Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Метрычная сістэма — агульная назва міжнароднай дзесятковай сістэмы адзінак, заснаванай на выкарыстанні метра і грама. На працягу двух апошніх стагоддзяў існавалі розныя варыянты метрычнай сістэмы, якія адрозніваюцца выбарам асноўных адзінак. У цяперашні час міжнародна прызнанай з'яўляецца сістэма СІ. Пры некаторых адрозненнях у дэталях, элементы сістэмы аднолькавыя ва ўсім свеце. Метрычныя адзінкі шырока выкарыстоўваюцца па ўсім свеце як у навуковых мэтах, так і ў паўсядзённым жыцці.
Асноўнае адрозненне метрычнай сістэмы ад ужывальных раней складаецца ў выкарыстанні спарадкаванага набору адзінак вымярэння. Для любой фізічнай велічыні існуе толькі адна галоўная адзінка і набор дзельных і кратных адзінак, утвораных стандартным чынам з дапамогай . Тым самым ухіляецца нязручнасць ад выкарыстання вялікай колькасці розных адзінак (такіх, напрыклад, як цаля, футы, , мілі і т. д.) са складанымі правіламі пераўтварэння паміж імі. У метрычнай сістэме пераўтварэнне зводзіцца да множання або дзялення на ступень ліку , гэта значыць да простай перастановы коскі ў .
Прадпрымаліся спробы ўвядзення метрычных адзінак для вымярэння часу (шляхам дзялення сутак, напрыклад, на мілісуткі) і вуглоў (шляхам дзялення абарачэння на 1000 міліабарачэнняў альбо на 400 градаў), але яны не мелі поспеху. У цяперашні час у сістэме СІ выкарыстоўваюцца секунды (дзеляцца на мілісекунды і т.п.) і радыяны.
Гісторыя
Метрычная сістэма вырасла з пастаноў, прынятых Нацыянальным сходам Францыі ў 1791 і 1795 пры вызначэнні метра як адной дзесяцімільённай дзелі ўчастку зямнога мерыдыяна ад Паўночнага полюса да экватара.
XIX стагоддзе
Дэкрэтам, выдадзеным 4 ліпеня 1837, метрычная сістэма была абвешчаная абавязковай да ўжывання ва ўсіх камерцыйных угодах у Францыі. Яна паступова выцесніла мясцовыя і нацыянальныя сістэмы ў іншых краінах Еўропы і была заканадаўча прызнаная як дапушчальная ў Вялікабрытаніі і ЗША.
Вызначаючы метр як дзесяцімільённую дзель чвэрці зямнога мерыдыяна, стваральнікі метрычнай сістэмы імкнуліся дамагчыся інварыянтнасці і дакладнай узнаўляльнасці сістэмы. За адзінку масы яны ўзялі грам, вызначыўшы яго як масу адной мільённай кубічнага метра вады пры ёй максімальнай . Для палягчэння ўжывання новых адзінак у паўсядзённай практыцы былі створаныя металічныя эталоны, якія з максімальнай дакладнасцю прайграваюць паказаныя ідэальныя азначэнні.
Неўзабаве высвятлілася, што металічныя эталоны даўжыні можна параўноўваць адзін з адным, уносячы значна меншую хібнасць, чым пры параўнанні любога такога эталона з чвэрцю зямнога мерыдыяна. Акрамя таго, стала ясна, што і дакладнасць параўнання металічных эталонаў масы адзін з адным значна вышэй дакладнасці параўнання любога падобнага эталона з масай, якая адпавядае аб'ёму вады.
У сувязі з гэтым Міжнародная камісія па метры ў 1872 пастанавіла прыняць за эталон даўжыні «архіўны» метр, які захоўваецца ў Парыжы, «такі, які ён ёсць». Таксама гэтак жа чальцы Камісіі прынялі за эталон масы архіўны плаціна-ірыдыявы кілаграм, «улічваючы, што простыя суадносіны, усталяваныя стваральнікамі метрычнай сістэмы, паміж адзінкай вагі і адзінкай аб'ёму ўяўляецца гэтым кілаграмам з дакладнасцю, дастатковай для звычайных ужыванняў у прамысловасці і гандлю, а дакладныя навукі патрабуюць не ў простых лікавых суадносін падобнага роду, а ў максімальна дасканалага азначэння гэтых суадносін».
20 мая 1875 сямнаццаць краін падпісалі Метрычную канвенцыю, і гэтай дамовай была ўсталявана працэдура каардынацыі метралагічных эталонаў для сусветнай навуковай супольнасці праз і .
Новая міжнародная арганізацыя неадкладна занялася распрацоўкай міжнародных эталонаў даўжыні і масы і перадачай іх копіяў усім краінам-удзельніцам.
ХХ стагоддзе
Метрычная сістэма мер была дапушчаная да ўжывання ў Расіі (у неабавязковым парадку) законам ад 4 чэрвеня 1899, праект якога быў распрацаваны Д. І. Мендзялеевым, і ўведзеная ў якасці абавязковай дэкрэтам Часовага ўрада ад 30 красавіка 1917 году, а для СССР — пастановай СНК СССР ад 21 ліпеня 1925.
На аснове метрычнай сістэмы была распрацаваная і прынятая ў 1960 годзе XI Генеральнай канферэнцыяй па мерах і вагам Міжнародная сістэма адзінак ([СІ]). На працягу другой паловы XX стагоддзя большасць краін свету перайшло на сістэму СІ.
Канец XX стагоддзя — XXI стагоддзе
У 90-х гадах ХХ стагоддзя шырокае распаўсюджванне камп'ютарнай і бытавой тэхнікі з Азіі, у якіх адсутнічалі інструкцыі і надпісы на беларускай мове і іншых мовах былых сацкраін, але меліся на англійскай, прывяло да адціскання метрычнай сістэмы ў шэрагу кірункаў тэхнікі. Так, памеры кампакт-дыскаў, дыскет, цвёрдых дыскаў, дыяганалі манітораў і тэлевізараў, матрыц лічбавых фотаапаратаў у Беларусі звычайна паказваюцца ў цалях.
Да цяперашняга часу метрычная сістэма афіцыйна прынятая ва ўсіх дзяржавах свету, акрамя ЗША, Ліберыі і М'янмы (Бірмы). Апошняй краінай, якая завяршылі пераход да метрычнай сістэмы стала Ірландыя (2005 год). У Вялікабрытаніі і Сент-Люсіі працэс пераходу да СІ дагэтуль не скончаны. У Антыгуа і Гаяне фактычна гэты пераход далёкі ад завяршэння. Кітай, які завяршыў гэты пераход, тым не менш выкарыстоўвае для метрычных адзінак старажытнакітайскія назвы. У ЗША для выкарыстання ў навуцы і вырабу навуковых прыбораў прынятую сістэма СІ, для ўсіх астатніх абласцей — амерыканскі варыянт брытанскай сістэмы адзінак.
Метрычныя варыянты традыцыйных адзінак
Былі таксама спробы трохі змяніць традыцыйныя адзінкі так, каб суадносіны паміж імі і метрычнымі адзінкамі сталі прасцейшымі; гэта дазваляла таксама пазбавіцца ад неадназначнага азначэння шматлікіх традыцыйных адзінак. Напрыклад:
- метрычная тона (роўная 1000 кг)
- метрычны (роўная 0,2 г)
- метрычны (роўная 500 г)
- метрычны фут (роўная 300 мм)
- метрычная цаля (роўная 25 мм)
- метрычная конская сіла (роўная 75 кгс•м/с)
Частка гэтых адзінак прыжылася; у цяперашні час у Беларусі «тона», «карат» і «конская сіла» без удакладнення заўсёды пазначаюць метрычныя варыянты гэтых адзінак.
Гл. таксама
Спасылкі
- Кароткая гісторыя СІ (англ.)
- Імпэрскія і мэтрычныя аўтаматычныя пераўтварэньні
- NASA цалкам пераходзіць на мэтрычную сыстэму Архівавана 18 снежня 2007. (руск.) -2007
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Metrychnaya sistema agulnaya nazva mizhnarodnaj dzesyatkovaj sistemy adzinak zasnavanaj na vykarystanni metra i grama Na pracyagu dvuh aposhnih stagoddzyay isnavali roznyya varyyanty metrychnaj sistemy yakiya adroznivayucca vybaram asnoynyh adzinak U cyaperashni chas mizhnarodna pryznanaj z yaylyaecca sistema SI Pry nekatoryh adroznennyah u detalyah elementy sistemy adnolkavyya va ysim svece Metrychnyya adzinki shyroka vykarystoyvayucca pa ysim svece yak u navukovyh metah tak i y paysyadzyonnym zhycci Chyrvonym koleram adznachanyya regiyony yakiya ne vykarystoyvayuc metrychnuyu sistemu Asnoynae adroznenne metrychnaj sistemy ad uzhyvalnyh ranej skladaecca y vykarystanni sparadkavanaga naboru adzinak vymyarennya Dlya lyuboj fizichnaj velichyni isnue tolki adna galoynaya adzinka i nabor dzelnyh i kratnyh adzinak utvoranyh standartnym chynam z dapamogaj Tym samym uhilyaecca nyazruchnasc ad vykarystannya vyalikaj kolkasci roznyh adzinak takih napryklad yak calya futy mili i t d sa skladanymi pravilami peraytvarennya pamizh imi U metrychnaj sisteme peraytvarenne zvodzicca da mnozhannya abo dzyalennya na stupen liku geta znachyc da prostaj perastanovy koski y Pradprymalisya sproby yvyadzennya metrychnyh adzinak dlya vymyarennya chasu shlyaham dzyalennya sutak napryklad na milisutki i vugloy shlyaham dzyalennya abarachennya na 1000 miliabarachennyay albo na 400 graday ale yany ne meli pospehu U cyaperashni chas u sisteme SI vykarystoyvayucca sekundy dzelyacca na milisekundy i t p i radyyany GistoryyaMetrychnaya sistema vyrasla z pastanoy prynyatyh Nacyyanalnym shodam Francyi y 1791 i 1795 pry vyznachenni metra yak adnoj dzesyacimilyonnaj dzeli ychastku zyamnoga merydyyana ad Paynochnaga polyusa da ekvatara XIX stagoddze Dekretam vydadzenym 4 lipenya 1837 metrychnaya sistema byla abveshchanaya abavyazkovaj da yzhyvannya va ysih kamercyjnyh ugodah u Francyi Yana pastupova vycesnila myascovyya i nacyyanalnyya sistemy y inshyh krainah Eyropy i byla zakanadaycha pryznanaya yak dapushchalnaya y Vyalikabrytanii i ZShA Vyznachayuchy metr yak dzesyacimilyonnuyu dzel chverci zyamnoga merydyyana stvaralniki metrychnaj sistemy imknulisya damagchysya invaryyantnasci i dakladnaj uznaylyalnasci sistemy Za adzinku masy yany yzyali gram vyznachyyshy yago yak masu adnoj milyonnaj kubichnaga metra vady pry yoj maksimalnaj Dlya palyagchennya yzhyvannya novyh adzinak u paysyadzyonnaj praktycy byli stvoranyya metalichnyya etalony yakiya z maksimalnaj dakladnascyu prajgravayuc pakazanyya idealnyya aznachenni Kopiya etalona 1 kg zahoyvaecca y ZShA Neyzabave vysvyatlilasya shto metalichnyya etalony dayzhyni mozhna paraynoyvac adzin z adnym unosyachy znachna menshuyu hibnasc chym pry paraynanni lyuboga takoga etalona z chvercyu zyamnoga merydyyana Akramya tago stala yasna shto i dakladnasc paraynannya metalichnyh etalonay masy adzin z adnym znachna vyshej dakladnasci paraynannya lyuboga padobnaga etalona z masaj yakaya adpavyadae ab yomu vady U suvyazi z getym Mizhnarodnaya kamisiya pa metry y 1872 pastanavila prynyac za etalon dayzhyni arhiyny metr yaki zahoyvaecca y Paryzhy taki yaki yon yosc Taksama getak zha chalcy Kamisii prynyali za etalon masy arhiyny placina irydyyavy kilagram ulichvayuchy shto prostyya suadnosiny ustalyavanyya stvaralnikami metrychnaj sistemy pamizh adzinkaj vagi i adzinkaj ab yomu yyaylyaecca getym kilagramam z dakladnascyu dastatkovaj dlya zvychajnyh uzhyvannyay u pramyslovasci i gandlyu a dakladnyya navuki patrabuyuc ne y prostyh likavyh suadnosin padobnaga rodu a y maksimalna daskanalaga aznachennya getyh suadnosin 20 maya 1875 syamnaccac krain padpisali Metrychnuyu kanvencyyu i getaj damovaj byla ystalyavana pracedura kaardynacyi metralagichnyh etalonay dlya susvetnaj navukovaj supolnasci praz i Novaya mizhnarodnaya arganizacyya neadkladna zanyalasya raspracoykaj mizhnarodnyh etalonay dayzhyni i masy i peradachaj ih kopiyay usim krainam udzelnicam HH stagoddze Metrychnaya sistema mer byla dapushchanaya da yzhyvannya y Rasii u neabavyazkovym paradku zakonam ad 4 chervenya 1899 praekt yakoga byy raspracavany D I Mendzyaleevym i yvedzenaya y yakasci abavyazkovaj dekretam Chasovaga yrada ad 30 krasavika 1917 godu a dlya SSSR pastanovaj SNK SSSR ad 21 lipenya 1925 Na asnove metrychnaj sistemy byla raspracavanaya i prynyataya y 1960 godze XI Generalnaj kanferencyyaj pa merah i vagam Mizhnarodnaya sistema adzinak SI Na pracyagu drugoj palovy XX stagoddzya bolshasc krain svetu perajshlo na sistemu SI Kanec XX stagoddzya XXI stagoddze U 90 h gadah HH stagoddzya shyrokae raspaysyudzhvanne kamp yutarnaj i bytavoj tehniki z Azii u yakih adsutnichali instrukcyi i nadpisy na belaruskaj move i inshyh movah bylyh sackrain ale melisya na anglijskaj pryvyalo da adciskannya metrychnaj sistemy y sheragu kirunkay tehniki Tak pamery kampakt dyskay dysket cvyordyh dyskay dyyaganali manitoray i televizaray matryc lichbavyh fotaaparatay u Belarusi zvychajna pakazvayucca y calyah Da cyaperashnyaga chasu metrychnaya sistema aficyjna prynyataya va ysih dzyarzhavah svetu akramya ZShA Liberyi i M yanmy Birmy Aposhnyaj krainaj yakaya zavyarshyli perahod da metrychnaj sistemy stala Irlandyya 2005 god U Vyalikabrytanii i Sent Lyusii praces perahodu da SI dagetul ne skonchany U Antygua i Gayane faktychna gety perahod dalyoki ad zavyarshennya Kitaj yaki zavyarshyy gety perahod tym ne mensh vykarystoyvae dlya metrychnyh adzinak starazhytnakitajskiya nazvy U ZShA dlya vykarystannya y navucy i vyrabu navukovyh pryboray prynyatuyu sistema SI dlya ysih astatnih ablascej amerykanski varyyant brytanskaj sistemy adzinak Metrychnyya varyyanty tradycyjnyh adzinakByli taksama sproby trohi zmyanic tradycyjnyya adzinki tak kab suadnosiny pamizh imi i metrychnymi adzinkami stali prascejshymi geta dazvalyala taksama pazbavicca ad neadnaznachnaga aznachennya shmatlikih tradycyjnyh adzinak Napryklad metrychnaya tona roynaya 1000 kg metrychny roynaya 0 2 g metrychny roynaya 500 g metrychny fut roynaya 300 mm metrychnaya calya roynaya 25 mm metrychnaya konskaya sila roynaya 75 kgs m s Chastka getyh adzinak pryzhylasya u cyaperashni chas u Belarusi tona karat i konskaya sila bez udakladnennya zaysyody paznachayuc metrychnyya varyyanty getyh adzinak Gl taksamaSpasylkiKarotkaya gistoryya SI angl Imperskiya i metrychnyya aytamatychnyya peraytvarenni NASA calkam perahodzic na metrychnuyu systemu Arhivavana 18 snezhnya 2007 rusk 2007