Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жамойцкая мова (альбо жмудзі́нская), у сучаснай лінгвістыцы часцей за ўсё разглядаецца як дыялект літоўскай мовы. Мова, на якой размаўляюць жамойты — этнаграфічная супольнасць літоўцаў нароўні з аўкштайтамі, дзукамі і судувамі, якая пражывае ў Жамойці.
| Жамойцкая мова | |
|---|---|
| Саманазва | žemaitiu kalba |
| Краіны | Літва |
| Рэгіёны | Жамойць |
| Агульная колькасць носьбітаў | ~500,000 |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
| |
| Пісьменнасць | лацінка |
| Моўныя коды | |
| (ISO 639-1) | — |
| (ISO 639-2) | — |
| (ISO 639-3) | sgs |
| Ethnologue | sgs |
| IETF | sgs |
| Glottolog | samo1265 |
 Вікіпедыя на гэтай мове | |
Па прычыне таго, што жамойцкая мова сучаснымі лінгвістамі лічыцца за дыялект, перапісы насельніцтва не даюць дакладнай лічбы колькасці носьбітаў гэтай мовы. Па некаторых дадзеных, носьбітаў жамойцкай мовы налічваецца прыкладна 500 тысяч чалавек.
Гісторыя
На думку літоўскага лінгвіста Зігмаса Зінкявічуса жамойцкая гаворка (мова), якая зараз часцей разглядаецца як дыялект сучаснай літоўскай мовы, склалася галоўным чынам на аснове гаворак куршаў.
На думку ж рускіх даследчыкаў Валянціна Сядова і жамойцкая гаворка (мова) склалася на аснове гаворак старажытных жамойтаў і часткова куршаў. Гаворка старажытных жамойтаў была адной з гаворак тагачаснага ўсходнебалтыйскага кластару. Спачатку мова жамойтаў была вельмі блізкай да і да XIII ст. развівалася самастойна.
Пасля вайны Вітаўта з Тэўтонскім ордэнам Жамойць канчаткова ўмацавалася як частка ВКЛ (Жамойцкае староства і Жамойцкае біскупства). На гэты час прыпадае этап актыўнага кантактавання жамойтаў з аўкштайтамі. У гэтыя ж часы жамойты канчаткова асімілявалі куршаў, якія жылі ў раёне сучаснага горада Клайпеда. У XV с. жамойты асімілявалі паўднёвых земгалаў. На гэтыя часы прыпадае актыўны ўплыў аўкштайцкай гаворкі (будучы літаратурны стандарт літоўскай мовы), у выніку чаго жамойцкая губляе некаторыя агульныя рысы з мовай земгалаў.
Трэба адзначыць, што ў мінулым тэрыторыя, якая дэкларавалася як тэрыторыя пражывання жамойтаў (вышэйазначанае Жамойцкае староства), была большай, чым сучасны літоўскі этнакультурны рэгіён Жамойць, таму гэта дае падставы вылучаць гіпотэзу аб тым, што аўкштайцкая гаворка зрабіла значны ўплыў на жамойцкую мову, скараціўшы арэал распаўсюджванню жамойцкай гаворкі (мовы) дзякуючы магчымай асіміляцыі жамойтаў[крыніца?].
На жамойцкай гаворцы (мове) шырока пісаліся творы ў XIX ст. у часы т.зв. : творы , Сіманаса Даўкантаса, і іншых асоб. Вядомымі ўзорамі лічацца паэма «Бірута» , «Шэсць казак» Сіманаса Станявічуса, «Звычаі старажытных літоўцаў, аўкштайтаў і жамойтаў» (1845) Сіманаса Даўкантаса.
У пачатку XX ст. аформіўся асобны літаратурны стандарт жамойцкай гаворкі (мовы), які мае ўласны алфавіт на лацінскай аснове.
Характарыстыка мовы
Асноўныя адрозненні ад літоўскай мовы
- Замест літоўскага č', dž' выступае t, d: jаučiai — jаute (быкі)
- Замест літоўскага іе выступае еі або і: pіenas — pіns, pеins (малако)
- Замест літоўскага uo выступае u або ou: duona — duna, douna (хлеб)
- Выпадзенне ёту ў складах ai, ei
- Пераход е, о ў ie, uo
- Адрозненні канчаткаў прыметнікаў і дзеясловаў
- Захаванне дваістага ліку
- Адсутнасць асіміляцыі зычных па мяккасці і іх памякчэння перад галоснымі пярэдняга шэрагу
- Моцнае скарачэнне альбо ўвогуле выпадзенне галосных: vуras — virs (мужчына)
- Частковае захаванне назаляваных галосных у выпадках, дзе яны зніклі ў літоўскай: kąsti — kаⁿcti (кусаць)
Пісьмовасць
Жамойкую мову не абмінула прымусовая кірылізацыя (гл. артыкул «Кніганошы»). З XX стагоддзя з'явіўся асобны жамойцкі алфавіт, які з'яўляецца своеасаблівым гібрыдам літоўскага і латышскага алфавіту. Ад літоўскай мовы жамойцкая пераняла літару Ėė, ад латышскае — літары з макронамі (Āā, Ēē, Īī, Ōō, Ūū). Адметнай жамойцкай літарай з'яўляецца літара «Ėė доўгае» (жамойцк. ėlguojė ė̄) — Ė̄ė̄. Адсутнічаюць літары Ąą, Ęę, Įį, Ųų.
Сучасны выгляд жамойцкага алфавіта.
| А а | Ā ā | B b | C c | Č č | D d | E e | Ē ē |
| Ė ė | Ė̄ ė̄ | F f | G g | H h | I i | Ī ī | J j |
| K k | L l | M m | N n | O o | Ō ō | P p | R r |
| S s | Š š | T t | U u | Ū ū | V v | Z z | Ž ž |
Дыялекты
У жамойцкім дыялекце выдзяляецца тры групы гаворак, якія падзяляюцца па крытэрыі вымаўлення аўкштайцкіх дыфтангоідаў uo, ie.
- Заходнежамойцкая — была распаўсюджана ў Клайпедскім краі ў тыя часы, калі ім валодала Германія, частка носьбітаў пражывала на поўначы сучаснае Калінінградскай вобласці. У 1945 годзе ўсе носьбіты разам з немцамі былі эвакуіраваны ў Германію, дзе дыялект забыўся праз змяшаныя шлюбы і вялікае нямецкамоўнае атачэнне. Склаўся ў выніку заселення жамойтамі зямель прускага племені скалваў. Вымаўленне: uo, ie > o, ei
- Паўночнажамойцкая — распаўсюджаная на крайнім паўночным усходзе Літвы (вакольцы Цяльшая і Крацінгі). Падзяляецца на адпаведныя гаворкі. Вымаўленне: uo, ie > ou, ei
- Паўднёважамойцкая — распаўсюджаная ў раёне Варняя і Расейняя. Вымаўленне: uo, ie > i, u.
Грамадскае жыццё
У 1988 годзе ўтворана Жамойцкая культурная асацыяцыя, якая з 1993 года выдае часопіс Žemaičių žemė. Па-жамойцку вядзецца радыёвяшчанне, існуе рух за афіцыйнае прызнанне мовы і наданне ёй афіцыйнага статусу ў Жамойці. Мова не прызнаная ў сучаснай Літве асобнай мовай. Мова не мае сацыяльнага прэстыжу і большасць жамойтаў ужывае літаратурную літоўскую.
Зноскі
- Kompiuterinis žodynas „Lietuvių tarmės. I dalis" Žmogaus gyvenamosios aplinkos ir pastatų pavadinimai Архівавана 17 чэрвеня 2012. (літ.)
- Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы... С. 129; Языки мира: Балтийские языки. — Москва, 2006. — С. 146—147.
- Языки мира: Балтийские языки. — Москва, 2006. — С. 146—147.
Літаратура
- Амбразас, В. Литовский язык / В. Амбразас, В. Вайткявичюте, А. Валяцкене и др. — В кн.: Языки народов СССР. — Москва : АН СССР, 1966. — Т. I.
- Балтийские языки в настоящем и прошлом / АН ЛатвССР, Ин-т языка и литературы ; ред. А. Блинкена. — Рига : Зинатие, 1985. — 249 с.
- Зинкявичюс, З. К вопросу о происхождении жемайтского диалекта / З. Зинкявичюс // Балто-славянские исследования. 1982. — Москва : Наука, 1983. — С. 113—119.
- Зинкявичюс, З. Литовская диалектология / З. Зинкявичюс. — Вильнюс : Минтис, 1966. — 542 с.
- Зинкявичюс, З. Откуда родом литовцы / З. Зинкявичюс, , Г. Чеснис. — Вильнюс : Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. — 144 с.
- Молчанова, А.А. Балтийские славяне и северо-западная Русь в раннем средневековье / А.А. Молчанова. — Москва : Московский педагогический государственный университет, 2007. — 279 с.
- Языки мира: Балтийские языки / РАН. Ин-т языкознания; Ред. кол.: В.Н. Топоров, М.В. Завьялова, А.А. Кибрик и др. — Москва : Academia, 2006. — 224 с.
- ENCYCLOPEDIA LITUANICA I—VI. Boston, 1970—1978.
- Gertrud Bense u.a.: Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. Mayer Verlag GmbH, Jena/Erlangen (1994), ISBN 3925978380
- Jähnert, Katrin. Litauisch — Wort für Wort. REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, Bielefeld (2003), ISBN 3-89416-244-9
- Križinauskas, J.A. Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch / J.A. Križinauskas. — Vilnius : TEV Verlag, 2003. ISBN 9986-546-94-X
- Lietuvių kalbos žodynas, t. 1-8, Vilnius, 1941-1970.
- Lietuvių kalbos gramatika, t. 1-2, Vilnius, 1965-1971.
- Schleicher, August. Handbuch der litauischen Sprache. — Bde. — 1856/1857.
- Zinkevičius, Z. Lietuvių dialektologija, Vilnius, 1966.
- Zinkevičius, Z. Lietuvių kalbos dialektologija. Vilnius, 1994
- Zinkevičius, Z. Lietuviu kalbos istorija / Z. Zinkevičius; Rec. V. Ambrazas. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1994. — 394 p.
- Zinkevičius, Z. Lietuviu kalbos istorija : rodykles ir bibliogr. / Z. Zinkevičius. — T.6, Lietuviu kalba naujaisiais laikais. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1995. — 374 p.
- Zinkevičius, Z. The history of the Lithuanian language / Z. Zinkevičius ; Inst. of Lithuanian lang.; Ed. R. Bendes. — Vilnius : Mokslo ir encikl. l-kla, 1996. — 333 p.
- Kazlauskas, J. Lietuvių kalbos istorinė gramatika, Vilnius, 1968.
- Dabartinės lietuvių kalbos žodynas, Vilnius, 1972.
Спасылкі
- Žemaičių Patarmės, Rašybos Pagrindai Архівавана 21 лістапада 2019. — падрабязная інфармацыя аб мове (літ.).
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Zhamojckaya mova albo zhmudzi nskaya u suchasnaj lingvistycy chascej za ysyo razglyadaecca yak dyyalekt litoyskaj movy Mova na yakoj razmaylyayuc zhamojty etnagrafichnaya supolnasc litoycay naroyni z aykshtajtami dzukami i suduvami yakaya prazhyvae y Zhamojci Zhamojckaya movaSamanazva zemaitiu kalbaKrainy LitvaRegiyony ZhamojcAgulnaya kolkasc nosbitay 500 000KlasifikacyyaKategoryya Movy EyraziiIndaeyrapejskaya syam ya Baltyjskaya galinaUshodnebaltyjskaya grupa dd Pismennasc lacinkaMoynyya kodyISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 sgsEthnologue sgsIETF sgsGlottolog samo1265Vikipedyya na getaj move Pa prychyne tago shto zhamojckaya mova suchasnymi lingvistami lichycca za dyyalekt perapisy naselnictva ne dayuc dakladnaj lichby kolkasci nosbitay getaj movy Pa nekatoryh dadzenyh nosbitay zhamojckaj movy nalichvaecca prykladna 500 tysyach chalavek GistoryyaNa dumku litoyskaga lingvista Zigmasa Zinkyavichusa zhamojckaya gavorka mova yakaya zaraz chascej razglyadaecca yak dyyalekt suchasnaj litoyskaj movy sklalasya galoynym chynam na asnove gavorak kurshay Na dumku zh ruskih dasledchykay Valyancina Syadova i zhamojckaya gavorka mova sklalasya na asnove gavorak starazhytnyh zhamojtay i chastkova kurshay Gavorka starazhytnyh zhamojtay byla adnoj z gavorak tagachasnaga yshodnebaltyjskaga klastaru Spachatku mova zhamojtay byla velmi blizkaj da i da XIII st razvivalasya samastojna Paslya vajny Vitayta z Teytonskim ordenam Zhamojc kanchatkova ymacavalasya yak chastka VKL Zhamojckae starostva i Zhamojckae biskupstva Na gety chas prypadae etap aktyynaga kantaktavannya zhamojtay z aykshtajtami U getyya zh chasy zhamojty kanchatkova asimilyavali kurshay yakiya zhyli y rayone suchasnaga gorada Klajpeda U XV s zhamojty asimilyavali paydnyovyh zemgalay Na getyya chasy prypadae aktyyny yplyy aykshtajckaj gavorki buduchy litaraturny standart litoyskaj movy u vyniku chago zhamojckaya gublyae nekatoryya agulnyya rysy z movaj zemgalay Treba adznachyc shto y minulym terytoryya yakaya deklaravalasya yak terytoryya prazhyvannya zhamojtay vyshejaznachanae Zhamojckae starostva byla bolshaj chym suchasny litoyski etnakulturny regiyon Zhamojc tamu geta dae padstavy vyluchac gipotezu ab tym shto aykshtajckaya gavorka zrabila znachny yplyy na zhamojckuyu movu skaraciyshy areal raspaysyudzhvannyu zhamojckaj gavorki movy dzyakuyuchy magchymaj asimilyacyi zhamojtay krynica Na zhamojckaj gavorcy move shyroka pisalisya tvory y XIX st u chasy t zv tvory Simanasa Daykantasa i inshyh asob Vyadomymi yzorami lichacca paema Biruta Shesc kazak Simanasa Stanyavichusa Zvychai starazhytnyh litoycay aykshtajtay i zhamojtay 1845 Simanasa Daykantasa U pachatku XX st aformiysya asobny litaraturny standart zhamojckaj gavorki movy yaki mae ylasny alfavit na lacinskaj asnove Haraktarystyka movyAsnoynyya adroznenni ad litoyskaj movy Zamest litoyskaga c dz vystupae t d jauciai jaute byki Zamest litoyskaga ie vystupae ei abo i pienas pins peins malako Zamest litoyskaga uo vystupae u abo ou duona duna douna hleb Vypadzenne yotu y skladah ai ei Perahod e o y ie uo Adroznenni kanchatkay prymetnikay i dzeyaslovay Zahavanne dvaistaga liku Adsutnasc asimilyacyi zychnyh pa myakkasci i ih pamyakchennya perad galosnymi pyarednyaga sheragu Mocnae skarachenne albo yvogule vypadzenne galosnyh vuras virs muzhchyna Chastkovae zahavanne nazalyavanyh galosnyh u vypadkah dze yany znikli y litoyskaj kasti kaⁿcti kusac Pismovasc Doygae Ėe Zhamojkuyu movu ne abminula prymusovaya kirylizacyya gl artykul Kniganoshy Z XX stagoddzya z yaviysya asobny zhamojcki alfavit yaki z yaylyaecca svoeasablivym gibrydam litoyskaga i latyshskaga alfavitu Ad litoyskaj movy zhamojckaya peranyala litaru Ėe ad latyshskae litary z makronami Aa Ee ii Ōō uu Admetnaj zhamojckaj litaraj z yaylyaecca litara Ėe doygae zhamojck elguoje e Ė e Adsutnichayuc litary Aa ee Įį Ųu Suchasny vyglyad zhamojckaga alfavita A a A a B b C c C c D d E e E eĖ e Ė e F f G g H h I i i i J jK k L l M m N n O o Ō ō P p R rS s S s T t U u u u V v Z z Z zDyyalekty U zhamojckim dyyalekce vydzyalyaecca try grupy gavorak yakiya padzyalyayucca pa kryteryi vymaylennya aykshtajckih dyftangoiday uo ie Zahodnezhamojckaya byla raspaysyudzhana y Klajpedskim krai y tyya chasy kali im valodala Germaniya chastka nosbitay prazhyvala na poynachy suchasnae Kaliningradskaj voblasci U 1945 godze yse nosbity razam z nemcami byli evakuiravany y Germaniyu dze dyyalekt zabyysya praz zmyashanyya shlyuby i vyalikae nyameckamoynae atachenne Sklaysya y vyniku zaselennya zhamojtami zyamel pruskaga plemeni skalvay Vymaylenne uo ie gt o ei Paynochnazhamojckaya raspaysyudzhanaya na krajnim paynochnym ushodze Litvy vakolcy Cyalshaya i Kracingi Padzyalyaecca na adpavednyya gavorki Vymaylenne uo ie gt ou ei Paydnyovazhamojckaya raspaysyudzhanaya y rayone Varnyaya i Rasejnyaya Vymaylenne uo ie gt i u Gramadskae zhyccyoU 1988 godze ytvorana Zhamojckaya kulturnaya asacyyacyya yakaya z 1993 goda vydae chasopis Zemaiciu zeme Pa zhamojcku vyadzecca radyyovyashchanne isnue ruh za aficyjnae pryznanne movy i nadanne yoj aficyjnaga statusu y Zhamojci Mova ne pryznanaya y suchasnaj Litve asobnaj movaj Mova ne mae sacyyalnaga prestyzhu i bolshasc zhamojtay uzhyvae litaraturnuyu litoyskuyu ZnoskiKompiuterinis zodynas Lietuviu tarmes I dalis Zmogaus gyvenamosios aplinkos ir pastatu pavadinimai Arhivavana 17 chervenya 2012 lit Zinkyavichyus Z Otkuda rodom litovcy S 129 Yazyki mira Baltijskie yazyki Moskva 2006 S 146 147 Yazyki mira Baltijskie yazyki Moskva 2006 S 146 147 LitaraturaAmbrazas V Litovskij yazyk V Ambrazas V Vajtkyavichyute A Valyackene i dr V kn Yazyki narodov SSSR Moskva AN SSSR 1966 T I Baltijskie yazyki v nastoyashem i proshlom AN LatvSSR In t yazyka i literatury red A Blinkena Riga Zinatie 1985 249 s Zinkyavichyus Z K voprosu o proishozhdenii zhemajtskogo dialekta Z Zinkyavichyus Balto slavyanskie issledovaniya 1982 Moskva Nauka 1983 S 113 119 Zinkyavichyus Z Litovskaya dialektologiya Z Zinkyavichyus Vilnyus Mintis 1966 542 s Zinkyavichyus Z Otkuda rodom litovcy Z Zinkyavichyus G Chesnis Vilnyus Mokslo ir enciklopediju leidybos institutas 2006 144 s Molchanova A A Baltijskie slavyane i severo zapadnaya Rus v rannem srednevekove A A Molchanova Moskva Moskovskij pedagogicheskij gosudarstvennyj universitet 2007 279 s Yazyki mira Baltijskie yazyki RAN In t yazykoznaniya Red kol V N Toporov M V Zavyalova A A Kibrik i dr Moskva Academia 2006 224 s ENCYCLOPEDIA LITUANICA I VI Boston 1970 1978 Gertrud Bense u a Deutsch litauische Kulturbeziehungen Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich Schiller Universitat Jena Mayer Verlag GmbH Jena Erlangen 1994 ISBN 3925978380 Jahnert Katrin Litauisch Wort fur Wort REISE KNOW HOW Verlag Peter Rump GmbH Bielefeld 2003 ISBN 3 89416 244 9 Krizinauskas J A Vokieciu lietuviu lietuviu vokieciu kalbu zodynas Deutsch litauisches litauisch deutsches Worterbuch J A Krizinauskas Vilnius TEV Verlag 2003 ISBN 9986 546 94 X Lietuviu kalbos zodynas t 1 8 Vilnius 1941 1970 Lietuviu kalbos gramatika t 1 2 Vilnius 1965 1971 Schleicher August Handbuch der litauischen Sprache Bde 1856 1857 Zinkevicius Z Lietuviu dialektologija Vilnius 1966 Zinkevicius Z Lietuviu kalbos dialektologija Vilnius 1994 Zinkevicius Z Lietuviu kalbos istorija Z Zinkevicius Rec V Ambrazas T 6 Lietuviu kalba naujaisiais laikais Vilnius Mokslo ir encikl l kla 1994 394 p Zinkevicius Z Lietuviu kalbos istorija rodykles ir bibliogr Z Zinkevicius T 6 Lietuviu kalba naujaisiais laikais Vilnius Mokslo ir encikl l kla 1995 374 p Zinkevicius Z The history of the Lithuanian language Z Zinkevicius Inst of Lithuanian lang Ed R Bendes Vilnius Mokslo ir encikl l kla 1996 333 p Kazlauskas J Lietuviu kalbos istorine gramatika Vilnius 1968 Dabartines lietuviu kalbos zodynas Vilnius 1972 SpasylkiVikipedyya mae razdzel napisany zhamojckaj movaj Zemaiciu Patarmes Rasybos Pagrindai Arhivavana 21 listapada 2019 padrabyaznaya infarmacyya ab move lit