Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Лівы (саманазва: līvlizt, латв. lībieši, аг.-усх.-слав.: либь) — малы фіна-ўгорскі народ, карэнныя жыхары Курляндыі. Агульная колькасць у Латвіі (згодна з перапісам 2011 г.) — 179 чал. У 2013 г. у Канадзе памёр апошні носьбіт ліўскай мовы.
| Лівы (līvlizt) | |
| Агульная колькасць | 400 |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Латвія: 179 чал. Расія: 64 чал. Эстонія: 5 чал. |
| Мова | ліўская |
| Рэлігія | лютэранства |
| Блізкія этнічныя групы | эстонцы, фіны, сету, вепсы |
Найбліжэйшыя сваякі ліваў — сучасныя эстонцы, з якімі лівы падтрымлівалі эканамічныя і культурныя сувязі да пачатку XX ст. Кантакты з эстонцамі бачныя і на ўзроўні мовы ліваў.
Нашчадкі старажытных ліваў у Латвіі — малалікая этнічная група, якая займае тэрыторыю галоўным чынам на ўзбярэжжы Балтыйскага мора, у межах Вентспілскага раёна. Паводле веравызнання лівы, у асноўным, з’яўляюцца пратэстантамі-лютэранамі.
У Латвіі лівы лічацца адным з двух аўтахтонных у краіне народаў разам з латышамі (латгальцы, хоць і маюць вельмі адметную латгальскую мову, уключаюцца ў склад латышоў). У прэамбуле Канстытуцыі (Сатвэрсмэ) Латвійскай Рэспублікі гаворыцца: «Латвійскую ідэнтычнасць ў еўрапейскай культурнай прасторы ад старажытнасці твораць латышскія і ліўскія традыцыі».
Тэрыторыя рассялення
Пачынаючы з III тысячагоддзя да н.э. лівы засялялі тэрыторыю сучаснай Латвіі, прыбыўшы на прыбалтыйскія землі з поўначы ці паўночнага ўсходу. Займалі землі, што прылягалі да Фінскага заліва, у басейнах рэк Даўгава і Гаўя, паўночную частку . Пазней лівы былі часткова выцеснены, часткова асіміляваны балцкімі плямёнамі.
Да канца I тысячагоддзя н.э. тэрыторыя рассялення ліваў, якія асіміляваліся куршамі і латгаламі, зменшылася. У IX—XII стст. лівы займалі землі на ўзбярэжжы Рыжскага заліва.
На поўначы Беларусі вядомыя адзінкавыя знаходкі жаночых упрыгажэнняў ліваў XII—XIII стст.: шкарлупкападобныя фібулы, бранзалеты, крыжападобныя шпількі і інш. (, , Полацк і інш.).
Менавіта ліўскае suž «воўк» з’яўляецца фанетычна найбліжэйшым словам з усёй фінскай лексікі (эстонскае suzi, фінскае susi) да першакрыніцы, ад якой пайшла назва дняпроўскай ракі Сож (Suž > Съжь > Сож). Узнікненне назвы адносяць да часоў балцка-фінскага ўзаемадзеяння ў рэгіёне сожскіх вярхоўяў, пачатак якога датуюць 4400—4200 гг. да н.э. Тады, у пачатку сярэдняга неаліту, на тэрыторыю протабалтаў (Нарвенская і Нёманская археалагічныя культуры) з паўночнага ўсходу насунулася фіна-вугорская па паходжанні археалагічная культура ямачна-грабенчатай керамікі.
Старажытная культура
Згодна з археолагамі, жылі ў паўзямлянкавых і наземных (аднакамерных зрубных) жытлах з ачагамі, радзей з печамі-каменкамі. Сярод помнікаў ліваў X — пачатку XII стст. гарадзішча і селішча Кентэскалнс — паселішча на месцы Рыгі, гарадзішча Айзкраўклэ, селішчы Кабэлэс, Саласпілс, Лаўкскола.
Асноўным заняткам старажытных ліваў было земляробства, значную ролю ў гаспадарчым жыцці адыгрывала рыбалоўства і бортніцтва, а таксама гандаль.
У IX—XII стст. адбываецца моцнае расслаенне ліваў з вылучэннем раннефеадальных вярхоў. Пра гэта сведчаць летапісныя крыніцы, якія згадваюць «князёў і старэйшын» ліваў (Каўпа, і інш.), а таксама археалагічныя матэрыялы (пахаванні з вялікай колькасцю прадметаў, што сведчаць пра высокі сацыяльны статус пахаваных, скарбы рэчаў з серабра).
У XI — пачатку XII стст. лівы плацілі даніну Полацкаму княству, але ў канцы XII ст. трапілі пад моцны нямецкі ўплыў. У 1205 г. значная частка ліўскага насельніцтва прымае ад немцаў хрысціянства. Нягледзячы на гэта, лівы працягваюць барацьбу супраць нямецкай прысутнасці, карыстаючыся дапамогаю латгалаў і палачанаў. У 1220-я гады лівы канчаткова падпарадкоўваюцца Ордэну Мечнікаў і пачынаюць браць удзел у ваенных кампаніях супраць эстаў, латгалаў, палачанаў і князёў паўночнай Русі. Пачынаючы з канца XIII ст. звестак пра ліваў у летапісах вельмі мала, яны ўсё больш асімілююцца.
Пахавальны абрад у ліваў — трупапалажэнне ў бескурганных (Айзкраўклэ, Саласпілс, Лаўкскола, Вампэніешы, Ідыпі) і курганных (Стэдэры, Чыекуры, Прыедэ) могільніках. Для наддзвінскіх ліваў характэрны бескурганныя могільнікі і курганы, а для ліваў, што жылі ў басейне Гаўі, толькі курганныя могільнікі. У склад пахавальнага інвентару абавязкова ўваходзілі гаршкі. У жаночых пахаваннях знойдзены авальныя (чарапахападобныя) фібулы, злучаныя нагруднымі ланцужкамі, шыйныя грўні, рознакаляровыя шкляныя пацеркі, бронзавыя бранзалеты і пярсцёнкі, жалезныя нажы ў похвах, у мужчынскіх — прадметы ўзбраення і бытавыя рэчы. Сустракаецца і трупаспаленне.
У культуры
Пачынальнік латышскай паэзіі (Мікеліс Крогзэміс), які паходзіў з «ліўскіх» краёў на латвійска-эстонскім памежы, прысвяціў лівам вершы «Думкі апошняга ліва каля вусця Салакі»:
Бывай, святая зямля, святыя пячоры,
Дзе бацькі насалоджваліся нябеснымі імгненнямі!
Бывай, Салаца, якая маіх братоў
У калысках хваляў гушкала!
Бывай, старое белае Лайміна мора,
Якое вучыла бацькоў свабодзе.
(…)
Няхай несмяротны латыш, наш брат,
Яшчэ тысячу гадоў завіхаецца наўкола цябе.
Няхай ён згадвае нас, каторыя спяць у цемры,
Калі робіць слаўныя справы пад сонцам.
І пакуль ён жыве на балтыйскіх берагах,
Мы таксама разам з ім працягнем жыць.
Да ліваў сябе залічаюць заснавальнікі этна-культурнага фалькларысцкага руху ў Латвіі — сям’я Сталтаў (Дайніс і Хэлмі), якія ў 1976 годзе стварылі фальклорны гурт Skandinieki (Скандыніекі). За нашчадкаў ліваў лічаць сябе таксама ўдзельнікі вядомага ў Латвіі сямейнага музычнага фальклорнага гурта Delve (Дэлвэ).
Ліўская ідэнтычнасць, што схіляе да асобнасці, ускосна дапамагае фалькларыстам трымацца этна-каштоўнасцяў і ў сучасных умовах глабалізацыі.
У складзе Латвійскага ўніверсітэта ад 2018 года дзейнічае навуковая ўстанова «Ліўскі інстытут». У студзені 2023 года ў Латвіі была ўсталяваная першая двухмоўная, латышска-ліўская шыльда на ўездзе ў Талсінскі край (адміністрацыйная адзінка ў складзе Латвіі).
Сцягам сучаснага ліўскага руху лічыцца зялёна-бела-сіні.
Зноскі
- Death of a language: last ever speaker of Livonian passes away aged 103
- [1]
- В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 208.
- A. Girininkas. Baltų kultūros ištakos II. Klaipėda, 2011. С. 102—107.
- Думкі апошняга ліва ля вусця Салакі
- Сайт Ліўскага інстытута
Літаратура
- Дучыц, Л. У. Лівы / Л. У. Дучыц // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 2: Л — Я. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2009. — 492, [1] c. — С. 14. — ISBN 978-985-11-0354-2.
- Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 118
- История Латвийской ССР, Рига, 1952.
- Alenius K. Viron, Latvian ja Liettuan historia. — Jyväskylä 2000, Gummerus Kirjapaino Oy, ISBN 951-796-216-9
Спасылкі
- Інфармацыя пра ліваў (лат.)
- Ліўскія блогі(недаступная спасылка) (лат.)
- Віртуальная Лівонія (лат.)
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Livy samanazva livlizt latv libiesi ag ush slav lib maly fina ygorski narod karennyya zhyhary Kurlyandyi Agulnaya kolkasc u Latvii zgodna z perapisam 2011 g 179 chal U 2013 g u Kanadze pamyor aposhni nosbit liyskaj movy Livy livlizt Agulnaya kolkasc 400Regiyony prazhyvannya Latviya 179 chal Rasiya 64 chal Estoniya 5 chal Mova liyskayaReligiya lyuteranstvaBlizkiya etnichnyya grupy estoncy finy setu vepsy Najblizhejshyya svayaki livay suchasnyya estoncy z yakimi livy padtrymlivali ekanamichnyya i kulturnyya suvyazi da pachatku XX st Kantakty z estoncami bachnyya i na yzroyni movy livay Nashchadki starazhytnyh livay u Latvii malalikaya etnichnaya grupa yakaya zajmae terytoryyu galoynym chynam na yzbyarezhzhy Baltyjskaga mora u mezhah Ventspilskaga rayona Pavodle veravyznannya livy u asnoynym z yaylyayucca pratestantami lyuteranami U Latvii livy lichacca adnym z dvuh aytahtonnyh u kraine naroday razam z latyshami latgalcy hoc i mayuc velmi admetnuyu latgalskuyu movu uklyuchayucca y sklad latyshoy U preambule Kanstytucyi Satversme Latvijskaj Respubliki gavorycca Latvijskuyu identychnasc y eyrapejskaj kulturnaj prastory ad starazhytnasci tvorac latyshskiya i liyskiya tradycyi Terytoryya rassyalennyaPachynayuchy z III tysyachagoddzya da n e livy zasyalyali terytoryyu suchasnaj Latvii prybyyshy na prybaltyjskiya zemli z poynachy ci paynochnaga yshodu Zajmali zemli shto prylyagali da Finskaga zaliva u basejnah rek Daygava i Gayya paynochnuyu chastku Paznej livy byli chastkova vycesneny chastkova asimilyavany balckimi plyamyonami Da kanca I tysyachagoddzya n e terytoryya rassyalennya livay yakiya asimilyavalisya kurshami i latgalami zmenshylasya U IX XII stst livy zajmali zemli na yzbyarezhzhy Ryzhskaga zaliva Na poynachy Belarusi vyadomyya adzinkavyya znahodki zhanochyh uprygazhennyay livay XII XIII stst shkarlupkapadobnyya fibuly branzalety kryzhapadobnyya shpilki i insh Polack i insh Menavita liyskae suz voyk z yaylyaecca fanetychna najblizhejshym slovam z usyoj finskaj leksiki estonskae suzi finskae susi da pershakrynicy ad yakoj pajshla nazva dnyaproyskaj raki Sozh Suz gt Szh gt Sozh Uzniknenne nazvy adnosyac da chasoy balcka finskaga yzaemadzeyannya y regiyone sozhskih vyarhoyyay pachatak yakoga datuyuc 4400 4200 gg da n e Tady u pachatku syarednyaga nealitu na terytoryyu protabaltay Narvenskaya i Nyomanskaya arhealagichnyya kultury z paynochnaga yshodu nasunulasya fina vugorskaya pa pahodzhanni arhealagichnaya kultura yamachna grabenchataj keramiki Starazhytnaya kulturaGistarychnae ybranne livay Zgodna z arheolagami zhyli y payzyamlyankavyh i nazemnyh adnakamernyh zrubnyh zhytlah z achagami radzej z pechami kamenkami Syarod pomnikay livay X pachatku XII stst garadzishcha i selishcha Kenteskalns paselishcha na mescy Rygi garadzishcha Ajzkraykle selishchy Kabeles Salaspils Laykskola Asnoynym zanyatkam starazhytnyh livay bylo zemlyarobstva znachnuyu rolyu y gaspadarchym zhycci adygryvala rybaloystva i bortnictva a taksama gandal U IX XII stst adbyvaecca mocnae rasslaenne livay z vyluchennem rannefeadalnyh vyarhoy Pra geta svedchac letapisnyya krynicy yakiya zgadvayuc knyazyoy i starejshyn livay Kaypa i insh a taksama arhealagichnyya materyyaly pahavanni z vyalikaj kolkascyu pradmetay shto svedchac pra vysoki sacyyalny status pahavanyh skarby rechay z serabra U XI pachatku XII stst livy placili daninu Polackamu knyastvu ale y kancy XII st trapili pad mocny nyamecki yplyy U 1205 g znachnaya chastka liyskaga naselnictva prymae ad nemcay hrysciyanstva Nyagledzyachy na geta livy pracyagvayuc baracbu suprac nyameckaj prysutnasci karystayuchysya dapamogayu latgalay i palachanay U 1220 ya gady livy kanchatkova padparadkoyvayucca Ordenu Mechnikay i pachynayuc brac udzel u vaennyh kampaniyah suprac estay latgalay palachanay i knyazyoy paynochnaj Rusi Pachynayuchy z kanca XIII st zvestak pra livay u letapisah velmi mala yany ysyo bolsh asimilyuyucca Pahavalny abrad u livay trupapalazhenne y beskurgannyh Ajzkraykle Salaspils Laykskola Vampenieshy Idypi i kurgannyh Stedery Chyekury Pryede mogilnikah Dlya naddzvinskih livay harakterny beskurgannyya mogilniki i kurgany a dlya livay shto zhyli y basejne Gayi tolki kurgannyya mogilniki U sklad pahavalnaga inventaru abavyazkova yvahodzili garshki U zhanochyh pahavannyah znojdzeny avalnyya charapahapadobnyya fibuly zluchanyya nagrudnymi lancuzhkami shyjnyya gryni roznakalyarovyya shklyanyya pacerki bronzavyya branzalety i pyarscyonki zhaleznyya nazhy y pohvah u muzhchynskih pradmety yzbraennya i bytavyya rechy Sustrakaecca i trupaspalenne U kulturyRaka Salaca na latvijskaj poynachy Pachynalnik latyshskaj paezii Mikelis Krogzemis yaki pahodziy z liyskih krayoy na latvijska estonskim pamezhy prysvyaciy livam vershy Dumki aposhnyaga liva kalya vuscya Salaki Byvaj svyataya zyamlya svyatyya pyachory Dze backi nasalodzhvalisya nyabesnymi imgnennyami Byvaj Salaca yakaya maih bratoy U kalyskah hvalyay gushkala Byvaj staroe belae Lajmina mora Yakoe vuchyla backoy svabodze Nyahaj nesmyarotny latysh nash brat Yashche tysyachu gadoy zavihaecca naykola cyabe Nyahaj yon zgadvae nas katoryya spyac u cemry Kali robic slaynyya spravy pad soncam I pakul yon zhyve na baltyjskih beragah My taksama razam z im pracyagnem zhyc Prezident Latvii E Levits z uradoycami Talsinskaga samakiravannya i pradstaynikami liyskaj etna kulturnaj supolnasci na fone shyldy z dvuhmoynym latyshska liyskim nadpisam Da livay syabe zalichayuc zasnavalniki etna kulturnaga falklarysckaga ruhu y Latvii syam ya Staltay Dajnis i Helmi yakiya y 1976 godze stvaryli falklorny gurt Skandinieki Skandynieki Za nashchadkay livay lichac syabe taksama ydzelniki vyadomaga y Latvii syamejnaga muzychnaga falklornaga gurta Delve Delve Liyskaya identychnasc shto shilyae da asobnasci uskosna dapamagae falklarystam trymacca etna kashtoynascyay i y suchasnyh umovah glabalizacyi U skladze Latvijskaga yniversiteta ad 2018 goda dzejnichae navukovaya ystanova Liyski instytut U studzeni 2023 goda y Latvii byla ystalyavanaya pershaya dvuhmoynaya latyshska liyskaya shylda na yezdze y Talsinski kraj administracyjnaya adzinka y skladze Latvii Scyagam suchasnaga liyskaga ruhu lichycca zyalyona bela sini ZnoskiDeath of a language last ever speaker of Livonian passes away aged 103 1 V N Toporov O N Trubachev Lingvisticheskij analiz gidronimov Verhnego Podneprovya Moskva 1962 S 208 A Girininkas Baltu kulturos istakos II Klaipeda 2011 S 102 107 Dumki aposhnyaga liva lya vuscya Salaki Sajt Liyskaga instytutaLitaraturaDuchyc L U Livy L U Duchyc Arhealogiya Belarusi encyklapedyya u 2 t sklad Yu U Kalasoyski redkal T U Byalova gal red i insh T 2 L Ya Mn Belaruskaya Encyklapedyya 2009 492 1 c S 14 ISBN 978 985 11 0354 2 Narody Rossii zhivopisnyj albom Sankt Peterburg tipografiya Tovarishestva Obshestvennaya Polza 3 dekabrya 1877 st 118 Istoriya Latvijskoj SSR Riga 1952 Alenius K Viron Latvian ja Liettuan historia Jyvaskyla 2000 Gummerus Kirjapaino Oy ISBN 951 796 216 9SpasylkiInfarmacyya pra livay lat Liyskiya blogi nedastupnaya spasylka lat Virtualnaya Livoniya lat