Усходняя Рымская імперыя, Візанты́йская імпе́рыя, Візанты́я (грэч. Βασιλεία Ρωμαίων — Рымская імперыя) — колішняя дзяржава на тэрыторыі ўсходняй часткі падзеленай Рымскай імперыі, існавала з часу раздзялення Рымскай імперыі (395) да падзення Канстанцінопаля і захопу яго Асманскай імперыяй (1453). Назвы Візантыя, візантыйскі пачалі ўжываць у Венецыі ў часы гуманізму ўжо пасля падзення Усходняй Рымскай імперыі. Жыхары дзяржавы лічылі сябе рамеямі, а сваю дзяржаву — працягам Рымскай імперыі, мовай адміністрацыі напачатку існавання дзяржавы была лацінская, з VII ст. — грэчаская мова. Заходнія крыніцы таксама называюць Візантыйскую імперыю «Раманія». Цягам большай часткі яе гісторыі шматлікія з заходніх сучаснікаў называлі яе «імперыя грэкаў» праз панаванне ў ёй грэчаскага насельніцтва і культуры. У Старажытнай Русі яе таксама звычайна называлі «грэчаскім царствам», а яе сталіцу — «Царградам».
Гістарычная дзяржава | |||
Візантыйская імперыя | |||
---|---|---|---|
лац.: IMPERIUM·ROMANORUM грэч. Βασιλεία Ῥωμαίων | |||
| |||
| |||
330 — 1453 | |||
Сталіца | Канстанцінопаль | ||
Мова(ы) | лацінская, грэчаская | ||
Афіцыйная мова | грэчаская мова, лацінская мова і візантыйская мова[d] | ||
Рэлігія | праваслаўе | ||
Грашовая адзінка | солід, , дукат | ||
Плошча | 4,5 000 000 кв.км. у 6 стагоддзі пры Юстыніяне Вялікім. | ||
Насельніцтва | ад 35 000 000 (VI стагоддзе) да 5 000 000 (1281 год) | ||
Форма кіравання | манархія | ||
Дынастыя | больш за 20 дынастый | ||
Пераемнасць | |||
< Рымская імперыя | |||
Асманская імперыя > | |||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Сталіцай Візантыі на працягу ўсёй гісторыі быў Канстанцінопаль, адзін з буйнейшых гарадоў сярэдневяковага свету. Найбольшыя тэрыторыі імперыя кантралявала пры імператары Юстыніяне I. Адгэтуль дзяржава паступова пачала губляць землі пад націскм варварскіх каралеўстваў і ўсходнееўрапейскіх плямёнаў. Пасля арабскіх заваяванняў імперыя займала толькі тэрыторыю Грэцыі і Малай Азіі. Некаторае ўзмацненне IX—XI стагоддзях змянілася сур’ёзнымі стратамі, распадам краіны пад ударам крыжакоў і згубай пад націскам туркаў-сэльджукаў і туркаў-асман.
Гісторыя
Падзел Рымскай імперыі
У 330 годзе рымскі імператар Канстанцін Вялікі абвясціў сваёй сталіцай горад Візантый, пераназваўшы яго ў Канстанцінопаль. Новая сталіца знаходзілася на найважным гандлёвым шляху з Чорнага мора ў Міжземнае, па якім ажыццяўляўся падвоз хлеба. У Рыме стала з’яўляліся ўсё новыя прэтэндэнты на трон. Перамогшы супернікаў у знясільваючых грамадзянскіх войнах, Канстанцін жадаў стварыць сталіцу, першапачаткова і цалкам падуладную яму аднаму. Гэтай жа мэты закліканы быў паслужыць і глыбокі ідэйны пераварот: яшчэ нядаўна падвяргаючыся ў Рыме пераследам, падчас валадарання Канстанціна хрысціянства было абвешчана дзяржаўнай рэлігіяй. Канстанцінопаль адразу стаў сталіцай хрысціянскай імперыі.
Канчатковы падзел Рымскай імперыі на Усходнюю і Заходнюю адбыўся ў 395 годзе пасля смерці Феадосія I. Галоўным адрозненнем Візантыі ад Заходняй Рымскай імперыі была перавага на яе тэрыторыі грэчаскай культуры. Адрозненні нарасталі, і на працягу двух стагоддзяў дзяржава канчаткова набыла сваё індывідуальнае аблічча.
Познеантычны перыяд
Візантыйскае грамадства ў 4—6 стагоддзях дэманстравала значна большую стабільнасць антычных формаў жыцця, чым насельніцтва заходняй часткі Рымскай імперыі, якая перажывала ўнутраны крызіс і адначасова мусіла супрацьстаяць нападам варвараў. Візантыя змагла свой крызіс пераадолець. Для гэтага было некалькі прычын. Тутэйшыя правінцыі былі больш шчыльна населеныя, і іх эканоміка не трымалася толькі на працы рабоў. Дзяржава яшчэ з часоў Канстанціна I Вялікага намагалася прывязаць жыхароў да зямлі, каб забяспечыць апрацоўку надзелаў, ад якіх у казну паступалі падаткі, а ў войска правізія. Акрамя гэтага, захаваўся шматлікі слой вольных земляробаў з дробнай зямельнай маёмасцю. Таму тут змяншэнне колькасці ваеннапалонных не спрычыніла такога глыбокага эканамічнага заняпаду, як на захадзе. У Візантыі была гусцейшая сетка гарадскіх пасяленняў, ад дробных мястэчкаў аграрнага характару да значных рамесніцкіх цэнтраў, якія забяспечвалі ўсю імперыю, важных портаў ці скрыжаванняў наземных гандлёвых шляхоў, стотысячных гарадоў, якім былі, напрыклад, Канстанцінопаль, Антыёхія ці Александрыя ў Егіпце. У Візантыі захавалася інтэнсіўнае рамесніцтва і гандаль, развівалася палітычнае жыццё і культура. Гэта, натуральна, вяло да паглыблення адрозненняў паміж захадам і ўсходам.
У перыяд вялікага перасялення народаў Візантыйская імперыя была вымушана абараняцца ад варварскіх плямёнаў, сярод якіх былі готы, гуны, пазней авары і славяне ці булгары. Дзякуючы ваеннай, а часта і культурнай перавазе і дыпламатычнай хітрасці візантыйскія ўлады здолелі захаваць імперыю. У 6 стагоддзі за імператарам Юстыніянам І, які быў найвыбітнейшым візантыйскім уладаром познеантычнага перыяду, Візантыя нават захапіла тэрыторыі, якія раней належалі да Заходняй Рымскай імперыі (Італія, паўночная Афрыка, паўднёвая Іспанія). У гэты час з волі імператара адбылася рымскага права. Гэта быў важны юрыдычны крок, які ўзаконіў сучасныя нормы жыцця ў Візантыйскай імперыі. Сярод іх было выключна становішча старой рабаўласніцкай арыстакратыі, артадаксальнае хрысціянства як дзяржаўная рэлігія, злучэнне і царкоўнай найвышэйшай улады.
Апошнім імператарам гэтага перыяду быў Маўрыкій, які здолеў спыніць персідскі наступ, але не змог перашкодзіць славянскай экспансіі на Балканах. Пасля яго зняцця і забойства (602) Візантыя апынулася ў цяжкім становішчы. Познеантычны перыяд скончыўся.
Час вялікіх змен
Падзеі памежжа 6 і 7 стагоддзяў выразна прадэманстравалі, што намаганні Юстыніяна аднавіць імперыю не спраўдзяцца. Жыццё ў Візантыі было пад пастаяннай пагрозай славянскай міграцыі, працяглых войнаў з персамі, якія хутка змяніла рэзкая арабская экспансія. Каб пераадолець гэты крызіс, Візантыя мусіла перажыць значныя змены, ператварыцца з познеантычнай дзяржавы і грамадства ў дзяржаву і грамадства сярэдневяковае. Гэта адбылося ў 7 стагоддзі.
Славяне і арабы рабілі Візантыі шмат праблем сваімі . На працягу 7 стагоддзя былі практычна страчаныя балканскія і ўсходнія правінцыі (Месапатамія, Егіпет, Сірыя і інш.), імперыя была пазбаўлена эканамічнага патэнцыялу ўсходу ўключна з бальшынёй развітых гарадоў (Антыёхія, Александрыя і інш.). Гэтыя геаграфічна-палітычныя і дэмаграфічныя змены і патрэба ў актыўнай абароне тэрыторыі дзяржавы ўсё ж дапамаглі распачаць ваенныя рэформы і рэформы адміністрацыйнай сістэмы, якія вялі да змены сацыяльнай структуры візантыйскага грамадства і эканомікі. У той жа час страта правінцый, насельніцтва якіх збольшага не было грэчаскага паходжання і адрознівалася мовай (размаўлялі ў асноўным па-арамейску, армянску ці копцку), веравызнаннем і культурай, паспрыяла ўзмацненню адзінства імперыі як у культурным, так і ў рэлігійным сэнсе. Арабская і славянская экспансіі былі адным з важных фактараў, які ўплываў на пераўтварэнне Усходняй Рымскай імперыі ў сярэдневяковую грэчаскую дзяржаву.
Страціўшы вялікія тэрыторыі на карысць арабаў і славян, у 8 стагоддзі Візантыя размяшчалася ў значна меншых абсягах, чым у познеантычны перыяд. З іншага боку, імператарам удалося спыніць глыбокі палітычны крызіс, які пагражаў краіне ў мінулым стагоддзі, і ўзмацніць цэнтральную ўладу. Крызіс быў пераадолены, але ў хуткім часе ён перасунуўся ў сферу ідэалогіі і царкоўнай палітыкі. У 726 годзе імператар Леў III Ісаўр забараніў пакланяцца іконам і загадаў прыбраць іх з візантыйскіх храмаў. Дасюль гісторыкі дыскутуюць пра тое, што было прычынай гэтага рашэння. Загад свайго бацькі пашырыў , які склікаў у 757 годзе ў Канстанцінопалі царкоўны сабор, удзельнікі якога абвясцілі афіцыйным хрысціянскай царквы. Пасля гэтага імператар пачаў пераследаваць .
У 787 імператрыца-рэгентша Ірына склікала Усяленскі сабор у Нікеі, на якім было адноўлена шанаванне ікон. У 815 годзе зноў абвясціў іканаборства.
Барацьба за шанаванне ікон паўплывала на візантыйскае грамадства мацней, чым ранейшыя хрысталагічныя спрэчкі, і паўплывала на падзеі ў імперыі наступных 120 гадоў. Вострае сутыкненне поглядаў падзяліла насельніцтва Візантыі на два , паспрыяла паглыбленню розніцы паміж заходняй (еўрапейскай) і ўсходняй (азіяцкай) часткамі імперыі і прывялі да адасаблення грэчаскага артадаксальнага свету і заходняга хрысціянства. Наступствам гэтага была змена арыентацыі папы на імперыю Франкаў, а таксама рэстаўрацыя заходняй імперыі.
Узмацненне раннесярэдневяковай Візантыі
У 9 стагоддзі былі скончаны вялікія дагматычныя спрэчкі аб шанаванні ікон, наступствам якіх быў працяглы духоўны і грамадскі крызіс. Вяртанне да шанавання ікон у 843 годзе не толькі паставіла канчатковую кропку ў руху, але і азначыла пераадоленне экстрэмісцкіх праяў абодвух кірункаў. Гэтаму дапамагла ўсеагульная стома і новыя праблемы ў знешняй палітыцы. У той жа час былі створаны перадумовы для ўзмацнення сярэдневяковай Візантыйскай імперыі.
У гэты перыяд адбываюцца новыя змены ў структуры візантыйскага грамадства. Утвараюцца вялікія прыватныя . Зямлю на гэтых тэрыторыях апрацоўвалі розныя катэгорыі земляробчага насельніцтва, наёмныя працаўнікі. Да канца 11 стагоддзя ў візантыйскім земляробстве сустракаецца рабства. Але паступова даволі вялікім грамадскім пластом сталі paroikoi — залежныя сяляне, падданыя. Пароікас быў асабіста вольны і тэарэтычна мог пакінуць маёнтак. Але калі ён жыў на зямлі больш за 30 гадоў, гаспадар не мог яго выгнаць. Шматлікі пласт залежнага сялянства паступова стаў падставовым складнікам земляробчага насельніцтва, у той час калі вольныя сяляне перасталі ў Візантыі займаць важную пазіцыю і пакрысе знікалі. Сфарміраваўся феадалізм са спецыфічнымі рысамі, якімі ён адрозніваўся ад заходнееўрапейскага феадалізму. Напрыклад, тут не развілася асабістая залежнасць падданых — , а таксама класічныя ленныя адносіны.
Феадалы пачалі ўмешвацца ў адміністрацыю і атрымліваць высокія ваенныя званні. Намагаючыся забяспечыць сабе палітычную ўладу, феадальным магнатам у гэтым супрацьдзейнічала адміністрацыйная арыстакратыя, якая дагэтуль прадстаўляла адну з найбольш уплывовых груп.
Эканоміка
Візантыйская эканоміка была адной з самых перадавых у Еўропе і Міжземнамор’і на працягу многіх стагоддзяў. Еўропа, у прыватнасці, была не ў стане адпавядаць візантыйскай эканамічнай моцы да позняга Сярэднявечча. Канстанцінопаль быў гандлёвым цэнтрам, які ў розныя часы гандляваў амаль ва ўсёй Еўразіі і Паўночнай Афрыцы, у прыватнасці, горад з’яўляўся канчатковай кропкай знакамітага Шаўковага шляху. Да першай паловы VI стагоддзя ў рэзкім кантрасце з заняпадам на Захадзе, візантыйская эканоміка квітнела і ўмацоўвалася. Аднак чума Юстыніяна і арабскія заваёвы, істотна паслабілі імперыю і спрыялі перыяду заняпаду і застою. Ісаўраўскія рэформы і, у прыватнасці, засяленне , грамадскія працы і падатковыя меры, паклалі пачатак адраджэнню імперыі, што працягвалася да 1204 года, нягледзячы на тэрытарыяльныя скарачэнні. З X стагоддзя да канца XII стагоддзя Візантыйская імперыя жыла ў раскошы, і нават вандроўцы, якія прыязжалі ў Канстанцінопаль, былі ўражаны багаццем сталіцы. Чацвёрты крыжовы паход прывёў да парушэння візантыйскай вытворчасці і камерцыйнага панавання Візантыі ва ўсходняй частцы Міжземнага мора, што стала эканамічнай катастрофай для імперыі. Палеалогі спрабавалі ажывіць эканоміку, але да канца часоў імперыі дзяржава не здолела атрымаць поўны кантроль над знешняй і ўнутранай эканамічнай сілы. Паступова, яна таксама страціла свой уплыў на ўмовы гандлю і цэнавыя механізмы, а таксама кантроль над адтокам каштоўных металаў. На думку некаторых вучоных, імперыя ў апошнія гады нават не чаканіла ўласных манет.
Адной з эканамічных асноваў Візантыі быў гандаль, чаму спрыяў марскі характар імперыі. Тэкстыльныя вырабы быў самым важным прадметам экспарту, гэта значыць візантыйскі шоўк, імпартаваў Егіпет, а таксама ён з’явіўся ў Балгарыі і на Захадзе. Дзяржава жорстка кантралявала як унутраны, гэтак і міжнародны гандаль, і доўгі час захоўвала на яго манаполію. Чаканку манет, падтрымліваючы трывалую і гнуткую грашовую сістэму, было адаптавана да патрэб гандлю. Урад ажыццяўляў фармальны кантроль над працэнтнымі стаўкамі, а таксама ўсталёўваў правілы дзейнасці цахоў і карпарацый, у якіх ён праяўляў асаблівую цікавасць. Імператар і яго чыноўнікі ўмешваліся ў перыяд крызісу ў цэнаўтварэнне, у мэтах зніжэння коштаў на збожжавыя. Нарэшце, урад часцяком перанакіроўваў лішкі з падаткаў у пераразмеркаванне ў выглядзе заробку для дзяржаўных служачых, або ў выглядзе інвестыцый у грамадскія працы.
Войска
Нягледзячы на тое, што Візантыйская імперыя ўспадкавала будову свайго войска ад Рымскай імперыі, яе структура набліжалася да фаланговай сістэмы элінскіх дзяржаў. Да канца існавання Візантыі яна стала ў асноўным наёмнай і адрознівалася даволі нізкай баяздольнасць.
Затое ў дэталях была распрацавана сістэма воінскага кіравання і забеспячэння, былі зроблены працы па стратэгіі і тактыцы, шырока прымяняліся разнастайныя тэхнічныя сродкі, у прыватнасці для апавяшчэння аб нападзе ворагаў была пабудавана сістэма маякоў. У адрозненне ад старой рымскай арміі моцна павялічылася значэнне флоту, якому вынаходства «грэчаскага агню» дапамагло заваяваць панаванне ў моры. У Сасанідаў была пераймавана цалкам браняваная конніца — . У той жа час зніклі тэхнічна складаныя кідальныя прылады, як балісты і катапульты, якія былі выцеснены больш простымі каменямётамі.
Пераход да набору войска забяспечыў краіне 150 гадоў паспяховых войнаў, але фінансавае знясіленне сялянства і яго пераход у залежнасць ад феадалаў прывялі да паступовага зніжэння баяздольнасці. Сістэма камплектавання была зменена на тыпова феадальную, калі шляхта была абавязана пастаўляць воінскія кантынгенты за права валодання зямлёй. У далейшым армія і флот прыйшлі ва ўсе большы заняпад, а ў самым канцы існавання імперыі ўяўлялі сабой чыста наёмныя фараванні. У 1453 годзе Канстанцінопаль з насельніцтвам у 60 тысяч жыхароў здолеў выставіць толькі 5 тысяч чалавек, а таксама 2,5 тысячы наймітаў. З X стагоддзя канстанцінопальскія імператары наймалі русінаў і воінаў з суседніх варварскіх плямёнаў. З XI стагоддзя этнічна змешаныя варагі гулялі значную ролю ў цяжкай пяхоце, а лёгкая конніца камплектавалася з цюркскіх качэўнікаў.
Пасля таго, як эпоха паходаў вікінгаў падышла да канца ў пачатку XI стагоддзя, найміты з Скандынавіі, а таксама з заваяваных вікінгамі Нармандыі і Англіі, накіраваліся ў Візантыю праз Міжземнае мора. Будучы нарвежскі кароль некалькі гадоў ваяваў у варажскай гвардыі па ўсім Міжземнамор’і. Варажская гвардыя адважна абараняла Канстанцінопаль ад крыжакоў у 1204 годзе і была разгромлена пры ўзяцці горада.
Спадчына
Візантыя часта атаясамляецца з абсалютызмам, праваслаўнай духоўнасцю, і экзотыкай, у той час як тэрмін візантызм выкарыстоўваецца ў якасці прыгаворкі пра заняпад, складаную бюракратыю і рэпрэсіі. У краінах Цэнтральнай і , якія выйшлі з Усходняга блока ў канцы 1980-х і пачатку 1990-х гадоў, ацэнка Візантыйскай цывілізацыі і яе спадчынай была моцна адмоўнай з-за іх сувязі з меркаваным усходнім аўтарытарызмам і аўтакратыяй. Для ўсходняй і заходняй Еўропы Візантыйская імперыя часцяком успрымаецца як комплекс рэлігійных, палітычных і філасофскіх ідэй, якія супярэчаць тым, што паўсталі на Захадзе. Нават у XIX стагоддзі ў Грэчаскім каралеўстве, акцэнт быў зроблены ў асноўным на класічным мінулым, у той час як візантыйская традыцыя была звязана з адмоўнымі канатацыямі.
Гэты традыцыйны падыход да Візантыі часткова або цалкам аспрэчвае і перагляд сучасных даследаванняў, якія засяроджваюцца на станоўчых аспектах візантыйскай культуры і спадчыны. Так некаторыя навукоўцы лічаць бясспрэчным візантыйскі ўклад у фарміраванне сярэдневяковай Еўропе і прызнаюць важную ролю Візантыі ў фарміраванні і пашырэнні праваслаўя, якое ў сваю чаргу, займае цэнтральнае месца ў гісторыі і грамадстве такіх краін, як Грэцыя, Балгарыя, Расія, Сербія і іншых. Візантыйцы таксама захавалі і скапіравалі класічныя рукапісы, і яны, такім чынам, разглядаюцца як носьбіты класічных ведаў, як і зрабілі важны ўнёсак у сучасную еўрапейскую цывілізацыю, і з’яўляліся папярэднікамі гуманізму эпохі Адраджэння і развіцця славянскай праваслаўнай культуры.
Гл. таксама
- Гісторыя Усходняй Рымскай імперыі
- Бандон
- Іаан IV Ласкарыс
Зноскі
- Заваяванне Канстанцінопаля туркамі
- Wells, Herbert George (1922). «A Short History of the World». New York: Macmillan. Chapter 33. ISBN 0-06-492674-5.
- Laiou, Angeliki E.; Morisson, Cécile (2007). «The Byzantine Economy». New York: Cambridge University Press. pp. 1, 23-38. ISBN 0-521-84978-0.
- Magdalino, Paul (2002). «Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development» Архівавана 9 ліпеня 2010.. p. 532. Washington, DC: Dumbarton Oaks.
- Matschke, Klaus-Peter (2002). «Commerce, Trade, Markets, and Money: Thirteenth-Fifteenth Centuries» Архівавана 9 ліпеня 2010.. pp. 805—806. Washington, DC: Dumbarton Oaks.
- Laiou, Angeliki E. (2002). «Exchange and Trade, Seventh-Twelfth Centuries» Архівавана 8 чэрвеня 2011.. p. 723. Washington, DC: Dumbarton Oaks.
- Angelov, Dimiter G. (February 2001). «The Making of Byzantinism». pp. 1-10.
- Cameron, Averil (2009) (in Greek [translated from the original by Giorgos Tzimas]). «The Byzantines». Athens: Psychogios Publications. ISBN 978-960-453-529-3.
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Візантыя
- Візантыя. Гісторыя, культура і мастацтва
- Гісторыя і культура Візантыйскай імперыі.
- Візантыйскі ўрок.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Ushodnyaya Rymskaya imperyya Vizanty jskaya impe ryya Vizanty ya grech Basileia Rwmaiwn Rymskaya imperyya kolishnyaya dzyarzhava na terytoryi yshodnyaj chastki padzelenaj Rymskaj imperyi isnavala z chasu razdzyalennya Rymskaj imperyi 395 da padzennya Kanstancinopalya i zahopu yago Asmanskaj imperyyaj 1453 Nazvy Vizantyya vizantyjski pachali yzhyvac u Venecyi y chasy gumanizmu yzho paslya padzennya Ushodnyaj Rymskaj imperyi Zhyhary dzyarzhavy lichyli syabe rameyami a svayu dzyarzhavu pracyagam Rymskaj imperyi movaj administracyi napachatku isnavannya dzyarzhavy byla lacinskaya z VII st grechaskaya mova Zahodniya krynicy taksama nazyvayuc Vizantyjskuyu imperyyu Ramaniya Cyagam bolshaj chastki yae gistoryi shmatlikiya z zahodnih suchasnikay nazyvali yae imperyya grekay praz panavanne y yoj grechaskaga naselnictva i kultury U Starazhytnaj Rusi yae taksama zvychajna nazyvali grechaskim carstvam a yae stalicu Cargradam Gistarychnaya dzyarzhavaVizantyjskaya imperyyalac IMPERIUM ROMANORUM grech Basileia ῬwmaiwnZnak Palealogay XV st Zmyanenne mezhay Vizantyjskaj imperyi lt gt gt gt gt gt 330 1453Stalica KanstancinopalMova y lacinskaya grechaskayaAficyjnaya mova grechaskaya mova lacinskaya mova i vizantyjskaya mova d Religiya pravaslayeGrashovaya adzinka solid dukatPloshcha 4 5 000 000 kv km u 6 stagoddzi pry Yustyniyane Vyalikim Naselnictva ad 35 000 000 VI stagoddze da 5 000 000 1281 god Forma kiravannya manarhiyaDynastyya bolsh za 20 dynastyjPeraemnasc lt Rymskaya imperyyaAsmanskaya imperyya gt Medyyafajly na Vikishovishchy Stalicaj Vizantyi na pracyagu ysyoj gistoryi byy Kanstancinopal adzin z bujnejshyh garadoy syarednevyakovaga svetu Najbolshyya terytoryi imperyya kantralyavala pry imperatary Yustyniyane I Adgetul dzyarzhava pastupova pachala gublyac zemli pad naciskm varvarskih karaleystvay i yshodneeyrapejskih plyamyonay Paslya arabskih zavayavannyay imperyya zajmala tolki terytoryyu Grecyi i Malaj Azii Nekatorae yzmacnenne IX XI stagoddzyah zmyanilasya sur yoznymi stratami raspadam krainy pad udaram kryzhakoy i zgubaj pad naciskam turkay seldzhukay i turkay asman GistoryyaPadzel Rymskaj imperyi Kanstancin Vyaliki U 330 godze rymski imperatar Kanstancin Vyaliki abvyasciy svayoj stalicaj gorad Vizantyj peranazvayshy yago y Kanstancinopal Novaya stalica znahodzilasya na najvazhnym gandlyovym shlyahu z Chornaga mora y Mizhzemnae pa yakim azhyccyaylyaysya padvoz hleba U Ryme stala z yaylyalisya ysyo novyya pretendenty na tron Peramogshy supernikay u znyasilvayuchyh gramadzyanskih vojnah Kanstancin zhaday stvaryc stalicu pershapachatkova i calkam paduladnuyu yamu adnamu Getaj zha mety zaklikany byy pasluzhyc i glyboki idejny peravarot yashche nyadayna padvyargayuchysya y Ryme perasledam padchas valadarannya Kanstancina hrysciyanstva bylo abveshchana dzyarzhaynaj religiyaj Kanstancinopal adrazu stay stalicaj hrysciyanskaj imperyi Kanchatkovy padzel Rymskaj imperyi na Ushodnyuyu i Zahodnyuyu adbyysya y 395 godze paslya smerci Feadosiya I Galoynym adroznennem Vizantyi ad Zahodnyaj Rymskaj imperyi byla peravaga na yae terytoryi grechaskaj kultury Adroznenni narastali i na pracyagu dvuh stagoddzyay dzyarzhava kanchatkova nabyla svayo indyvidualnae ablichcha Pozneantychny peryyad Freska z vyyavaj Yustyniyana I yKarta Vizantyi kalya 550 goda Vizantyjskae gramadstva y 4 6 stagoddzyah demanstravala znachna bolshuyu stabilnasc antychnyh formay zhyccya chym naselnictva zahodnyaj chastki Rymskaj imperyi yakaya perazhyvala ynutrany kryzis i adnachasova musila supracstayac napadam varvaray Vizantyya zmagla svoj kryzis peraadolec Dlya getaga bylo nekalki prychyn Tutejshyya pravincyi byli bolsh shchylna naselenyya i ih ekanomika ne trymalasya tolki na pracy raboy Dzyarzhava yashche z chasoy Kanstancina I Vyalikaga namagalasya pryvyazac zhyharoy da zyamli kab zabyaspechyc apracoyku nadzelay ad yakih u kaznu pastupali padatki a y vojska praviziya Akramya getaga zahavaysya shmatliki sloj volnyh zemlyarobay z drobnaj zyamelnaj mayomascyu Tamu tut zmyanshenne kolkasci vaennapalonnyh ne sprychynila takoga glybokaga ekanamichnaga zanyapadu yak na zahadze U Vizantyi byla guscejshaya setka garadskih pasyalennyay ad drobnyh myastechkay agrarnaga haraktaru da znachnyh ramesnickih centray yakiya zabyaspechvali ysyu imperyyu vazhnyh portay ci skryzhavannyay nazemnyh gandlyovyh shlyahoy stotysyachnyh garadoy yakim byli napryklad Kanstancinopal Antyyohiya ci Aleksandryya y Egipce U Vizantyi zahavalasya intensiynae ramesnictva i gandal razvivalasya palitychnae zhyccyo i kultura Geta naturalna vyalo da paglyblennya adroznennyay pamizh zahadam i yshodam U peryyad vyalikaga perasyalennya naroday Vizantyjskaya imperyya byla vymushana abaranyacca ad varvarskih plyamyonay syarod yakih byli goty guny paznej avary i slavyane ci bulgary Dzyakuyuchy vaennaj a chasta i kulturnaj peravaze i dyplamatychnaj hitrasci vizantyjskiya ylady zdoleli zahavac imperyyu U 6 stagoddzi za imperataram Yustyniyanam I yaki byy najvybitnejshym vizantyjskim uladarom pozneantychnaga peryyadu Vizantyya navat zahapila terytoryi yakiya ranej nalezhali da Zahodnyaj Rymskaj imperyi Italiya paynochnaya Afryka paydnyovaya Ispaniya U gety chas z voli imperatara adbylasya rymskaga prava Geta byy vazhny yurydychny krok yaki yzakoniy suchasnyya normy zhyccya y Vizantyjskaj imperyi Syarod ih bylo vyklyuchna stanovishcha staroj rabaylasnickaj arystakratyi artadaksalnae hrysciyanstva yak dzyarzhaynaya religiya zluchenne i carkoynaj najvyshejshaj ulady Aposhnim imperataram getaga peryyadu byy Mayrykij yaki zdoley spynic persidski nastup ale ne zmog perashkodzic slavyanskaj ekspansii na Balkanah Paslya yago znyaccya i zabojstva 602 Vizantyya apynulasya y cyazhkim stanovishchy Pozneantychny peryyad skonchyysya Chas vyalikih zmen Terytoryi Vizantyi y 650 godze Padzei pamezhzha 6 i 7 stagoddzyay vyrazna prademanstravali shto namaganni Yustyniyana adnavic imperyyu ne spraydzyacca Zhyccyo y Vizantyi bylo pad pastayannaj pagrozaj slavyanskaj migracyi pracyaglyh vojnay z persami yakiya hutka zmyanila rezkaya arabskaya ekspansiya Kab peraadolec gety kryzis Vizantyya musila perazhyc znachnyya zmeny peratvarycca z pozneantychnaj dzyarzhavy i gramadstva y dzyarzhavu i gramadstva syarednevyakovae Geta adbylosya y 7 stagoddzi Slavyane i araby rabili Vizantyi shmat prablem svaimi Na pracyagu 7 stagoddzya byli praktychna strachanyya balkanskiya i yshodniya pravincyi Mesapatamiya Egipet Siryya i insh imperyya byla pazbaylena ekanamichnaga patencyyalu yshodu yklyuchna z balshynyoj razvityh garadoy Antyyohiya Aleksandryya i insh Getyya geagrafichna palitychnyya i demagrafichnyya zmeny i patreba y aktyynaj abarone terytoryi dzyarzhavy ysyo zh dapamagli raspachac vaennyya reformy i reformy administracyjnaj sistemy yakiya vyali da zmeny sacyyalnaj struktury vizantyjskaga gramadstva i ekanomiki U toj zha chas strata pravincyj naselnictva yakih zbolshaga ne bylo grechaskaga pahodzhannya i adroznivalasya movaj razmaylyali y asnoynym pa aramejsku armyansku ci kopcku veravyznannem i kulturaj paspryyala yzmacnennyu adzinstva imperyi yak u kulturnym tak i y religijnym sense Arabskaya i slavyanskaya ekspansii byli adnym z vazhnyh faktaray yaki yplyvay na peraytvarenne Ushodnyaj Rymskaj imperyi y syarednevyakovuyu grechaskuyu dzyarzhavu Straciyshy vyalikiya terytoryi na karysc arabay i slavyan u 8 stagoddzi Vizantyya razmyashchalasya y znachna menshyh absyagah chym u pozneantychny peryyad Z inshaga boku imperataram udalosya spynic glyboki palitychny kryzis yaki pagrazhay kraine y minulym stagoddzi i yzmacnic centralnuyu yladu Kryzis byy peraadoleny ale y hutkim chase yon perasunuysya y sferu idealogii i carkoynaj palityki U 726 godze imperatar Ley III Isayr zabaraniy paklanyacca ikonam i zagaday prybrac ih z vizantyjskih hramay Dasyul gistoryki dyskutuyuc pra toe shto bylo prychynaj getaga rashennya Zagad svajgo backi pashyryy yaki sklikay u 757 godze y Kanstancinopali carkoyny sabor udzelniki yakoga abvyascili aficyjnym hrysciyanskaj carkvy Paslya getaga imperatar pachay perasledavac U 787 imperatryca regentsha Iryna sklikala Usyalenski sabor u Nikei na yakim bylo adnoylena shanavanne ikon U 815 godze znoy abvyasciy ikanaborstva Baracba za shanavanne ikon payplyvala na vizantyjskae gramadstva macnej chym ranejshyya hrystalagichnyya sprechki i payplyvala na padzei y imperyi nastupnyh 120 gadoy Vostrae sutyknenne poglyaday padzyalila naselnictva Vizantyi na dva paspryyala paglyblennyu roznicy pamizh zahodnyaj eyrapejskaj i yshodnyaj aziyackaj chastkami imperyi i pryvyali da adasablennya grechaskaga artadaksalnaga svetu i zahodnyaga hrysciyanstva Nastupstvam getaga byla zmena aryentacyi papy na imperyyu Frankay a taksama restayracyya zahodnyaj imperyi Uzmacnenne rannesyarednevyakovaj Vizantyi Rusiny pad scenami Kanstancinopalya y 860 godze U 9 stagoddzi byli skonchany vyalikiya dagmatychnyya sprechki ab shanavanni ikon nastupstvam yakih byy pracyagly duhoyny i gramadski kryzis Vyartanne da shanavannya ikon u 843 godze ne tolki pastavila kanchatkovuyu kropku y ruhu ale i aznachyla peraadolenne ekstremisckih prayay abodvuh kirunkay Getamu dapamagla yseagulnaya stoma i novyya prablemy y zneshnyaj palitycy U toj zha chas byli stvorany peradumovy dlya yzmacnennya syarednevyakovaj Vizantyjskaj imperyi U gety peryyad adbyvayucca novyya zmeny y struktury vizantyjskaga gramadstva Utvarayucca vyalikiya pryvatnyya Zyamlyu na getyh terytoryyah apracoyvali roznyya kategoryi zemlyarobchaga naselnictva nayomnyya pracayniki Da kanca 11 stagoddzya y vizantyjskim zemlyarobstve sustrakaecca rabstva Ale pastupova davoli vyalikim gramadskim plastom stali paroikoi zalezhnyya syalyane paddanyya Paroikas byy asabista volny i tearetychna mog pakinuc mayontak Ale kali yon zhyy na zyamli bolsh za 30 gadoy gaspadar ne mog yago vygnac Shmatliki plast zalezhnaga syalyanstva pastupova stay padstavovym skladnikam zemlyarobchaga naselnictva u toj chas kali volnyya syalyane perastali y Vizantyi zajmac vazhnuyu pazicyyu i pakryse znikali Sfarmiravaysya feadalizm sa specyfichnymi rysami yakimi yon adroznivaysya ad zahodneeyrapejskaga feadalizmu Napryklad tut ne razvilasya asabistaya zalezhnasc paddanyh a taksama klasichnyya lennyya adnosiny Feadaly pachali ymeshvacca y administracyyu i atrymlivac vysokiya vaennyya zvanni Namagayuchysya zabyaspechyc sabe palitychnuyu yladu feadalnym magnatam u getym supracdzejnichala administracyjnaya arystakratyya yakaya dagetul pradstaylyala adnu z najbolsh uplyvovyh grup EkanomikaAdna sa starazhytnyh vizantyjskih manet Vizantyjskaya ekanomika byla adnoj z samyh peradavyh u Eyrope i Mizhzemnamor i na pracyagu mnogih stagoddzyay Eyropa u pryvatnasci byla ne y stane adpavyadac vizantyjskaj ekanamichnaj mocy da poznyaga Syarednyavechcha Kanstancinopal byy gandlyovym centram yaki y roznyya chasy gandlyavay amal va ysyoj Eyrazii i Paynochnaj Afrycy u pryvatnasci gorad z yaylyaysya kanchatkovaj kropkaj znakamitaga Shaykovaga shlyahu Da pershaj palovy VI stagoddzya y rezkim kantrasce z zanyapadam na Zahadze vizantyjskaya ekanomika kvitnela i ymacoyvalasya Adnak chuma Yustyniyana i arabskiya zavayovy istotna paslabili imperyyu i spryyali peryyadu zanyapadu i zastoyu Isayrayskiya reformy i u pryvatnasci zasyalenne gramadskiya pracy i padatkovyya mery paklali pachatak adradzhennyu imperyi shto pracyagvalasya da 1204 goda nyagledzyachy na terytaryyalnyya skarachenni Z X stagoddzya da kanca XII stagoddzya Vizantyjskaya imperyya zhyla y raskoshy i navat vandroycy yakiya pryyazzhali y Kanstancinopal byli yrazhany bagaccem stalicy Chacvyorty kryzhovy pahod pryvyoy da parushennya vizantyjskaj vytvorchasci i kamercyjnaga panavannya Vizantyi va yshodnyaj chastcy Mizhzemnaga mora shto stala ekanamichnaj katastrofaj dlya imperyi Palealogi sprabavali azhyvic ekanomiku ale da kanca chasoy imperyi dzyarzhava ne zdolela atrymac poyny kantrol nad zneshnyaj i ynutranaj ekanamichnaj sily Pastupova yana taksama stracila svoj uplyy na ymovy gandlyu i cenavyya mehanizmy a taksama kantrol nad adtokam kashtoynyh metalay Na dumku nekatoryh vuchonyh imperyya y aposhniya gady navat ne chakanila ylasnyh manet Adnoj z ekanamichnyh asnovay Vizantyi byy gandal chamu spryyay marski haraktar imperyi Tekstylnyya vyraby byy samym vazhnym pradmetam ekspartu geta znachyc vizantyjski shoyk impartavay Egipet a taksama yon z yaviysya y Balgaryi i na Zahadze Dzyarzhava zhorstka kantralyavala yak unutrany getak i mizhnarodny gandal i doygi chas zahoyvala na yago manapoliyu Chakanku manet padtrymlivayuchy tryvaluyu i gnutkuyu grashovuyu sistemu bylo adaptavana da patreb gandlyu Urad azhyccyaylyay farmalny kantrol nad pracentnymi staykami a taksama ystalyoyvay pravily dzejnasci cahoy i karparacyj u yakih yon prayaylyay asablivuyu cikavasc Imperatar i yago chynoyniki ymeshvalisya y peryyad kryzisu y cenaytvarenne u metah znizhennya koshtay na zbozhzhavyya Nareshce urad chascyakom peranakiroyvay lishki z padatkay u perarazmerkavanne y vyglyadze zarobku dlya dzyarzhaynyh sluzhachyh abo y vyglyadze investycyj u gramadskiya pracy VojskaPadzel Vizantyi na y 950 godze Nyagledzyachy na toe shto Vizantyjskaya imperyya yspadkavala budovu svajgo vojska ad Rymskaj imperyi yae struktura nablizhalasya da falangovaj sistemy elinskih dzyarzhay Da kanca isnavannya Vizantyi yana stala y asnoynym nayomnaj i adroznivalasya davoli nizkaj bayazdolnasc Zatoe y detalyah byla raspracavana sistema voinskaga kiravannya i zabespyachennya byli zrobleny pracy pa strategii i taktycy shyroka prymyanyalisya raznastajnyya tehnichnyya srodki u pryvatnasci dlya apavyashchennya ab napadze voragay byla pabudavana sistema mayakoy U adroznenne ad staroj rymskaj armii mocna pavyalichylasya znachenne flotu yakomu vynahodstva grechaskaga agnyu dapamaglo zavayavac panavanne y mory U Sasaniday byla perajmavana calkam branyavanaya konnica U toj zha chas znikli tehnichna skladanyya kidalnyya prylady yak balisty i katapulty yakiya byli vycesneny bolsh prostymi kamenyamyotami Perahod da naboru vojska zabyaspechyy kraine 150 gadoy paspyahovyh vojnay ale finansavae znyasilenne syalyanstva i yago perahod u zalezhnasc ad feadalay pryvyali da pastupovaga znizhennya bayazdolnasci Sistema kamplektavannya byla zmenena na typova feadalnuyu kali shlyahta byla abavyazana pastaylyac voinskiya kantyngenty za prava valodannya zyamlyoj U dalejshym armiya i flot pryjshli va yse bolshy zanyapad a y samym kancy isnavannya imperyi yyaylyali saboj chysta nayomnyya faravanni U 1453 godze Kanstancinopal z naselnictvam u 60 tysyach zhyharoy zdoley vystavic tolki 5 tysyach chalavek a taksama 2 5 tysyachy najmitay Z X stagoddzya kanstancinopalskiya imperatary najmali rusinay i voinay z susednih varvarskih plyamyonay Z XI stagoddzya etnichna zmeshanyya varagi gulyali znachnuyu rolyu y cyazhkaj pyahoce a lyogkaya konnica kamplektavalasya z cyurkskih kacheynikay Paslya tago yak epoha pahoday vikingay padyshla da kanca y pachatku XI stagoddzya najmity z Skandynavii a taksama z zavayavanyh vikingami Narmandyi i Anglii nakiravalisya y Vizantyyu praz Mizhzemnae mora Buduchy narvezhski karol nekalki gadoy vayavay u varazhskaj gvardyi pa ysim Mizhzemnamor i Varazhskaya gvardyya advazhna abaranyala Kanstancinopal ad kryzhakoy u 1204 godze i byla razgromlena pry yzyacci gorada SpadchynaCar David u adzenni vizantyjskaga imperatara Vizantyya chasta atayasamlyaecca z absalyutyzmam pravaslaynaj duhoynascyu i ekzotykaj u toj chas yak termin vizantyzm vykarystoyvaecca y yakasci prygavorki pra zanyapad skladanuyu byurakratyyu i represii U krainah Centralnaj i yakiya vyjshli z Ushodnyaga bloka y kancy 1980 h i pachatku 1990 h gadoy acenka Vizantyjskaj cyvilizacyi i yae spadchynaj byla mocna admoynaj z za ih suvyazi z merkavanym ushodnim aytarytaryzmam i aytakratyyaj Dlya yshodnyaj i zahodnyaj Eyropy Vizantyjskaya imperyya chascyakom usprymaecca yak kompleks religijnyh palitychnyh i filasofskih idej yakiya supyarechac tym shto paystali na Zahadze Navat u XIX stagoddzi y Grechaskim karaleystve akcent byy zrobleny y asnoynym na klasichnym minulym u toj chas yak vizantyjskaya tradycyya byla zvyazana z admoynymi kanatacyyami Gety tradycyjny padyhod da Vizantyi chastkova abo calkam asprechvae i peraglyad suchasnyh dasledavannyay yakiya zasyarodzhvayucca na stanoychyh aspektah vizantyjskaj kultury i spadchyny Tak nekatoryya navukoycy lichac byassprechnym vizantyjski yklad u farmiravanne syarednevyakovaj Eyrope i pryznayuc vazhnuyu rolyu Vizantyi y farmiravanni i pashyrenni pravaslayya yakoe y svayu chargu zajmae centralnae mesca y gistoryi i gramadstve takih krain yak Grecyya Balgaryya Rasiya Serbiya i inshyh Vizantyjcy taksama zahavali i skapiravali klasichnyya rukapisy i yany takim chynam razglyadayucca yak nosbity klasichnyh veday yak i zrabili vazhny ynyosak u suchasnuyu eyrapejskuyu cyvilizacyyu i z yaylyalisya papyarednikami gumanizmu epohi Adradzhennya i razviccya slavyanskaj pravaslaynaj kultury Gl taksamaGistoryya Ushodnyaj Rymskaj imperyi Bandon Iaan IV LaskarysZnoskiZavayavanne Kanstancinopalya turkami Wells Herbert George 1922 A Short History of the World New York Macmillan Chapter 33 ISBN 0 06 492674 5 Laiou Angeliki E Morisson Cecile 2007 The Byzantine Economy New York Cambridge University Press pp 1 23 38 ISBN 0 521 84978 0 Magdalino Paul 2002 Medieval Constantinople Built Environment and Urban Development Arhivavana 9 lipenya 2010 p 532 Washington DC Dumbarton Oaks Matschke Klaus Peter 2002 Commerce Trade Markets and Money Thirteenth Fifteenth Centuries Arhivavana 9 lipenya 2010 pp 805 806 Washington DC Dumbarton Oaks Laiou Angeliki E 2002 Exchange and Trade Seventh Twelfth Centuries Arhivavana 8 chervenya 2011 p 723 Washington DC Dumbarton Oaks Angelov Dimiter G February 2001 The Making of Byzantinism pp 1 10 Cameron Averil 2009 in Greek translated from the original by Giorgos Tzimas The Byzantines Athens Psychogios Publications ISBN 978 960 453 529 3 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Vizantyya Vizantyya Gistoryya kultura i mastactva Gistoryya i kultura Vizantyjskaj imperyi Vizantyjski yrok