Русінская мова руснацкая мова карпатаруская мова русінска лемкаўская мова або русінскія мовы сукупнасць разнастайных дыя

Русінская мова (руснацкая мова, карпатаруская мова, русінска-лемкаўская мова) або русінскія мовы — сукупнасць разнастайных дыялектных, наддыялектных і літаратурна-моўных утварэнняў, якія існуюць або існавалі сярод русінскага этнаса як на яго спрадвечных землях у Прыкарпацці, Заходняй Украіне, Усходняй Славакіі, так і раёнах кампактнага пражывання на тэрыторыі Ваяводзіны ў Сербіі, і збольшага ў Славоніі ў Харватыі, у Венгрыі, у Румыніі і ў Польшчы, а таксама ў ЗША і Канадзе. Лінгвісты маюць розныя меркаванні адносна таго, ці з’яўляецца русінская мова асобнай усходне-славянскай мовай, або дыялектам украінскай мовы. Распаўсюджаная ў Закарпацкай вобласці Украіны (6724 носьбітаў па перапісе 2001 года), а таксама на ўсходзе Славакіі (каля 20 тысяч носьбітаў і 24 тысячы, якія назвалі нацыянальнасць — русін, перапісы 1991 і 2001 гг.), у Польшчы, Венгрыі, Румыніі, Харватыі і сербскім аўтаномным краі Ваяводзіна.

Русінская

Саманазва	Руськый, русинськый язык, руська бесіда, руски язик, руснацькый язык
Краіны	Закарпацкая вобласць (Украіна), усходняя Славакія, Венгрыя, паўночная Румыніі і Ваяводзіна (Сербія)
Рэгіёны	Усходняя Еўропа
Афіцыйны статус	Ваяводзіна (Сербія)
Агульная колькасць носьбітаў	ад ~50 тыс. да ~600 тыс.
Статус	уразлівая^[d]
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейскія Славянскія Усходнеславянскія Русінская
Пісьменнасць	Rusyn alphabet^[d] і кірыліца
Моўныя коды
(ISO 639-1)	—
(ISO 639-2)	—
(ISO 639-3)	rue
	407
Ethnologue	rue
Linguasphere	53-AAA-ec
IETF	rue
Glottolog	rusy1239
Вікіпедыя на гэтай мове

Гісторыя

Карпата-русінскія дыялекты з’яўляюцца ўсходнеславянскімі і ўяўляюць сабой працяг украінскага дыялектнага кантынуума (яго заходняй часткі). Яны падзяляюць шматлікія ўсходнеславянскія, агульнаўкраінскія і заходне-ўкраінскія асаблівасці, але пры гэтым выяўляюць спецыфічныя рысы.

З сярэдзіны XIX стагоддзя і да сярэдзіны XX стагоддзя сутыкаліся тры тэндэнцыі: у якасці літаратурнай мовы адны прадстаўнікі русінскай інтэлігенцыі сталі ўкараняць рускую, другія ўкраінскую, трэція спрабавалі ўтварыць літаратурную русінскую мову на народнай аснове. Пасля Другой сусветнай вайны ў Чэхіі, Польшчы і савецкім Закарпацці была ўзаконена толькі ўкраінская мова. У Ваяводзіне ўжо ў 1920-х гадах зацвердзілася літаратурная русінская, і пасля вайны яна стала развівацца ў спрыяльных умовах. У канцы XX стагоддзя літаратурна-моўнае будаўніцтва актывізавалася ў Польшчы (граматыка ў 1992 годзе, часопіс «Бесіда») і ў Закарпацкай вобласці Украіны (перыёдыка, граматыка «Материньскый язык», 1997).

Цяпер прадстаўнікі русінаў спрабуюць стварыць агульнарусінскую літаратурную мову, у прыватнасці, шляхам публікацыі на старонках часопіса «Русин» тэкстаў на ўсіх разнавіднасцях русінскай.

Агульнай літаратурнай мовы для ўсіх русінскіх дыялектаў не існуе. Дыялекты русінскай мовы падпадзяляюцца на карпацкія і панонскія, або панонска-югаслаўскія. У той час як карпацкія дыялекты блізкія да ўкраінскай, панонскія дыялекты практычна ідэнтычныя шарышскаму дыялекту ўсходнеславацкай мікрамовы.

У СССР русінская мова разглядалася як дыялект украінскай мовы. Той жа афіцыйны падыход ужываецца да яе ў цяперашні час ва Украіне. Большасць украінскіх навукоўцаў выступае супраць прызнання русінскай мовы як асобнай.

Кадыфікаваны ў 1995 годзе ў Славакіі варыянт мае да 80 % агульных з літаратурнай украінскай мовай словаў. У русінскіх дыялектах Польшчы сустракаюцца запазычанні з польскай мовы, у дыялектах Закарпацця і Славакіі існуюць запазычанні з венгерскай мовы, аднак і ў самой венгерскай моцна адчуваецца ўплыў навакольных славянскіх моў, у тым ліку і русінскай.

Першай краінай, якая прызнала русінскую мову афіцыйнай, была колішняя Югаславія (гл. таксама ). У 1995 Славакія таксама прызнала русінскую мовай нацыянальнай меншасці, але афіцыйнай мовай у Славакіі яна не з’яўляецца. Некаторыя дакументы (напрыклад, напамінкі выбаршчыкам) у Славакіі ўтрымліваюць часткі на русінскай мове нараўне з літаратурнай украінскай, венгерскай, цыганскай, нямецкай і англійскай. У некаторых прысутнічаюць двухмоўныя шыльды (напрыклад, ).

Алфавіт

Выкарыстоўваецца кірылічны алфавіт, які мае 36 літар.

А а	Б б	В в	Г г	Ґ ґ	Д д	Е е	Є є
Ё ё	Ж ж	З з	І і	Ї ї	И и	Ы ы	Й й
К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с
Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ
Ю ю	Я я	ь	ъ

Прыклад мовы

Того року ше одбуло уж друге стретнуце габурчанох по походзеню, хторих у Валалским уряду, у Габури 8. юлия 2006. року, на родней груди привитал староста валалу М. Ющик. Щири слова, подзековносц, пиха и гордосц пре добри глас о своїм валалу, витаня длуго нєвидзеней родзини, здогадованя на давни часи, на Габуру, на родзину и традицию, мали свойо место нє лєм на стретнуцох родзини, алє и на цалей дводньовей културно-уметнїцкей и спортовей програми хтора ше одбувала под назву: «Габура шпива и шпортує» (тэкст, напісаны на панонскай русінскай, бачванска-срэмскі дыялект, моўна набліжаецца да шарышска-прэшаўскага дыялекта славацкай мовы, пераклад «Руска Матка» Архівавана 10 жніўня 2018.).

Того року ся одбыла уж друга стріча габурскых родаків, котрых на Сельскім уряді в Габурі 8. юла 2006, на роднім ґрунті привитав староста села М. Ющік. Слова до душы, подякы і гордости за шыріня доброго хыру о своїм селі, витаня довго невидженых родаків, споминаня на давны часы, на Габуру, на родину і традіції мали свій простор нелем на стрічі родаків але і на цілій двадньовій културно-сполоченьскій і шпортовій акції, яка ся одбывала під назвом: «Габура співає і шпортує.» (тэкст на самам заходнім дыялекце — лямкоўска-прэшаўскім, кадыфікаваным у Славакіі).

Того року одбыла ся уж друга стрича габурскых родаків, котрых на Сільському уряді в Габурі 8. липця 2006, на ридни земли привитав староста села М. Ющік. Щиры слова подякы і гордости за шыриня доброй славы свого села, витаня медже довго невидженыма родаками, спомины давных часив, Габури, родини і традициї были не лем на стричи родаків, але і на цілим дводньовим культурно-суспільним і спортовим сьвяті, яке ся одбыло під назвом «Габура співає і спортує». (той жа тэкст на лямкоўска-горліцкім дыялекце, кадыфікаваным у Польшчы).

Того року відбулася друга зустріч габурських земляків, котрих на Сільському уряді в Габурі 8 липня 2006 року, на рідній землі привітав староста села М. Ющік. Щирі слова подяки й гордості за поширення доброї слави свого села, вітання довго не бачених земляків, спомин давніх часів, Габури, родини і традицій мали місце не лише на зустрічі земляків але й на дводенному культурно-суспільному і спортивному святі, яке відбувалася під назвою: «Габура співає і спортує» (той жа тэкст на літаратурнай украінскай).

У тым жа годзе адбылася другая сустрэча габурскіх землякоў, якіх на Сельскай управе ў Габуры 8 ліпеня 2006 года прывітаў на роднай зямлі стараста сяла М. Юшчык. Шчырыя словы падзякі і гонару за распаўсюджванне добрай славы свайго сяла, прывітанне доўга не бачаных землякоў, успаміны аб даўніх часах, аб Габуры, аб сям’і і традыцыях мелі месца не толькі на сустрэчы землякоў, але і на двухдзённым культурна-грамадскім і спартыўным свяце, якое адбылося пад назвай: «Габура спявае і займаецца спортам» (Беларускі пераклад тэксту).

Зноскі

Паводле русінскіх арганізацый.
Чисельність осіб окремих етнографічних груп украінського етносу та їх рідна мова, Закарпатьска область
Statistical Office of the Slovak Republic. "Population and Housing Census 2001: Table 11. Resident population by nationality — 2001, 1991 Архівавана 15 ліпеня 2007.
Афіцыйны перапіс 2002 г., Сербія Архівавана 18 кастрычніка 2013.
UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>
Cерболужицкий (серболужицкие) и русинский(русинские)языки: к проблематике их сравнительно-исторической синхронности и общности. В сборнике: Исследование языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания, инф. материалы и тезисы докладов, Москва, издательство МГУ, 2001, ISBN 5-211-04448-7
http://www.philology.ru/linguistics3/musorin-06b.htm
гл. прыклад 1 Архівавана 29 лютага 2008.
гл. прыклад 2 Архівавана 29 лютага 2008.

Спасылкі

Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
русінскай мове

Ганна Янкута. Закарпацце літаратурнае, альбо У госці да русінаў (нявызн.). ПрайдзіСвет (3 жніўня 2010).
Лемкаўская мова (Любоў Падпорынава)

Кнігапіс

Публікацыі: 1987—2003 Архівавана 9 мая 2005.
Публікацыі: 1993—2003

[1] Паводле русінскіх арганізацый.

[rusyn-ukr-2] Чисельність осіб окремих етнографічних груп украінського етносу та їх рідна мова, Закарпатьска область

[rusyn-sk-3] Statistical Office of the Slovak Republic. "Population and Housing Census 2001: Table 11. Resident population by nationality — 2001, 1991 Архівавана 15 ліпеня 2007.

[rusyn-sr-4] Афіцыйны перапіс 2002 г., Сербія Архівавана 18 кастрычніка 2013.

[_880940c4febf5ad4-5] UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>

[inter_konferencia-6] Cерболужицкий (серболужицкие) и русинский(русинские)языки: к проблематике их сравнительно-исторической синхронности и общности. В сборнике: Исследование языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания, инф. материалы и тезисы докладов, Москва, издательство МГУ, 2001, ISBN 5-211-04448-7

[7] ttp://www.philology.ru/linguistics3/musorin-06b.htm

[8] гл. прыклад 1 Архівавана 29 лютага 2008.

[9] гл. прыклад 2 Архівавана 29 лютага 2008.