўрэат
Уільям Лорэнс Брэг — 1915 г. меў 25 год
Самы старэйшы лаўрэат
Леанід Гурвіч — 2007 г. меў 90 год
Шматразовыя лаўрэаты
- Марыя Кюры
фізіка 1903:адкрыццё радыёактыўнасці
хімія 1911: атрыманне чыстага радыя
Марыя Кюры па сённяшні дзень застаецца адзінай жанчынай, якакая атрымала больш адной прэміі
- Лайнус Карл Полінг
хімія 1954: спазнанне структур ускладненых субстанцый
прэмія міру 1962: уклад у кампанію супраць ядзерных іспытаў
- Джон Бардзін
фізіка 1956: вынаходства транзістара
фізіка 1972: тэорыя звышправоднасці
- Фрэдэрык Сенгер
хімія 1958: структура часціцы інсуліну
хімія 1980: азначэнне секвенцыі нуклеатыдаў у вірусах
Акрамя таго, прэмію Нобеля некалькі разоў атрымлівалі арганізацыі:
- Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа
прэмія міру 1917, 1944 і 1963: першыя дзве ўзнагароды былі вынікам прызнання працы, выкананай падчас сусветных войн.
- Упраўленне Вярхоўнага камісара Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па справах бежанцаў
Гл. таксама
- Альфрэд Нобель
- Шнобелеўская прэмія
Зноскі
- ^ «The Nobel Prize Amounts», nobelprize.org, Copyright © The Nobel Foundation 2007, accessed 9 November 2007.
- Прысуджаецца ў Нарвегіі, з-за таго, што на час заснавання прэміі, Швецыя і Нарвегія знаходзіліся ў асабістай уніі, вядомай як
Літаратура
- Лявонава Е. На карысць чалавецтва: Пра Альфрэда Нобеля і Нобелеўскую прэмію // ЛіМ. № 41 (4739). 18 кастрычніка 2013.
Спасылкі
- Афіцыйная старонка
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Nobeleyskaya premiya shvedsk Nobelpriset adna z najbolsh prestyzhnyh uznagaroday yakaya yruchaecca shtogod za najbolsh znachnyya dasyagnenni y navucy i tehnicy kultury gramadskaj dzejnasci ustanoylennaya aposhnyaj volyaj zasnavalnika Alfreda Nobelya Alfred NobelGistoryyaPershae cyrymaniyalnae yruchenne getaj premii adbylosya y y 1901 g Nobeleyskuyu premiyu miru atrymay Zhan Anry Dzyunan zasnavalnik Chyrvonaga Kryzha i Frederyk Pasi Pachynayuchy z 1902 g Uznagarody aficyjna yruchayucca karalyom Shvecyi UznagarodyKozhny z peramozhcay atrymlivae zalaty medal i dyplom pavagi Nobeleyskaya premiya taksama yklyuchae finansavy aspekt Layreat atrymlivae sumu groshaj yakaya y cyaperashni chas skladae 10 mln shvedskih kron z metaj kab layreat zmog pracyagnuc svayo navuchanne abo pracu bez neabhodnasci sadzejnichannya fondu Kozhny god z 1901 g Nobeleyskaya Premiya prysudzhaecca y nastupnyh ablascyah Fizika Nobeleyskaya premiya pa fizicy prysudzhaecca Karaleyskaj Akademiyaj navuk Shvecyi za najbolej vazhnae adkryccyo abo vynahodnictva y voblasci fiziki Himiya Nobeleyskaya premiya pa himii prysudzhaecca Karaleyskaj Akademiyaj navuk Shvecyi za najbolej vazhnae adkryccyo abo ydaskanalenne y voblasci himii Fiziyalogiya i medycyna Nobeleyskaya premiya pa fiziyalogii i medycyne prysudzhaecca Karalinskim instytutam za najvazhnejshyya adkrycci y voblasci fiziyalogii abo medycyne Litaratura Nobeleyskaya premiya pa litaratury prysudzhaecca Shvedskaj akademiyaj za vydatnuyu pracu na idealistychnyya tendencyi Nobeleyskaya premiya miru prysudzhaecca Narvezhskim Nobeleyskim kamitetam za pracy na bractva pamizh narodami likvidacyyu abo skarachenne regulyarnyh vojskay uklad u razviccyo isnavannya mirnaga gramadstva i insh Z 1968 g ystanoylena Nobeleyskaya premiya pa ekanomicy imya Alfreda Nobelya Naminacyya i vybarKonserthuset Stakgolm Oslo radhus Osla U paraynanni z inshymi yznagarodami naminacyya na Nobeleyskuyu premiyu a zatym praces vybaru z yaylyaecca doygim i strogim Z za getaga premiya stala samaj prestyzhnaj u svece Tak napryklad pravily Nobeleyskaga fondu gavorac shto Nobeleyskaya premiya miru mozha pryznachacca tolki nastupnym asobam Chleny parlamenta i myascovyh uraday chleny mizhnarodnyh sudoy rektary universitetay prafesary gumanitarnyh navuk gistoryi filasofii prava i tealogii dyrektary navukova dasledchyh instytutay miru i instytutay vonkavaj palityki layreaty Nobeleyskaj premii miru i g d Analagichnyya patrabavanni raspaysyudzhvayucca na inshyya voblasci Krajni termin dlya vyznachennya kandydatur z yaylyaecca 31 studzenya U adroznenne ad inshyh premij kandydatury na atrymanne Nobeleyskaj premii ne vyadomy gramadstvu na pracyagu 50 gadoy Paslya zakanchennya aposhnyaga termina Kamitet pravodzic svae pasedzhanni i adbirae kalya 200 kandydatay Gety spis nakiroyvaecca vybrannym ekspertam yakiya vybirayuc tolki 15 chalavek Kamitet nakiroyvae svae rekamendacyi u zalezhnasci ad vyglyadu yznagarod u Akademiyu abo adpavedny instytut chleny yakoga galasavannem vybirayuc peramozhcay Praces vybaru layreatay trohi adroznivaecca y zalezhnasci ad dyscypliny Tak napryklad Nobeleyskaya premiya y voblasci litaratury redka prysudzhaecca grupe lyudzej u adrozninne ad premij u inshyh ablascyah Pasmyarotnaya naminacyya Pasmyarotnyya yznagarody ne dapushchayucca Geta vyklikae y navukovym gramadstve burnuyu hvalyu krytyki U dvuh vypadkah premiya byla prysudzhana pasmyarotna kali patencyjnyya peramozhcy pamyorli da ab yaylennya vynikay Atrymalnikami yznagarodami z yaylyayucca Dag Hamarsheld 1961 Nobeleyskaya premiya miru i Eryk Karlfelt 1931 premiya y voblasci litaratury KrytykaPremiya miru Nobeleyskaya premiya miru krytykuecca narvezhskim gramadskim dzeyacham pa yago merkavannyu premiya prysudzhaecca nasuperak derektyvam samoga Nobelya asabliva tyya premii yakiya byli yruchanyya paslya 1945 g Hafermeh lichyc shto vyalikae znachenne y vybary layreatay adygryvayuc persanalnyya preferencyi chlenay kamiteta Paslya analizu 118 premij Hafermehl pryznay shto da 1945 g 85 uznagarodzhanyh adpavyadali dyrektyvam zasnavalnika abyazzbrojvanne pamyanshenne vaenyh patencyyalay i praces praduhilennya yzbroenyh kanfliktay Paslya 1945 g vykonvalasya ledz 45 Krytycy Hafermehla padverglisya takiya dzeyachy yak Yasir Arafat Shymon Peres Ichak Rabin Matematyka Yosc shmat veragodnyh padstay dlya yakih Alfred Nobel ne stvaryy uznagarodu dlya matematykay Volya Nobela adnosilasya da vynahodnictvay i adkryccyay shto prynosyac chalavectvu najvyalikshyya vygady praktychna a ne tearetychna Matematyka ne lichylasya Nobelem navukaj yakaya magla prynesci chalavectvu praktychnuyu karysc Chasta z yaylyalisya plyotki shto Nobel admoviy pryznannyam matematychnaj uznagarody pakolki yago zhonka mela raman z matematykam Adnak geta ne z yaylyaecca praydaj pakolki Nobel nikoli ne byy zhanaty U 2001 g urad Narvegii zasnavay Abeleyskuyu premiyu yak dapaynenne adsutniyuchaj premii Nobelya y voblasci matematyki Layreaty i VNUPrysutnasc najbolshaga liku nobeleyskih layreatay u svaih kadrah dlya vyshejshyh navuchalnyh ustanoy velmi vazhna mae prestyzhnae znachenne y akademichnym asyaroddzi i yyaylyae adno z galoynyh kryteray u raspracoycy Layreaty i BelarusNa terytoryi suchasnaj Belarusi naradzilisya nastupnyya nobeleyskiya layreaty Sajman Kuznec naradziysya y Pinsku premiya y 1971 Menahem Begin naradziysya y Bresce premiya y 1978 Shymon Peres naradziysya y Vishneve Grodzenskaj voblasci premiya y 1994 Zhares Alfyoray naradziysya y Vicebsku premiya y 2000 Svyatlana Aleksievich premiya y 2015 hoc i ne naradzilasya y Belarusi ale adnosicca da layreatay z Belarusi CikavaeSamy malodshy layreat Uilyam Lorens Breg 1915 g mey 25 god Samy starejshy layreat Leanid Gurvich 2007 g mey 90 god Shmatrazovyya layreaty Maryya Kyury fizika 1903 adkryccyo radyyoaktyynasci himiya 1911 atrymanne chystaga radyya Maryya Kyury pa syonnyashni dzen zastaecca adzinaj zhanchynaj yakakaya atrymala bolsh adnoj premii Lajnus Karl Poling himiya 1954 spaznanne struktur uskladnenyh substancyj premiya miru 1962 uklad u kampaniyu suprac yadzernyh ispytay Dzhon Bardzin fizika 1956 vynahodstva tranzistara fizika 1972 teoryya zvyshpravodnasci Frederyk Senger himiya 1958 struktura chascicy insulinu himiya 1980 aznachenne sekvencyi nukleatyday u virusah Akramya tago premiyu Nobelya nekalki razoy atrymlivali arganizacyi Mizhnarodny kamitet Chyrvonaga Kryzha premiya miru 1917 1944 i 1963 pershyya dzve yznagarody byli vynikam pryznannya pracy vykananaj padchas susvetnyh vojn Upraylenne Vyarhoynaga kamisara Arganizacyi Ab yadnanyh Nacyj pa spravah bezhancay premiya miru 1954 1981Gl taksamaAlfred Nobel Shnobeleyskaya premiyaZnoski The Nobel Prize Amounts nobelprize org Copyright c The Nobel Foundation 2007 accessed 9 November 2007 Prysudzhaecca y Narvegii z za tago shto na chas zasnavannya premii Shvecyya i Narvegiya znahodzilisya y asabistaj unii vyadomaj yakLitaraturaLyavonava E Na karysc chalavectva Pra Alfreda Nobelya i Nobeleyskuyu premiyu LiM 41 4739 18 kastrychnika 2013 SpasylkiAficyjnaya staronka