Мікала́й II Алякса́ндравіч (6 (18) мая 1868, Царскае Сяло — 17 ліпеня 1918, Екацярынбург) — апошні імператар Расійскай імперыі (з 20 кастрычніка (1 лістапада) 1894 па 2 (15) сакавіка 1917), сын імператара Аляксандра III і Марыі Фёдараўны.
Мікалай II | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
руск.: Николай II Александрович | |||||||
| |||||||
Каранацыя | 14 (26) мая 1896 | ||||||
Папярэднік | Аляксандр III | ||||||
Пераемнік | тытул скасаваны | ||||||
| |||||||
Папярэднік | Аляксандр III | ||||||
Пераемнік | тытул скасаваны | ||||||
| |||||||
Папярэднік | Аляксандр III | ||||||
Пераемнік | тытул скасаваны | ||||||
Нараджэнне | 18 мая 1868
| ||||||
Смерць | 17 ліпеня 1918(50 гадоў)
| ||||||
Месца пахавання |
| ||||||
Род | Гальштэйн-Готарп-Раманавы[d] | ||||||
Імя пры нараджэнні | руск.: Николай Александрович | ||||||
Бацька | Аляксандр III, імператар расійскі | ||||||
Маці | Марыя Фёдараўна | ||||||
Жонка | Аляксандра Фёдараўна[…] | ||||||
Дзеці | Вольга Мікалаеўна, Таццяна Мікалаеўна, Марыя Мікалаеўна, Анастасія Мікалаеўна і Аляксей Мікалаевіч | ||||||
Веравызнанне | РПЦ і праваслаўе | ||||||
Аўтограф | |||||||
Манаграма | |||||||
Прыналежнасць | Расійская імперыя | ||||||
Род войскаў | Руская імператарская армія | ||||||
Званне | палкоўнік | ||||||
Бітвы | |||||||
Узнагароды | | ||||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Царстваванне Мікалая II было адзначана эканамічным развіццём Расіі і адначасова ўзростам у ёй сацыяльна-палітычных супярэчнасцей, рэвалюцыйнага руху, што выліўся ў рэвалюцыю 1905—1907 гадоў і Лютаўскую рэвалюцыю 1917 года; у знешняй палітыцы — экспансіяй на Далёкім Усходзе, вайной з Японіяй, а таксама ўдзелам Расіі ў ваенных блоках еўрапейскіх дзяржаў і Першай сусветнай вайне.
Мікалай II адрокся ад прастола падчас Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года і знаходзіўся разам з сям’ёй пад хатнім арыштам у царскасельскім палацы. Улетку 1917 года паводле рашэння Часовага ўрада быў разам з сям’ёй адпраўлены ў высылку ў Табольск, а ўвесну 1918 года перавезены бальшавікамі ў Екацярынбург, дзе ў ліпені 1918 года быў расстраляны разам з сям’ёй і набліжанымі да яе асобамі.
Услаўлены (разам з жонкай і дзецьмі) Рускай Праваслаўнай Царквой як пакутнік 20 жніўня 2000 года, раней, у 1981 годзе, услаўлены Рускай Праваслаўнай Царквой за мяжой як мучанік.
Імёны, тытулаванні, мянушкі
Хлопчык атрымаў традыцыйнае раманаўскае імя — «Мікалай». Апроч таго, гэту сітуацыю можна аднесці да «наймення па дзядзьку» (звычай, які вядомы з Рурыкавічаў ). Ён быў названы ў памяць памерлага маладым старэйшага брата бацькі і жаніха маці — цэсарэвіча Мікалая Аляксандравіча . «Супадалі імёны, імёны па бацьку, тэзаіменныя святыя саміх цэсарэвічаў (Мікалай Мірлікійскі) і іх бацькаў (Аляксандр Неўскі)». Тэзаімяніны — 6 снежня па юліянскім календары (свята Мікалая Цудатворца).
З нараджэння тытулаваўся Яго імператарская высокасць (гасудар) вялікі князь Мікалай Аляксандравіч. Пасля , здзейсненага народнікамі, 1 сакавіка 1881 года дзеда, імператара Аляксандра II, атрымаў тытул спадчынніка цэсарэвіча .
Поўны тытул Мікалая II як імператара: «Божиею поспе́шествующею милостию Николай Вторы́й, император и самодержец Всероссийский, Московский, Киевский, Владимирский, Новгородский; царь Казанский, царь Астраханский, царь Польский, царь Сибирский, царь Херсонеса Таврического, царь Грузинский; государь Псковский и великий князь Смоленский, Литовский, Волынский, Подольский и Финляндский; князь Эстляндский, Лифляндский, Курляндский и Семигальский, Самогитский, Белостокский, Корельский, Тверский, Югорский, Пермский, Вятский, Болгарский и иных; государь и великий князь Новагорода низовския земли́, Черниговский, Рязанский, Полотский, Ростовский, Ярославский, Белозерский, Удорский, Обдорский, Кондийский, Витебский, Мстиславский и всея Северныя страны́ повелитель; и государь Иверския, Карталинския и Кабардинския земли́ и области Арменския; Черкасских и Горских князей и иных наследный государь и обладатель, государь Туркестанский; наследник Норвежский, герцог Шлезвиг-Голштейнский, Стормарнский, Дитмарсенский и Ольденбургский и прочая, и прочая, и прочая».
У сувязі з падзеямі на Хадынцы і 9 студзеня 1905 года празваны радыкальнай апазіцыяй «Мікалаем Крывавым»; з такой мянушкай фігураваў у савецкай папулярнай гістарыяграфіі. Жонка прыватна называла яго «Нікі».
Каўказскія горцы, якія праходзілі службу ў Каўказскай тубыльнай коннай дывізіі імператарскай арміі, звалі гасудара Мікалая II «Белым Падзішахам», тым самым паказваючы сваю павагу і адданасць расійскаму імператару.
Дзяцінства, адукацыя і выхаванне
Мікалай II — старэйшы сын імператара Аляксандра III і імператрыцы Марыі Фёдараўны. Адразу пасля нараджэння, 6 мая 1868 года, быў нарачоны Мікалаем. Хрышчэнне немаўляці было здзейснена духоўнікам імператарскай сям’і Васілём Бажанавым ва Уваскрасенскай царкве Вялікага Царскасельскага палаца 20 мая таго ж года; хроснымі бацькамі былі: Аляксандр II, каралева Дацкая Луіза, спадчынны прынц Дацкі Фрыдрых, вялікая княгіня Алена Паўлаўна .
У раннім дзяцінстве выхавальнікам Мікалая і яго братоў быў англічанін Карл Восіпавіч Хіс, які жыў у Расіі (Charles Heath, 1826—1900); яго афіцыйным выхавальнікам як спадчынніка ў 1877 годзе быў прызначаны генерал Рыгор Рыгоравіч Даніловіч . Мікалай атрымаў хатнюю адукацыю ў рамках вялікага гімназічнага курса; у 1885—1890 гадах — па адмыслова напісанай праграме, што злучала курс дзяржаўнага і эканамічнага аддзяленняў юрыдычнага факультэта ўніверсітэта з курсам Акадэміі Генеральнага штаба . Навучальныя заняткі вяліся 13 гадоў: першыя восем гадоў былі прысвечаныя прадметам пашыранага гімназічнага курса, дзе асаблівая ўвага надавалася вывучэнню палітычнай гісторыі, рускай літаратуры, англійскай, нямецкай і французскай моў (англійскай Мікалай Аляксандравіч валодаў як роднай); наступныя пяць гадоў прысвячаліся вывучэнню ваеннай справы, юрыдычных і эканамічных навук, патрэбных для дзяржаўнага дзеяча. Лекцыі чыталіся навукоўцамі з сусветным імем: Мікалаем Мікалаевічам Бекетавым, Мікалаем Мікалаевічам Обручавым , Цэзарам Антонавічам Кюі, Міхаілам Іванавічам Драгаміравым, Мікалаем Хрысціянавічам Бунгэ , Канстанцінам Пятровічам Пабеданосцавым і іншымі. Усе яны, зрэшты, толькі чыталі лекцыі. Пытаць, каб праверыць, як засвоены матэрыял, не мелі права. Протапрэсвітар Ян Янышаў вучыў цэсарэвіча кананічнаму праву ў сувязі з гісторыяй царквы , галоўным раздзелам багаслоўя і гісторыі рэлігіі.
6 мая 1884 года, па дасягненні паўналецця (для спадчынніка), прынёс прысягу ў Вялікай царкве Зімовага палаца, пра што паведамлялася найвышэйшым маніфестам. Першым апублікаваным ад яго імя актам быў рэскрыпт на імя маскоўскага генерал-губернатара Уладзіміра Андрэевіча Даўгарукава : 15 тысяч рублёў для размеркавання, паводле рашэння генерал-губернатара, «паміж жыхарамі Масквы, якія найбольш маюць патрэбу ў дапамозе».
Першыя два гады Мікалай служыў малодшым афіцэрам у шэрагах Праабражэнскага палка. Два летнія сезоны ён праходзіў службу ў шэрагах лейб-гвардыі гусарскага палка эскадронным камандзірам, а потым лагерны збор у шэрагах артылерыі. 6 жніўня 1892 года быў узведзены ў палкоўнікі. У той жа час бацька ўводзіць яго ў курс спраў па кіраванні краінай, запрашаючы браць удзел у пасяджэннях Дзяржаўнага Савета і Кабінета міністраў. Па прапанове міністра шляхоў зносін Сяргея Юльевіча Вітэ, Мікалай у 1892 годзе для набыцця досведу ў дзяржаўных справах быў прызначаны старшынёй камітэта па пабудове Транссібірскай чыгункі. К 23-му гаду свайго жыцця спадчыннік трона быў чалавекам, які атрымаў шырокія звесткі ў розных абласцях ведаў.
У праграму адукацыі ўваходзілі вандраванні па розных губернях Расіі, якія ён здзяйсняў разам з бацькам. У давяршэнне адукацыі бацька вылучыў у яго дырэктыву крэйсер «Памяць Азова» ў складзе эскадры для вандравання на Далёкі Усход. За дзевяць месяцаў са світай наведаў Аўстра-Венгрыю, Грэцыю, Егіпет, Індыю, Кітай, Японію, а пазней сухапутным шляхам з Уладзівастока праз усю Сібір вярнуўся ў сталіцу Расіі. Падчас вандравання Мікалай вёў асабісты дзённік. У Японіі на Мікалая быў здзейснены замах (гл. Інцыдэнт у Оцу ); а кашуля з плямамі крыві захоўваецца ў Эрмітажы.
Апазіцыйны палітык, член Віктар Пятровіч Абнінскі ў сваім антыманархічным складанні «Апошні самадзержац» сцвярджаў, што Мікалай «адзін час зацята адмаўляўся ад прастола», але быў змушаны саступіць патрабаванню Аляксандра III і «падпісаць пры жыцці бацькі маніфест пра сваё ўступленне на прастол».
Уступленне на прастол і пачатак кіравання
Першыя крокі і каранаванне
Праз некалькі дзён па сконе Аляксандра III (20 кастрычніка 1894 года) і свайго ўступлення на прастол (найвышэйшы маніфест абнародаваны 21 кастрычніка; у той жа дзень прыносілася прысяга саноўнікамі, урадоўцамі, прыдворнымі і ў арміі), 14 лістапада 1894 года ў Вялікай царкве Зімовага палаца пабраўся шлюбам з Аляксандрай Фёдараўнай; мядовы месяц праходзіў у атмасферы паніхід і жалобных візітаў.
Аднымі з першых кадравых рашэнняў імператара Мікалая II было звальненне ў снежні 1894 года канфліктнага Іосіфа Уладзіміравіча Гуркі з паста генерал-губернатара Царства Польскага і прызначэнне ў лютым 1895 года на пост міністра замежных спраў Аляксея Барысавіча Лабанава-Растоўскага — па смерці Мікалая Карлавіча Гірса.
У выніку абмену нотамі ад 27 лютага (11 сакавіка) 1895 года было ўсталявана «размежаванне сфер уплыву Расіі і Вялікабрытаніі ў вобласці Паміраў, на ўсход ад возера Заркуль (Вікторыя)», па рацэ Пяндж; увайшла ў склад Ферганскай вобласці; Ваханскі хрыбет на расійскіх картах атрымаў пазначэнне хрыбта імператара Мікалая II. Першым буйным міжнародным актам імператара з’явілася Траістая інтэрвенцыя — адначасовае (11 (23) красавіка 1895 года), па ініцыятыве расійскага МЗС, выстаўленне (разам з Германіяй і Францыяй) патрабаванняў да Японіі перагледзець умовы Сіманасекскага мірнага дагавора з Кітаем, адмовіўшыся ад прэтэнзій на Ляадунскі паўвостраў.
Першым публічным выступленнем імператара ў Санкт-Пецярбургу стала яго прамова 17 студзеня 1895 года ў Мікалаеўскай зале Зімовага палаца перад дэпутацыямі дваранства, земстваў і гарадоў, што прыбылі «для выказвання іх вялікасцям вернападданніцкіх пачуццяў і прынясення віншавання са шлюбам»; прамоўлены тэкст (ён быў загадзя напісаны, але імператар прамаўляў яго толькі часам зазіраючы ў паперку) абвяшчаў: «Мне вядома, што ў апошні час чуліся ў некаторых земскіх сходах галасы людзей, якія захапляліся бессэнсоўнымі летуценнямі пра ўдзел прадстаўнікоў земства ў справах унутранага кіравання. Хай усе ведаюць, што я, прысвячаючы ўсе свае сілы выгодзе народнай, буду ахоўваць пачатак самадзяржаўя гэтак жа цвёрда і няўхільна, як ахоўваў яго мой незабыўны, памерлы бацька».
У сувязі з прамовай цара 2 лютага таго ж года пісаў вялікаму князю Сяргею Аляксандравічу : «Пасля прамовы гасудара працягваецца хваляванне з балбатнёй любога роду. Я не чую яе, але мне расказваюць, што паўсюль у моладзі і інтэлігенцыі ідзе пляткарства з нейкім раздражненнем супраць маладога гасудара. Учора заязджала да мяне Марыя Ал. Мяшчэрская (ур. Паніна), якая прыехала сюды на кароткі час з вёскі. Яна ў абурэнні ад усіх гаворак, якія чуе з гэтай нагоды ў гасціных. Затое на простых людзей і на вёску слова гасудара пакінула станоўчае ўражанне. Многія дэпутаты, едучы сюды, чакалі бог ведае чаго, і, пачуўшы, уздыхнулі свабодна. Але як сумна, што ў верхніх колах адбываецца недарэчнае раздражненне. <…> Я ўпэўнены, на жаль, што большасць членаў дзяржаўнага Савета ставіцца крытычна да ўчынку гасудара і, на жаль, некаторыя міністры таксама! Бог ведае, што было ў галовах у людзей да гэтага дня і якія выраслі чаканні… Праўда, што давалі да таго нагоду… Многія простыя рускія людзі былі збіты з толку ўзнагародамі, абвешчанымі 1 студзеня. Выйшла так, што новы гасудар з першага кроку адрозніў тых самых, каго нябожчык лічыў небяспечнымі <…> Усё гэта выклікае боязь за будучыню».
У пачатку 1910-х прадстаўнік левага крыла кадэтаў пісаў пра прамову цара ў сваім антыманархічным творы:
Запэўнівалі, што ў тэксце стаяла слова «нязбытнымі» [Замест «бессэнсоўнымі»]. Але як бы там ні было, яно паслужыла пачаткам не толькі ўсеагульнага ахаладжэння да Мікалая, але і заклала падмурак будучага вызвольнага руху, згуртаваўшы земскіх дзеячаў і даўшы ім матывацыю да больш рашучага чыну дзеянняў. <…> Выступ 17 студзеня 95 года можна лічыць першым крокам Мікалая па нахільнай плоскасці, па якой ён працягвае каціцца і дагэтуль, усё ніжэй спускаючыся ў думцы і сваіх падданых, і ўсяго цывілізаванага свету.
Гісторык Сяргей Сяргеевіч Ольдэнбург пісаў пра прамову 17 студзеня: «Рускае адукаванае грамадства, у сваёй большасці, прыняло гэту прамову як выклік сабе <…> Прамова 17 студзеня рассеяла надзеі інтэлігенцыі на магчымасць канстытуцыйных ператварэнняў зверху. У гэтым дачыненні яна паслужыла выточнай кропкай для новага ўзросту рэвалюцыйнай агітацыі, на якую зноў сталі знаходзіць сродкі».
Каранаванне імператара і яго жонкі адбылося 14 (26) мая 1896 года. Благая арганізацыя свята прывяла да таго, што на Хадынскім полі адбылася даўка , у якой загінулі 1379 людзей, а яшчэ некалькі соцень атрымалі цяжкія траўмы. Гэта падзея яшчэ больш пахіснула імідж імператара. У тым жа годзе праходзіла Усерасійская прамысловая і мастацкая выстаўка у Ніжнім Ноўгарадзе, якую ён наведаў.
У красавіку 1896 года адбылося фармальнае прызнанне расійскім урадам балгарскага ўрада князя Фердынанда. У 1896 годзе Мікалай II таксама здзейсніў вялікае падарожжа ў Еўропу, сустрэўшыся з Францам-Іосіфам, Вільгельмам II, каралевай Вікторыяй (бабкай Аляксандры Фёдараўны); завяршэннем падарожжа стала яго прыбыццё ў сталіцу саюзнай Францыі Парыж.
Пад яго прыезд у верасні 1896 года ў Вялікабрытанію, адбылося рэзкае абвастрэнне адносін паміж Вялікабрытаніяй і Асманскай імперыяй, звязанае з разанінай армянаў у Асманскай імперыі, і адначасовае збліжэнне Санкт-Пецярбурга з Канстанцінопалем; будучы госцем у каралевы Вікторыі ў Балмарале , Мікалай, пагадзіўшыся на супольную распрацоўку праекта рэформаў у Асманскай імперыі, адрынуў зробленыя яму англійскім урадам прапановы зрынуць султана Абдул-Хаміда, захаваць Егіпет за Англіяй, а наўзамен атрымаць нейкія саступкі па пытанні аб Пралівах. Прыбыўшы ў пачатку кастрычніка таго ж года ў Парыж, Мікалай зацвердзіў супольныя інструкцыі паслам Расіі і Францыі ў Канстанцінопалі (ад чаго рускі ўрад да таго часу катэгарычна адмаўляўся), ухваліў французскія прапановы па егіпецкім пытанні (што ўключала «гарантыі нейтралізацыі Суэцкага канала» — мэту, якую раней азначыў для рускай дыпламатыі міністр замежных спраў Лабанаў-Растоўскі, які сканаў 30 жніўня 1896 года). Парыжскія пагадненні цара, якога ў падарожжы суправаджаў Мікалай Паўлавіч Шышкін, выклікалі рэзкія пярэчанні з боку Сяргея Вітэ, Ламсдорфа, пасла Нялідава і іншых; і ўсё ж, да канца таго ж года руская дыпламатыя вярнулася ў сваё ранейшае рэчышча: умацаванне саюза з Францыяй, прагматычнае супрацоўніцтва з Германіяй па асобных пытаннях, замарожванне Усходняга пытання (гэта значыць, падтрымку султана і апазіцыю планам Англіі ў Егіпце). Ад ухваленага на нарадзе міністраў 5 снежня 1896 года пад старшынствам цара плана высадкі расійскага дэсанта на Басфоры (пры вызначаным варыянце развіцця падзей) у канчатковым выніку было вырашана адмовіцца. У сакавіку 1897 года расійскія войскі ўзялі ўдзел у міжнароднай міратворчай аперацыі на Крыце пасля грэка-турэцкай вайны .
На працягу 1897 года ў Санкт-Пецярбург прыбылі 3 кіраўнікі дзяржаў, каб нанесці візіт расійскаму імператару: Франц-Іосіф, Вільгельм II, прэзідэнт Францыі Фелікс Фор; падчас візіту Франца-Іосіфа паміж Расіяй і Аўстрыяй было складзена пагадненне на 10 гадоў.
Маніфест ад 3 (15) лютага 1899 года пра парадак заканадаўства ў Вялікім Княстве Фінляндскім быў успрыняты насельніцтвам Вялікага Княства як замах на яго правы аўтаноміі і выклікаў масавую незадаволенасць і пратэсты.
Маніфест ад 28 чэрвеня 1899 года (апублікаваны 30 чэрвеня) паведамляў пра скон у той жа дзень, 28 чэрвеня, «спадчынніка-цэсарэвіча і вялікага князя » (прысяга апошняму, як спадчынніку прастола, прыносілася раней разам з прысягай Мікалаю) і абвяшчаў далей: «З гэтага часу, дакуль Богу не будзе пажадана яшчэ блаславіць нас нараджэннем сына, найбліжэйшае права наследавання Усерасійскага прастола, на дакладнай падставе асноўнага Дзяржаўнага Закона пра атрыманне пасада ў спадчыну, належыць найшаноўнейшаму брату нашаму вялікаму князю Міхаілу Аляксандравічу». Адсутнасць у маніфесце слоў «спадчыннік-цэсарэвіч» у тытуле Міхаіла Аляксандравіча ўзбудзіла ў прыдворных колах неўразуменне, што заахвоціла імператара выдаць 7 ліпеня таго ж года іменны найвышэйшы ўказ, які загадваў называць апошняга «гасударом спадчыннікам і вялікім князем».
Эканамічная палітыка
Паводле дадзеных упершыню праведзенага ў студзені 1897 года ўсеагульнага перапісу , колькасць насельніцтва Расійскай імперыі склала 125 мільёнаў людзей; з іх для 84 мільёнаў роднай была руская мова; пісьменных сярод насельніцтва Расіі быў 21 %, сярод асоб ва ўзросце 10-19 гадоў — 34 %.
У студзені таго ж года была здзейснена грашовая рэформа , якая ўсталявала залаты стандарт рубля. Пераход на залаты рубель, сярод іншага, з’явіўся дэвальвацыяй нацыянальнай валюты: на імперыялах ранейшых вагі і пробы значылася зараз «15 рублёў» (замест «10 рублёў»); але ўсё жа стабілізацыя рубля па курсе «дзвюх трацін», насуперак прагнозам, прайшла паспяхова і без узрушэнняў.
Вялікая ўвага надавалася працоўнаму пытанню. 2 чэрвеня 1897 года быў выдадзены закон пра абмежаванне працоўнага часу, якім усталёўвалася максімальная працягласць працоўнага дня не больш за 11,5 гадзін у звычайныя дні, і 10 гадзін у суботу і перадсвяточныя дні, або калі хоць частка працоўнага дня даводзілася бы на начны час. На фабрыках, якія мелі больш за 100 працоўных, уводзілася бясплатная медыцынская дапамога, якая ахапіла 70 працэнтаў агульнага ліку фабрычных працоўных (1898 год). У чэрвені 1903 года найвышэйша зацверджаныя Правілы пра ўзнагароду пацярпелых ад няшчасных выпадкаў на вытворчасці, якія абавязвалі прадпрымальнікаў выплачваць дапамогу і пенсію пацярпеламу ці яго сям’і ў памеры 50-66 % утрымання пацярпелага. У 1906 годзе ў краіне былі створаныя працоўныя прафсаюзы. Законам ад 23 чэрвеня 1912 года ў Расіі ўводзілася абавязковае страхаванне працоўных ад хвароб і ад няшчасных выпадкаў.
Быў скасаваны асаблівы падатак на землеўласнікаў нярускага (пераважна, польскага) паходжання ў Заходнім краі, уведзены ў кару за паўстанне 1863 года. Указам ад 12 чэрвеня 1900 года была скасавана высылка ў Сібір як мера кары.
Валадаранне Мікалая II было перыядам эканамічнага ўзросту: у 1885—1913 гадах тэмпы ўзросту сельскагаспадарчай вытворчасці складалі ў сярэднім 2 %, а тэмпы ўзросту прамысловай вытворчасці 4,5-5 % за год. Здабыча вугалю на Данбасе павялічылася з 4,8 млн тон у 1894 годзе да 24 млн тон у 1913 годзе. Пачалася здабыча вугалю ў . Развівалася здабыча нафты ў наваколлі Баку, Грознага і на Эмбе.
Працягвалася будаванне чыгунак , сумарная працягласць якіх складала 44 тыс. км у 1898 годзе і да 1913 года перавысіла 70 тыс. кіламетраў. Па сумарнай працягласці чыгунак Расія пераўзыходзіла любую іншую еўрапейскую краіну і саступала толькі Злучаным Штатам Амерыкі, аднак па забяспечанасці чыгункамі на душу насельніцтва саступала як Злучаным Штатам Амерыкі, так і найбуйнейшым еўрапейскім краінам.
Рух на ўсход і руска-японская вайна
Гісторык адзначаў, што яшчэ ў 1895 годзе імператар прадбачыў магчымасць сутыкнення з Японіяй за перавагу на Далёкім Усходзе, і таму рыхтаваўся да гэтага змагання — як у дыпламатычным, так і ў ваенным дачыненні. З рэзалюцыі цара 2 красавіка 1895 года на дакладзе міністра замежных спраў вынікала яго жаданне далейшай экспансіі Расіі на Паўднёвым усходзе (гэта значыць, у Карэю).
3 чэрвеня 1896 года ў Маскве быў складзены руска-кітайскі дагавор пра ваенны саюз супраць Японіі; Кітай пагадзіўся на збудаванне чыгункі праз Паўночную Маньчжурыю на Уладзівасток, будаванне і эксплуатацыя якой даручаліся Руска-Кітайскаму банку. 8 верасня 1896 года паміж кітайскім урадам і Руска-Кітайскім банкам быў падпісаны канцэсійны дагавор пра будаванне Кітайска-Усходняй чыгункі. 15 (27) сакавіка 1898 года Расіяй і Кітаем у Пекіне была падпісана Руска-кітайская канвенцыя , згодна з якой Расіі перадаваліся ў арэнднае карыстанне на 25 гадоў порты і Далёкага (Даляня) з прылеглымі тэрыторыямі і воднай прасторай; апроч таго, кітайскі ўрад даваў згоду пашырыць канцэсію, падараваную ім Таварыству Кітайска-Усходняй Чыгункі, на пабудову галінкі чыгункі (Паўднёва-Маньчжурская чыгунка ) ад аднаго з пунктаў Кітайска-Усходняй Чыгункі да Далёкага і Порт-Артура.
12 жніўня 1898 года, згодна з наказам Мікалая II, міністр замежных спраў граф Міхаіл Мікалаевіч Мураўёў уручыў усім прадстаўнікам замежных дзяржаў, якія былі ў Санкт-Пецябрургу, урадавае паведамленне (цыркулярную ноту), якая абвяшчала сярод іншага: «Пакласці канец бесперапынным узбраенням і адшукаць сродкі папярэдзіць пагражаючыя ўсяму свету няшчасці — такі цяпер найвышэйшы абавязак для ўсіх Дзяржаў. Перапоўнены гэтым пачуццём, гасудар імператар загадаць мне зрабіў ласку звярнуцца да Урадаў дзяржаў, Прадстаўнікі якіх акрэдытаваныя пры Найвышэйшым Двары, з прапановай пра скліканне канферэнцыі для абмеркавання гэтага важнага задання». У 1899 і 1907 гадах адбыліся Гаагскія канферэнцыі, асобныя рашэнні якіх дзейнічаюць і зараз (у прыватнасці, быў створаны Сталы арбітражны суд у Гаазе). За ініцыятыву па скліканні Гаагскай мірнай канферэнцыі і ўнёсак у яе правядзенне Мікалай II (і вядомы рускі дыпламат Фёдар Фёдаравіч Мартэнс ) былі намінаваныя ў 1901 годзе на Нобелеўскую прэмію міру. У Сакратарыяце ААН дагэтуль стаіць бюст Мікалая II і змешчаны яго Зварот да дзяржаў свету пра скліканне першай Гаагскай канферэнцыі.
У 1900 годзе Мікалай II адправіў расійскія войскі на падаўленне Іхэтуаньскага паўстання супольна з войскамі іншых еўрапейскіх дзяржаў, Японіі і ЗША.
Арэнда Расіяй Ляадунскага паўвострава, пабудова Кітайска-Усходняй чыгункі і заснаванне марской базы ў , уплыў Расіі ў Маньчжурыі саштурхваліся з памкненнямі Японіі, якая таксама прэтэндавала на Маньчжурыю.
24 студзеня 1904 года японскі пасол уручыў расійскаму міністру замежных спраў Уладзімір Мікалаевіч Ламсдорфу ноту, якая паведамляла пра спыненне перамоў, якія Японія лічыла «бескарыснымі», пра разрыў дыпламатычных зносін з Расіяй; Японія адклікала сваю дыпламатычную місію з Санкт-Пецярбурга і пакідала за сабой права звярнуцца для абароны сваіх інтарэсаў да «незалежных дзеянняў», якія яна палічыць патрэбнымі. Увечар 26 студзеня без аб’яўлення вайны атакаваў порт-артурскую эскадру. Найвышэйшы маніфест, дадзены Мікалаем II 27 студзеня 1904 года, абвяшчаў Японіі вайну.
За пагранічнай бітвай на рацэ Ялу адбыліся бітвы пад Ляаянам , на рацэ Шахэ і пад Сандэпу . Пасля буйнай бітвы ў лютым — сакавіку 1905 года, расійская армія пакінула Мукдэн .
20 снежня 1904 года быў здадзены . Канстанцін Мікалаевіч Рыдзеўскі, паводле дзённіка Аляксандры Багдановіч, так апісаў рэакцыю Мікалая II на гэту падзею:
Навіна, якая засмуціла ўсіх, хто любіць сваю бацькаўшчыну, царом была прынята абыякава, не бачна на ім ні цені смутку. Тут жа пачаліся аповеды Сахарава, яго анекдоты, і рогат не пераставаў. Сахараў умеў бавіць цара. Ці гэта не сумна і не абуральна!
Успаміны Юрыя Данілава апісваюць іншае стаўленне Мікалая да падобных падзей («халодны, каменны, ледзяны спакой»); пра сітуацыю перад няўхільнай (мяркуючы па данясеннях) здачай Порт-Артура Юрый Данілаў піша:
У царскім цягніку большасць была прыгнечана падзеямі, усведамляючы іх важнасць і цяжар. Але Імператар Мікалай II амаль адзін захоўваў халодны, каменны спакой. Ён па-ранейшаму цікавіўся агульнай колькасцю вёрстаў, зробленых ім у раз’ездах па Расіі, успамінаў эпізоды з рознага роду паляванняў, прыкмячаў няёмкасць сустракаючых яго асоб, і г. д.… Сведкам таго ж ледзянога спакою Цара мне давялося быць і пазней; у 1915-м годзе ў цяжкі перыяд адыходу нашых войскаў з Галічыны; у наступным годзе, калі наспяваў канчатковы разрыў Цара з грамадскімі коламі, і ў сакавіцкія дні адрачэння ў Пскове ў 17-м годзе.
Сам жа Мікалай II у дзённіку пісаў пра гэту падзею так:
21-га снежня. Аўторак. Атрымаў ноччу ўзрушальную вестку ад Стэселя пра здачу Порт-Артура японцам з прычыны велічэзных страт і хваравітасці сярод гарнізона і поўнага выдаткоўвання снарадаў! Цяжка і балюча, хоць яна і прадбачылася, але хацелася верыць, што армія вызваліць крэпасць. Абаронцы ўсе героі і зрабілі больш за тое, пра што можна было меркаваць. На тое, значыць, Воля Божая!
Пасля падзення крэпасці Порт-Артура мала хто ўжо верыў у спрыяльны вынік ваеннай кампаніі. Патрыятычны ўздым змяніўся раздражненнем і маркотай. Гэта сітуацыя спрыяла ўзмацненню антыўрадавай агітацыі і крытычных настрояў сярод насельніцтва. Імператар доўга не згаджаўся прызнаць правал кампаніі, лічачы, што гэта толькі часовыя няшчасці. Ён, без сумневу, хацеў міру, толькі ганаровага міру, які магла бы забяспечыць моцная ваенная пазіцыя. Да канца вясны 1905 года стала яўным, што магчымасць змены ваеннай сітуацыі існуе толькі ў аддаленай перспектыве.
Вынік вайны вырашыла марская бітва пры Цусіме 14-15 мая 1905 года, якая завяршылася амаль поўным знішчэннем расійскага флоту. 23 мая 1905 года расійскі імператар атрымаў, праз пасла Злучаных Штатаў Амерыкі ў Санкт-Пецярбургу Меера, прапанову прэзідэнта Тэадора Рузвельта пра пасярэдніцтва для заключэння міру. Адказ не прымусіў сябе доўга чакаць. 30 мая міністр замежных спраў Уладзімір Мікалаевіч Ламсдорф афіцыйнай тэлеграмай інфармаваў Вашынгтон пра прыняцце пасярэдніцтва Тэадора Рузвельта. Рускую дэлегацыю ўзначаліў упаўнаважаны цара Сяргей Юльевіч Вітэ, у Амерыцы да яго далучыўся расійскі пасол у Злучаных Штатах барон Раман Раманавіч Розен. Цяжкае становішча расійскага ўрада пасля руска-японскай войны заахвоцілі германскую дыпламатыю зрабіць у ліпені 1905 года яшчэ адну спробу адарваць Расію ад Францыі і скласці руска-германскі саюз: Вільгельм II прапанаваў Мікалаю II сустрэцца ў ліпені 1905 года ў фінляндскіх шхерах, каля вострава Б’ёрке. Мікалай пагадзіўся, і на сустрэчы была падпісаная дамова; вярнуўшыся ў Санкт-Пецярбург, адмовіўся ад яе, бо 23 жніўня (5 верасня) 1905 года ў Портсмуце рускімі прадстаўнікамі Сяргеем Юльевічам Вітэ і Раманам Раманавічам Розенам быў падпісаны мірны дагавор . Паводле ўмоў апошняга, Расія прызнала Карэю сферай уплыву Японіі, саступала Японіі Паўднёвы Сахалін і правы на Ляадунскі паўвостраў з гарадамі і Далёкі.
Амерыканскі даследчык эпохі Тайлер Дэнет у 1925 годзе сцвярджаў: «Мала хто зараз лічыць, што Японія была пазбаўлена пладоў будучых перамог. Пераважае адваротная думка. Многія мяркуюць, што Японія была знясілена ўжо да канца мая і што толькі заключэнне міру выратавала яе ад крушэння ці поўнай паразы ў сутыкненні з Расіяй». Японія выдаткавала на вайну каля 2 млрд іен, а яе дзяржаўны доўг узрос з 600 млн іен да 2,4 млрд іен. Толькі па працэнтах японскаму ўраду трэба было штогод выплачваць 110 млн іен. Атрыманыя на правядзенне вайны чатыры замежныя пазыкі цяжкім грузам ляглі на японскі бюджэт. У сярэдзіне года Японія была змушана ўзяць новую пазыку. Разумеючы, што працяг вайны па прычыне адсутнасці фінансавання робіцца немагчымым, японскі ўрад пад выглядам «асабістай думкі» ваеннага міністра Тэрауці праз амерыканскага пасла яшчэ ў сакавіку 1905 года давёў да ведама Тэадора Рузвельта жаданне скончыць вайну. Разлік рабіўся на пасярэдніцтва ЗША, што ў выніку і адбылося.
Параза ў руска-японскай вайне (першая за паўстагоддзя) і наступнае падаўленне смуты 1905—1907 гг., якая пагоршылася з’яўленнем чутак пра ўплыў Распуціна, прывялі да падзення аўтарытэта імператара ў кіравальных і інтэлігенцкіх колах.
Нямецкі журналіст Г. Ганц, які жыў у Санкт-Пецярбургу падчас вайны, адзначаў паражэнчую пазіцыю значнай часткі дваранства і інтэлігенцыі ў адносінах да вайны: «Агульнай таемнай малітвай не толькі лібералаў, але і многіх умераных кансерватараў у той час было: „Божа, дапамажы нам быць пабітымі“».
Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў
З пачаткам руска-японскай вайны Мікалай II пайшоў на некаторыя саступкі ліберальным колам: пасля забойства эсэраўскім баевіком міністра ўнутраных спраў Вячаслава Канстанцінавіча Плевэ ён прызначыў на яго пост Пятра Дзмітрыевіча Святаполк-Мірскага, які лічыўся лібералам; 12 снежня 1904 года быў дадзены найвышэйшы ўказ Сенату «Пра ўказанні да ўдасканалення дзяржаўнага парадку», які абяцаў пашырэнне праў земстваў, страхаванне працоўных, эмансіпацыю чужынцаў і іншаверцаў, знішчэнне цэнзуры. Пры абмеркаванні тэксту Указа ад 12 снежня 1904 года, ён, аднак, прыватна сказаў графу Вітэ (паводле ўспамінаў апошняга): «Я ніколі, ні ў якім выпадку не пагаджуся на прадстаўнічы лад кіравання, бо я яго лічу шкодным для даручанага мне Богам народа».
6 студзеня (стары стыль) 1905 года (свята Хрышчэння), у час вадасвяцця на лёдзе Нявы, перад Зімовым палацам, пры імператары і членах яго сям’і, у самым пачатку спеву трапара прагучаў стрэл з гарматы, у якой выпадкова (згодна з афіцыйнай версіяй) застаўся зарад карцечы пасля вучэнняў 4 студзеня. Большая частка куль трапіла ў лёд каля царскага павільёна і ў фасад палаца, у 4-х вокнах якога былі пабіты шклы.. У сувязі з інцыдэнтам рэдактар сінадальнага выдання пісаў, што «нельга не бачыць чагосьці асаблівага» ў тым, што смяротна быў паранены адзін толькі паліцэйскі па прозвішчы «Раманаў» і было прастрэлена дрэўка сцяга марскога корпуса.
Падзеі 9 студзеня 1905 года ў Санкт-Пецярбургу
9 (22) студзеня 1905 года ў Пецярбургу па ініцыятыве святара Георгія Гапона адбылося шэсце працоўных да Зімовага палаца. 6—8 студзеня святаром Гапонам і групай працоўных была складзена на імя імператара , у якой нароўні з эканамічнымі ўтрымліваўся шэраг палітычных патрабаванняў. Галоўным патрабаваннем петыцыі было знішчэнне ўлады ўрадоўцаў і ўвядзенне народнага прадстаўніцтва ў форме Устаноўчага сходу. Калі ўраду стала вядома пра палітычны змест петыцыі, было прынята рашэнне не дапушчаць працоўных да Зімовага палаца, а пры патрэбе затрымліваць іх сілай. Вечарам 8 студзеня міністр унутраных спраў Пётр Дзмітрыевіч Святаполк-Мірскі апавясціў імператара пра прынятыя меры. Насуперак распаўсюджанай думцы (асабліва ў савецкай гістарыяграфіі), невядома ці аддаваў Мікалай II загад пра стральбу, ці толькі ўхваліў меры, прапанаваныя кіраўніком урада (асабістыя даклады міністраў не запісваліся ў пратаколах). 9 студзеня калоны працоўных на чале са святаром Гапонам рушылі з розных канцоў горада да Зімовага палаца. Працоўныя імкнуліся ў цэнтр горада, нягледзячы на папярэджанні і нават атакі кавалерыі. Каб прадухіліць збор 150-тысячнага натоўпу ў цэнтры горада, войскі адкрылі па калонах атаку з агнястрэльнай зброі. Паводле афіцыйных урадавых дадзеных, за дзень 9 студзеня былі забітыя 130 і параненыя 299 людзей. Па падліках савецкага гісторыка Уладзіміра Іванавіча Неўскага , забітых было да 200, а параненых да 800 асоб. Увечары 9 студзеня Мікалай II запісаў у сваім дзённіку: «Цяжкі дзень! У Пецярбургу адбыліся сур’ёзныя хваляванні з прычыны жадання працоўных дайсці да Зімовага палаца. Войскі павінны былі страляць у розных месцах горада, было шмат забітых і параненых. Госпадзі, як балюча і цяжка!».
Падзеі 9 студзеня сталі паваротным момантам у расійскай гісторыі і паклалі пачатак Першай рускай рэвалюцыі. Ліберальная і рэвалюцыйная апазіцыя ўсклала ўсю віну за падзеі на імператара Мікалая. Святар Гапон, які схаваўся ад пераследу паліцыі, напісаў вечарам 9 студзеня заклік, у якім заахвочваў працоўных да ўзброенага паўстання і зрынання дынастыі: «Звер-цар, яго ўрадоўцы-казнакрады і рабаўнікі рускага народа свядома хацелі быць і зрабіліся забойцамі бяззбройных нашых братоў, жонак і дзяцей. Кулі царскіх салдат, якія забілі за Нарвскай заставай працоўных, што неслі царскія партрэты, прастрэльвалі гэтыя партрэты і забілі нашу веру ў цара. Так адпомсцім жа, браты, праклятаму народам цару, усяму яго змяінаму царскаму вырадку, яго міністрам і ўсім рабаўнікам няшчаснай рускай зямлі! Смерць ім усім!». Рэдактар ліберальнага часопіса «Освобождение» Пётр Бернгардавіч Струвэ у артыкуле «Кат народа» пісаў: «Народ ішоў да яго, народ чакаў яго. Цар сустрэў свой народ. Бізунамі, шаблямі і кулямі ён адказваў на словы смутку і даверу. На вуліцах Пецярбурга разлілася кроў і разарвалася назаўжды сувязь паміж народам і гэтым царом. Усё адно, хто ён, напышлівы дэспат, не жадаючы зважаць на народ, ці пагарджаны баязлівец, які баіцца стаць тварам да твару з той стыхіяй, з якой ён чэрпаў сілу, — пасля падзей 9 (22) студзеня 1905 года цар Мікалай стаў адкрыта ворагам і катам народа». У рэвалюцыйным друку дзень 9 студзеня атрымаў назву «Крывавай нядзелі». Пасля гэта назва была замацавана Кароткім курсам гісторыі УКП(б) і ўвайшла ў савецкую і расійскую гістарыяграфію.
Нарастанне рэвалюцыі. Маніфест 17 кастрычніка
4 лютага ў Маскоўскім Крамлі бомбай тэрарыста быў забіты вялікі князь , які прытрымліваўся вельмі правых палітычных поглядаў і меў пэўны ўплыў на свайго пляменніка.
17 красавіка 1905 года быў дадзены ўказ «Пра ўмацаванне пачаткаў верацярпімасці», які скасаваў шэраг веравызнальных абмежаванняў, у прыватнасці ў дачыненні да «раскольнікаў» (старавераў).
У краіне працягваліся стачкі; пачаліся хваляванні на ўскраінах імперыі: у Курляндыі лясныя браты пачалі выразаць мясцовых нямецкіх памешчыкаў, на Каўказе пачалася армяна-татарская разаніна . Рэвалюцыянеры і сепаратысты атрымлівалі падтрымку грашамі і зброяй ад Англіі і Японіі. Так, улетку 1905 года ў Балтыйскім моры быў затрыманы англійскі параход «Джон Графтан», які сеў на мель. Ён перавозіў некалькі тысяч вінтовак для фінскіх сепаратыстаў і баевікоў-рэвалюцыянераў. Адбылося некалькі паўстанняў на флоце і ў розных гарадах. Самым буйным стала снежаньскае паўстанне ў Маскве. Адначасова вялікі размах атрымаў эсэраўскі і анархісцкі індывідуальны тэрор. Усяго за пару гадоў рэвалюцыянерамі былі забітыя тысячы ўрадоўцаў, афіцэраў і паліцыянтаў — за адзін 1906 год былі забітыя 768 і параненыя 820 прадстаўнікоў і агентаў улады. Другая палова 1905 года была адзначана шматлікімі хваляваннямі ва ўніверсітэтах і ў духоўных семінарыях: праз хваляванні былі закрытыя амаль 50 сярэдніх духоўна-навучальных устаноў. Прыняцце 27 жніўня часовага закона пра аўтаномію ўніверсітэтаў выклікала ўсеагульны страйк навучэнцаў і ўскалыхнула выкладчыкаў універсітэтаў і духоўных акадэмій. Апазіцыйныя партыі скарысталіся пашырэннем свабод для ўзмацнення атак на самадзяржаўе ў друку.
6 жніўня 1905 года былі падпісаныя маніфест пра ўвядзенне Дзяржаўнай думы («як законадарадчай установы, якой падаецца папярэдняя распрацоўка і абмеркаванне заканадаўчых прапаноў і разгляд роспісу дзяржаўных прыбыткаў і выдаткаў» — булыгінскай Думы), закон пра Дзяржаўную думу і палажэнне пра выбары ў Думу. Але рэвалюцыя набірала сілу і пераступіла праз акты 6 жніўня: у кастрычніку пачалася ўсерасійская палітычная стачка, страйкавалі звыш 2 млн чалавек. 17 кастрычніка Мікалай, пасля псіхалагічна цяжкіх ваганняў, вырашыўся падпісаць маніфест, які загадваў, сярод іншага: «1. Дараваць насельніцтву непарушныя асновы грамадзянскай свабоды на пачатках сапраўднай недатыкальнасці асобы, свабоды сумлення, слова, сходаў і саюзаў. <…> 3. Усталяваць як непарушнае правіла, каб ніякі закон не мог набыць сілу без ухвалы Дзяржаўнай Думы і каб абраным ад народа забяспечана была магчымасць сапраўднага ўдзелу ў наглядзе за заканамернасцю дзеянняў пастаўленых ад нас улад». 23 красавіка 1906 года былі зацверджаныя Асноўныя дзяржаўныя законы Расійскай імперыі , якія згадвалі новую ролю Думы ў заканадаўстве. З пункту гледжання ліберальнай грамадскасці, маніфест азначаў канец рускага самадзяржаўя як неабмежаванай улады манарха.
Праз тры тыдні пасля маніфеста былі амніставаныя палітычныя зняволеныя, апроч асуджаных за тэрарызм; указ 24 лістапада 1905 скасаваў папярэднюю як агульную, так і духоўную цэнзуру для пачасовых (перыядычных) выданняў, што выходзілі ў гарадах імперыі (26 красавіка 1906 года скасавана любая цэнзура).
Пасля апублікавання маніфеста страйкі зменшыліся; узброеныя сілы (апроч флоту, дзе мелі месца хваляванні) захавалі вернасць прысязе; паўстала і негалосна падтрымвалася Мікалаем вельмі правая манархічная грамадская арганізацыя — Саюз рускага народа.
Дзесяцігоддзе паміж дзвюма рэвалюцыямі
Вехі ўнутранай і знешняй палітыкі
18 (31) жніўня 1907 года быў падпісаны дагавор з Вялікабрытаніяй па размежаванні сфер уплыву ў Кітаі, Афганістане і Персіі, які ў цэлым завяршыў працэс фармавання саюзу 3-х дзяржаў — Траістай згоды, вядомай як Антанта (Triple-Entente); аднак узаемныя ваенныя абавязацельствы на той момант існавалі толькі паміж Расіяй і Францыяй — паводле пагаднення 1891 года і ваеннай канвенцыі 1892 года. 27 — 28 мая 1908 года (стары стыль) адбылася сустрэча брытанскага караля Эдуарда VII з расійскім царом — на рэйдзе ў гавані Рэвеля; цар прыняў ад караля мундзір адмірала брытанскага флота. Рэвельскае спатканне манархаў было вытлумачана ў Берліне як крок да ўтварэння антыгерманскай кааліцыі — нягледзячы на тое, што Мікалай быў перакананым праціўнікам збліжэння з Англіяй супраць Германіі. Складзенае паміж Расіяй і Германіяй 6 (19) жніўня 1911 года Патсдамскае пагадненне не змяніла агульны вектар уцягвання Расіі і Германіі ў супрацьстаялыя адзін аднаму ваенна-палітычныя саюзы.
17 чэрвеня 1910 года быў найвышэйша зацверджаны ўхвалены Дзяржаўным Саветам і Дзяржаўнай Думай закон пра парадак выдання законаў, што тычыліся Вялікага Княства Фінляндскага, — вядомы як закон пра парадак агульнаімперскага заканадаўства. Накіраваны ў Персію расійскі кантынгент, які знаходзіўся там з 1909 года ў сувязі з нестабільным палітычным становішчам, у 1911 годзе быў узмоцнены.
У 1912 годзе фактычным пратэктаратам Расіі стала Манголія, якая атрымала незалежнасць ад Кітая ў выніку рэвалюцыі . Пасля гэтай рэвалюцыі ў 1912—1913 гадах тувінскія наёны (амбын-наён Хомбу-Доржу, Чамзы Хабы-лама, наён Даа-хашуна Буян-Бадыргы і іншыя) некалькі разоў звярталіся да царскага ўрада з просьбай прыняць Туву пад пратэктарат Расійскай імперыі. 4 (17) красавіка 1914 года рэзалюцыяй на дакладзе міністра замежных спраў быў усталяваны расійскі пратэктарат над Уранхайскім краем : край быў уключаны ў склад Енісейскай губерні з перадачай ведання ў Туве палітычных і дыпламатычных спраў Іркуцкаму генерал-губернатару.
Пачатак ваенных дзеянняў Балканскага саюзу супраць Турцыі восенню 1912 года адзначыла крах дыпламатычных высілкаў, распачатых пасля Баснійскага крызісу міністрам замежных спраў Сяргеем Дзмітрыевічам Сазонавым у кірунку саюзу з Портай і адначаснага ўтрымання пад сваім кантролем Балканскіх дзяржаў: насуперак чаканням расійскага ўрада, войскі апошніх паспяхова цяснілі туркаў і ў лістападзе 1912 года балгарская армія была ў 45 км ад Канстанцінопаля, асманскай сталіцы.
У сувязі з балканскай вайной усё больш агрэсіўны характар у дачыненні да Расіі набывалі паводзіны Аўстра-Венгрыі. З гэтай прычыны ў лістападзе 1912 года на нарадзе ў імператара разглядалася пытанне пра мабілізацыю войскаў трох расійскіх ваенных акруг. За гэту меру выступаў ваенны міністр Уладзімір Аляксандравіч Сухамлінаў , але прэм’ер-міністру Уладзіміру Мікалаевічу Какоўцаву ўдалося пераканаць імператара не прымаць такога рашэння, якое бы пагражала ўцягваннем Расіі ў вайну.
Пасля фактычнага пераходу турэцкай арміі пад германскае камандаванне (нямецкі генерал Ота Ліман фон Сандэрс у канцы 1913 года заняў пост галоўнага інспектара турэцкай арміі) пытанне пра непазбежнасць вайны з Германіяй было паднята ў запісцы Сазонава імператару ад 23 снежня 1913 года; запіска Сазонава таксама абмяркоўвалася на пасяджэнні Савета міністраў.
У 1913 годзе адбылося шырокае святкаванне : імператарская сям’я здзейсніла падарожжа ў Маскву, адтуль ва Уладзімір, Ніжні Ноўгарад, а потым па Волзе ў Кастраму, дзе ў Іпацьеўскім манастыры 14 сакавіка 1613 года быў пакліканы на царства першы цар з Раманавых — Міхаіл Фёдаравіч; у студзені 1914 года адбылося ўрачыстае асвячэнне ў Санкт-Пецярбургу Фёдараўскага сабора , узведзенага на знак юбілею дынастыі.
Мікалай II і Дума
Дзве першыя Дзяржаўныя думы апынуліся няздольнымі ажыццяўляць рэгулярную заканадаўчую працу: супярэчнасці паміж дэпутатамі, з аднаго боку, і імператарам, з іншага, былі непераадольныя. Так, адразу пасля адкрыцця, у зваротным адрасе на тронную прамову Мікалая II левыя сілы запатрабавалі ліквідацыі Дзяржаўнага Савета (верхняй палаты парламента), перадачы сялянам манастырскіх і казённых зямель. 19 мая 1906 года 104 дэпутаты Працоўнай групы высунулі праект зямельнай рэформы (праект 104-х), змест якога зводзіўся да канфіскацыі зямель памешчыкаў і нацыяналізацыі ўсёй зямлі.
была распушчана імператарам Іменным указам Сенату ад 8 (21) ліпеня 1906 года (апублікаваны ў нядзелю 9 ліпеня), які прызначаў час склікання зноў абранай Думы на 20 лютага 1907 года; найвышэйшы маніфест ад 9 ліпеня тлумачыў прычыны, сярод якіх значылася: «Выбарныя ад насельніцтва, замест працы будавання заканадаўчага, ухіліліся ў непрыналежную ім вобласць і звярнуліся да расследавання дзеянняў пастаўленых ад нас мясцовых улад, да ўказанняў Нам на недасканаласці Законаў Асноўных, змены якіх могуць быць распачаты толькі нашаю манархавай воляй, і да дзеянняў выяўна незаконных, як зварот ад асобы Думы да насельніцтва». Указам ад 10 ліпеня таго ж года прыпыняліся заняткі Дзяржаўнага Савета.
Адначасна з роспускам Думы, замест І. Л. Гарамыкіна на пост старшыні Савета міністраў быў прызначаны П. А. Сталыпін. Аграрная палітыка Сталыпіна, паспяховае падаўленне бунту, яркія прамовы ў II Думе зрабілі яго кумірам некаторых правых.
апынулася яшчэ больш левай, чым першая, бо ў выбарах бралі ўдзел сацыял-дэмакраты і эсэры, якія байкатавалі першую думу. Ва ўрадзе спела ідэя пра роспуск Думы і змену выбарчага закона; Сталыпін не збіраўся знішчыць Думу, але змяніць склад Думы. Нагодай для роспуску сталі дзеянні сацыял-дэмакратаў: 5 мая на кватэры чальца думы ад РСДРП Азоля паліцыяй была выяўлена сходка 35 сацыял-дэмакратаў і каля 30 салдатаў пецярбургскага гарнізона; апроч таго, паліцыяй былі выяўлены розныя прапагандысцкія матэрыялы, што прызывалі да гвалтоўнага скідання дзяржаўнага ладу, розныя наказы ад салдатаў ваярскіх частак і фальшывыя пашпарты. 1 чэрвеня Сталыпін і старшыня Санкт-Пецярбургскай судовай палаты запатрабавалі ад Думы адхіленні ўсяго складу сацыял-дэмакратычнай фракцыі ад пасяджэнняў думы і здымання недатыкальнасці з 16 членаў РСДРП. Дума адказала на вымогі ўрада адмовай; вынікам супрацьстаяння з’явіўся маніфест Мікалая II пра роспуск II Думы, апублікаваны 3 чэрвеня 1907 года, — разам з , то бок новым выбарчым законам. У маніфесце паказваўся таксама і тэрмін адкрыцця новай Думы — 1 лістапада таго ж года. Акт 3 чэрвеня 1907 года ў савецкай гістарыяграфіі называўся «трэццячэрвеньскім пераваротам», бо ён уступаў у супярэчнасць з маніфестам 17 кастрычніка 1905 года, па якім ніводны новы закон не мог быць прыняты без ухвалы Дзяржаўнай думы.
На думку генерала А. А. Масолава , Мікалай II глядзеў на членаў Думы не як на прадстаўнікоў народа, а як на «проста інтэлігентаў» і дадаваў, што зусім іншым было яго дачыненне да сялянскім дэлегацыям: «Цар сустракаўся з імі ахвотна і падоўгу гаварыў, без стомы, радасна і ветліва».
Зямельная рэформа
З 1902 па 1905 год распрацоўкай новага аграрнага заканадаўства на дзяржаўным роўні займаліся і дзяржаўныя дзеячы, і навукоўцы Расіі: Ул. І. Гурка, С. Ю. Вітэ, І. Л. Гарамыкін, А. В. Крывашэін, П. А. Сталыпін, П. П. Мігулін, М. М. Кутлер і А. А. Каўфман. Пытанне скасавання абшчыны ставілася самым жыццём. У разгар рэвалюцыі М. М. Кутлер прапанаваў нават праект адчужэння часткі памешчыцкіх земляў.
З 1907 года пачалі ажыццяўляцца так званая «сталыпінская» аграрная рэформа. Асноўным кірункам рэформы было замацаванне земляў, што перш знаходзіліся ў калектыўнай уласнасці сельскай абшчыны , за сялянамі-ўласнікамі. Дзяржава таксама аказвала шырокае спрыянне куплі сялянамі памешчыцкіх земляў (праз крэдытаванне Сялянскім пазямельным банкам), субсідыявала агранамічную дапамогу. Пры правядзенні рэформы вялікая ўвага надавалася змаганню з цераспалосіцай (з’ява, пры якой селянін апрацоўваў мноства дробных палосак зямлі ў розных палях), заахвочвалася вылучэнне сялянам пляцовак «да аднаго месца» (адрубы, хутары), якое прыводзіла да істотнага падвышэння эфектыўнасці гаспадаркі. Рэформа, што патрабавала велізарнага аб’ёму землеўпарадкавальных прац, разгортвалася досыць павольна. Да Лютаўскай рэвалюцыі ва ўласнасці сялян было замацавана не больш 20 % супольных земляў; так што вынікі рэформы, выяўна заўважныя і дадатныя, не паспелі выявіцца ў поўнай меры.
У 1913 годзе Расія (без уліку прывіслінскіх губерняў) знаходзілася на першым у свеце месцы па вытворчасці жыта, ячменю і аўса, на трэцім (пасля Канады і ЗША) па вытворчасці пшаніцы, на чацвёртым (пасля Францыі, Германіі і Аўстра-Венгрыі) па вытворчасці бульбы. Расія стала галоўным экспарцёрам сельскагаспадарчай прадукцыі, на яе долю даводзілася 2⁄5 усяго сусветнага экспарту сельгаспрадукцыі. Ураджайнасць збожжа была ў 3 разы ніжэй англійскай ці германскай, ураджайнасць бульбы — ніжэй у 2 разы.
Ператварэнні ў ваеннай сферы
Ваенныя ператварэнні 1905—1912 гадоў праводзіліся пасля паразы Расіі ў руска-японскай вайне 1904—1905 гадоў, якая выявіла сур’ёзныя недахопы ў цэнтральным кіраванні, арганізацыі, сістэме камплектавання, баявой падрыхтоўцы і тэхнічным абсталяванні арміі.
У першы перыяд ваенных ператварэнняў (1905—1908) было дэцэнтралізавана найвышэйшае ваеннае кіраванне (заснавана незалежнае ад Ваеннага міністэрства Галоўнае кіраванне Генеральнага штаба, створаны Савет дзяржаўнай абароны, генералы-інспектары былі падпарадкаваны непасрэдна імператару), скарочаны тэрміны службы (у пяхоце і палявой артылерыі з 5 да 3 гадоў, у іншых радах войскаў з 5 да 4 гадоў, на флоце з 7 да 5 гадоў), амалоджаны афіцэрскі склад; палепшаны побыт салдатаў і матросаў (харчаванне і рэчавае забеспячэнне) і матэрыяльнае становішча афіцэраў і звыштэрміновікаў.
У другі перыяд (1909—1912), была праведзена цэнтралізацыя найвышэйшага кіравання (Галоўнае кіраванне Генштаба ўлучана ў склад Ваеннага міністэрства, скасаваны Савет дзяржаўнай абароны, генералы-інспектары падпарадкаваны ваеннаму міністру); за кошт слабых у баявым дачыненні рэзервовых і прыгонных армій узмоцнены палявыя арміі (лік ваенных карпусоў павялічыўся з 31 да 37), створаны пры палявых частках запас, які пры мабілізацыі вылучаўся для разгортвання другачарговых (улучаючы палявую артылерыю, інжынерныя і чыгуначныя войскі, часткі сувязі), створаны кулямётныя каманды ў палках і корпусныя авіяатрады, юнкерскія вучылішчы ператвораны ў ваенныя вучылішчы, якія атрымалі новыя праграмы, уведзены новыя статуты і навучанні. У 1910 годзе быў створаны Імператарскі ваенна-паветраны флот.
Першая сусветная вайна
19 ліпеня (1 жніўня) 1914 года Германія абвясціла вайну Расіі: Расія ўступіла ў сусветную вайну, якая для яе скончылася крахам імперыі і дынастыі.
Мікалай II прыкладаў высілкі для прадухілення вайны і ва ўсе перадваенныя гады, і ў апошнія дні перад яе пачаткам, калі (15 ліпеня 1914 года) Аўстра-Венгрыя абвясціла вайну Сербіі і пачала бамбардзіроўку Белграда. 16 (29) ліпеня 1914 года Мікалай II адправіў Вільгельму II тэлеграму, з прапановай «перадаць аўстра-сербскае пытанне на Гаагскую канферэнцыю» (у Міжнародны трацейскі суд у Гаазе)). Вільгельм II не адказаў на гэту тэлеграму.
Апазіцыйныя партыі і ў краінах Антанты, і ў Расіі (у тым ліку сацыял-дэмакраты) у пачатку ПСВ лічылі агрэсарам менавіта Германію. У. І. Ленін увосень 1914 года пісаў, што менавіта Германія развязала вайну, у зручны для яе час.
20 ліпеня 1914 года імператарам быў дадзены і да вечара таго ж дня апублікаваны маніфест пра вайну, а таксама іменны найвышэйшы ўказ, у якім ён, «не прызнаючы магчымым, па прычынах агульнадзяржаўнага характару, стаць зараз на чале нашых сухапутных і марскіх сіл, прызначаных для ваенных дзеянняў», загадваў вялікаму князю Мікалаю Мікалаевічу быць Вярхоўным галоўнакамандуючым.
Указамі ад 24 ліпеня 1914 года перапыняліся з 26 ліпеня заняткі Дзяржаўнага Савета і . 26 ліпеня выйшаў маніфест пра вайну з Аўстрыяй. У той жа дзень адбыўся найвышэйшы прыём членаў Дзяржаўнага Савета і Думы: імператар прыбыў да Зімовага палаца на яхце разам з Мікалаем Мікалаевічам і, увойдучы ў Мікалаеўскую залу, звярнуўся: «Германія, а потым Аўстрыя абвясцілі вайну Расіі. Той велізарны ўздым патрыятычных пачуццяў любові да Радзімы і адданасці прастолу, які як ураган пранёсся па ўсёй зямлі нашай, служыць у маіх вачах і, думаю, у вашых зарукай у тым, што наша вялікая матушка-Расія давядзе пасланую Панам Богам вайну да жаданага канца. <…> Упэўнены, што вы ўсё і кожны на сваім месцы дапаможаце мне перанесці пасланае мне выпрабаванне і што ўсе, пачынаючы з мяне, выканаюць свой абавязак да канца. Вялік Бог Зямлі Рускай!». Пад канец сваёй зваротнай прамовы Старшыня Думы камергер М. У. Радзянка , сказаў: «Без адрознення думак, паглядаў і перакананняў Дзяржаўная Дума ад асобы Рускай Зямлі спакойна і цвёрда кажа свайму цару: „Адважвайцеся, гасудар, рускі народ з вамі і, цвёрда спадзеючыся на літасць Божую, не спыніцца ні перад якімі ахвярамі, пакуль вораг не будзе зламаны і годнасць Радзімы не будзе загароджана“».
Маніфестам ад 20 кастрычніка (2 лістапада) 1914 года Расія абвясціла вайну Асманскай імперыі: «У беспаспяховым дагэтуль змаганні з Расіяй, імкнучыся ўсімі спосабамі памножыць свае сілы, Германія і Аўстра-Венгрыя звярнуліся да дапамогі атаманскага ўрада і залучылі ў вайну з намі аслепленую імі Турцыю. Турэцкі флот, які кіруецца германцамі, адважыўся вераломна напасці на наша Чарнаморскае ўзбярэжжа. Неадкладна пасля гэтага загадалі мы Расійскаму паслу ў Цараградзе, з усімі чынамі пасольскімі і консульскімі, пакінуць межы Турцыі. <…> Разам з усім народам рускім мы непахісна верым, што цяперашняе неразважнае ўмяшанне Турцыі ў ваенныя дзеянні толькі паскорыць фатальны для яе ход падзей і адкрые Расіі шлях да вырашэння адпісаных ёй продкамі гістарычных заданняў на берагах Чорнага мора». Урадавы орган друку паведамляў, што 21 кастрычніка, «дзень усшэсця на прастол гасудара імператара прыняў у Тыфлісе, у звязку з вайною з Турцыяй, характар народнага свята»; у той жа дзень намеснікам была прынята дэпутацыя 100 найбольш вядомых армян на чале з біскупам: дэпутацыя «прасіла графа кінуць да ступняў манарха Вялікай Расіі <…> пачуцці бязмежнай адданасці і гарачай любові вернападданага армянскага народа»; потым назвалася дэпутацыя мусульманаў-сунітаў і шыітаў.
У перыяд камандавання Мікалая Мікалаевіча цар некалькі разоў ездзіў у Стаўку для нарад з камандаваннем (21 — 23 верасня, 22 — 24 кастрычніка, 18 — 20 лістапада); у лістападзе 1914 года таксама ездзіў на поўдзень Расіі і Каўказскі фронт.
Напачатку чэрвеня 1915 года становішча на франтах рэзка пагоршылася: быў здадзены Перамышль, горад-крэпасць, з велізарнымі стратамі захоплены ў сакавіку. Пад канец чэрвеня быў пакінуты Львоў. Усе ваенныя набыцці былі згублены, пачаліся страты ўласнай тэрыторыі Расійскай імперыі. У ліпені была здадзена Варшава, уся Польшча і частка Літвы; сапернік працягваў наступаць. У грамадстве загаварылі пра няздольнасць урада даць рады са становішчам.
Як з боку грамадскіх арганізацый, Дзяржаўнай думы, так і з боку іншых груповак, нават многіх вялікіх князёў загаварылі пра стварэнне «міністэрства грамадскага даверу».
У пачатку 1915 года ў арміі на фронце з’явілася вялікая патрэба ў зброі і боепрыпасах. Стала яснай патрэба поўнай перабудовы эканомікі ў адпаведнасці з вымогамі вайны. 17 жніўня Мікалай II зацвердзіў дакументы пра ўтварэнне чатырох Асобых нарад: па абароне, паліве, харчах і перавозках. Гэтыя нарады, што складаліся з прадстаўнікоў урада, прыватных прамыслоўцаў, членаў Дзярждумы і Дзяржсаветаз і ўзначальваліся адпаведнымі міністрамі, павінны былі з’яднаць высілкі ўрада, прыватнай прамысловасці і грамадскасці ў мабілізацыі прамысловасці пад ваенныя патрэбы. Найбольш галоўным з іх была Асобая нарада па абароне.
9 мая 1916 года, імператар у суправаджэнні сям’і, генерала Брусілава і інш., правёў агляд войскаў у Бесарабскай губерні ў горадзе Бендэры і наведаў лазарэт, што размяшчаўся ў гарадской Аўдыторыі.
Разам са стварэннем асобых нарад, у 1915 годзе сталі ўзнікаць Ваенна-прамысловыя камітэты — грамадскія арганізацыі буржуазіі, што насілі паўапазіцыйны характар.
Прыняцце Мікалаем II на сябе Вярхоўнага галоўнакамандавання Рускай арміяй
Пераацэнка вялікім князем Мікалаем Мікалаевічам сваіх здольнасцей пацягнула ў выніку шэраг буйных ваенных памылак, а спробы адвесці ад сябе адпаведныя вінавачанні пацягнулі раздзіманне германафобіі і шпіёнаманіі. Адным з падобных найболей значных эпізодаў стала справа падпалкоўніка Мясаедава , якая завяршылася пакараннем смерцю невінаватага. Мікалай Мікалаевіч у ёй гуляў першую скрыпку нароўні з А. І. Гучковым. Камандуючы фронтам, з прычыны нязгоды суддзяў, не зацвердзіў прысуд, аднак лёс Мясаедава вырашыла рэзалюцыя Вярхоўнага галоўнакамандуючага вялікага князя Мікалая Мікалаевіча: «Усё адно павесіць!». Гэта справа, у якой вялікі князь гуляў першую ролю, пацягнула ўзмацненне выразна арыентаванай падазронасці грамадства і згуляла сваю ролю ў тым ліку ў майскім нямецкім пагроме 1915 года ў Маскве. Ваенны гісторык А. А. Кярсноўскі канстатуе, што да лета 1915 года «на Расію насунулася ваенная катастрофа», і менавіта гэта пагроза стала галоўнай прычынай Найвышэйшага рашэння пра зняцце Вялікага Князя з паста Галоўкаверха.
Мікалай II, які прыехаў 5 мая 1915 года ў Стаўку, адклаў свой ад’езд дамоў:
Ці мог Я з’ехаць адсюль пры такіх цяжкіх акалічнасцях. Гэта было б зразумета так, што Я ўнікаю заставацца з Арміяй у сур’ёзныя моманты. Бедны М[ікалаша], расказваючы Мне ўсё гэта, плакаў у Маім кабінеце і нават спытаў Мяне, ці не думаю Я замяніць яго больш здольным чалавекам. Я не быў узбуджаны, Я адчуваў, што ён кажа менавіта то, што думае. Ён усё прымаўся Мне дзякаваць за тое, што Я застаўся тут, таму што Мая наяўнасць супакойвала яго асабіста.
Генерал М. В. Аляксееў, які прыязджаў у верасні 1914 года ў Стаўку, таксама быў «здзіўлены бязладзіцай, якая панавала там, разгубленасцю і маркотай. Абодва, і Мікалай Мікалаевіч, і Янушкевіч, разгубіліся ад няўдач Паўночна-заходняга фронту і не ведаюць, што распачаць».
Няшчасці на фронце працягваліся: 22 ліпеня была здадзена Варшава, Коўна, былі падарваны ўмацаванні Брэста, немцы набліжаліся да Заходняй Дзвіны, была пачата эвакуацыя Рыгі. У такіх умовах Мікалай II вырашыў адхіліць Вялікага Князя, які не спраўляўся, і сам устаць на чале Рускай арміі. Паводле ацэнцы ваеннага гісторыка А. А. Кярсноўскага, такое рашэнне імператара было адзіным выйсцем:
Гэта было адзіным выйсцем з крытычнага становішча, якое стварылася. Кожная гадзіна прамаруджвання пагражала гібеллю. Вярхоўны галоўнакамандуючы і яго супрацоўнікі не спраўляліся больш са становішчам — іх належала тэрмінова замяніць. А за адсутнасцю ў Расіі палкаводца замяніць Вярхоўнага мог толькі Гасудар.
— История Русской Армии
23 жніўня (5 верасня) 1915 года Мікалай II прыняў на сябе званне Вярхоўнага галоўнакамандуючага, змяніўшы на гэтым пасту Вялікага князя Мікалая Мікалаевіча, які быў прызначаны камандуючым Каўказскім фронтам. Начальнікам штаба стаўкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага быў прызначаны М. В. Аляксееў. Неўзабаве стан генерала Аляксеева кардынальна змяніўся: генерал падбадзёрыўся, знікла яго трывога і поўная разгубленасць. Дзяжурны генерал у Стаўцы П. К. Кандзяроўскі нават падумаў, што з фронту прыйшлі добрыя весткі, што прымусілі начальніка штаба падбадзёрыцца, аднак прычына была іншай: новы Вярхоўны галоўнакамандуючы прыняў у Аляксеева даклад пра становішча на фронце і даў яму вызначаныя ўказанні; на фронт была дадзена тэлеграма, што «зараз ні кроку назад». Прарыў Вільня-Маладзечна было загадана ліквідаваць войскамі генерала Эверта. Аляксееў быў заняты прывядзеннем у выкананне загаду Гасудара:
Перад мной стаяў іншы чалавек. Замест нярвовага, разгубленага генерала Аляксеева знаходзіўся спакойны, упэўнены начальнік штаба Вярхоўнага, які прыводзіць у выкананне волю Галоўнакамандуючага, Рускага Імператара.
Тым часам рашэнне Мікалая выклікала неадназначную рэакцыю, улічваючы, што супраць гэтага кроку выступалі ўсе міністры, а безумоўна падтрымала яго толькі Аляксандра Фёдараўна. Министр А. В. Крывашэін гаварыў:
Расія перажывала і цяжэйшыя часы, але ніколі не было часу, калі б усё магчымае было б зроблена для ўскладнення ўжо немагчымай сітуацыі… Мы сядзім на бочцы з порахам. Патрэбна адзіная іскра, каб усё ўзляцела ў паветра… Прыняцце імператарам камандавання арміяй — гэта не іскра, а цэлая свечка, кінутая ў гарматны арсенал.
Салдаты рускай арміі сустрэлі рашэнне Мікалая пра заняцце ім паста Вярхоўнага Галоўнакамандуючага без запалу. У той жа час германскае камандаванне было здаволена сыходам князя Мікалая Мікалаевіча з паста вярхоўнага галоўнакамандуючага — яно лічыла яго цвёрдым і ўмелым праціўнікам. Шэраг яго стратэгічных ідэй былі ацэнены Эрыхам Людэндорфам як у найвышэйшай ступені адважныя і бліскучыя.
Вынік гэтага рашэння Мікалая II быў каласальны (Кн. 1, глава 12). У час Свянцянскага прарыву 8 верасня — 2 кастрычніка германскія войскі былі пабіты, і іх наступ быў спынены. Бакі перайшлі да пазіцыйнай вайны: бліскучыя рускія контратакі, якія адбываліся ў раёне Вільня-Маладзечна, і наступныя падзеі дазволілі пасля ўдалай вераснёвай аперацыі, больш не асцерагаючыся варожага наступу, рыхтавацца да новага этапу вайны. Па ўсёй Расіі закіпела праца па фармаванні і навучанні новых армій. Прамысловасць узмоцненымі тэмпамі вырабляла боепрыпасы і ваенны рыштунак. Такая працы стала магчымай дзякуючы ўпэўненасці, што наступленне ворага спынена. Да вясны 1917 года былі створаны новыя арміі, забяспечаныя рыштункам і боепрыпасамі лепш, чым калі б там ні было да гэтага за ўсю вайну.
Восеньскі прызыў 1916 года павялічыў колькасць арміі да 13 мільёнаў чалавек, а страты ў вайне перавалілі за 2 мільёны.
За 1916 год Мікалай II змяніў чатырох старшыняў Савета міністраў (І. Л. Гарамыкіна, Б. В. Шцюрмера, А. Ф. Трэпава і кн. М. Д. Галіцына ), чатырох міністраў унутраных спраў (А. М. Хвастова, Б. В. Шцюрмера, А. А. Хвастова і А. Д. Пратапопава), трох міністраў замежных спраў (С. Д. Сазонава, Б. В. Шцюрмера і М. М. Пакроўскага), двух ваенных міністраў (А. А. Паліванава , Д. С. Шуваева ) і трох міністраў юстыцыі (А. А. Хвастова, А. А. Макарава і М. А. Дабравольскага).
Да 1 студзеня 1917 года адбыліся змены і ў Дзяржаўным савеце. Мікалай выключыў 17 членаў і прызначыў новых.
19 студзеня (1 лютага) 1917 года ў Петраградзе адкрылася сустрэча высокапастаўленых прадстаўнікоў саюзных дзяржаў, якая ўвайшла ў гісторыю як Петраградская канферэнцыя (q.v.): ад саюзнікаў Расіі на ёй былі дэлегаты Вялікабрытаніі, Францыі і Італіі, якія таксама наведалі Маскву і фронт, мелі сустрэчы з палітыкамі розных палітычных арыентацый, з кіраўнікамі фракцый Думы; апошнія згоднена гаварылі кіраўніку брытанскай дэлегацыі пра немінучую рэвалюцыю — або знізу, або зверху (у форме палацавага перавароту).
Намёкі на магчымасць заключэння сепаратнага міру з непрыяцелем
Мікалай II, спадзеючыся на паляпшэнне сітуацыі ў краіне ў выпадку поспеху вясновага наступлення 1917 года (пра што дамовіліся на Петраградскай канферэнцыі), складаць сепаратны мір з праціўнікам не збіраўся — у пераможным завяршэнні вайны ён бачыў найважнейшы сродак умацавання трона. Намёкі на тое, што Расія можа пачаць перамовы пра заключэнне сепаратнага міру, былі дыпламатычнай гульнёй, якая вымусіла Антанту прызнаць патрэбу ўсталявання рускага кантролю над Пралівамі.
4 сакавіка 1915 года Сазонаў уручыў паслам Б’юкенену і Палеалогу памятную запіску, дзе гаварылася:
Ход апошніх падзей прыводзіць яго вялікасць імператара Мікалая да думкі, што пытанне пра Канстанцінопаль і пралівы павінна быць даканцова вырашана адпаведна стагадовым імкненням Расіі. Любое рашэнне было б недастатковым і нетрывалым у выпадку, калі б горад Канстанцінопаль, заходні бераг Басфора, Мармуровага мора і Дарданэл, а таксама паўднёвая Фракія да лініі Энас — Мідыя не былі надалей уключаны ў склад Расійскай імперыі. Таксама частка азіяцкага ўзбярэжжа ў межах паміж Басфорам, ракой Скарыяй і пунктам на беразе Ізмідскага заліва, астравы Мармуровага мора, астравы Імбрас і Тэнедас павінны быць уключаны ў склад імперыі. Адмысловыя інтарэсы Францыі і Вялікабрытаніі ў паказаным раёне будуць старанна выконвацца.
Увесну 1916 года Старшыня Савета міністраў Б. В. Шцюрмер пісаў:
Мне здавалася магчымым цяпер абвясціць Расіі і Еўропе пра дамову з нашымі саюзнікамі, Францыяй і Англіяй, пра саступку Расіі Канстанцінопаля, праліваў і берагавых палос. Уражанне, якое вырабіць у Расіі ажыццяўленне гістарычных запаветаў, будзе велізарнае. Вестка гэта можа быць выкладзена ў выглядзе ўрадавага паведамлення. Яго Вялікасць даведаўся адносна спосабаў магчымага выканання абвяшчэння саступкі нам Канстанцінопаля і праліваў. Я меў выпадак памяняцца думкай з пасламі Вялікабрытаніі і Францыі, якія не сустракаюць да гэтага перашкод.
Падзенне манархіі
Нарастанне рэвалюцыйных настрояў
Вайна, падчас якой адбывалася шырокая мабілізацыя працаздольнага мужчынскага насельніцтва, коней і масавая рэквізіцыя скаціны і сельскагаспадарчых прадуктаў, згубна адбівалася на эканоміцы, асабліва на сяле. У асяроддзі палітызаванага петраградскага грамадства ўлада апынулася дыскрэдытавана скандаламі (у прыватнасці, злучанымі з уплывам Р. Я. Распуціна і яго стаўленікаў — «цёмных сіл») і падазрэннямі ў здрадзе; дэкларатыўная прыхільнасць Мікалая ідэі «самадзяржаўнай» улады ўступала ў вострую супярэчнасць з ліберальнымі і левымі памкненнямі значнай часткі думцаў і грамадства.
Пра настроі ў арміі сведчыў пасля рэвалюцыі генерал А. І. Дзянікін: «Што да стаўлення да трона, то, як з’ява агульная, у афіцэрскім корпусе было імкненне вылучыць асобу гасудара ад таго прыдворнага бруду, які яго атачаў, ад палітычных памылак і злачынстваў царскага ўрада, які выяўна і няўхільна вёў да разбурэння краіну і да паразы арміі. Гасудару даравалі, яго імкнуліся апраўдаць. Як убачым ніжэй, да 1917 года і гэта дачыненне ў вядомай частцы афіцэрства павагалася, выклікаўшы ту з’яву, якую князь Валконскі зваў „рэвалюцыяй справа“, але ўжо на глебе чыста палітычнай».
Калектыў сучасных гісторыкаў на чале з А. Б. Зубавым у сваёй кнізе адзначаюць (с.381):
Сілы, апазіцыйныя Мікалаю II, рыхтавалі дзяржаўны пераварот, пачынаючы з 1915 года. Гэта былі і лідары розных палітычных партый, прадстаўленых у Думе, і буйныя ваенныя, і верхавіна буржуазіі, і нават некаторыя члены Імператарскай Сям’і. Меркавалася, што пасля адрачэння Мікалая II на пасад узыдзе яго непаўналетні сын Аляксей, а рэгентам стане малодшы брат цара — Міхаіл. Падчас Лютаўскай рэвалюцыі гэта задума пачала ажыццяўляцца.
Са снежня 1916 года ў прыдворным і палітычным асяроддзі чакаўся «пераварот» у той ці іншай форме, магчымае адрачэнне імператара ў карысць Цэсарэвіча Аляксея пры рэгенцтве вялікага князя Міхаіла Аляксандравіча.
23 лютага 1917 года ў Петраградзе пачаўся страйк; праз 3 дня ён стаў усеагульным. Раніцай 27 лютага 1917 года адбылося паўстанне салдатаў Петраградскага гарнізона і далучэнне іх да страйкоўцаў; супраціў мяцяжу і хваляванням аказвала толькі паліцыя. У Маскве адбылося такое ж паўстанне. Імператрыца Аляксандра Фёдараўна, не ўсведамляючы сур’ёзнасці падзей, 25 лютага пісала мужу:
Гэты «хуліганскі» рух, юнакі і дзяўчыны толькі для падбухторвання бегаюць з крыкамі, што ў іх няма хлеба, а працоўныя не даюць іншым працаваць. Было б вельмі холадна, яны, напэўна, засталіся б дома. Але ўсё гэта пройдзе і супакоіцца, калі толькі Дума будзе паводзіць сябе прыстойна.
25 лютага 1917 года ўказам Мікалая II пасяджэнні Дзяржаўнай Думы былі спынены з 26 лютага да красавіка таго ж года, што яшчэ больш напаліла становішча. Старшыня Дзяржаўнай Думы М. В. Радзянка накіраваў шэраг тэлеграм імператару пра падзеі ў Петраградзе. Тэлеграма, атрыманая ў Стаўцы 26 лютага 1917 года ў 22:40:
Найпадданейша даношу вашай вялікасці, што народныя хваляванні, распачатыя ў Петраградзе, прымаюць стыхійны характар і пагрозлівыя памеры. Асновы іх — нястача печанага хлеба і слабы падвоз мукі, што запальвае паніку, але галоўным чынам поўны недавер да ўлады, няздольнай вывесці краіну з цяжкага становішча.
У тэлеграме 27 лютага 1917 года паведамляў:
Грамадзянская вайна пачалася і разгараецца. <…> Загадайце ў скасаванне вашага найвышэйшага ўказа зноў склікаць заканадаўчыя палаты <…> Калі рух перакінецца ў армію <…> крушэнне Расіі, а з ёй і дынастыі — немінуча.
Дума, што мела тады высокі аўтарытэт у рэвалюцыйна наладжаным асяроддзі, не падпарадкавалася ўказу ад 25 лютага і працягнула працу ў так званых прыватных нарадах членаў Дзяржаўнай Думы, што склікаліся заснаваным вечарам 27 лютага Часовым камітэтам Дзяржаўнай Думы . Апошні ўзяў на сябе ролю органа вярхоўнай улады адразу па сваім сфармаванні.
Адрачэнне
Маніфест аб адрачэнні Мікалая II
Стаўка пазнае пра пачатак рэвалюцыі са спазненнем на два дні, па данясеннях генерала , ваеннага міністра Бяляева і міністра ўнутраных спраў Пратапопава. Першая тэлеграма, што паведамляе пра пачатак рэвалюцыі, паступае генералу Аляксееву толькі 25 лютага ў 18:08: «Даношу, што 23 і 24 лютага, з прычыны нястачы хлеба, на многіх заводах паўстаў страйк… 200 тысяч працоўных…Каля трох гадзін дня на Знаменскай плошчы забіты пры рассейванні натоўпу прыстаў Крылоў. Натоўп рассеяны. У падаўленні хваляванняў, апроч Петраградскага гарнізона, бяруць удзел пяць эскадронаў Дзявятага запаснога кавалерыйскага палка з Краснага Сяла сотня Л.-Гв. зборна-казачага палка з Паўлаўска і выклікана ў Петраград пяць эскадронаў Гвардзейскага запаснога кавалерыйскага палка. № 486. Сек. Хабалаў». Генерал Аляксееў дакладае Мікалаю II утрыманне гэтай тэлеграмы.
У той жа час палацавы камендант Войкаў дакладае Мікалаю II тэлеграму міністра ўнутраных спраў Пратапопава: «Стаўка. Палацаваму каменданту. … 23 лютага бліснуў у сталіцы страйк, што суправаджаўся вулічнымі хваляваннямі. Першы дзень страйкавалі каля 90 тысяч працоўных, другой — да 160 тысяч, сёння — каля 200 тысяч. Вулічныя хваляванні выяўляюцца ў дэманстратыўных шэсцях, часткай з чырвонымі сцягамі, разгроме некаторых крам, частковым спыненні страйкоўцамі трамвайнага руху, сутыкненнях з паліцыяй. …паліцыяй здзейснена некалькі стрэлаў у кірунку натоўпу, адкуль адбыліся зваротныя стрэлы. … забіты прыстаў Крылоў. Рух носіць неарганізаваны стыхійны характар. …У Маскве спакойна. МУС Пратапопаў. № 179. 25 лютага 1917 г.»
Прачытаўшы абедзве тэлеграмы, Мікалай II вечарам 25 лютага загадаў генералу спыніць хваляванні ваеннай сілай («Загадваю заўтра ж спыніць у сталіцы хваляванні, недапушчальныя ў цяжкі час вайны з Германіяй і Аўстрыяй. МІКАЛАЙ»).
26 лютага ў 17:00 прыходзіць тэлеграма Радзянкі: «Становішча сур’ёзнае. У сталіцы анархія. …На вуліцах адбываецца бязладная стральба. Часткі войскаў страляюць адзін у аднаго. Трэба неадкладна даручыць асобе, што карыстаецца даверам, скласці новы ўрад» (с. 255), але Мікалай II адмаўляецца рэагаваць на гэту тэлеграму, заявіўшы міністру імператарскага двара Фрэдэрыксу, што «Зноў гэты таўстун Радзянка мне напісаў розную лухту, на якую я яму не буду нават адказваць».
Наступная тэлеграма Радзянкі прыходзіць у 22:22, і таксама носіць падобны панічны характар.
27 лютага ў 19:22 у Стаўку прыходзіць тэлеграма ваеннага міністра Бяляева, што заяўляў пра практычна пагалоўны пераход Петраградскага гарнізона на бок рэвалюцыі і патрабаваў прысылкі лаяльных цару войскаў; у 19:29 ён паведамляе пра аб’яву Саветам Міністраў аблогавага становішча ў Петраградзе. Генерал Аляксееў дакладае ўтрыманне абедзвюх тэлеграм Мікалаю II. Цар загадвае генералу М. І. Іванову адправіцца на чале лаяльных ваенных частак у Царскае Сяло для забеспячэння бяспекі імператарскай сям’і, потым, у якасці Камандуючага Петраградскай ваеннай акругай, узяць камандаванне войскамі, якія меркавалася перакінуць з фронту. Загад абвяшчаў:
Начальніку штаба Аляксееву. Прызначыць Генерал-ад’ютанта Іванова Галоўнакамандуючым Петраградскай Ваеннай Акругай. Паслаць ад войскаў Паўночнага фронту ў Петраград для падаўлення мяцяжу: 67-ы і 68-ы пяхотны палкі, 15-ы ўланскі Татарскі і 3-і ўральскі казачы палкі; з Заходняга — 34-ы і 36-ы пяхотны палкі, 2-і гусарскі Паўладарскі і 2-і данскі казачы; з Паўднёва-заходняга фронту — лейб-гвардыі Праабражэнскі, 3-і і 4-ы гвардзейскія стралковыя палкі. Таксама — адну кулямётную каманду Кольта для Георгіеўскага батальёна (атрада генерала Іванова), які ідзе са Стаўкі. Гвардзейскія палкі: Праабражэнскі, 3-і і 4-й Гвардыі стралковыя прызначыць у дырэктыву Генерал-ад’ютанта Іванова. Усяго — да 40 тысяч багнетаў.
З 11 вечара да гадзіны ночы імператрыца адпраўляе з Царскага Сяла дзве тэлеграмы: «Рэвалюцыя ўчора прыняла жахлівыя памеры… Саступкі неабходны. …Шмат войскаў перайшло на бок рэвалюцыі. Алікс». У 0:55 паступае тэлеграма Хабалава: «Прашу дакласці Яго Імператарскай Вялікасці, што выканаць наказ пра аднаўленне парадку ў сталіцы не мог. Большасць частак, адны за іншымі, здрадзілі свайму абавязку, адмаўляючыся ваяваць супраць мяцежнікаў. Іншыя часткі пабраталіся з мяцежнікамі і звярнулі сваю зброю супраць верных Яго Вялікасці войскаў. Астатнія вернымі абавязку ўвесь дзень змагаліся супраць мяцежнікаў, панясучы вялікія страты. Да вечара мяцежнікі авалодалі большай часткай сталіцы. Вернымі прысязе застаюцца невялікія часткі розных палкоў, сцягнутыя ля Зімовага палаца пад начальствам генерала Занкевіча, з якімі буду працягваць змаганне. Ген.-лейт. Хабалаў».
28 лютага ў 11 раніцы генерал Іваноў падняў па трывозе Батальён георгіеўскіх кавалераў з 800 чалавек, і адправіў яго з Магілёва ў Царскае Сяло праз Віцебск і Дно, сам выехаўшы ў 13:00.
Камандзір батальёна князь Пажарскі аб’яўляе сваім афіцэрамі, што ён не будзе «ў Петраградзе страляць у народ, нават калі гэтага запатрабуе генерал-ад’ютант Іваноў».
Обер-гофмаршал Бенкендорф тэлеграфуе з Петраграда ў Стаўку, што лейб-гвардыі Літоўскі полк расстраляў свайго камандзіра, а ў лейб-гвардыі Праабражэнскім палку расстраляны камандзір батальёна.
28 лютага ў 21:00 генерал Аляксееў загадвае начальніку штаба Паўночнага фронту генералу адправіць у дапамогу генералу Іванову два кавалерыйскія і два пяхотныя палкі, узмоцненыя кулямётнымі камандамі. Меркавалася адпраўка прыкладна такога ж другога атрада ад Паўднёва-заходняга фронту генерала Брусілава ў складзе палкоў Праабражэнскага, Трэцяга стралковага і Чацвёртага стралковага Імператарскага прозвішча. Таксама Аляксееў прапанаваў па ўласнай ініцыятыве дадаць да «карнай экспедыцыі» адну кавалерыйскую дывізію.
28 лютага ў 5 раніцы цар адбыў (у 4:28 цягнік Літара Б, у 5:00 цягнік Літара А) у Царскае Сяло, але праехаць не змог.
28 лютага ў 8:25 генерал Хабалаў адпраўляе генералу Аляксееву тэлеграму пра сваё роспачнае становішча, і ў 9:00 — 10:00 перамаўляецца з генералам Івановым, заявіўшы, што «У маёй дырэктыве, у будынку Галоўн. адміралцейства, чатыры гвардзейскія роты, пяць эскадронаў і сотняў, дзве батарэі. Іншыя войскі перайшлі на бок рэвалюцыянераў ці застаюцца па пагадненні з імі нейтральнымі. Асобныя салдаты і банды блукаюць па горадзе, страляючы ў мінакоў, абяззбройваючы афіцэраў… Усе вакзалы ва ўладзе рэвалюцыянераў, строга імі ахоўваюцца… Усе артылерыйскія ўстановы ва ўладзе рэвалюцыянераў…». У 13:30 паступае тэлеграма Бяляева пра канчатковую капітуляцыю лаяльных цару частак у Петраградзе. Цар атрымвае яе ў 15:00.
Удзень 28 лютага генерал Аляксееў спрабуе ўзяць кантроль над міністэрствам шляхоў зносін праз таварыша (намесніка) міністра генерала Кіслякова, аднак той пераконвае Аляксеева скасаваць сваё рашэнне. 28 лютага генерал Аляксееў цыркулярнай тэлеграмай спыніў усе баяздольныя часткі на шляху да Петраграда. У яго цыркулярнай тэлеграме лжыва сцвярджалася, што хваляванні ў Петраградзе пайшлі на змяншэнне і патрэба ў падаўленні мяцяжу адпала. Некаторыя з гэтых частак былі ўжо ў гадзіне-дзвюх язды ад сталіцы. Усе яны былі спынены. Генерал-ад’ютант І. Іваноў атрымаў загад Аляксеева ўжо ў Царскім Сяле.
Дэпутат Думы Бублікаў займае міністэрства шляхоў зносін, арыштаваўшы яго міністра, і забараняе рух ваярскіх цягнікоў на 250 вёрстаў вакол Петраграда.
У 21:27 у Ліхаслаўлі было атрымана паведамленне пра дырэктывы Бубликова чыгуначнікам.
28 лютага ў 20:00 пачалося паўстанне Царскасельскага гарнізона. Часткі, якія захавалі лаяльнасць, працягвалі ахоўваць палац.
28 лютага ў 12 ночы царскі цягнік прыбывае ў Балагое.
У 3:45 ночы цягнік падыходзіць да Малой Вішары. Там паведамілі, што шлях наперадзе захоплены паўсталымі салдатамі, і на станцыі Любань стаяць дзве рэвалюцыйныя роты з кулямётамі. Пазней высвятляецца, што насамрэч на станцыі Любань паўсталыя салдаты разрабавалі буфет, але арыштоўваць цара не збіраліся.
У 4:50 ночы з 28 лютага на 1 сакавіка цар загадвае завярнуцца назад на Балагое (куды прыбыў у 9:00 1 сакавіка), і адтуль на Пскоў.
Паводле шэрага сведчанняў, 1 сакавіка ў 16:00 у Петраградзе пераходзіць на бок рэвалюцыі стрыечнік Мікалая II, вялікі князь Кірыл Уладзіміравіч , які прывёў да Таўрычнага палаца Гвардзейскі флоцкі экіпаж. Потым манархісты абвясцілі гэта паклёпам.
1 сакавіка генерал Іваноў прыбывае ў Царскае Сяло і атрымвае звесткі, што збунтавалася царскасельская гвардзейская рота, якая самавольна пайшла ў Петраград. Таксама да Царскага Сяла набліжаліся паўсталыя часткі: цяжкі дывізіён і адзін гвардзейскі батальён запаснога палка. Генерал Іваноў адбывае з Царскага Сяла ў Вырыцу і вырашае агледзець перададзены яму Таруцінскі полк. На станцыі Семрына чыгуначнікі блакуюць яго далейшае перасоўванне.
1 сакавіка ў 15:00 царскі цягнік прыбывае на станцыю Дно, у 19:05 у Пскоў, дзе знаходзіўся штаб войскаў Паўночнага фронту генерала М. У. Рузскага. Генерал Рузскі па сваіх палітычных перакананнях лічыў, што самадзяржаўная манархія ў дваццатым стагоддзі з’яўляецца анахранізмам, і недалюбліваў Мікалая II асабіста. Пры прыбыцці царскага цягніка генерал адмовіўся ўладкоўваць звычайную цырымонію сустрэчы цара, і з’явіўся адзін і толькі праз некалькі хвілін.
Генерал Аляксееў, на якога без цара ў Стаўцы ляглі абавязкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага, 28 лютага атрымвае данясенне ад генерала Хабалава, што ў яго засталося ўсяго 1100 чалавек у верных частках. Пазнаўшы пра пачатак хваляванняў у Маскве, ён 1 сакавіка ў 15:58 тэлеграфуе цару, што «рэвалюцыя, а апошняя немінучая, калі пачнуцца хваляванні ў тыле, азначае сабой ганебнае сканчэнне вайны з усімі цяжкімі для Расіі наступствамі. Армія занадта цесна злучана з жыццём тылу, і з упэўненасцю можна сказаць, што хваляванні ў тыле выклічуць такія ж у арміі. Патрабаваць ад арміі, каб яна спакойна ваявала, калі ў тыле ідзе рэвалюцыя, немагчыма. Цяперашні малады склад арміі і афіцэрскі склад, у асяроддзі якога велічэзны адсотак закліканых з запасу і ўзведзеных у афіцэры з вышэйшых навучальных устаноў, не дае ніякіх падстаў лічыць, што армія не будзе рэагаваць на тое, што будзе адбывацца ў Расіі».
Пасля атрымання гэтай тэлеграмы Мікалай II прыняў генерала Рузскага, які выказаўся за ўвядзенне ў Расіі адказнага перад Думай урада. У 22:20 генерал Аляксееў дасылае Мікалаю II праект меркаванага маніфеста пра ўвядзенне адказнага ўрада.
У 17:00 — 18:00 у Стаўку паступаюць тэлеграмы пра паўстанне ў Кранштаце.
2 сакавіка ў гадзіну ночы Мікалай II тэлеграфуе генералу Іванову «прашу да майго прыезду і даклада мне ніякіх мер не распачынаць», і даручае Рузскаму інфармаваць Аляксеева і Радзянку пра тое, што ён згодзен на фармаванне адказнага ўрада. Потым Мікалай II сыходзіць у спальны вагон, аднак засынае толькі ў 5:15, адправіўшы генералу Аляксееву тэлеграму «Можна абвясціць пададзены маніфест, пазначыўшы яго Псковам. МІКАЛАЙ».
2 сакавіка ў 3:30 ночы Рузскі звязваецца з , і цягам чатырохгадзіннай гутаркі азнаямляецца з абвостраным становішчам, што склалася да таго часу ў Петраградзе.
Атрымаўшы запіс гутаркі Рузскага з Радзянкам, Аляксееў 2 сакавіка ў 9:00 загадаў генералу Лукомскаму звязацца з Псковам і неадкладна абудзіць цара, на што атрымаў адказ, што цар толькі нядаўна заснуў, і што на 10:00 прызначаны даклад Рузскага. У 10:45 Рузскі пачаў свой даклад, паведаміўшы Мікалаю II пра гутарку з Радзянкам. У гэты час Рузскі атрымаў тэкст тэлеграмы, разасланай Аляксеевым камандуючым франтамі па пытанні пра пажаданасць адрачэння, і зачытаў яго цару.
2 сакавіка 14:00 — 14:30 пачалі паступаць адказы ад камандуючых франтамі. Вялікі князь Мікалай Мікалаевіч заявіў, што «як вернападданы лічу па абавязку прысягі і па духу прысягі ўкленчана маліць гасудара зрачыся кароны, каб выратаваць Расію і дынастыю»; таксама за адрачэнне выказаліся генералы Эверт (Заходні фронт), Брусілаў (Паўднёва-заходні фронт), Сахараў (Румынскі фронт), камандуючы Балтыйскім флотам адмірал Непенін , прытым генерал Сахараў назваў «разбойнай купкай людзей, якая скарысталася зручнай хвілінай», але «галосячы, змушаны сказаць, што адрачэнне найболей бязбольнае выйсце», а генерал Эверт заўважыў, што «на армію ў дзейным яе складзе пры падаўленні хваляванняў вылічваць нельга… Я прымаю ўсе меры да таго, каб звесткі пра дзейнае становішча спраў у сталіцах не пракрадаліся ў армію, каб ахаваць яе ад несумнеўных хваляванняў. Сродкаў спыніць рэвалюцыю ў сталіцах няма ніякіх». Камандуючы Чарнаморскім флотам адмірал Калчак адказу не паслаў. Паміж 14:00 і 15:00 Рузскі ўвайшоў да цара ў суправаджэнні генералаў і Савіча, узяўшы з сабой тэксты тэлеграм. Мікалай II папрасіў генералаў выказацца; усе яны выказаліся за адрачэнне.
Каля 15 гадзін 2 сакавіка цар прыняў рашэнне пра адрачэнне на карысць сына пры рэгенцтве вялікага князя Міхаіла Аляксандравіча.
У гэты час Рузскаму паведамляюць, што ў Пскоў высунуліся прадстаўнікі Дзяржаўнай Думы А. І. Гучкоў і В. В. Шульгін . У 15:10 пра гэта паведамлена Мікалаю II. Прадстаўнікі Думы прыбываюць у царскі цягнік у 21:45. Гучкоў паведаміў Мікалаю II, што існуе небяспека шырання хваляванняў на фронце і што войскі Петраградскага гарнізона перайшлі на бок паўсталых неадкладна, прытым на бок рэвалюцыі, паводле слоў Гучкова, перайшлі рэшткі лаяльных войскаў у Царскім Сяле. Выслухаўшы яго, цар паведамляе, што ўжо прыняў рашэнне зрачыся за сябе і за сына.
2 (15) сакавіка ў 23 гадзіны 40 хвілін (у дакуменце час падпісання быў паказаны царом, як 15 гадзін — час прыняцця рашэння) Мікалай перадаў Гучкову і Шульгіну Маніфест пра адрачэнне, які, у прыватнасці, абвяшчаў: «Наказваем брату нашаму кіраваць справамі дзяржавы ў поўным і непарушным яднанні з прадстаўнікамі народа ў заканадаўчых установах, на тых пачатках, якія будуць імі ўсталяваны, прынясучы ў тым непарушную прысягу».
Гучкоў і Шульгін таксама запатрабавалі ад Мікалая II падпісаць два ўказы: пра прызначэнне князя Г. Я. Львова кіраўніком урада і вялікага князя Мікалая Мікалаевіча вярхоўным галоўнакамандуючым; былы імператар падпісаў указы, паказаўшы ў іх час 14 гадзін.
Пасля гэтага Мікалай запісвае ў сваім дзённіку: «Раніцай прыйшоў Рузскі і прачытаў сваю доўгую прамову па апараце з Радзянкам. Паводле яго слоў, становішча ў Петраградзе такое, што зараз міністэрства з Думы быццам нямоглае што-небудзь зрабіць, бо з ім змагаецца сац[ыял]-дэм[акратычная] партыя ў асобе працоўнага камітэта. Трэба маё адрачэнне. Рузскі перадаў гэту прамову ў стаўку, а Аляксееў усім галоўнакамандуючым. Да 2½ г. прыйшлі адказы ад усіх. Сутнасць тая, што ў імя выратавання Расіі і ўтрымання арміі на фронце ў спакоі трэба вырашыцца на гэты крок. Я пагадзіўся. Са стаўкі даслалі праект маніфеста. Увечар з Петраграда прыбылі Гучкоў і Шульгін, з якімі я пагаварыў і перадаў ім падпісаны і перароблены маніфест. У гадзіну ночы з’ехаў з Пскова з цяжкім пачуццём перажытага. Навакол здрада, і баязлівасць, і падман».
Умерана правая маскоўская газета 4 сакавіка так перадавала словы імператара Гучкову і Шульгіну: «Я ўсё гэта абдумаў, — сказаў ён, — і вырашыў зрачыся. Але зракаюся не ў карысць свайго сына, бо я павінен з’ехаць з Расіі, раз я пакідаю Вярхоўную ўладу. Пакінуць жа ў Расіі сына, якога я вельмі люблю, пакінуць яго на поўную невядомасць я ні ў якім разе не лічу магчымым. Вось чаму я вырашыў перадаць прастол майму брату, вялікаму князю Міхаілу Аляксандравічу».
Гучкоў і Шульгін едуць у Петраград 3 сакавіка ў тры гадзіны ночы, загадзя паведаміўшы ўраду тэлеграфам тэкст трох прынятых дакументаў. У 6 раніцы часовы камітэт Дзярждумы звязаўся з вялікім князем Міхаілам, паведаміўшы яму пра адрачэнне ўжо былога імператара ў яго карысць.
Падчас сустрэчы раніцай 3 сакавіка з вялікім князем Міхаілам Аляксандравічам Радзянка заяўляе пра тое, што ў выпадку прыняцця ім прастола неадкладна грымне новае паўстанне, і трэба перадаць разгляд пытання пра манархію Устаноўчаму сходу. Яго падтрымвае Керанскі, супраць выступае Мілюкоў, які заявіў, што «ўрад адзін без манарха… з’яўляецца лядачай турой, якая можа ўтапіцца ў акіяне народных хваляванняў; краіне пры такіх умовах можа пагражаць страта любой дзяржаўнасці». Выслухаўшы прадстаўнікоў Думы, вялікі князь запатрабаваў гутаркі з Радзянкам сам-насам, і спытаў, ці можа Дума гарантаваць яго асабістую бяспеку. Выслухаўшы, што не можа, вялікі князь Міхаіл падпісаў маніфест пра адмову ад прастола.
3 сакавіка Мікалай II, пазнаўшы пра адмову вялікага князя Міхаіла Аляксандравіча ад прастола, запісаў у дзённіку: «Аказваецца, Міша зрокся. Яго маніфест сканчаецца чатыроххвосткай для выбараў праз 6 месяцаў Устаноўчага Сходу. Бог ведае, хто нараіў яго падпісаць такое паскудства! У Петраградзе хваляванні спыніліся — абы так працягвалася далей». Ён складае другі варыянт маніфеста пра адрачэнне, ізноў у карысць сына. Генерал А. І. Дзянікін сцвярджаў у сваіх успамінах, што 3 сакавіка ў Магілёве Мікалай заявіў генералу Аляксееву:
— Я перадумаў. Прашу вас паслаць гэту тэлеграму ў Петраград.
На лістку паперы выразным почыркам васпан пісаў уласнаруч пра сваю згоду на ўступ на пасад сына свайго Аляксея…
Аляксееў панёс тэлеграму і не паслаў. Было занадта позна: краіне і арміі абвясцілі ўжо два маніфесты. Тэлеграму гэту Аляксееў, «каб не бянтэжыць розумы», нікому не паказваў, трымаў у сваім паперніку і перадаў мне пад канец мая, пакідаючы вярхоўнае камандаванне.
4 сакавіка камандзір Гвардзейскага кавалерыйскага корпуса адпраўляе ў Стаўку начальніку штаба Вярхоўнага Галоўнакамандуючага тэлеграму «Да нас дашлі звесткі пра буйныя падзеі. Прашу Вас не адмовіць зрынуць да ступняў Яго Вялікасці бязмежную адданасць Гвардзейскай кавалерыі і гатовасць памерці за свайго любімага Манарха. ». У зваротнай тэлеграме Мікалай паведаміў: «Ніколі не сумняваўся ў пачуццях гвардзейскай кавалерыі. Прашу падпарадкавацца Часоваму ўраду. Мікалай». Паводле іншых звестак, гэта тэлеграма была адпраўлена яшчэ 3 сакавіка, і генерал Аляксееў так і не перадаў яе Мікалаю. Існуе таксама версія, што дадзеная тэлеграма была адпраўлена без ведама хана Нахічэванскага яго начальнікам штаба, генералам баронам Вінекенам . Паводле процілеглай версіі, тэлеграма, наадварот, была адпраўлена ханам Нахічэванскім пасля нарады з камандзірамі частак корпуса.
Іншая шырока вядомая тэлеграма падтрымкі была адпраўлена камандзірам 3-га коннага корпуса Румынскага фронту генералам Келерам Ф. А. («Трэці конны корпус не верыць, што Ты, Гасудар, самахоць зрокся ад прастола. Загадай, Цар, прыйдзем і абаронім Цябе»). Невядома, ці дайшла гэта тэлеграма да цара, але яна дайшла да камандуючага Румынскім фронтам, які загадаў Келеру здаць камандаванне корпусам пад пагрозай вінавачання ў дзяржаўнай здрадзе.
5 сакавіка вяртаецца генерал Іваноў.
8 сакавіка выканкам Петрасавета, калі стала вядома пра планы цара ад’ехаць у Англію, пастанавіў арыштаваць цара і яго сям’ю, канфіскаваць маёмасць і пазбавіць грамадзянскіх праў. У Царскае Сяло прыбывае новы камандуючы Петраградскай акругай генерал Карнілаў, які арыштаваў імператрыцу і парастаўляў каравулы, у тым ліку для абароны цара ад збунтаванага царскасельскага гарнізона .
8 сакавіка цар у Магілёве развітваўся з войскам і выдаў развітальны загад войскам, у якім адпісваў «ваяваць да перамогі» і «падпарадкоўвацца Часоваму ўраду». Генерал Аляксееў перадаў гэты загад у Петраград, аднак Часовы ўрад пад ціскам Петрасавета адмовіўся публікаваць яго.
У апошні раз звяртаюся да Вас, горача любыя мною войскі. Пасля адрачэння майго за сябе і за сына майго ад прастола Расійскага, улада перададзена Часоваму ўраду, па пачыне Дзяржаўнай Думы паўсталаму. Ды дапаможа яму Бог весці Расію па шляху славы і дастатку. Ды дапаможа Бог і Вам, гераічныя войскі, адстаяць Расію ад злога ворага. У працягу дзвюх з паловай гадоў Вы неслі штогадзіны цяжкую баявую службу, шмат сыходзілі крывёю, шмат зроблена высілкаў, і ўжо блізкая гадзіна, калі Расія, злучаная са сваімі гераічнымі саюзнікамі адным агульным імкненнем да перамогі, зломіць апошні высілак праціўніка. Гэта небывалая вайна павінна быць даведзена да поўнай перамогі.
Хто думае пра мір, хто жадае яго — той здраднік Бацькаўшчыны, яе здраднік. Ведаю, што кожны сумленны ваяр так думае. Выконвайце ж Ваш абавязак, бараніце гераічную нашу Вялікую Радзіму, падпарадкоўвайцеся Часоваму ўраду, слухайце Вашых начальнікаў, помніце, што кожнае паслабленне парадку службы толькі на руку ворагу.
Цвёрда веру, што не загасла ў Вашых сэрцах бязмежная любоў да нашай Вялікай Радзімы. Ды блаславіць Вас Бог і ды вядзе Вас да перамогі Святы Вялікапакутнік і Пераможац Георгій.
8-га сакавіка 1917 г.
Стаўка. МІКАЛАЙ
Перад ад’ездам Мікалая з Магілё
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
U Vikipedyi yosc artykuly pra inshyh lyudzej z imem Mikala j II Alyaksa ndravich 6 18 maya 1868 Carskae Syalo 17 lipenya 1918 Ekacyarynburg aposhni imperatar Rasijskaj imperyi z 20 kastrychnika 1 listapada 1894 pa 2 15 sakavika 1917 syn imperatara Alyaksandra III i Maryi Fyodarayny Mikalaj IIrusk Nikolaj II Aleksandrovich14 y Imperatar Userasijski20 kastrychnika 1 listapada 1894 2 15 sakavika 1917Karanacyya 14 26 maya 1896Papyarednik Alyaksandr IIIPeraemnik tytul skasavany5 y car Polshchy20 kastrychnika 1 listapada 1894 2 15 sakavika 1917Papyarednik Alyaksandr IIIPeraemnik tytul skasavany5 y vyaliki knyaz Finlyandski20 kastrychnika 1 listapada 1894 2 15 sakavika 1917Papyarednik Alyaksandr IIIPeraemnik tytul skasavanyNaradzhenne 18 maya 1868 1868 05 18 Carskae Syalo Rasijskaya imperyyaSmerc 17 lipenya 1918 1918 07 17 50 gadoy Ekacyarynburg Permskaya gubernya RSFSR d Mesca pahavannya Petrapaylayski saborRod Galshtejn Gotarp Ramanavy d Imya pry naradzhenni rusk Nikolaj AleksandrovichBacka Alyaksandr III imperatar rasijskiMaci Maryya FyodaraynaZhonka Alyaksandra Fyodarayna Dzeci Volga Mikalaeyna Taccyana Mikalaeyna Maryya Mikalaeyna Anastasiya Mikalaeyna i Alyaksej MikalaevichVeravyznanne RPC i pravaslayeAytografManagramaPrynalezhnasc Rasijskaya imperyyaRod vojskay Ruskaya imperatarskaya armiyaZvanne palkoynikBitvy Pershaya susvetnaya vajnaUznagarody Medyyafajly na Vikishovishchy Carstvavanne Mikalaya II bylo adznachana ekanamichnym razviccyom Rasii i adnachasova yzrostam u yoj sacyyalna palitychnyh supyarechnascej revalyucyjnaga ruhu shto vyliysya y revalyucyyu 1905 1907 gadoy i Lyutayskuyu revalyucyyu 1917 goda u zneshnyaj palitycy ekspansiyaj na Dalyokim Ushodze vajnoj z Yaponiyaj a taksama ydzelam Rasii y vaennyh blokah eyrapejskih dzyarzhay i Pershaj susvetnaj vajne Mikalaj II adroksya ad prastola padchas Lyutayskaj revalyucyi 1917 goda i znahodziysya razam z syam yoj pad hatnim aryshtam u carskaselskim palacy Uletku 1917 goda pavodle rashennya Chasovaga yrada byy razam z syam yoj adprayleny y vysylku y Tabolsk a yvesnu 1918 goda peravezeny balshavikami y Ekacyarynburg dze y lipeni 1918 goda byy rasstralyany razam z syam yoj i nablizhanymi da yae asobami Uslayleny rusk razam z zhonkaj i dzecmi Ruskaj Pravaslaynaj Carkvoj yak pakutnik 20 zhniynya 2000 goda ranej u 1981 godze uslayleny Ruskaj Pravaslaynaj Carkvoj za myazhoj yak muchanik Imyony tytulavanni myanushkiHlopchyk atrymay tradycyjnae ramanayskae imya rusk Mikalaj Aproch tago getu situacyyu mozhna adnesci da najmennya pa dzyadzku zvychaj yaki vyadomy z Rurykavichay rusk Yon byy nazvany y pamyac pamerlaga maladym starejshaga brata backi i zhaniha maci cesarevicha Mikalaya Alyaksandravicha rusk Supadali imyony imyony pa backu tezaimennyya svyatyya samih cesarevichay Mikalaj Mirlikijski i ih backay Alyaksandr Neyski Tezaimyaniny 6 snezhnya pa yuliyanskim kalendary svyata Mikalaya Cudatvorca Z naradzhennya tytulavaysya Yago imperatarskaya vysokasc gasudar vyaliki knyaz Mikalaj Alyaksandravich Paslya zdzejsnenaga narodnikami 1 sakavika 1881 goda dzeda imperatara Alyaksandra II atrymay tytul spadchynnika cesarevicha rusk Poyny tytul Mikalaya II yak imperatara Bozhieyu pospe shestvuyusheyu milostiyu Nikolaj Vtory j imperator i samoderzhec Vserossijskij Moskovskij Kievskij Vladimirskij Novgorodskij car Kazanskij car Astrahanskij car Polskij car Sibirskij car Hersonesa Tavricheskogo car Gruzinskij gosudar Pskovskij i velikij knyaz Smolenskij Litovskij Volynskij Podolskij i Finlyandskij knyaz Estlyandskij Liflyandskij Kurlyandskij i Semigalskij Samogitskij Belostokskij Korelskij Tverskij Yugorskij Permskij Vyatskij Bolgarskij i inyh gosudar i velikij knyaz Novagoroda nizovskiya zemli Chernigovskij Ryazanskij Polotskij Rostovskij Yaroslavskij Belozerskij Udorskij Obdorskij Kondijskij Vitebskij Mstislavskij i vseya Severnyya strany povelitel i gosudar Iverskiya Kartalinskiya i Kabardinskiya zemli i oblasti Armenskiya Cherkasskih i Gorskih knyazej i inyh naslednyj gosudar i obladatel gosudar Turkestanskij naslednik Norvezhskij gercog Shlezvig Golshtejnskij Stormarnskij Ditmarsenskij i Oldenburgskij i prochaya i prochaya i prochaya U suvyazi z padzeyami na Hadyncy rusk i 9 studzenya 1905 goda prazvany radykalnaj apazicyyaj Mikalaem Kryvavym z takoj myanushkaj figuravay u saveckaj papulyarnaj gistaryyagrafii Zhonka pryvatna nazyvala yago Niki Kaykazskiya gorcy yakiya prahodzili sluzhbu y Kaykazskaj tubylnaj konnaj dyvizii imperatarskaj armii zvali gasudara Mikalaya II Belym Padzishaham tym samym pakazvayuchy svayu pavagu i addanasc rasijskamu imperataru Dzyacinstva adukacyya i vyhavanneVyaliki knyaz Mikalaj Alyaksandravich va yzrosce 3 gadoy Mikalaj Alyaksandravich u pyacigadovym uzrosce Cesarevich Mikalaj Alyaksandravich 1889 god Mikalaj II starejshy syn imperatara Alyaksandra III i imperatrycy Maryi Fyodarayny Adrazu paslya naradzhennya 6 maya 1868 goda byy narachony Mikalaem Hryshchenne nemaylyaci bylo zdzejsnena duhoynikam bel tar imperatarskaj syam i Vasilyom Bazhanavym rusk va Uvaskrasenskaj carkve Vyalikaga Carskaselskaga palaca 20 maya tago zh goda hrosnymi backami byli Alyaksandr II karaleva Dackaya Luiza spadchynny prync Dacki Frydryh vyalikaya knyaginya Alena Paylayna rusk U rannim dzyacinstve vyhavalnikam Mikalaya i yago bratoy byy anglichanin Karl Vosipavich His yaki zhyy u Rasii Charles Heath 1826 1900 yago aficyjnym vyhavalnikam yak spadchynnika y 1877 godze byy pryznachany general Rygor Rygoravich Danilovich rusk Mikalaj atrymay hatnyuyu adukacyyu y ramkah vyalikaga gimnazichnaga kursa u 1885 1890 gadah pa admyslova napisanaj pragrame shto zluchala kurs dzyarzhaynaga i ekanamichnaga addzyalennyay yurydychnaga fakulteta yniversiteta z kursam Akademii Generalnaga shtaba rusk Navuchalnyya zanyatki vyalisya 13 gadoy pershyya vosem gadoy byli prysvechanyya pradmetam pashyranaga gimnazichnaga kursa dze asablivaya yvaga nadavalasya vyvuchennyu palitychnaj gistoryi ruskaj litaratury anglijskaj nyameckaj i francuzskaj moy anglijskaj Mikalaj Alyaksandravich valoday yak rodnaj nastupnyya pyac gadoy prysvyachalisya vyvuchennyu vaennaj spravy yurydychnyh i ekanamichnyh navuk patrebnyh dlya dzyarzhaynaga dzeyacha Lekcyi chytalisya navukoycami z susvetnym imem Mikalaem Mikalaevicham Beketavym Mikalaem Mikalaevicham Obruchavym rusk Cezaram Antonavicham Kyui Mihailam Ivanavicham Dragamiravym Mikalaem Hrysciyanavicham Bunge rusk Kanstancinam Pyatrovicham Pabedanoscavym rusk i inshymi Use yany zreshty tolki chytali lekcyi Pytac kab praveryc yak zasvoeny materyyal ne meli prava Protapresvitar Yan Yanyshay rusk vuchyy cesarevicha kananichnamu pravu y suvyazi z gistoryyaj carkvy rusk galoynym razdzelam bagasloyya i gistoryi religii 6 maya 1884 goda pa dasyagnenni paynaleccya dlya spadchynnika prynyos prysyagu y Vyalikaj carkve rusk Zimovaga palaca pra shto pavedamlyalasya najvyshejshym manifestam Pershym apublikavanym ad yago imya aktam byy reskrypt na imya maskoyskaga general gubernatara rusk Uladzimira Andreevicha Daygarukava rusk 15 tysyach rublyoy dlya razmerkavannya pavodle rashennya general gubernatara pamizh zhyharami Maskvy yakiya najbolsh mayuc patrebu y dapamoze Pershyya dva gady Mikalaj sluzhyy malodshym aficeram u sheragah Praabrazhenskaga palka Dva letniya sezony yon prahodziy sluzhbu y sheragah lejb gvardyi gusarskaga palka rusk eskadronnym kamandziram a potym lagerny zbor u sheragah artyleryi 6 zhniynya 1892 goda byy uzvedzeny y palkoyniki U toj zha chas backa yvodzic yago y kurs spray pa kiravanni krainaj zaprashayuchy brac udzel u pasyadzhennyah Dzyarzhaynaga Saveta i Kabineta ministray Pa prapanove ministra shlyahoy znosin Syargeya Yulevicha Vite Mikalaj u 1892 godze dlya nabyccya dosvedu y dzyarzhaynyh spravah byy pryznachany starshynyoj kamiteta pa pabudove Transsibirskaj chygunki K 23 mu gadu svajgo zhyccya spadchynnik trona byy chalavekam yaki atrymay shyrokiya zvestki y roznyh ablascyah veday U pragramu adukacyi yvahodzili vandravanni pa roznyh gubernyah Rasii yakiya yon zdzyajsnyay razam z backam U davyarshenne adukacyi backa vyluchyy u yago dyrektyvu krejser Pamyac Azova rusk y skladze eskadry dlya vandravannya rusk na Dalyoki Ushod Za dzevyac mesyacay sa svitaj naveday Aystra Vengryyu Grecyyu Egipet Indyyu Kitaj Yaponiyu a paznej suhaputnym shlyaham z Uladzivastoka praz usyu Sibir vyarnuysya y stalicu Rasii Padchas vandravannya Mikalaj vyoy asabisty dzyonnik U Yaponii na Mikalaya byy zdzejsneny zamah gl Incydent u Ocu rusk a kashulya z plyamami kryvi zahoyvaecca y Ermitazhy Apazicyjny palityk chlen Viktar Pyatrovich Abninski rusk y svaim antymanarhichnym skladanni Aposhni samadzerzhac scvyardzhay shto Mikalaj adzin chas zacyata admaylyaysya ad prastola ale byy zmushany sastupic patrabavannyu Alyaksandra III i padpisac pry zhycci backi manifest pra svayo ystuplenne na prastol Ustuplenne na prastol i pachatak kiravannyaImperatar Mikalaj II i imperatryca Alyaksandra Fyodarayna 1896 god Pershyya kroki i karanavanne Padrabyaznej gl taksama Praz nekalki dzyon pa skone Alyaksandra III 20 kastrychnika 1894 goda i svajgo ystuplennya na prastol najvyshejshy manifest abnarodavany 21 kastrychnika u toj zha dzen prynosilasya prysyaga sanoynikami uradoycami prydvornymi i y armii 14 listapada 1894 goda y Vyalikaj carkve Zimovaga palaca pabraysya shlyubam rusk z Alyaksandraj Fyodaraynaj myadovy mesyac rusk prahodziy u atmasfery panihid i zhalobnyh vizitay Adnymi z pershyh kadravyh rashennyay imperatara Mikalaya II bylo zvalnenne y snezhni 1894 goda kanfliktnaga Iosifa Uladzimiravicha Gurki z pasta general gubernatara Carstva Polskaga i pryznachenne y lyutym 1895 goda na post ministra zamezhnyh spray Alyakseya Barysavicha Labanava Rastoyskaga pa smerci Mikalaya Karlavicha Girsa U vyniku abmenu notami ad 27 lyutaga 11 sakavika 1895 goda bylo ystalyavana razmezhavanne sfer uplyvu Rasii i Vyalikabrytanii y voblasci Pamiray na yshod ad vozera Zarkul Viktoryya pa race Pyandzh uvajshla y sklad Ferganskaj voblasci Vahanski hrybet rusk na rasijskih kartah atrymay paznachenne hrybta imperatara Mikalaya II Pershym bujnym mizhnarodnym aktam imperatara z yavilasya Traistaya intervencyya rusk adnachasovae 11 23 krasavika 1895 goda pa inicyyatyve rasijskaga MZS vystaylenne razam z Germaniyaj i Francyyaj patrabavannyay da Yaponii peragledzec umovy Simanasekskaga mirnaga dagavora z Kitaem admoviyshysya ad pretenzij na Lyaadunski payvostray Pershym publichnym vystuplennem imperatara y Sankt Pecyarburgu stala yago pramova 17 studzenya 1895 goda y Mikalaeyskaj zale Zimovaga palaca perad deputacyyami dvaranstva zemstvay i garadoy shto prybyli dlya vykazvannya ih vyalikascyam vernapaddannickih pachuccyay i prynyasennya vinshavannya sa shlyubam pramoyleny tekst yon byy zagadzya napisany ale imperatar pramaylyay yago tolki chasam zazirayuchy y paperku abvyashchay Mne vyadoma shto y aposhni chas chulisya y nekatoryh zemskih shodah galasy lyudzej yakiya zahaplyalisya bessensoynymi letucennyami pra ydzel pradstaynikoy zemstva y spravah unutranaga kiravannya Haj use vedayuc shto ya prysvyachayuchy yse svae sily vygodze narodnaj budu ahoyvac pachatak samadzyarzhayya getak zha cvyorda i nyayhilna yak ahoyvay yago moj nezabyyny pamerly backa U suvyazi z pramovaj cara 2 lyutaga tago zh goda pisay vyalikamu knyazyu Syargeyu Alyaksandravichu rusk Paslya pramovy gasudara pracyagvaecca hvalyavanne z balbatnyoj lyuboga rodu Ya ne chuyu yae ale mne raskazvayuc shto paysyul u moladzi i inteligencyi idze plyatkarstva z nejkim razdrazhnennem suprac maladoga gasudara Uchora zayazdzhala da myane Maryya Al Myashcherskaya ur Panina yakaya pryehala syudy na karotki chas z vyoski Yana y aburenni ad usih gavorak yakiya chue z getaj nagody y gascinyh Zatoe na prostyh lyudzej i na vyosku slova gasudara pakinula stanoychae yrazhanne Mnogiya deputaty educhy syudy chakali bog vedae chago i pachuyshy uzdyhnuli svabodna Ale yak sumna shto y verhnih kolah adbyvaecca nedarechnae razdrazhnenne lt gt Ya ypeyneny na zhal shto bolshasc chlenay dzyarzhaynaga Saveta stavicca krytychna da ychynku gasudara i na zhal nekatoryya ministry taksama Bog vedae shto bylo y galovah u lyudzej da getaga dnya i yakiya vyrasli chakanni Prayda shto davali da tago nagodu Mnogiya prostyya ruskiya lyudzi byli zbity z tolku yznagarodami abveshchanymi 1 studzenya Vyjshla tak shto novy gasudar z pershaga kroku adrozniy tyh samyh kago nyabozhchyk lichyy nebyaspechnymi lt gt Usyo geta vyklikae boyaz za buduchynyu U pachatku 1910 h pradstaynik levaga kryla kadetay pisay pra pramovu cara y svaim antymanarhichnym tvory Zapeynivali shto y teksce stayala slova nyazbytnymi Zamest bessensoynymi Ale yak by tam ni bylo yano pasluzhyla pachatkam ne tolki yseagulnaga ahaladzhennya da Mikalaya ale i zaklala padmurak buduchaga vyzvolnaga ruhu zgurtavayshy zemskih dzeyachay i dayshy im matyvacyyu da bolsh rashuchaga chynu dzeyannyay lt gt Vystup 17 studzenya 95 goda mozhna lichyc pershym krokam Mikalaya pa nahilnaj ploskasci pa yakoj yon pracyagvae kacicca i dagetul usyo nizhej spuskayuchysya y dumcy i svaih paddanyh i ysyago cyvilizavanaga svetu Gistoryk Syargej Syargeevich Oldenburg rusk pisay pra pramovu 17 studzenya Ruskae adukavanae gramadstva u svayoj bolshasci prynyalo getu pramovu yak vyklik sabe lt gt Pramova 17 studzenya rasseyala nadzei inteligencyi na magchymasc kanstytucyjnyh peratvarennyay zverhu U getym dachynenni yana pasluzhyla vytochnaj kropkaj dlya novaga yzrostu revalyucyjnaj agitacyi na yakuyu znoy stali znahodzic srodki Partret Mikalaya II u 1896 godze mastak Ilya Repin Karanavanne imperatara i yago zhonki adbylosya 14 26 maya 1896 goda Blagaya arganizacyya svyata pryvyala da tago shto na Hadynskim poli adbylasya dayka rusk u yakoj zaginuli 1379 lyudzej a yashche nekalki socen atrymali cyazhkiya traymy Geta padzeya yashche bolsh pahisnula imidzh imperatara U tym zha godze prahodzila Userasijskaya pramyslovaya i mastackaya vystayka rusk u Nizhnim Noygaradze yakuyu yon naveday U krasaviku 1896 goda adbylosya farmalnae pryznanne rasijskim uradam balgarskaga yrada knyazya Ferdynanda U 1896 godze Mikalaj II taksama zdzejsniy vyalikae padarozhzha y Eyropu sustreyshysya z Francam Iosifam Vilgelmam II karalevaj Viktoryyaj babkaj Alyaksandry Fyodarayny zavyarshennem padarozhzha stala yago prybyccyo y stalicu sayuznaj Francyi Paryzh Pad yago pryezd u verasni 1896 goda y Vyalikabrytaniyu adbylosya rezkae abvastrenne adnosin pamizh Vyalikabrytaniyaj i Asmanskaj imperyyaj zvyazanae z razaninaj armyanay u Asmanskaj imperyi i adnachasovae zblizhenne Sankt Pecyarburga z Kanstancinopalem buduchy goscem u karalevy Viktoryi y Balmarale rusk Mikalaj pagadziyshysya na supolnuyu raspracoyku praekta reformay u Asmanskaj imperyi adrynuy zroblenyya yamu anglijskim uradam prapanovy zrynuc sultana Abdul Hamida zahavac Egipet za Angliyaj a nayzamen atrymac nejkiya sastupki pa pytanni ab Pralivah Prybyyshy y pachatku kastrychnika tago zh goda y Paryzh Mikalaj zacverdziy supolnyya instrukcyi paslam Rasii i Francyi y Kanstancinopali ad chago ruski yrad da tago chasu kategarychna admaylyaysya uhvaliy francuzskiya prapanovy pa egipeckim pytanni shto yklyuchala garantyi nejtralizacyi Sueckaga kanala metu yakuyu ranej aznachyy dlya ruskaj dyplamatyi ministr zamezhnyh spray Labanay Rastoyski yaki skanay 30 zhniynya 1896 goda Paryzhskiya pagadnenni cara yakoga y padarozhzhy supravadzhay Mikalaj Paylavich Shyshkin vyklikali rezkiya pyarechanni z boku Syargeya Vite Lamsdorfa pasla Nyalidava rusk i inshyh i ysyo zh da kanca tago zh goda ruskaya dyplamatyya vyarnulasya y svayo ranejshae rechyshcha umacavanne sayuza z Francyyaj pragmatychnae supracoynictva z Germaniyaj pa asobnyh pytannyah zamarozhvanne Ushodnyaga pytannya rusk geta znachyc padtrymku sultana i apazicyyu planam Anglii y Egipce Ad uhvalenaga na naradze ministray 5 snezhnya 1896 goda pad starshynstvam cara plana vysadki rasijskaga desanta na Basfory pry vyznachanym varyyance razviccya padzej u kanchatkovym vyniku bylo vyrashana admovicca U sakaviku 1897 goda rasijskiya vojski yzyali ydzel u mizhnarodnaj miratvorchaj aperacyi na Kryce paslya greka tureckaj vajny rusk Na pracyagu 1897 goda y Sankt Pecyarburg prybyli 3 kirayniki dzyarzhay kab nanesci vizit rasijskamu imperataru Franc Iosif Vilgelm II prezident Francyi Feliks For padchas vizitu Franca Iosifa pamizh Rasiyaj i Aystryyaj bylo skladzena pagadnenne na 10 gadoy Manifest ad 3 15 lyutaga 1899 goda pra paradak zakanadaystva y Vyalikim Knyastve Finlyandskim byy usprynyaty naselnictvam Vyalikaga Knyastva yak zamah na yago pravy aytanomii i vyklikay masavuyu nezadavolenasc i pratesty Manifest ad 28 chervenya 1899 goda apublikavany 30 chervenya pavedamlyay pra skon u toj zha dzen 28 chervenya spadchynnika cesarevicha i vyalikaga knyazya prysyaga aposhnyamu yak spadchynniku prastola prynosilasya ranej razam z prysyagaj Mikalayu i abvyashchay dalej Z getaga chasu dakul Bogu ne budze pazhadana yashche blaslavic nas naradzhennem syna najblizhejshae prava nasledavannya Userasijskaga prastola na dakladnaj padstave asnoynaga Dzyarzhaynaga Zakona pra atrymanne pasada y spadchynu nalezhyc najshanoynejshamu bratu nashamu vyalikamu knyazyu Mihailu Alyaksandravichu Adsutnasc u manifesce sloy spadchynnik cesarevich u tytule Mihaila Alyaksandravicha yzbudzila y prydvornyh kolah neyrazumenne shto zaahvocila imperatara vydac 7 lipenya tago zh goda imenny najvyshejshy ykaz yaki zagadvay nazyvac aposhnyaga gasudarom spadchynnikam i vyalikim knyazem Ekanamichnaya palityka Asnoynyya artykuly i Pavodle dadzenyh upershynyu pravedzenaga y studzeni 1897 goda yseagulnaga perapisu rusk kolkasc naselnictva Rasijskaj imperyi sklala 125 milyonay lyudzej z ih dlya 84 milyonay rodnaj byla ruskaya mova pismennyh syarod naselnictva Rasii byy 21 syarod asob va yzrosce 10 19 gadoy 34 U studzeni tago zh goda byla zdzejsnena grashovaya reforma rusk yakaya ystalyavala zalaty standart rublya Perahod na zalaty rubel syarod inshaga z yaviysya devalvacyyaj nacyyanalnaj valyuty na imperyyalah rusk ranejshyh vagi i proby znachylasya zaraz 15 rublyoy zamest 10 rublyoy ale ysyo zha stabilizacyya rublya pa kurse dzvyuh tracin nasuperak pragnozam prajshla paspyahova i bez uzrushennyay Spusk Mikalaem II na vadu krejsera Ayrora 11 24 maya 1900 goda Vyalikaya yvaga nadavalasya pracoynamu pytannyu 2 chervenya 1897 goda byy vydadzeny zakon pra abmezhavanne pracoynaga chasu yakim ustalyoyvalasya maksimalnaya pracyaglasc pracoynaga dnya ne bolsh za 11 5 gadzin u zvychajnyya dni i 10 gadzin u subotu i peradsvyatochnyya dni abo kali hoc chastka pracoynaga dnya davodzilasya by na nachny chas Na fabrykah yakiya meli bolsh za 100 pracoynyh uvodzilasya byasplatnaya medycynskaya dapamoga yakaya ahapila 70 pracentay agulnaga liku fabrychnyh pracoynyh 1898 god U cherveni 1903 goda najvyshejsha zacverdzhanyya Pravily pra yznagarodu pacyarpelyh ad nyashchasnyh vypadkay na vytvorchasci yakiya abavyazvali pradprymalnikay vyplachvac dapamogu i pensiyu pacyarpelamu ci yago syam i y pamery 50 66 utrymannya pacyarpelaga U 1906 godze y kraine byli stvoranyya pracoynyya prafsayuzy Zakonam ad 23 chervenya 1912 goda y Rasii yvodzilasya abavyazkovae strahavanne pracoynyh ad hvarob i ad nyashchasnyh vypadkay Byy skasavany asablivy padatak na zemleylasnikay nyaruskaga peravazhna polskaga pahodzhannya y Zahodnim krai uvedzeny y karu za paystanne 1863 goda Ukazam ad 12 chervenya 1900 goda byla skasavana vysylka y Sibir yak mera kary Valadaranne Mikalaya II bylo peryyadam ekanamichnaga yzrostu u 1885 1913 gadah tempy yzrostu selskagaspadarchaj vytvorchasci skladali y syarednim 2 a tempy yzrostu pramyslovaj vytvorchasci 4 5 5 za god Zdabycha vugalyu na Danbase pavyalichylasya z 4 8 mln ton u 1894 godze da 24 mln ton u 1913 godze Pachalasya zdabycha vugalyu y Razvivalasya zdabycha nafty y navakolli Baku Groznaga i na Embe Pracyagvalasya budavanne chygunak rusk sumarnaya pracyaglasc yakih skladala 44 tys km u 1898 godze i da 1913 goda peravysila 70 tys kilametray Pa sumarnaj pracyaglasci chygunak Rasiya perayzyhodzila lyubuyu inshuyu eyrapejskuyu krainu i sastupala tolki Zluchanym Shtatam Ameryki adnak pa zabyaspechanasci chygunkami na dushu naselnictva sastupala yak Zluchanym Shtatam Ameryki tak i najbujnejshym eyrapejskim krainam Ruh na yshod i ruska yaponskaya vajna Asnoyny artykul Ruska yaponskaya vajna Apalchenski kryzh Gistoryk adznachay shto yashche y 1895 godze imperatar pradbachyy magchymasc sutyknennya z Yaponiyaj za peravagu na Dalyokim Ushodze i tamu ryhtavaysya da getaga zmagannya yak u dyplamatychnym tak i y vaennym dachynenni Z rezalyucyi cara 2 krasavika 1895 goda na dakladze ministra zamezhnyh spray vynikala yago zhadanne dalejshaj ekspansii Rasii na Paydnyovym ushodze geta znachyc u Kareyu 3 chervenya 1896 goda y Maskve byy skladzeny ruska kitajski dagavor pra vaenny sayuz suprac Yaponii Kitaj pagadziysya na zbudavanne chygunki praz Paynochnuyu Manchzhuryyu na Uladzivastok budavanne i ekspluatacyya yakoj daruchalisya Ruska Kitajskamu banku 8 verasnya 1896 goda pamizh kitajskim uradam i Ruska Kitajskim bankam byy padpisany kancesijny rusk dagavor pra budavanne Kitajska Ushodnyaj chygunki 15 27 sakavika 1898 goda Rasiyaj i Kitaem u Pekine byla padpisana Ruska kitajskaya kanvencyya rusk zgodna z yakoj Rasii peradavalisya y arendnae karystanne na 25 gadoy porty i Dalyokaga Dalyanya z pryleglymi terytoryyami i vodnaj prastoraj aproch tago kitajski yrad davay zgodu pashyryc kancesiyu padaravanuyu im Tavarystvu Kitajska Ushodnyaj Chygunki na pabudovu galinki chygunki Paydnyova Manchzhurskaya chygunka rusk ad adnago z punktay Kitajska Ushodnyaj Chygunki da Dalyokaga i Port Artura 12 zhniynya 1898 goda zgodna z nakazam Mikalaya II ministr zamezhnyh spray graf Mihail Mikalaevich Murayyoy rusk uruchyy usim pradstaynikam zamezhnyh dzyarzhay yakiya byli y Sankt Pecyabrurgu uradavae pavedamlenne cyrkulyarnuyu notu yakaya abvyashchala syarod inshaga Paklasci kanec besperapynnym uzbraennyam i adshukac srodki papyaredzic pagrazhayuchyya ysyamu svetu nyashchasci taki cyaper najvyshejshy abavyazak dlya ysih Dzyarzhay Perapoyneny getym pachuccyom gasudar imperatar zagadac mne zrabiy lasku zvyarnucca da Uraday dzyarzhay Pradstayniki yakih akredytavanyya pry Najvyshejshym Dvary z prapanovaj pra sklikanne kanferencyi dlya abmerkavannya getaga vazhnaga zadannya U 1899 i 1907 gadah adbylisya Gaagskiya kanferencyi asobnyya rashenni yakih dzejnichayuc i zaraz u pryvatnasci byy stvorany Staly arbitrazhny sud u Gaaze Za inicyyatyvu pa sklikanni Gaagskaj mirnaj kanferencyi i ynyosak u yae pravyadzenne Mikalaj II i vyadomy ruski dyplamat Fyodar Fyodaravich Martens rusk byli naminavanyya y 1901 godze na Nobeleyskuyu premiyu miru U Sakrataryyace AAN dagetul staic byust Mikalaya II i zmeshchany yago Zvarot da dzyarzhay svetu pra sklikanne pershaj Gaagskaj kanferencyi U 1900 godze Mikalaj II adpraviy rasijskiya vojski na padaylenne Ihetuanskaga paystannya supolna z vojskami inshyh eyrapejskih dzyarzhay Yaponii i ZShA Arenda Rasiyaj Lyaadunskaga payvostrava pabudova Kitajska Ushodnyaj chygunki i zasnavanne marskoj bazy y uplyy Rasii y Manchzhuryi sashturhvalisya z pamknennyami Yaponii yakaya taksama pretendavala na Manchzhuryyu 24 studzenya 1904 goda yaponski pasol uruchyy rasijskamu ministru zamezhnyh spray Uladzimir Mikalaevich Lamsdorfu notu yakaya pavedamlyala pra spynenne peramoy yakiya Yaponiya lichyla beskarysnymi pra razryy dyplamatychnyh znosin z Rasiyaj Yaponiya adklikala svayu dyplamatychnuyu misiyu z Sankt Pecyarburga i pakidala za saboj prava zvyarnucca dlya abarony svaih intaresay da nezalezhnyh dzeyannyay yakiya yana palichyc patrebnymi Uvechar 26 studzenya bez ab yaylennya vajny atakavay port arturskuyu eskadru Najvyshejshy manifest dadzeny Mikalaem II 27 studzenya 1904 goda abvyashchay Yaponii vajnu Za pagranichnaj bitvaj na race Yalu rusk adbylisya bitvy pad Lyaayanam rusk na race Shahe rusk i pad Sandepu rusk Paslya bujnaj bitvy y lyutym sakaviku 1905 goda rasijskaya armiya pakinula Mukden rusk 20 snezhnya 1904 goda byy zdadzeny Kanstancin Mikalaevich Rydzeyski pavodle dzyonnika Alyaksandry Bagdanovich tak apisay reakcyyu Mikalaya II na getu padzeyu Navina yakaya zasmucila ysih hto lyubic svayu backayshchynu carom byla prynyata abyyakava ne bachna na im ni ceni smutku Tut zha pachalisya apovedy Saharava yago anekdoty i rogat ne perastavay Saharay umey bavic cara Ci geta ne sumna i ne aburalna Uspaminy Yuryya Danilava rusk apisvayuc inshae staylenne Mikalaya da padobnyh padzej halodny kamenny ledzyany spakoj pra situacyyu perad nyayhilnaj myarkuyuchy pa danyasennyah zdachaj Port Artura Yuryj Danilay pisha U carskim cyagniku bolshasc byla prygnechana padzeyami usvedamlyayuchy ih vazhnasc i cyazhar Ale Imperatar Mikalaj II amal adzin zahoyvay halodny kamenny spakoj Yon pa ranejshamu cikaviysya agulnaj kolkascyu vyorstay zroblenyh im u raz ezdah pa Rasii uspaminay epizody z roznaga rodu palyavannyay prykmyachay nyayomkasc sustrakayuchyh yago asob i g d Svedkam tago zh ledzyanoga spakoyu Cara mne davyalosya byc i paznej u 1915 m godze y cyazhki peryyad adyhodu nashyh vojskay z Galichyny u nastupnym godze kali naspyavay kanchatkovy razryy Cara z gramadskimi kolami i y sakavickiya dni adrachennya y Pskove y 17 m godze Mikalaj II 1913 god Sam zha Mikalaj II u dzyonniku pisay pra getu padzeyu tak 21 ga snezhnya Aytorak Atrymay nochchu yzrushalnuyu vestku ad Steselya rusk pra zdachu Port Artura yaponcam z prychyny velicheznyh strat i hvaravitasci syarod garnizona i poynaga vydatkoyvannya snaraday Cyazhka i balyucha hoc yana i pradbachylasya ale hacelasya veryc shto armiya vyzvalic krepasc Abaroncy yse geroi i zrabili bolsh za toe pra shto mozhna bylo merkavac Na toe znachyc Volya Bozhaya Paslya padzennya krepasci Port Artura mala hto yzho veryy u spryyalny vynik vaennaj kampanii Patryyatychny yzdym zmyaniysya razdrazhnennem i markotaj Geta situacyya spryyala yzmacnennyu antyyradavaj agitacyi i krytychnyh nastroyay syarod naselnictva Imperatar doyga ne zgadzhaysya pryznac praval kampanii lichachy shto geta tolki chasovyya nyashchasci Yon bez sumnevu hacey miru tolki ganarovaga miru yaki magla by zabyaspechyc mocnaya vaennaya pazicyya Da kanca vyasny 1905 goda stala yaynym shto magchymasc zmeny vaennaj situacyi isnue tolki y addalenaj perspektyve Vynik vajny vyrashyla marskaya bitva pry Cusime 14 15 maya 1905 goda yakaya zavyarshylasya amal poynym znishchennem rasijskaga flotu 23 maya 1905 goda rasijski imperatar atrymay praz pasla Zluchanyh Shtatay Ameryki y Sankt Pecyarburgu Meera prapanovu prezidenta Teadora Ruzvelta pra pasyarednictva dlya zaklyuchennya miru Adkaz ne prymusiy syabe doyga chakac 30 maya ministr zamezhnyh spray Uladzimir Mikalaevich Lamsdorf aficyjnaj telegramaj infarmavay Vashyngton pra prynyacce pasyarednictva Teadora Ruzvelta Ruskuyu delegacyyu yznachaliy upaynavazhany cara Syargej Yulevich Vite u Amerycy da yago daluchyysya rasijski pasol u Zluchanyh Shtatah baron Raman Ramanavich Rozen Cyazhkae stanovishcha rasijskaga yrada paslya ruska yaponskaj vojny zaahvocili germanskuyu dyplamatyyu zrabic u lipeni 1905 goda yashche adnu sprobu adarvac Rasiyu ad Francyi i sklasci ruska germanski sayuz Vilgelm II prapanavay Mikalayu II sustrecca y lipeni 1905 goda y finlyandskih shherah kalya vostrava B yorke Mikalaj pagadziysya i na sustrechy byla padpisanaya damova vyarnuyshysya y Sankt Pecyarburg admoviysya ad yae bo 23 zhniynya 5 verasnya 1905 goda y Portsmuce rusk ruskimi pradstaynikami Syargeem Yulevicham Vite i Ramanam Ramanavicham Rozenam rusk byy padpisany mirny dagavor rusk Pavodle ymoy aposhnyaga Rasiya pryznala Kareyu sferaj uplyvu Yaponii sastupala Yaponii Paydnyovy Sahalin i pravy na Lyaadunski payvostray z garadami i Dalyoki Amerykanski dasledchyk epohi Tajler Denet u 1925 godze scvyardzhay Mala hto zaraz lichyc shto Yaponiya byla pazbaylena pladoy buduchyh peramog Peravazhae advarotnaya dumka Mnogiya myarkuyuc shto Yaponiya byla znyasilena yzho da kanca maya i shto tolki zaklyuchenne miru vyratavala yae ad krushennya ci poynaj parazy y sutyknenni z Rasiyaj Yaponiya vydatkavala na vajnu kalya 2 mlrd ien a yae dzyarzhayny doyg uzros z 600 mln ien da 2 4 mlrd ien Tolki pa pracentah yaponskamu yradu treba bylo shtogod vyplachvac 110 mln ien Atrymanyya na pravyadzenne vajny chatyry zamezhnyya pazyki cyazhkim gruzam lyagli na yaponski byudzhet U syaredzine goda Yaponiya byla zmushana yzyac novuyu pazyku Razumeyuchy shto pracyag vajny pa prychyne adsutnasci finansavannya robicca nemagchymym yaponski yrad pad vyglyadam asabistaj dumki vaennaga ministra Terauci praz amerykanskaga pasla yashche y sakaviku 1905 goda davyoy da vedama Teadora Ruzvelta zhadanne skonchyc vajnu Razlik rabiysya na pasyarednictva ZShA shto y vyniku i adbylosya Paraza y ruska yaponskaj vajne pershaya za paystagoddzya i nastupnae padaylenne smuty 1905 1907 gg yakaya pagorshylasya z yaylennem chutak pra yplyy Raspucina pryvyali da padzennya aytaryteta imperatara y kiravalnyh i inteligenckih kolah Nyamecki zhurnalist G Ganc yaki zhyy u Sankt Pecyarburgu padchas vajny adznachay parazhenchuyu pazicyyu znachnaj chastki dvaranstva i inteligencyi y adnosinah da vajny Agulnaj taemnaj malitvaj ne tolki liberalay ale i mnogih umeranyh kanservataray u toj chas bylo Bozha dapamazhy nam byc pabitymi Revalyucyya 1905 1907 gadoyAsnoyny artykul Revalyucyya 1905 1907 gadoy u Rasii Mikalaj II i Georg V Z pachatkam ruska yaponskaj vajny Mikalaj II pajshoy na nekatoryya sastupki liberalnym kolam paslya zabojstva eserayskim baevikom ministra ynutranyh spray Vyachaslava Kanstancinavicha Pleve yon pryznachyy na yago post Pyatra Dzmitryevicha Svyatapolk Mirskaga yaki lichyysya liberalam 12 snezhnya 1904 goda byy dadzeny najvyshejshy ykaz Senatu Pra ykazanni da ydaskanalennya dzyarzhaynaga paradku yaki abyacay pashyrenne pray zemstvay strahavanne pracoynyh emansipacyyu rusk chuzhyncay i inshavercay znishchenne cenzury Pry abmerkavanni tekstu Ukaza ad 12 snezhnya 1904 goda yon adnak pryvatna skazay grafu Vite pavodle yspaminay aposhnyaga Ya nikoli ni y yakim vypadku ne pagadzhusya na pradstaynichy lad kiravannya bo ya yago lichu shkodnym dlya daruchanaga mne Bogam naroda 6 studzenya stary styl 1905 goda svyata Hryshchennya u chas vadasvyaccya rusk na lyodze Nyavy perad Zimovym palacam pry imperatary i chlenah yago syam i u samym pachatku spevu trapara rusk praguchay strel z garmaty u yakoj vypadkova zgodna z aficyjnaj versiyaj zastaysya zarad karcechy rusk paslya vuchennyay 4 studzenya Bolshaya chastka kul trapila y lyod kalya carskaga pavilyona i y fasad palaca u 4 h voknah yakoga byli pabity shkly U suvyazi z incydentam redaktar sinadalnaga vydannya pisay shto nelga ne bachyc chagosci asablivaga y tym shto smyarotna byy paraneny adzin tolki palicejski pa prozvishchy Ramanay i bylo prastrelena dreyka scyaga marskoga korpusa Padzei 9 studzenya 1905 goda y Sankt Pecyarburgu Asnoyny artykul Kryvavaya nyadzelya Petycyya pracoynyh i zhyharoy Pecyarburga 9 studzenya 1905 goda rusk 9 22 studzenya 1905 goda y Pecyarburgu pa inicyyatyve svyatara Georgiya Gapona adbylosya shesce rusk pracoynyh da Zimovaga palaca 6 8 studzenya svyatarom Gaponam i grupaj pracoynyh byla skladzena na imya imperatara u yakoj naroyni z ekanamichnymi ytrymlivaysya sherag palitychnyh patrabavannyay Galoynym patrabavannem petycyi bylo znishchenne ylady yradoycay i yvyadzenne narodnaga pradstaynictva y forme Ustanoychaga shodu Kali yradu stala vyadoma pra palitychny zmest petycyi bylo prynyata rashenne ne dapushchac pracoynyh da Zimovaga palaca a pry patrebe zatrymlivac ih silaj Vecharam 8 studzenya ministr unutranyh spray Pyotr Dzmitryevich Svyatapolk Mirski apavyasciy imperatara pra prynyatyya mery Nasuperak raspaysyudzhanaj dumcy asabliva y saveckaj gistaryyagrafii nevyadoma ci addavay Mikalaj II zagad pra stralbu ci tolki yhvaliy mery prapanavanyya kiraynikom urada asabistyya daklady ministray ne zapisvalisya y pratakolah 9 studzenya kalony pracoynyh na chale sa svyatarom Gaponam rushyli z roznyh kancoy gorada da Zimovaga palaca Pracoynyya imknulisya y centr gorada nyagledzyachy na papyaredzhanni i navat ataki kavaleryi Kab praduhilic zbor 150 tysyachnaga natoypu y centry gorada vojski adkryli pa kalonah ataku z agnyastrelnaj zbroi Pavodle aficyjnyh uradavyh dadzenyh za dzen 9 studzenya byli zabityya 130 i paranenyya 299 lyudzej Pa padlikah saveckaga gistoryka Uladzimira Ivanavicha Neyskaga rusk zabityh bylo da 200 a paranenyh da 800 asob Uvechary 9 studzenya Mikalaj II zapisay u svaim dzyonniku Cyazhki dzen U Pecyarburgu adbylisya sur yoznyya hvalyavanni z prychyny zhadannya pracoynyh dajsci da Zimovaga palaca Vojski pavinny byli stralyac u roznyh mescah gorada bylo shmat zabityh i paranenyh Gospadzi yak balyucha i cyazhka Padzei 9 studzenya stali pavarotnym momantam u rasijskaj gistoryi i paklali pachatak Pershaj ruskaj revalyucyi Liberalnaya i revalyucyjnaya apazicyya ysklala ysyu vinu za padzei na imperatara Mikalaya Svyatar Gapon yaki shavaysya ad perasledu palicyi napisay vecharam 9 studzenya zaklik u yakim zaahvochvay pracoynyh da yzbroenaga paystannya i zrynannya dynastyi Zver car yago yradoycy kaznakrady i rabayniki ruskaga naroda svyadoma haceli byc i zrabilisya zabojcami byazzbrojnyh nashyh bratoy zhonak i dzyacej Kuli carskih saldat yakiya zabili za Narvskaj zastavaj pracoynyh shto nesli carskiya partrety prastrelvali getyya partrety i zabili nashu veru y cara Tak adpomscim zha braty praklyatamu narodam caru usyamu yago zmyainamu carskamu vyradku yago ministram i ysim rabaynikam nyashchasnaj ruskaj zyamli Smerc im usim Redaktar liberalnaga chasopisa Osvobozhdenie Pyotr Berngardavich Struve u artykule Kat naroda pisay Narod ishoy da yago narod chakay yago Car sustrey svoj narod Bizunami shablyami i kulyami yon adkazvay na slovy smutku i daveru Na vulicah Pecyarburga razlilasya kroy i razarvalasya nazayzhdy suvyaz pamizh narodam i getym carom Usyo adno hto yon napyshlivy despat ne zhadayuchy zvazhac na narod ci pagardzhany bayazlivec yaki baicca stac tvaram da tvaru z toj styhiyaj z yakoj yon cherpay silu paslya padzej 9 22 studzenya 1905 goda car Mikalaj stay adkryta voragam i katam naroda U revalyucyjnym druku dzen 9 studzenya atrymay nazvu Kryvavaj nyadzeli Paslya geta nazva byla zamacavana Karotkim kursam gistoryi UKP b rusk i yvajshla y saveckuyu i rasijskuyu gistaryyagrafiyu Narastanne revalyucyi Manifest 17 kastrychnika 4 lyutaga y Maskoyskim Kramli bombaj terarysta byy zabity vyaliki knyaz yaki prytrymlivaysya velmi pravyh palitychnyh poglyaday i mey peyny yplyy na svajgo plyamennika 17 krasavika 1905 goda byy dadzeny ykaz Pra ymacavanne pachatkay veracyarpimasci yaki skasavay sherag veravyznalnyh abmezhavannyay u pryvatnasci y dachynenni da raskolnikay staraveray U kraine pracyagvalisya stachki pachalisya hvalyavanni na yskrainah imperyi u Kurlyandyi lyasnyya braty rusk pachali vyrazac myascovyh nyameckih pameshchykay na Kaykaze pachalasya armyana tatarskaya razanina rusk Revalyucyyanery i separatysty atrymlivali padtrymku grashami i zbroyaj ad Anglii i Yaponii Tak uletku 1905 goda y Baltyjskim mory byy zatrymany anglijski parahod Dzhon Graftan yaki sey na mel Yon peravoziy nekalki tysyach vintovak dlya finskih separatystay i baevikoy revalyucyyaneray Adbylosya nekalki paystannyay na floce i y roznyh garadah Samym bujnym stala snezhanskae paystanne y Maskve Adnachasova vyaliki razmah atrymay eserayski i anarhiscki indyvidualny teror Usyago za paru gadoy revalyucyyanerami byli zabityya tysyachy yradoycay aficeray i palicyyantay za adzin 1906 god byli zabityya 768 i paranenyya 820 pradstaynikoy i agentay ulady Drugaya palova 1905 goda byla adznachana shmatlikimi hvalyavannyami va yniversitetah i y duhoynyh seminaryyah praz hvalyavanni byli zakrytyya amal 50 syarednih duhoyna navuchalnyh ustanoy Prynyacce 27 zhniynya chasovaga zakona pra aytanomiyu yniversitetay vyklikala yseagulny strajk navuchencay i yskalyhnula vykladchykay universitetay i duhoynyh akademij Apazicyjnyya partyi skarystalisya pashyrennem svabod dlya yzmacnennya atak na samadzyarzhaye y druku 6 zhniynya 1905 goda byli padpisanyya manifest pra yvyadzenne Dzyarzhaynaj dumy rusk yak zakonadaradchaj ustanovy yakoj padaecca papyarednyaya raspracoyka i abmerkavanne zakanadaychyh prapanoy i razglyad rospisu dzyarzhaynyh prybytkay i vydatkay bulyginskaj Dumy zakon pra Dzyarzhaynuyu dumu i palazhenne pra vybary y Dumu Ale revalyucyya nabirala silu i perastupila praz akty 6 zhniynya u kastrychniku pachalasya yserasijskaya palitychnaya stachka strajkavali zvysh 2 mln chalavek 17 kastrychnika Mikalaj paslya psihalagichna cyazhkih vagannyay vyrashyysya padpisac manifest yaki zagadvay syarod inshaga 1 Daravac naselnictvu neparushnyya asnovy gramadzyanskaj svabody na pachatkah sapraydnaj nedatykalnasci asoby svabody sumlennya slova shoday i sayuzay lt gt 3 Ustalyavac yak neparushnae pravila kab niyaki zakon ne mog nabyc silu bez uhvaly Dzyarzhaynaj Dumy i kab abranym ad naroda zabyaspechana byla magchymasc sapraydnaga ydzelu y naglyadze za zakanamernascyu dzeyannyay pastaylenyh ad nas ulad 23 krasavika 1906 goda byli zacverdzhanyya Asnoynyya dzyarzhaynyya zakony Rasijskaj imperyi rusk yakiya zgadvali novuyu rolyu Dumy y zakanadaystve Z punktu gledzhannya liberalnaj gramadskasci manifest aznachay kanec ruskaga samadzyarzhayya yak neabmezhavanaj ulady manarha Praz try tydni paslya manifesta byli amnistavanyya palitychnyya znyavolenyya aproch asudzhanyh za teraryzm ukaz 24 listapada 1905 skasavay papyarednyuyu yak agulnuyu tak i duhoynuyu cenzuru dlya pachasovyh peryyadychnyh vydannyay shto vyhodzili y garadah imperyi 26 krasavika 1906 goda skasavana lyubaya cenzura Paslya apublikavannya manifesta strajki zmenshylisya uzbroenyya sily aproch flotu dze meli mesca hvalyavanni zahavali vernasc prysyaze paystala i negalosna padtrymvalasya Mikalaem velmi pravaya manarhichnaya gramadskaya arganizacyya Sayuz ruskaga naroda Dzesyacigoddze pamizh dzvyuma revalyucyyamiVehi ynutranaj i zneshnyaj palityki 18 31 zhniynya 1907 goda byy padpisany dagavor z Vyalikabrytaniyaj pa razmezhavanni sfer uplyvu rusk y Kitai Afganistane i Persii yaki y celym zavyarshyy praces farmavannya sayuzu 3 h dzyarzhay Traistaj zgody vyadomaj yak Antanta Triple Entente adnak uzaemnyya vaennyya abavyazacelstvy na toj momant isnavali tolki pamizh Rasiyaj i Francyyaj pavodle pagadnennya 1891 goda i vaennaj kanvencyi 1892 goda 27 28 maya 1908 goda stary styl adbylasya sustrecha brytanskaga karalya Eduarda VII z rasijskim carom na rejdze y gavani Revelya car prynyay ad karalya mundzir admirala brytanskaga flota Revelskae spatkanne manarhay bylo vytlumachana y Berline yak krok da ytvarennya antygermanskaj kaalicyi nyagledzyachy na toe shto Mikalaj byy perakananym praciynikam zblizhennya z Angliyaj suprac Germanii Skladzenae pamizh Rasiyaj i Germaniyaj 6 19 zhniynya 1911 goda Patsdamskae pagadnenne ne zmyanila agulny vektar ucyagvannya Rasii i Germanii y supracstayalyya adzin adnamu vaenna palitychnyya sayuzy 17 chervenya 1910 goda byy najvyshejsha zacverdzhany yhvaleny Dzyarzhaynym Savetam i Dzyarzhaynaj Dumaj zakon pra paradak vydannya zakonay shto tychylisya Vyalikaga Knyastva Finlyandskaga vyadomy yak zakon pra paradak agulnaimperskaga zakanadaystva Nakiravany y Persiyu rasijski kantyngent yaki znahodziysya tam z 1909 goda y suvyazi z nestabilnym palitychnym stanovishcham u 1911 godze byy uzmocneny U 1912 godze faktychnym pratektaratam Rasii stala Mangoliya yakaya atrymala nezalezhnasc ad Kitaya y vyniku revalyucyi rusk Paslya getaj revalyucyi y 1912 1913 gadah tuvinskiya nayony ambyn nayon Hombu Dorzhu Chamzy Haby lama nayon Daa hashuna Buyan Badyrgy i inshyya nekalki razoy zvyartalisya da carskaga yrada z prosbaj prynyac Tuvu pad pratektarat Rasijskaj imperyi 4 17 krasavika 1914 goda rezalyucyyaj na dakladze ministra zamezhnyh spray byy ustalyavany rasijski pratektarat nad Uranhajskim kraem bel tar kraj byy uklyuchany y sklad Enisejskaj guberni rusk z peradachaj vedannya y Tuve palitychnyh i dyplamatychnyh spray Irkuckamu general gubernataru Mikalaj II na svyatkavanni 300 goddzya domu Ramanavyh rusk Pachatak vaennyh dzeyannyay Balkanskaga sayuzu suprac Turcyi vosennyu 1912 goda adznachyla krah dyplamatychnyh vysilkay raspachatyh paslya Basnijskaga kryzisu ministram zamezhnyh spray rusk Syargeem Dzmitryevicham Sazonavym u kirunku sayuzu z Portaj rusk i adnachasnaga ytrymannya pad svaim kantrolem Balkanskih dzyarzhay nasuperak chakannyam rasijskaga yrada vojski aposhnih paspyahova cyasnili turkay i y listapadze 1912 goda balgarskaya armiya byla y 45 km ad Kanstancinopalya asmanskaj stalicy U suvyazi z balkanskaj vajnoj usyo bolsh agresiyny haraktar u dachynenni da Rasii nabyvali pavodziny Aystra Vengryi Z getaj prychyny y listapadze 1912 goda na naradze y imperatara razglyadalasya pytanne pra mabilizacyyu vojskay troh rasijskih vaennyh akrug Za getu meru vystupay vaenny ministr Uladzimir Alyaksandravich Suhamlinay rusk ale prem er ministru Uladzimiru Mikalaevichu Kakoycavu ydalosya perakanac imperatara ne prymac takoga rashennya yakoe by pagrazhala ycyagvannem Rasii y vajnu Paslya faktychnaga perahodu tureckaj armii pad germanskae kamandavanne nyamecki general Ota Liman fon Sanders rusk u kancy 1913 goda zanyay post galoynaga inspektara tureckaj armii pytanne pra nepazbezhnasc vajny z Germaniyaj bylo padnyata y zapiscy Sazonava imperataru ad 23 snezhnya 1913 goda zapiska Sazonava taksama abmyarkoyvalasya na pasyadzhenni Saveta ministray Yubilejny rusk rubel z vyyavami pershaga cara dynastyi Mihaila i dzeyuchaga Mikalaya II Srebra 1913 U 1913 godze adbylosya shyrokae svyatkavanne imperatarskaya syam ya zdzejsnila padarozhzha y Maskvu adtul va Uladzimir Nizhni Noygarad a potym pa Volze y Kastramu dze y Ipaceyskim manastyry rusk 14 sakavika 1613 goda byy paklikany na carstva pershy car z Ramanavyh Mihail Fyodaravich u studzeni 1914 goda adbylosya yrachystae asvyachenne y Sankt Pecyarburgu Fyodarayskaga sabora rusk uzvedzenaga na znak yubileyu dynastyi Mikalaj II i Duma Asnoyny artykul Dzve pershyya Dzyarzhaynyya dumy apynulisya nyazdolnymi azhyccyaylyac regulyarnuyu zakanadaychuyu pracu supyarechnasci pamizh deputatami z adnago boku i imperataram z inshaga byli neperaadolnyya Tak adrazu paslya adkryccya u zvarotnym adrase na tronnuyu pramovu Mikalaya II levyya sily zapatrabavali likvidacyi Dzyarzhaynaga Saveta verhnyaj palaty parlamenta peradachy syalyanam manastyrskih i kazyonnyh zyamel 19 maya 1906 goda 104 deputaty Pracoynaj grupy vysunuli praekt zyamelnaj reformy praekt 104 h zmest yakoga zvodziysya da kanfiskacyi zyamel pameshchykay i nacyyanalizacyi ysyoj zyamli byla raspushchana imperataram Imennym ukazam Senatu ad 8 21 lipenya 1906 goda apublikavany y nyadzelyu 9 lipenya yaki pryznachay chas sklikannya znoy abranaj Dumy na 20 lyutaga 1907 goda najvyshejshy manifest ad 9 lipenya tlumachyy prychyny syarod yakih znachylasya Vybarnyya ad naselnictva zamest pracy budavannya zakanadaychaga uhililisya y neprynalezhnuyu im voblasc i zvyarnulisya da rassledavannya dzeyannyay pastaylenyh ad nas myascovyh ulad da ykazannyay Nam na nedaskanalasci Zakonay Asnoynyh zmeny yakih moguc byc raspachaty tolki nashayu manarhavaj volyaj i da dzeyannyay vyyayna nezakonnyh yak zvarot ad asoby Dumy da naselnictva Ukazam ad 10 lipenya tago zh goda prypynyalisya zanyatki Dzyarzhaynaga Saveta Adnachasna z rospuskam Dumy zamest I L Garamykina na post starshyni Saveta ministray byy pryznachany P A Stalypin Agrarnaya palityka Stalypina paspyahovae padaylenne buntu yarkiya pramovy y II Dume zrabili yago kumiram nekatoryh pravyh Aytograf Mikalaya Drugoga y Zalatoj knize ganarovyh navednikay Dzyarzhaynaj Dumy 9 lyutaga 1916 goda apynulasya yashche bolsh levaj chym pershaya bo y vybarah brali ydzel sacyyal demakraty i esery yakiya bajkatavali pershuyu dumu Va yradze spela ideya pra rospusk Dumy i zmenu vybarchaga zakona Stalypin ne zbiraysya znishchyc Dumu ale zmyanic sklad Dumy Nagodaj dlya rospusku stali dzeyanni sacyyal demakratay 5 maya na kvatery chalca dumy ad RSDRP Azolya palicyyaj byla vyyaylena shodka 35 sacyyal demakratay i kalya 30 saldatay pecyarburgskaga garnizona aproch tago palicyyaj byli vyyayleny roznyya prapagandysckiya materyyaly shto pryzyvali da gvaltoynaga skidannya dzyarzhaynaga ladu roznyya nakazy ad saldatay vayarskih chastak i falshyvyya pashparty 1 chervenya Stalypin i starshynya Sankt Pecyarburgskaj sudovaj palaty zapatrabavali ad Dumy adhilenni ysyago skladu sacyyal demakratychnaj frakcyi ad pasyadzhennyay dumy i zdymannya nedatykalnasci z 16 chlenay RSDRP Duma adkazala na vymogi yrada admovaj vynikam supracstayannya z yaviysya manifest Mikalaya II pra rospusk II Dumy apublikavany 3 chervenya 1907 goda razam z to bok novym vybarchym zakonam U manifesce pakazvaysya taksama i termin adkryccya novaj Dumy 1 listapada tago zh goda Akt 3 chervenya 1907 goda y saveckaj gistaryyagrafii nazyvaysya treccyachervenskim peravarotam bo yon ustupay u supyarechnasc z manifestam 17 kastrychnika 1905 goda pa yakim nivodny novy zakon ne mog byc prynyaty bez uhvaly Dzyarzhaynaj dumy Na dumku generala A A Masolava rusk Mikalaj II glyadzey na chlenay Dumy ne yak na pradstaynikoy naroda a yak na prosta inteligentay i dadavay shto zusim inshym bylo yago dachynenne da syalyanskim delegacyyam Car sustrakaysya z imi ahvotna i padoygu gavaryy bez stomy radasna i vetliva Zyamelnaya reforma Z 1902 pa 1905 god raspracoykaj novaga agrarnaga zakanadaystva na dzyarzhaynym royni zajmalisya i dzyarzhaynyya dzeyachy i navukoycy Rasii Ul I Gurka S Yu Vite I L Garamykin A V Kryvashein P A Stalypin P P Migulin M M Kutler rusk i A A Kayfman Pytanne skasavannya abshchyny stavilasya samym zhyccyom U razgar revalyucyi M M Kutler prapanavay navat praekt adchuzhennya chastki pameshchyckih zemlyay Z 1907 goda pachali azhyccyaylyacca tak zvanaya stalypinskaya agrarnaya reforma Asnoynym kirunkam reformy bylo zamacavanne zemlyay shto persh znahodzilisya y kalektyynaj ulasnasci selskaj abshchyny rusk za syalyanami ylasnikami Dzyarzhava taksama akazvala shyrokae spryyanne kupli syalyanami pameshchyckih zemlyay praz kredytavanne Syalyanskim pazyamelnym bankam subsidyyavala agranamichnuyu dapamogu Pry pravyadzenni reformy vyalikaya yvaga nadavalasya zmagannyu z ceraspalosicaj z yava pry yakoj selyanin apracoyvay mnostva drobnyh palosak zyamli y roznyh palyah zaahvochvalasya vyluchenne syalyanam plyacovak da adnago mesca adruby hutary yakoe pryvodzila da istotnaga padvyshennya efektyynasci gaspadarki Reforma shto patrabavala velizarnaga ab yomu zemleyparadkavalnyh prac razgortvalasya dosyc pavolna Da Lyutayskaj revalyucyi va ylasnasci syalyan bylo zamacavana ne bolsh 20 supolnyh zemlyay tak shto vyniki reformy vyyayna zayvazhnyya i dadatnyya ne paspeli vyyavicca y poynaj mery U 1913 godze Rasiya bez uliku pryvislinskih gubernyay znahodzilasya na pershym u svece mescy pa vytvorchasci zhyta yachmenyu i aysa na trecim paslya Kanady i ZShA pa vytvorchasci pshanicy na chacvyortym paslya Francyi Germanii i Aystra Vengryi pa vytvorchasci bulby Rasiya stala galoynym eksparcyoram selskagaspadarchaj pradukcyi na yae dolyu davodzilasya 2 5 usyago susvetnaga ekspartu selgaspradukcyi Uradzhajnasc zbozhzha byla y 3 razy nizhej anglijskaj ci germanskaj uradzhajnasc bulby nizhej u 2 razy Peratvarenni y vaennaj sfery Vaennyya peratvarenni 1905 1912 gadoy pravodzilisya paslya parazy Rasii y ruska yaponskaj vajne 1904 1905 gadoy yakaya vyyavila sur yoznyya nedahopy y centralnym kiravanni arganizacyi sisteme kamplektavannya bayavoj padryhtoycy i tehnichnym abstalyavanni armii U pershy peryyad vaennyh peratvarennyay 1905 1908 bylo decentralizavana najvyshejshae vaennae kiravanne zasnavana nezalezhnae ad Vaennaga ministerstva Galoynae kiravanne Generalnaga shtaba stvorany Savet dzyarzhaynaj abarony generaly inspektary byli padparadkavany nepasredna imperataru skarochany terminy sluzhby u pyahoce i palyavoj artyleryi z 5 da 3 gadoy u inshyh radah vojskay z 5 da 4 gadoy na floce z 7 da 5 gadoy amalodzhany aficerski sklad palepshany pobyt saldatay i matrosay harchavanne i rechavae zabespyachenne i materyyalnae stanovishcha aficeray i zvyshterminovikay Mikalaj II padchas vizitu y Rygu 3 lipenya 1910 goda U drugi peryyad 1909 1912 byla pravedzena centralizacyya najvyshejshaga kiravannya Galoynae kiravanne Genshtaba yluchana y sklad Vaennaga ministerstva skasavany Savet dzyarzhaynaj abarony generaly inspektary padparadkavany vaennamu ministru za kosht slabyh u bayavym dachynenni rezervovyh i prygonnyh armij uzmocneny palyavyya armii lik vaennyh karpusoy pavyalichyysya z 31 da 37 stvorany pry palyavyh chastkah zapas yaki pry mabilizacyi vyluchaysya dlya razgortvannya drugachargovyh uluchayuchy palyavuyu artyleryyu inzhynernyya i chygunachnyya vojski chastki suvyazi stvorany kulyamyotnyya kamandy y palkah i korpusnyya aviyaatrady yunkerskiya vuchylishchy peratvorany y vaennyya vuchylishchy yakiya atrymali novyya pragramy uvedzeny novyya statuty i navuchanni U 1910 godze byy stvorany Imperatarski vaenna pavetrany flot Pershaya susvetnaya vajna 20 lipenya 1914 Mikalaj II abvyashchyae vajnu Germanii 19 lipenya 1 zhniynya 1914 goda Germaniya abvyascila vajnu Rasii Rasiya ystupila y susvetnuyu vajnu yakaya dlya yae skonchylasya kraham imperyi i dynastyi Mikalaj II prykladay vysilki dlya praduhilennya vajny i va yse peradvaennyya gady i y aposhniya dni perad yae pachatkam kali 15 lipenya 1914 goda Aystra Vengryya abvyascila vajnu Serbii i pachala bambardziroyku Belgrada 16 29 lipenya 1914 goda Mikalaj II adpraviy Vilgelmu II telegramu z prapanovaj peradac aystra serbskae pytanne na Gaagskuyu kanferencyyu u Mizhnarodny tracejski sud u Gaaze Vilgelm II ne adkazay na getu telegramu Apazicyjnyya partyi i y krainah Antanty i y Rasii u tym liku sacyyal demakraty u pachatku PSV lichyli agresaram menavita Germaniyu U I Lenin uvosen 1914 goda pisay shto menavita Germaniya razvyazala vajnu u zruchny dlya yae chas 20 lipenya 1914 goda imperataram byy dadzeny i da vechara tago zh dnya apublikavany manifest pra vajnu a taksama imenny najvyshejshy ykaz u yakim yon ne pryznayuchy magchymym pa prychynah agulnadzyarzhaynaga haraktaru stac zaraz na chale nashyh suhaputnyh i marskih sil pryznachanyh dlya vaennyh dzeyannyay zagadvay vyalikamu knyazyu Mikalayu Mikalaevichu byc Vyarhoynym galoynakamanduyuchym Mikalaj II ministr dvara i ydzelay graf U B Frederyks rusk u centry i vyaliki knyaz Mikalaj Mikalaevich sprava u Staycy Verasen 1914 goda Ukazami ad 24 lipenya 1914 goda perapynyalisya z 26 lipenya zanyatki Dzyarzhaynaga Saveta i 26 lipenya vyjshay manifest pra vajnu z Aystryyaj U toj zha dzen adbyysya najvyshejshy pryyom chlenay Dzyarzhaynaga Saveta i Dumy imperatar prybyy da Zimovaga palaca na yahce razam z Mikalaem Mikalaevicham i uvojduchy y Mikalaeyskuyu zalu zvyarnuysya Germaniya a potym Aystryya abvyascili vajnu Rasii Toj velizarny yzdym patryyatychnyh pachuccyay lyubovi da Radzimy i addanasci prastolu yaki yak uragan pranyossya pa ysyoj zyamli nashaj sluzhyc u maih vachah i dumayu u vashyh zarukaj u tym shto nasha vyalikaya matushka Rasiya davyadze paslanuyu Panam Bogam vajnu da zhadanaga kanca lt gt Upeyneny shto vy ysyo i kozhny na svaim mescy dapamozhace mne peranesci paslanae mne vyprabavanne i shto yse pachynayuchy z myane vykanayuc svoj abavyazak da kanca Vyalik Bog Zyamli Ruskaj Pad kanec svayoj zvarotnaj pramovy Starshynya Dumy kamerger M U Radzyanka rusk skazay Bez adroznennya dumak paglyaday i perakanannyay Dzyarzhaynaya Duma ad asoby Ruskaj Zyamli spakojna i cvyorda kazha svajmu caru Advazhvajcesya gasudar ruski narod z vami i cvyorda spadzeyuchysya na litasc Bozhuyu ne spynicca ni perad yakimi ahvyarami pakul vorag ne budze zlamany i godnasc Radzimy ne budze zagarodzhana Manifestam ad 20 kastrychnika 2 listapada 1914 goda Rasiya abvyascila vajnu Asmanskaj imperyi U bespaspyahovym dagetul zmaganni z Rasiyaj imknuchysya ysimi sposabami pamnozhyc svae sily Germaniya i Aystra Vengryya zvyarnulisya da dapamogi atamanskaga yrada i zaluchyli y vajnu z nami asleplenuyu imi Turcyyu Turecki flot yaki kiruecca germancami advazhyysya veralomna napasci na nasha Charnamorskae yzbyarezhzha Neadkladna paslya getaga zagadali my Rasijskamu paslu y Caragradze z usimi chynami pasolskimi i konsulskimi pakinuc mezhy Turcyi lt gt Razam z usim narodam ruskim my nepahisna verym shto cyaperashnyae nerazvazhnae ymyashanne Turcyi y vaennyya dzeyanni tolki paskoryc fatalny dlya yae hod padzej i adkrye Rasii shlyah da vyrashennya adpisanyh yoj prodkami gistarychnyh zadannyay na beragah Chornaga mora Uradavy organ druku pavedamlyay shto 21 kastrychnika dzen usshescya na prastol gasudara imperatara prynyay u Tyflise u zvyazku z vajnoyu z Turcyyaj haraktar narodnaga svyata u toj zha dzen namesnikam byla prynyata deputacyya 100 najbolsh vyadomyh armyan na chale z biskupam deputacyya prasila grafa rusk kinuc da stupnyay manarha Vyalikaj Rasii lt gt pachucci byazmezhnaj addanasci i garachaj lyubovi vernapaddanaga armyanskaga naroda potym nazvalasya deputacyya musulmanay sunitay i shyitay U peryyad kamandavannya Mikalaya Mikalaevicha car nekalki razoy ezdziy u Stayku dlya narad z kamandavannem 21 23 verasnya 22 24 kastrychnika 18 20 listapada u listapadze 1914 goda taksama ezdziy na poydzen Rasii i Kaykazski front Napachatku chervenya 1915 goda stanovishcha na frantah rezka pagorshylasya byy zdadzeny Peramyshl gorad krepasc z velizarnymi stratami zahopleny y sakaviku Pad kanec chervenya byy pakinuty Lvoy Use vaennyya nabycci byli zgubleny pachalisya straty ylasnaj terytoryi Rasijskaj imperyi U lipeni byla zdadzena Varshava usya Polshcha i chastka Litvy sapernik pracyagvay nastupac U gramadstve zagavaryli pra nyazdolnasc urada dac rady sa stanovishcham Yak z boku gramadskih arganizacyj Dzyarzhaynaj dumy tak i z boku inshyh grupovak navat mnogih vyalikih knyazyoy zagavaryli pra stvarenne ministerstva gramadskaga daveru U pachatku 1915 goda y armii na fronce z yavilasya vyalikaya patreba y zbroi i boeprypasah Stala yasnaj patreba poynaj perabudovy ekanomiki y adpavednasci z vymogami vajny 17 zhniynya Mikalaj II zacverdziy dakumenty pra ytvarenne chatyroh Asobyh narad pa abarone palive harchah i peravozkah Getyya narady shto skladalisya z pradstaynikoy urada pryvatnyh pramysloycay chlenay Dzyarzhdumy i Dzyarzhsavetaz i yznachalvalisya adpavednymi ministrami pavinny byli z yadnac vysilki yrada pryvatnaj pramyslovasci i gramadskasci y mabilizacyi pramyslovasci pad vaennyya patreby Najbolsh galoynym z ih byla Asobaya narada pa abarone 9 maya 1916 goda imperatar u supravadzhenni syam i generala Brusilava i insh pravyoy aglyad vojskay u Besarabskaj guberni y goradze Bendery i naveday lazaret shto razmyashchaysya y garadskoj Aydytoryi Imperatar Mikalaj II z vizitam u Benderah navedvae lazaret Razam sa stvarennem asobyh narad u 1915 godze stali yznikac Vaenna pramyslovyya kamitety gramadskiya arganizacyi burzhuazii shto nasili payapazicyjny haraktar Imperatar Mikalaj II i kamanduyuchyya frantami na pasyadzhenni Stayki Prynyacce Mikalaem II na syabe Vyarhoynaga galoynakamandavannya Ruskaj armiyaj Peraacenka vyalikim knyazem Mikalaem Mikalaevicham svaih zdolnascej pacyagnula y vyniku sherag bujnyh vaennyh pamylak a sproby advesci ad syabe adpavednyya vinavachanni pacyagnuli razdzimanne germanafobii i shpiyonamanii Adnym z padobnyh najbolej znachnyh epizoday stala sprava padpalkoynika Myasaedava rusk yakaya zavyarshylasya pakarannem smercyu nevinavataga Mikalaj Mikalaevich u yoj gulyay pershuyu skrypku naroyni z A I Guchkovym Kamanduyuchy frontam z prychyny nyazgody suddzyay ne zacverdziy prysud adnak lyos Myasaedava vyrashyla rezalyucyya Vyarhoynaga galoynakamanduyuchaga vyalikaga knyazya Mikalaya Mikalaevicha Usyo adno pavesic Geta sprava u yakoj vyaliki knyaz gulyay pershuyu rolyu pacyagnula yzmacnenne vyrazna aryentavanaj padazronasci gramadstva i zgulyala svayu rolyu y tym liku y majskim nyameckim pagrome 1915 goda y Maskve Vaenny gistoryk A A Kyarsnoyski rusk kanstatue shto da leta 1915 goda na Rasiyu nasunulasya vaennaya katastrofa i menavita geta pagroza stala galoynaj prychynaj Najvyshejshaga rashennya pra znyacce Vyalikaga Knyazya z pasta Galoykaverha Mikalaj II yaki pryehay 5 maya 1915 goda y Stayku adklay svoj ad ezd damoy Ci mog Ya z ehac adsyul pry takih cyazhkih akalichnascyah Geta bylo b zrazumeta tak shto Ya ynikayu zastavacca z Armiyaj u sur yoznyya momanty Bedny M ikalasha raskazvayuchy Mne ysyo geta plakay u Maim kabinece i navat spytay Myane ci ne dumayu Ya zamyanic yago bolsh zdolnym chalavekam Ya ne byy uzbudzhany Ya adchuvay shto yon kazha menavita to shto dumae Yon usyo prymaysya Mne dzyakavac za toe shto Ya zastaysya tut tamu shto Maya nayaynasc supakojvala yago asabista General M V Alyakseey yaki pryyazdzhay u verasni 1914 goda y Stayku taksama byy zdziyleny byazladzicaj yakaya panavala tam razgublenascyu i markotaj Abodva i Mikalaj Mikalaevich i Yanushkevich razgubilisya ad nyaydach Paynochna zahodnyaga frontu i ne vedayuc shto raspachac Nyashchasci na fronce pracyagvalisya 22 lipenya byla zdadzena Varshava Koyna byli padarvany ymacavanni Bresta nemcy nablizhalisya da Zahodnyaj Dzviny byla pachata evakuacyya Rygi U takih umovah Mikalaj II vyrashyy adhilic Vyalikaga Knyazya yaki ne spraylyaysya i sam ustac na chale Ruskaj armii Pavodle acency vaennaga gistoryka A A Kyarsnoyskaga takoe rashenne imperatara bylo adzinym vyjscem Geta bylo adzinym vyjscem z krytychnaga stanovishcha yakoe stvarylasya Kozhnaya gadzina pramarudzhvannya pagrazhala gibellyu Vyarhoyny galoynakamanduyuchy i yago supracoyniki ne spraylyalisya bolsh sa stanovishcham ih nalezhala terminova zamyanic A za adsutnascyu y Rasii palkavodca zamyanic Vyarhoynaga mog tolki Gasudar Istoriya Russkoj Armii 23 zhniynya 5 verasnya 1915 goda Mikalaj II prynyay na syabe zvanne Vyarhoynaga galoynakamanduyuchaga zmyaniyshy na getym pastu Vyalikaga knyazya Mikalaya Mikalaevicha yaki byy pryznachany kamanduyuchym Kaykazskim frontam Nachalnikam shtaba stayki Vyarhoynaga galoynakamanduyuchaga byy pryznachany M V Alyakseey Neyzabave stan generala Alyakseeva kardynalna zmyaniysya general padbadzyoryysya znikla yago tryvoga i poynaya razgublenasc Dzyazhurny general u Staycy P K Kandzyaroyski navat padumay shto z frontu pryjshli dobryya vestki shto prymusili nachalnika shtaba padbadzyorycca adnak prychyna byla inshaj novy Vyarhoyny galoynakamanduyuchy prynyay u Alyakseeva daklad pra stanovishcha na fronce i day yamu vyznachanyya ykazanni na front byla dadzena telegrama shto zaraz ni kroku nazad Praryy Vilnya Maladzechna bylo zagadana likvidavac vojskami generala Everta Alyakseey byy zanyaty pryvyadzennem u vykananne zagadu Gasudara Perad mnoj stayay inshy chalavek Zamest nyarvovaga razgublenaga generala Alyakseeva znahodziysya spakojny upeyneny nachalnik shtaba Vyarhoynaga yaki pryvodzic u vykananne volyu Galoynakamanduyuchaga Ruskaga Imperatara Tym chasam rashenne Mikalaya vyklikala neadnaznachnuyu reakcyyu ulichvayuchy shto suprac getaga kroku vystupali yse ministry a bezumoyna padtrymala yago tolki Alyaksandra Fyodarayna Ministr A V Kryvashein rusk gavaryy Rasiya perazhyvala i cyazhejshyya chasy ale nikoli ne bylo chasu kali b usyo magchymae bylo b zroblena dlya yskladnennya yzho nemagchymaj situacyi My syadzim na bochcy z poraham Patrebna adzinaya iskra kab usyo yzlyacela y pavetra Prynyacce imperataram kamandavannya armiyaj geta ne iskra a celaya svechka kinutaya y garmatny arsenal Saldaty ruskaj armii sustreli rashenne Mikalaya pra zanyacce im pasta Vyarhoynaga Galoynakamanduyuchaga bez zapalu U toj zha chas germanskae kamandavanne bylo zdavolena syhodam knyazya Mikalaya Mikalaevicha z pasta vyarhoynaga galoynakamanduyuchaga yano lichyla yago cvyordym i ymelym praciynikam Sherag yago strategichnyh idej byli aceneny Eryham Lyudendorfam yak u najvyshejshaj stupeni advazhnyya i bliskuchyya Vynik getaga rashennya Mikalaya II byy kalasalny Kn 1 glava 12 U chas Svyancyanskaga praryvu 8 verasnya 2 kastrychnika germanskiya vojski byli pabity i ih nastup byy spyneny Baki perajshli da pazicyjnaj vajny bliskuchyya ruskiya kontrataki yakiya adbyvalisya y rayone Vilnya Maladzechna i nastupnyya padzei dazvolili paslya ydalaj verasnyovaj aperacyi bolsh ne asceragayuchysya varozhaga nastupu ryhtavacca da novaga etapu vajny Pa ysyoj Rasii zakipela praca pa farmavanni i navuchanni novyh armij Pramyslovasc uzmocnenymi tempami vyrablyala boeprypasy i vaenny ryshtunak Takaya pracy stala magchymaj dzyakuyuchy ypeynenasci shto nastuplenne voraga spynena Da vyasny 1917 goda byli stvorany novyya armii zabyaspechanyya ryshtunkam i boeprypasami lepsh chym kali b tam ni bylo da getaga za ysyu vajnu Vosenski pryzyy 1916 goda pavyalichyy kolkasc armii da 13 milyonay chalavek a straty y vajne peravalili za 2 milyony Za 1916 god Mikalaj II zmyaniy chatyroh starshynyay Saveta ministray I L Garamykina B V Shcyurmera A F Trepava i kn M D Galicyna rusk chatyroh ministray unutranyh spray A M Hvastova B V Shcyurmera A A Hvastova i A D Pratapopava troh ministray zamezhnyh spray S D Sazonava B V Shcyurmera i M M Pakroyskaga dvuh vaennyh ministray A A Palivanava rusk D S Shuvaeva rusk i troh ministray yustycyi A A Hvastova A A Makarava i M A Dabravolskaga Da 1 studzenya 1917 goda adbylisya zmeny i y Dzyarzhaynym savece Mikalaj vyklyuchyy 17 chlenay i pryznachyy novyh 19 studzenya 1 lyutaga 1917 goda y Petragradze adkrylasya sustrecha vysokapastaylenyh pradstaynikoy sayuznyh dzyarzhay yakaya yvajshla y gistoryyu yak Petragradskaya kanferencyya rusk q v ad sayuznikay Rasii na yoj byli delegaty Vyalikabrytanii Francyi i Italii yakiya taksama navedali Maskvu i front meli sustrechy z palitykami roznyh palitychnyh aryentacyj z kiraynikami frakcyj Dumy aposhniya zgodnena gavaryli kirayniku brytanskaj delegacyi pra neminuchuyu revalyucyyu abo znizu abo zverhu u forme palacavaga peravarotu Namyoki na magchymasc zaklyuchennya separatnaga miru z nepryyacelem Mikalaj II spadzeyuchysya na palyapshenne situacyi y kraine y vypadku pospehu vyasnovaga nastuplennya 1917 goda pra shto damovilisya na Petragradskaj kanferencyi skladac separatny mir z praciynikam ne zbiraysya u peramozhnym zavyarshenni vajny yon bachyy najvazhnejshy srodak umacavannya trona Namyoki na toe shto Rasiya mozha pachac peramovy pra zaklyuchenne separatnaga miru byli dyplamatychnaj gulnyoj yakaya vymusila Antantu pryznac patrebu ystalyavannya ruskaga kantrolyu nad Pralivami 4 sakavika 1915 goda Sazonay uruchyy paslam B yukenenu rusk i Palealogu rusk pamyatnuyu zapisku dze gavarylasya Hod aposhnih padzej pryvodzic yago vyalikasc imperatara Mikalaya da dumki shto pytanne pra Kanstancinopal i pralivy pavinna byc dakancova vyrashana adpavedna stagadovym imknennyam Rasii Lyuboe rashenne bylo b nedastatkovym i netryvalym u vypadku kali b gorad Kanstancinopal zahodni berag Basfora Marmurovaga mora i Dardanel a taksama paydnyovaya Frakiya da linii Enas Midyya ne byli nadalej uklyuchany y sklad Rasijskaj imperyi Taksama chastka aziyackaga yzbyarezhzha y mezhah pamizh Basforam rakoj Skaryyaj i punktam na beraze Izmidskaga zaliva astravy Marmurovaga mora astravy Imbras i Tenedas pavinny byc uklyuchany y sklad imperyi Admyslovyya intaresy Francyi i Vyalikabrytanii y pakazanym rayone buduc staranna vykonvacca Uvesnu 1916 goda Starshynya Saveta ministray B V Shcyurmer pisay Mne zdavalasya magchymym cyaper abvyascic Rasii i Eyrope pra damovu z nashymi sayuznikami Francyyaj i Angliyaj pra sastupku Rasii Kanstancinopalya pralivay i beragavyh palos Urazhanne yakoe vyrabic u Rasii azhyccyaylenne gistarychnyh zapavetay budze velizarnae Vestka geta mozha byc vykladzena y vyglyadze yradavaga pavedamlennya Yago Vyalikasc davedaysya adnosna sposabay magchymaga vykanannya abvyashchennya sastupki nam Kanstancinopalya i pralivay Ya mey vypadak pamyanyacca dumkaj z paslami Vyalikabrytanii i Francyi yakiya ne sustrakayuc da getaga perashkod Padzenne manarhiiNarastanne revalyucyjnyh nastroyay Asnoyny artykul Lyutayskaya revalyucyya Vajna padchas yakoj adbyvalasya shyrokaya mabilizacyya pracazdolnaga muzhchynskaga naselnictva konej i masavaya rekvizicyya skaciny i selskagaspadarchyh praduktay zgubna adbivalasya na ekanomicy asabliva na syale U asyaroddzi palityzavanaga petragradskaga gramadstva ylada apynulasya dyskredytavana skandalami u pryvatnasci zluchanymi z uplyvam R Ya Raspucina i yago staylenikay cyomnyh sil i padazrennyami y zdradze deklaratyynaya pryhilnasc Mikalaya idei samadzyarzhaynaj ulady ystupala y vostruyu supyarechnasc z liberalnymi i levymi pamknennyami znachnaj chastki dumcay i gramadstva Pra nastroi y armii svedchyy paslya revalyucyi general A I Dzyanikin Shto da staylennya da trona to yak z yava agulnaya u aficerskim korpuse bylo imknenne vyluchyc asobu gasudara ad tago prydvornaga brudu yaki yago atachay ad palitychnyh pamylak i zlachynstvay carskaga yrada yaki vyyayna i nyayhilna vyoy da razburennya krainu i da parazy armii Gasudaru daravali yago imknulisya apraydac Yak ubachym nizhej da 1917 goda i geta dachynenne y vyadomaj chastcy aficerstva pavagalasya vyklikayshy tu z yavu yakuyu knyaz Valkonski zvay revalyucyyaj sprava ale yzho na glebe chysta palitychnaj Kalektyy suchasnyh gistorykay na chale z A B Zubavym u svayoj knize adznachayuc s 381 Sily apazicyjnyya Mikalayu II ryhtavali dzyarzhayny peravarot pachynayuchy z 1915 goda Geta byli i lidary roznyh palitychnyh partyj pradstaylenyh u Dume i bujnyya vaennyya i verhavina burzhuazii i navat nekatoryya chleny Imperatarskaj Syam i Merkavalasya shto paslya adrachennya Mikalaya II na pasad uzydze yago nepaynaletni syn Alyaksej a regentam stane malodshy brat cara Mihail Padchas Lyutayskaj revalyucyi geta zaduma pachala azhyccyaylyacca Sa snezhnya 1916 goda y prydvornym i palitychnym asyaroddzi chakaysya peravarot u toj ci inshaj forme magchymae adrachenne imperatara y karysc Cesarevicha Alyakseya pry regenctve vyalikaga knyazya Mihaila Alyaksandravicha 23 lyutaga 1917 goda y Petragradze pachaysya strajk praz 3 dnya yon stay useagulnym Ranicaj 27 lyutaga 1917 goda adbylosya paystanne saldatay Petragradskaga garnizona i daluchenne ih da strajkoycay supraciy myacyazhu i hvalyavannyam akazvala tolki palicyya U Maskve adbylosya takoe zh paystanne Imperatryca Alyaksandra Fyodarayna ne ysvedamlyayuchy sur yoznasci padzej 25 lyutaga pisala muzhu Gety huliganski ruh yunaki i dzyaychyny tolki dlya padbuhtorvannya begayuc z krykami shto y ih nyama hleba a pracoynyya ne dayuc inshym pracavac Bylo b velmi holadna yany napeyna zastalisya b doma Ale ysyo geta projdze i supakoicca kali tolki Duma budze pavodzic syabe prystojna 25 lyutaga 1917 goda ykazam Mikalaya II pasyadzhenni Dzyarzhaynaj Dumy byli spyneny z 26 lyutaga da krasavika tago zh goda shto yashche bolsh napalila stanovishcha Starshynya Dzyarzhaynaj Dumy M V Radzyanka nakiravay sherag telegram imperataru pra padzei y Petragradze Telegrama atrymanaya y Staycy 26 lyutaga 1917 goda y 22 40 Najpaddanejsha danoshu vashaj vyalikasci shto narodnyya hvalyavanni raspachatyya y Petragradze prymayuc styhijny haraktar i pagrozlivyya pamery Asnovy ih nyastacha pechanaga hleba i slaby padvoz muki shto zapalvae paniku ale galoynym chynam poyny nedaver da ylady nyazdolnaj vyvesci krainu z cyazhkaga stanovishcha U telegrame 27 lyutaga 1917 goda pavedamlyay Gramadzyanskaya vajna pachalasya i razgaraecca lt gt Zagadajce y skasavanne vashaga najvyshejshaga ykaza znoy sklikac zakanadaychyya palaty lt gt Kali ruh perakinecca y armiyu lt gt krushenne Rasii a z yoj i dynastyi neminucha Duma shto mela tady vysoki aytarytet u revalyucyjna naladzhanym asyaroddzi ne padparadkavalasya ykazu ad 25 lyutaga i pracyagnula pracu y tak zvanyh pryvatnyh naradah chlenay Dzyarzhaynaj Dumy shto sklikalisya zasnavanym vecharam 27 lyutaga Chasovym kamitetam Dzyarzhaynaj Dumy rusk Aposhni yzyay na syabe rolyu organa vyarhoynaj ulady adrazu pa svaim sfarmavanni Adrachenne Asnoyny artykul Adrachenne Mikalaya II Lagatyp Vikicytatnika U Vikikrynicah yosc teksty pa teme Manifest ab adrachenni Mikalaya II Adrachenne ad prastola imperatara Mikalaya II 2 sakavika 1917 goda Mashynapis 35 22 U pravym nizhnim vugle aloykam podpis Mikalaya II Mikalaj u levym nizhnim vugle chornym charnilam pa nad aloykam zaveritelnaya nadpis rukoj ministr imperatarskaga dvara general ad yutant graf Frederyks Manifest ab adrachenni Cana 6 kap Pskoy Pamyatnaya doshka na budynku vakzala Stayka paznae pra pachatak revalyucyi sa spaznennem na dva dni pa danyasennyah generala vaennaga ministra Byalyaeva i ministra ynutranyh spray Pratapopava Pershaya telegrama shto pavedamlyae pra pachatak revalyucyi pastupae generalu Alyakseevu tolki 25 lyutaga y 18 08 Danoshu shto 23 i 24 lyutaga z prychyny nyastachy hleba na mnogih zavodah paystay strajk 200 tysyach pracoynyh Kalya troh gadzin dnya na Znamenskaj ploshchy zabity pry rassejvanni natoypu prystay Kryloy Natoyp rasseyany U padaylenni hvalyavannyay aproch Petragradskaga garnizona byaruc udzel pyac eskadronay Dzyavyataga zapasnoga kavaleryjskaga palka z Krasnaga Syala sotnya L Gv zborna kazachaga palka z Paylayska i vyklikana y Petragrad pyac eskadronay Gvardzejskaga zapasnoga kavaleryjskaga palka 486 Sek Habalay General Alyakseey dakladae Mikalayu II utrymanne getaj telegramy U toj zha chas palacavy kamendant Vojkay dakladae Mikalayu II telegramu ministra ynutranyh spray Pratapopava Stayka Palacavamu kamendantu 23 lyutaga blisnuy u stalicy strajk shto supravadzhaysya vulichnymi hvalyavannyami Pershy dzen strajkavali kalya 90 tysyach pracoynyh drugoj da 160 tysyach syonnya kalya 200 tysyach Vulichnyya hvalyavanni vyyaylyayucca y demanstratyynyh shescyah chastkaj z chyrvonymi scyagami razgrome nekatoryh kram chastkovym spynenni strajkoycami tramvajnaga ruhu sutyknennyah z palicyyaj palicyyaj zdzejsnena nekalki strelay u kirunku natoypu adkul adbylisya zvarotnyya strely zabity prystay Kryloy Ruh nosic nearganizavany styhijny haraktar U Maskve spakojna MUS Pratapopay 179 25 lyutaga 1917 g Prachytayshy abedzve telegramy Mikalaj II vecharam 25 lyutaga zagaday generalu spynic hvalyavanni vaennaj silaj Zagadvayu zaytra zh spynic u stalicy hvalyavanni nedapushchalnyya y cyazhki chas vajny z Germaniyaj i Aystryyaj MIKALAJ 26 lyutaga y 17 00 pryhodzic telegrama Radzyanki Stanovishcha sur yoznae U stalicy anarhiya Na vulicah adbyvaecca byazladnaya stralba Chastki vojskay stralyayuc adzin u adnago Treba neadkladna daruchyc asobe shto karystaecca daveram sklasci novy yrad s 255 ale Mikalaj II admaylyaecca reagavac na getu telegramu zayaviyshy ministru imperatarskaga dvara Frederyksu shto Znoy gety taystun Radzyanka mne napisay roznuyu luhtu na yakuyu ya yamu ne budu navat adkazvac Nastupnaya telegrama Radzyanki pryhodzic u 22 22 i taksama nosic padobny panichny haraktar 27 lyutaga y 19 22 u Stayku pryhodzic telegrama vaennaga ministra Byalyaeva shto zayaylyay pra praktychna pagaloyny perahod Petragradskaga garnizona na bok revalyucyi i patrabavay prysylki layalnyh caru vojskay u 19 29 yon pavedamlyae pra ab yavu Savetam Ministray ablogavaga stanovishcha y Petragradze General Alyakseey dakladae ytrymanne abedzvyuh telegram Mikalayu II Car zagadvae generalu M I Ivanovu rusk adpravicca na chale layalnyh vaennyh chastak u Carskae Syalo dlya zabespyachennya byaspeki imperatarskaj syam i potym u yakasci Kamanduyuchaga Petragradskaj vaennaj akrugaj uzyac kamandavanne vojskami yakiya merkavalasya perakinuc z frontu Zagad abvyashchay Nachalniku shtaba Alyakseevu Pryznachyc General ad yutanta Ivanova Galoynakamanduyuchym Petragradskaj Vaennaj Akrugaj Paslac ad vojskay Paynochnaga frontu y Petragrad dlya padaylennya myacyazhu 67 y i 68 y pyahotny palki 15 y ylanski Tatarski i 3 i yralski kazachy palki z Zahodnyaga 34 y i 36 y pyahotny palki 2 i gusarski Payladarski i 2 i danski kazachy z Paydnyova zahodnyaga frontu lejb gvardyi Praabrazhenski 3 i i 4 y gvardzejskiya stralkovyya palki Taksama adnu kulyamyotnuyu kamandu Kolta dlya Georgieyskaga batalyona atrada generala Ivanova yaki idze sa Stayki Gvardzejskiya palki Praabrazhenski 3 i i 4 j Gvardyi stralkovyya pryznachyc u dyrektyvu General ad yutanta Ivanova Usyago da 40 tysyach bagnetay Z 11 vechara da gadziny nochy imperatryca adpraylyae z Carskaga Syala dzve telegramy Revalyucyya ychora prynyala zhahlivyya pamery Sastupki neabhodny Shmat vojskay perajshlo na bok revalyucyi Aliks U 0 55 pastupae telegrama Habalava Prashu daklasci Yago Imperatarskaj Vyalikasci shto vykanac nakaz pra adnaylenne paradku y stalicy ne mog Bolshasc chastak adny za inshymi zdradzili svajmu abavyazku admaylyayuchysya vayavac suprac myacezhnikay Inshyya chastki pabratalisya z myacezhnikami i zvyarnuli svayu zbroyu suprac vernyh Yago Vyalikasci vojskay Astatniya vernymi abavyazku yves dzen zmagalisya suprac myacezhnikay panyasuchy vyalikiya straty Da vechara myacezhniki avalodali bolshaj chastkaj stalicy Vernymi prysyaze zastayucca nevyalikiya chastki roznyh palkoy scyagnutyya lya Zimovaga palaca pad nachalstvam generala Zankevicha z yakimi budu pracyagvac zmaganne Gen lejt Habalay 28 lyutaga y 11 ranicy general Ivanoy padnyay pa tryvoze Batalyon georgieyskih kavaleray z 800 chalavek i adpraviy yago z Magilyova y Carskae Syalo praz Vicebsk i Dno sam vyehayshy y 13 00 Kamandzir batalyona knyaz Pazharski ab yaylyae svaim aficerami shto yon ne budze y Petragradze stralyac u narod navat kali getaga zapatrabue general ad yutant Ivanoy Ober gofmarshal Benkendorf telegrafue z Petragrada y Stayku shto lejb gvardyi Litoyski polk rasstralyay svajgo kamandzira a y lejb gvardyi Praabrazhenskim palku rasstralyany kamandzir batalyona 28 lyutaga y 21 00 general Alyakseey zagadvae nachalniku shtaba Paynochnaga frontu generalu adpravic u dapamogu generalu Ivanovu dva kavaleryjskiya i dva pyahotnyya palki uzmocnenyya kulyamyotnymi kamandami Merkavalasya adprayka prykladna takoga zh drugoga atrada ad Paydnyova zahodnyaga frontu generala Brusilava y skladze palkoy Praabrazhenskaga Trecyaga stralkovaga i Chacvyortaga stralkovaga Imperatarskaga prozvishcha Taksama Alyakseey prapanavay pa ylasnaj inicyyatyve dadac da karnaj ekspedycyi adnu kavaleryjskuyu dyviziyu 28 lyutaga y 5 ranicy car adbyy u 4 28 cyagnik Litara B u 5 00 cyagnik Litara A u Carskae Syalo ale praehac ne zmog 28 lyutaga y 8 25 general Habalay adpraylyae generalu Alyakseevu telegramu pra svayo rospachnae stanovishcha i y 9 00 10 00 peramaylyaecca z generalam Ivanovym zayaviyshy shto U mayoj dyrektyve u budynku Galoyn admiralcejstva chatyry gvardzejskiya roty pyac eskadronay i sotnyay dzve batarei Inshyya vojski perajshli na bok revalyucyyaneray ci zastayucca pa pagadnenni z imi nejtralnymi Asobnyya saldaty i bandy blukayuc pa goradze stralyayuchy y minakoy abyazzbrojvayuchy aficeray Use vakzaly va yladze revalyucyyaneray stroga imi ahoyvayucca Use artyleryjskiya ystanovy va yladze revalyucyyaneray U 13 30 pastupae telegrama Byalyaeva pra kanchatkovuyu kapitulyacyyu layalnyh caru chastak u Petragradze Car atrymvae yae y 15 00 Udzen 28 lyutaga general Alyakseey sprabue yzyac kantrol nad ministerstvam shlyahoy znosin praz tavarysha namesnika ministra generala Kislyakova adnak toj perakonvae Alyakseeva skasavac svayo rashenne 28 lyutaga general Alyakseey cyrkulyarnaj telegramaj spyniy use bayazdolnyya chastki na shlyahu da Petragrada U yago cyrkulyarnaj telegrame lzhyva scvyardzhalasya shto hvalyavanni y Petragradze pajshli na zmyanshenne i patreba y padaylenni myacyazhu adpala Nekatoryya z getyh chastak byli yzho y gadzine dzvyuh yazdy ad stalicy Use yany byli spyneny General ad yutant I Ivanoy atrymay zagad Alyakseeva yzho y Carskim Syale Deputat Dumy Bublikay zajmae ministerstva shlyahoy znosin aryshtavayshy yago ministra i zabaranyae ruh vayarskih cyagnikoy na 250 vyorstay vakol Petragrada U 21 27 u Lihaslayli bylo atrymana pavedamlenne pra dyrektyvy Bublikova chygunachnikam 28 lyutaga y 20 00 pachalosya paystanne Carskaselskaga garnizona Chastki yakiya zahavali layalnasc pracyagvali ahoyvac palac 28 lyutaga y 12 nochy carski cyagnik prybyvae y Balagoe U 3 45 nochy cyagnik padyhodzic da Maloj Vishary Tam pavedamili shto shlyah naperadze zahopleny paystalymi saldatami i na stancyi Lyuban stayac dzve revalyucyjnyya roty z kulyamyotami Paznej vysvyatlyaecca shto nasamrech na stancyi Lyuban paystalyya saldaty razrabavali bufet ale aryshtoyvac cara ne zbiralisya U 4 50 nochy z 28 lyutaga na 1 sakavika car zagadvae zavyarnucca nazad na Balagoe kudy prybyy u 9 00 1 sakavika i adtul na Pskoy Pavodle sheraga svedchannyay 1 sakavika y 16 00 u Petragradze perahodzic na bok revalyucyi stryechnik Mikalaya II vyaliki knyaz Kiryl Uladzimiravich rusk yaki pryvyoy da Tayrychnaga palaca Gvardzejski flocki ekipazh Potym manarhisty abvyascili geta paklyopam 1 sakavika general Ivanoy prybyvae y Carskae Syalo i atrymvae zvestki shto zbuntavalasya carskaselskaya gvardzejskaya rota yakaya samavolna pajshla y Petragrad Taksama da Carskaga Syala nablizhalisya paystalyya chastki cyazhki dyviziyon i adzin gvardzejski batalyon zapasnoga palka General Ivanoy adbyvae z Carskaga Syala y Vyrycu i vyrashae agledzec peradadzeny yamu Tarucinski polk Na stancyi Semryna chygunachniki blakuyuc yago dalejshae perasoyvanne 1 sakavika y 15 00 carski cyagnik prybyvae na stancyyu Dno u 19 05 u Pskoy dze znahodziysya shtab vojskay Paynochnaga frontu generala M U Ruzskaga General Ruzski pa svaih palitychnyh perakanannyah lichyy shto samadzyarzhaynaya manarhiya y dvaccatym stagoddzi z yaylyaecca anahranizmam i nedalyublivay Mikalaya II asabista Pry prybycci carskaga cyagnika general admoviysya yladkoyvac zvychajnuyu cyrymoniyu sustrechy cara i z yaviysya adzin i tolki praz nekalki hvilin General Alyakseey na yakoga bez cara y Staycy lyagli abavyazki Vyarhoynaga galoynakamanduyuchaga 28 lyutaga atrymvae danyasenne ad generala Habalava shto y yago zastalosya ysyago 1100 chalavek u vernyh chastkah Paznayshy pra pachatak hvalyavannyay u Maskve yon 1 sakavika y 15 58 telegrafue caru shto revalyucyya a aposhnyaya neminuchaya kali pachnucca hvalyavanni y tyle aznachae saboj ganebnae skanchenne vajny z usimi cyazhkimi dlya Rasii nastupstvami Armiya zanadta cesna zluchana z zhyccyom tylu i z upeynenascyu mozhna skazac shto hvalyavanni y tyle vyklichuc takiya zh u armii Patrabavac ad armii kab yana spakojna vayavala kali y tyle idze revalyucyya nemagchyma Cyaperashni malady sklad armii i aficerski sklad u asyaroddzi yakoga velichezny adsotak zaklikanyh z zapasu i yzvedzenyh u aficery z vyshejshyh navuchalnyh ustanoy ne dae niyakih padstay lichyc shto armiya ne budze reagavac na toe shto budze adbyvacca y Rasii Paslya atrymannya getaj telegramy Mikalaj II prynyay generala Ruzskaga yaki vykazaysya za yvyadzenne y Rasii adkaznaga perad Dumaj urada U 22 20 general Alyakseey dasylae Mikalayu II praekt merkavanaga manifesta pra yvyadzenne adkaznaga yrada U 17 00 18 00 u Stayku pastupayuc telegramy pra paystanne y Kranshtace 2 sakavika y gadzinu nochy Mikalaj II telegrafue generalu Ivanovu prashu da majgo pryezdu i daklada mne niyakih mer ne raspachynac i daruchae Ruzskamu infarmavac Alyakseeva i Radzyanku pra toe shto yon zgodzen na farmavanne adkaznaga yrada Potym Mikalaj II syhodzic u spalny vagon adnak zasynae tolki y 5 15 adpraviyshy generalu Alyakseevu telegramu Mozhna abvyascic padadzeny manifest paznachyyshy yago Pskovam MIKALAJ 2 sakavika y 3 30 nochy Ruzski zvyazvaecca z i cyagam chatyrohgadzinnaj gutarki aznayamlyaecca z abvostranym stanovishcham shto sklalasya da tago chasu y Petragradze Atrymayshy zapis gutarki Ruzskaga z Radzyankam Alyakseey 2 sakavika y 9 00 zagaday generalu Lukomskamu zvyazacca z Pskovam i neadkladna abudzic cara na shto atrymay adkaz shto car tolki nyadayna zasnuy i shto na 10 00 pryznachany daklad Ruzskaga U 10 45 Ruzski pachay svoj daklad pavedamiyshy Mikalayu II pra gutarku z Radzyankam U gety chas Ruzski atrymay tekst telegramy razaslanaj Alyakseevym kamanduyuchym frantami pa pytanni pra pazhadanasc adrachennya i zachytay yago caru 2 sakavika 14 00 14 30 pachali pastupac adkazy ad kamanduyuchyh frantami Vyaliki knyaz Mikalaj Mikalaevich zayaviy shto yak vernapaddany lichu pa abavyazku prysyagi i pa duhu prysyagi yklenchana malic gasudara zrachysya karony kab vyratavac Rasiyu i dynastyyu taksama za adrachenne vykazalisya generaly Evert rusk Zahodni front Brusilay Paydnyova zahodni front Saharay rusk Rumynski front kamanduyuchy Baltyjskim flotam admiral Nepenin rusk prytym general Saharay nazvay razbojnaj kupkaj lyudzej yakaya skarystalasya zruchnaj hvilinaj ale galosyachy zmushany skazac shto adrachenne najbolej byazbolnae vyjsce a general Evert zayvazhyy shto na armiyu y dzejnym yae skladze pry padaylenni hvalyavannyay vylichvac nelga Ya prymayu yse mery da tago kab zvestki pra dzejnae stanovishcha spray u stalicah ne prakradalisya y armiyu kab ahavac yae ad nesumneynyh hvalyavannyay Srodkay spynic revalyucyyu y stalicah nyama niyakih Kamanduyuchy Charnamorskim flotam admiral Kalchak adkazu ne paslay Pamizh 14 00 i 15 00 Ruzski yvajshoy da cara y supravadzhenni generalay i Savicha uzyayshy z saboj teksty telegram Mikalaj II paprasiy generalay vykazacca use yany vykazalisya za adrachenne Fatagrafiya Mikalaya Ramanava zroblenaya paslya yago adrachennya y sakaviku 1917 goda i vysylki y Sibir Kalya 15 gadzin 2 sakavika car prynyay rashenne pra adrachenne na karysc syna pry regenctve vyalikaga knyazya Mihaila Alyaksandravicha U gety chas Ruzskamu pavedamlyayuc shto y Pskoy vysunulisya pradstayniki Dzyarzhaynaj Dumy A I Guchkoy i V V Shulgin rusk U 15 10 pra geta pavedamlena Mikalayu II Pradstayniki Dumy prybyvayuc u carski cyagnik u 21 45 Guchkoy pavedamiy Mikalayu II shto isnue nebyaspeka shyrannya hvalyavannyay na fronce i shto vojski Petragradskaga garnizona perajshli na bok paystalyh neadkladna prytym na bok revalyucyi pavodle sloy Guchkova perajshli reshtki layalnyh vojskay u Carskim Syale Vysluhayshy yago car pavedamlyae shto yzho prynyay rashenne zrachysya za syabe i za syna 2 15 sakavika y 23 gadziny 40 hvilin u dakumence chas padpisannya byy pakazany carom yak 15 gadzin chas prynyaccya rashennya Mikalaj peraday Guchkovu i Shulginu Manifest pra adrachenne yaki u pryvatnasci abvyashchay Nakazvaem bratu nashamu kiravac spravami dzyarzhavy y poynym i neparushnym yadnanni z pradstaynikami naroda y zakanadaychyh ustanovah na tyh pachatkah yakiya buduc imi ystalyavany prynyasuchy y tym neparushnuyu prysyagu Guchkoy i Shulgin taksama zapatrabavali ad Mikalaya II padpisac dva ykazy pra pryznachenne knyazya G Ya Lvova kiraynikom urada i vyalikaga knyazya Mikalaya Mikalaevicha vyarhoynym galoynakamanduyuchym byly imperatar padpisay ukazy pakazayshy y ih chas 14 gadzin Paslya getaga Mikalaj zapisvae y svaim dzyonniku Ranicaj pryjshoy Ruzski i prachytay svayu doyguyu pramovu pa aparace z Radzyankam Pavodle yago sloy stanovishcha y Petragradze takoe shto zaraz ministerstva z Dumy byccam nyamoglae shto nebudz zrabic bo z im zmagaecca sac yyal dem akratychnaya partyya y asobe pracoynaga kamiteta Treba mayo adrachenne Ruzski peraday getu pramovu y stayku a Alyakseey usim galoynakamanduyuchym Da 2 g pryjshli adkazy ad usih Sutnasc taya shto y imya vyratavannya Rasii i ytrymannya armii na fronce y spakoi treba vyrashycca na gety krok Ya pagadziysya Sa stayki daslali praekt manifesta Uvechar z Petragrada prybyli Guchkoy i Shulgin z yakimi ya pagavaryy i peraday im padpisany i perarobleny manifest U gadzinu nochy z ehay z Pskova z cyazhkim pachuccyom perazhytaga Navakol zdrada i bayazlivasc i padman Umerana pravaya maskoyskaya gazeta 4 sakavika tak peradavala slovy imperatara Guchkovu i Shulginu Ya ysyo geta abdumay skazay yon i vyrashyy zrachysya Ale zrakayusya ne y karysc svajgo syna bo ya pavinen z ehac z Rasii raz ya pakidayu Vyarhoynuyu yladu Pakinuc zha y Rasii syna yakoga ya velmi lyublyu pakinuc yago na poynuyu nevyadomasc ya ni y yakim raze ne lichu magchymym Vos chamu ya vyrashyy peradac prastol majmu bratu vyalikamu knyazyu Mihailu Alyaksandravichu Guchkoy i Shulgin educ u Petragrad 3 sakavika y try gadziny nochy zagadzya pavedamiyshy yradu telegrafam tekst troh prynyatyh dakumentay U 6 ranicy chasovy kamitet Dzyarzhdumy zvyazaysya z vyalikim knyazem Mihailam pavedamiyshy yamu pra adrachenne yzho byloga imperatara y yago karysc Padchas sustrechy ranicaj 3 sakavika z vyalikim knyazem Mihailam Alyaksandravicham Radzyanka zayaylyae pra toe shto y vypadku prynyaccya im prastola neadkladna grymne novae paystanne i treba peradac razglyad pytannya pra manarhiyu Ustanoychamu shodu Yago padtrymvae Keranski suprac vystupae Milyukoy yaki zayaviy shto yrad adzin bez manarha z yaylyaecca lyadachaj turoj yakaya mozha ytapicca y akiyane narodnyh hvalyavannyay kraine pry takih umovah mozha pagrazhac strata lyuboj dzyarzhaynasci Vysluhayshy pradstaynikoy Dumy vyaliki knyaz zapatrabavay gutarki z Radzyankam sam nasam i spytay ci mozha Duma garantavac yago asabistuyu byaspeku Vysluhayshy shto ne mozha vyaliki knyaz Mihail padpisay manifest pra admovu ad prastola 3 sakavika Mikalaj II paznayshy pra admovu vyalikaga knyazya Mihaila Alyaksandravicha ad prastola zapisay u dzyonniku Akazvaecca Misha zroksya Yago manifest skanchaecca chatyrohhvostkaj dlya vybaray praz 6 mesyacay Ustanoychaga Shodu Bog vedae hto naraiy yago padpisac takoe paskudstva U Petragradze hvalyavanni spynilisya aby tak pracyagvalasya dalej Yon skladae drugi varyyant manifesta pra adrachenne iznoy u karysc syna General A I Dzyanikin scvyardzhay u svaih uspaminah shto 3 sakavika y Magilyove Mikalaj zayaviy generalu Alyakseevu Ya peradumay Prashu vas paslac getu telegramu y Petragrad Na listku papery vyraznym pochyrkam vaspan pisay ulasnaruch pra svayu zgodu na ystup na pasad syna svajgo Alyakseya Mikalaj II i general Gusejn Han Nahichevanski rusk sprava ad imperatara Alyakseey panyos telegramu i ne paslay Bylo zanadta pozna kraine i armii abvyascili yzho dva manifesty Telegramu getu Alyakseey kab ne byantezhyc rozumy nikomu ne pakazvay trymay u svaim paperniku i peraday mne pad kanec maya pakidayuchy vyarhoynae kamandavanne 4 sakavika kamandzir Gvardzejskaga kavaleryjskaga korpusa adpraylyae y Stayku nachalniku shtaba Vyarhoynaga Galoynakamanduyuchaga telegramu Da nas dashli zvestki pra bujnyya padzei Prashu Vas ne admovic zrynuc da stupnyay Yago Vyalikasci byazmezhnuyu addanasc Gvardzejskaj kavaleryi i gatovasc pamerci za svajgo lyubimaga Manarha U zvarotnaj telegrame Mikalaj pavedamiy Nikoli ne sumnyavaysya y pachuccyah gvardzejskaj kavaleryi Prashu padparadkavacca Chasovamu yradu Mikalaj Pavodle inshyh zvestak geta telegrama byla adpraylena yashche 3 sakavika i general Alyakseey tak i ne peraday yae Mikalayu Isnue taksama versiya shto dadzenaya telegrama byla adpraylena bez vedama hana Nahichevanskaga yago nachalnikam shtaba generalam baronam Vinekenam rusk Pavodle procileglaj versii telegrama naadvarot byla adpraylena hanam Nahichevanskim paslya narady z kamandzirami chastak korpusa Inshaya shyroka vyadomaya telegrama padtrymki byla adpraylena kamandziram 3 ga konnaga korpusa Rumynskaga frontu generalam Keleram F A rusk Treci konny korpus ne veryc shto Ty Gasudar samahoc zroksya ad prastola Zagadaj Car pryjdzem i abaronim Cyabe Nevyadoma ci dajshla geta telegrama da cara ale yana dajshla da kamanduyuchaga Rumynskim frontam yaki zagaday Keleru zdac kamandavanne korpusam pad pagrozaj vinavachannya y dzyarzhaynaj zdradze 5 sakavika vyartaecca general Ivanoy 8 sakavika vykankam Petrasaveta kali stala vyadoma pra plany cara ad ehac u Angliyu pastanaviy aryshtavac cara i yago syam yu kanfiskavac mayomasc i pazbavic gramadzyanskih pray U Carskae Syalo prybyvae novy kamanduyuchy Petragradskaj akrugaj general Karnilay yaki aryshtavay imperatrycu i parastaylyay karavuly u tym liku dlya abarony cara ad zbuntavanaga carskaselskaga garnizona 8 sakavika car u Magilyove razvitvaysya z vojskam i vyday razvitalny zagad vojskam u yakim adpisvay vayavac da peramogi i padparadkoyvacca Chasovamu yradu General Alyakseey peraday gety zagad u Petragrad adnak Chasovy yrad pad ciskam Petrasaveta admoviysya publikavac yago U aposhni raz zvyartayusya da Vas goracha lyubyya mnoyu vojski Paslya adrachennya majgo za syabe i za syna majgo ad prastola Rasijskaga ulada peradadzena Chasovamu yradu pa pachyne Dzyarzhaynaj Dumy paystalamu Dy dapamozha yamu Bog vesci Rasiyu pa shlyahu slavy i dastatku Dy dapamozha Bog i Vam geraichnyya vojski adstayac Rasiyu ad zloga voraga U pracyagu dzvyuh z palovaj gadoy Vy nesli shtogadziny cyazhkuyu bayavuyu sluzhbu shmat syhodzili kryvyoyu shmat zroblena vysilkay i yzho blizkaya gadzina kali Rasiya zluchanaya sa svaimi geraichnymi sayuznikami adnym agulnym imknennem da peramogi zlomic aposhni vysilak praciynika Geta nebyvalaya vajna pavinna byc davedzena da poynaj peramogi Hto dumae pra mir hto zhadae yago toj zdradnik Backayshchyny yae zdradnik Vedayu shto kozhny sumlenny vayar tak dumae Vykonvajce zh Vash abavyazak baranice geraichnuyu nashu Vyalikuyu Radzimu padparadkoyvajcesya Chasovamu yradu sluhajce Vashyh nachalnikay pomnice shto kozhnae paslablenne paradku sluzhby tolki na ruku voragu Cvyorda veru shto ne zagasla y Vashyh sercah byazmezhnaya lyuboy da nashaj Vyalikaj Radzimy Dy blaslavic Vas Bog i dy vyadze Vas da peramogi Svyaty Vyalikapakutnik i Peramozhac Georgij 8 ga sakavika 1917 g Stayka MIKALAJ Perad ad ezdam Mikalaya z Magilyo