Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Парфія, Парфянскае царства або Парфянская дзяржава — рабаўладальніцкая дзяржава на поўдзень і паўднёвы ўсход ад Каспійскага мора. Існавала ў сяр. 3 ст. да н.э. — 226 н.э.
| Імперыя | |
| Парфянскае царства | |
|---|---|
| Parθava (Pahlav/Pahlavanigh) | |
 | |
<  250 да н.э. — 227 г. | |
| Сталіца | , (500,000 жыхароў), . |
| Мова(ы) | |
| Афіцыйная мова | Parthian[d], кайнэ, арамейскія мовы, Middle Persian[d] і Babylonian[d] |
| Рэлігія | Зараастрызм, мітраізм. |
| Грашовая адзінка | Parthian coins[d] |
| Насельніцтва | 20 000 000 |
| Форма кіравання | феадальная манархія[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
 | |
|---|---|
 | |
| Персідская імперыя — | |
| Да нашай эры | |
| Гільмендская культура (3200—2200 да н.э.) | |
| Прота-эламіты (3200—2700 да н.э.) | |
| Джырофт (3000—500 да н.э.) | |
| Элам (2700—539 да н.э.) | |
| (1000—700 да н.э.) | |
| Мідыя (728—550 да н.э.) | |
| Ахеменіды (648—330 да н.э.) | |
| Селеўкіды (330—150 да н.э.) | |
| Наша эра | |
| Аршакіды (250 да н.э. — 224 н.э.) | |
| Сасаніды (224—650) | |
| Арабскае заваяванне (637—651) | |
| Амеяды (661—750) | |
| Абасіды (750—1258) | |
| Тахірыды (821—873) | |
| (864—928) | |
| Сафарыды (861—1003) | |
| Саманіды (875—999) | |
| (928—1043) | |
| (934—1055) | |
| Газневіды (963—1187) | |
| Сельджукі (1037—1194) | |
| Гурыды (1149—1212) | |
| (1077—1231) | |
| (1256—1353) | |
| (1314—1393) | |
| (1337—1357) | |
| (1337—1381) | |
| (1370—1432) | |
| (1407—1468) | |
| (1378—1508) | |
| Сефевіды (1501—1722/1736) | |
| Хатакі (1722—1729) | |
| Афшарыды (1736—1802) | |
| Зенды (1750—1794) | |
| Каджары (1781—1925) | |
| (1925—1979) | |
| Ісламская рэвалюцыя ў Іране (1979) | |
| (з 1980) | |
Гістарычны нарыс
Дзяржава ўзнікла пасля распаду дзяржавы Селеўкідаў. Першым царом Парфянскага царства быў правадыр племя парнаў Аршак (родапачынальнік дынастыі Аршакідаў), які ў 247 да н.э. перамог грэчаскага намесніка Парфіі Андрагора. Аршакіды пашырылі сваю ўладу на ўсход, захапілі Бактрыю і Маргіяну, на захадзе — да межаў Сірыі і Месапатаміі. Каля 170—137 да н.э. цар Парфіі Мітрыдат I заваяваў Мідыю, б.ч. Месапатаміі, Элімаіду з Сузамі, Парсу і частку Грэка-Бактрыйскага царства (каля 136 да н.э.). Тэрыторыя Парфянскага царства ў час росквіту (сярэдзіна I ст. да н.э.) распасціралася ад Двухрэчча да р. Інд, было сапернікам Старажытнага Рыма на Усходзе. У пач. І ст. да н.э. адбыліся першыя сутычкі парфян з рымлянамі. Паводле пагаднення 92 да н.э. паміж Парфянскім царствам і рымскай дзяржавай мяжой прызнана р. Еўфрат. У 53 да н.э. рымскія войскі разбіты каля Караў. Да 40 да н.э. парфяне захапілі амаль усю Малую Азію, Сірыю і Палесціну. У 39 да н.э. рымяяне зноў адкінулі парфян за Еўфрат. Адначасова Рым імкнуўся выкарыстаць унутраную барацьбу ў Парфіі паміж варагуючымі групоўкамі, супрацьстаянне паміж якімі выклікала грамадзянскія войны ў П.ц. (57-55, 31-25 да н.э.). У I ст. н.э. пачаўся заняпад Парфянскага царства, выкліканы ростам мясцовага сепаратызму, дынастычнымі спрэчкамі і набегамі качэўнікаў. У 224 правіцель васальнай Парсы (Персіды) Ардашыр I разграміў армію апошняга з Аршакідаў Артабана V. Парфянскае царства перастала існаваць, яго тэрыторыя ўвайшла ў дзяржаву Сасанідаў.
Дзяржаўны лад
Рабаўладальніцкі лад існаваў побач з рэшткамі . Тэрыторыя складалася з некалькіх дзясяткаў і аўтаномных абласцей, большасцю якіх кіравалі наследныя правіцелі. Царская ўлада абмяжоўвалася родавай арыстакартыяй і жрацамі.
Гаспадарка
Асноўныя заняткі насельніцтва: земляробства і жывёлагадоўля. Праз Парфію ішоў гандаль Кітая і часткова Індыі з Рымам.
Мастацтва
Першапачаткова мастацтва Парфянскага царства развівалася як галіна , элементы якога часткова творча перапрацоўваліся мясцовым насельніцтвам. Для ўсходняй часткі Парфянскага царства тыповымі былі храмы, якія паводле плана (квадратнае з 4 калонамі ў цэнтры, абкружанае памяшканнямі), магчыма, паходзяць ад старажытнага храма агню (у Персепалі, III ст. да н.э.). Пабудовы палацавых ансамбляў звычайна групаваліся вакол цэнтральнага двара, у які выходзілі айваны (тэрасы; палац на гары , І-III ст.). Разам з прывазнымі эліністычнымі творамі пластыкі пашырыліся мясцовыя размаляваныя гліняныя статуі (у будынках Нісы), тэракотавыя статуэткі (у Маргіяне). Вядомы плоскасныя франтальныя наскальныя рэльефы (на скале Бехістун, першыя ст. н.э.), фрагменты паліхромных размалёвак палаца на гары Кухе-Ходжа, рытоны мясцовых форм з фрызамі на грэчаскія і мясцовыя сюжэты (слановая косць, II ст. да н.э.). Для заходняй часткі характэрны свяцілішчы вавілонскага тыпу (памяшканні размяшчаліся па перыметры ўнутранага двара; у Ніпуры) з грэка-рымскім уплывам (у Хатры). У крапасных і палацавых збудаваннях часта спалучаліся грэчаская перыстыль і мясцовы айван (палац у Ашуры, І ст.). Для архітэктуры жылля ўласцівы пераход ад «пастаткавага» тыпу дома да «айваннага». У жывапісе () і скульпуры (Хатра) у першыя стагоддзі нашай эры відавочны тэндэнцыі да франтальнасці кампазіцыі і плоскаснасці. адметная паступовым знікненнем грэчаскіх тыпаў і зваротам да мясцовых сюжэтаў.
Літаратура
- Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 8. Паддубнікі — Рабкі / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1975. — 676 с.: іл., карты. С.291.
- Казленка А. Парфянскае царства // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Парфянскае царства
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Parfiya Parfyanskae carstva abo Parfyanskaya dzyarzhava rabayladalnickaya dzyarzhava na poydzen i paydnyovy yshod ad Kaspijskaga mora Isnavala y syar 3 st da n e 226 n e ImperyyaParfyanskae carstvaPar8ava Pahlav Pahlavanigh lt gt 250 da n e 227 g Stalica Nisa Ktesifon 500 000 zhyharoy Seleykiya Mova y parfyanskaya mova Aficyjnaya mova Parthian d kajne aramejskiya movy Middle Persian d i Babylonian d Religiya Zaraastryzm mitraizm Grashovaya adzinka Parthian coins d Naselnictva 20 000 000 Forma kiravannya feadalnaya manarhiya d Medyyafajly na Vikishovishchy Gistoryya Irana Persidskaya imperyya Persidskiya cary Da nashaj ery Dagistarychny Iran Gilmendskaya kultura 3200 2200 da n e Prota elamity 3200 2700 da n e Dzhyroft 3000 500 da n e Elam 2700 539 da n e Mana 1000 700 da n e Midyya 728 550 da n e Ahemenidy 648 330 da n e Seleykidy 330 150 da n e Nasha era Arshakidy 250 da n e 224 n e Sasanidy 224 650 Arabskae zavayavanne 637 651 Ameyady 661 750 Abasidy 750 1258 Tahirydy 821 873 Alavidy 864 928 Safarydy 861 1003 Samanidy 875 999 Ziyarydy 928 1043 Buidy 934 1055 Gaznevidy 963 1187 Seldzhuki 1037 1194 Gurydy 1149 1212 Harezmshahi 1077 1231 Hulaguidy 1256 1353 Muzafarydy 1314 1393 Chabanidy 1337 1357 Serbedary 1337 1381 Dzhalairydy 1370 1432 Turkamany Kara Kayunlu 1407 1468 Turkamany Ak Kayunlu 1378 1508 Sefevidy 1501 1722 1736 Hataki 1722 1729 Afsharydy 1736 1802 Zendy 1750 1794 Kadzhary 1781 1925 Pehlevi 1925 1979 Islamskaya revalyucyya y Irane 1979 Islamskaya respublika Iran z 1980 Partal Iran Zmest 1 Gistarychny narys 2 Dzyarzhayny lad 3 Gaspadarka 4 Mastactva 5 Litaratura 6 SpasylkiGistarychny naryspravicDzyarzhava yznikla paslya raspadu dzyarzhavy Seleykiday Pershym carom Parfyanskaga carstva byy pravadyr plemya parnay Arshak rodapachynalnik dynastyi Arshakiday yaki y 247 da n e peramog grechaskaga namesnika Parfii Andragora Arshakidy pashyryli svayu yladu na yshod zahapili Baktryyu i Margiyanu na zahadze da mezhay Siryi i Mesapatamii Kalya 170 137 da n e car Parfii Mitrydat I zavayavay Midyyu b ch Mesapatamii Elimaidu z Suzami Parsu i chastku Greka Baktryjskaga carstva kalya 136 da n e Terytoryya Parfyanskaga carstva y chas roskvitu syaredzina I st da n e raspasciralasya ad Dvuhrechcha da r Ind bylo sapernikam Starazhytnaga Ryma na Ushodze U pach I st da n e adbylisya pershyya sutychki parfyan z rymlyanami Pavodle pagadnennya 92 da n e pamizh Parfyanskim carstvam i rymskaj dzyarzhavaj myazhoj pryznana r Eyfrat U 53 da n e rymskiya vojski M Krasa razbity kalya Karay Da 40 da n e parfyane zahapili amal usyu Maluyu Aziyu Siryyu i Palescinu U 39 da n e rymyayane znoy adkinuli parfyan za Eyfrat Adnachasova Rym imknuysya vykarystac unutranuyu baracbu y Parfii pamizh varaguyuchymi grupoykami supracstayanne pamizh yakimi vyklikala gramadzyanskiya vojny y P c 57 55 31 25 da n e U I st n e pachaysya zanyapad Parfyanskaga carstva vyklikany rostam myascovaga separatyzmu dynastychnymi sprechkami i nabegami kacheynikay U 224 pravicel vasalnaj Parsy Persidy Ardashyr I razgramiy armiyu aposhnyaga z Arshakiday Artabana V Parfyanskae carstva perastala isnavac yago terytoryya yvajshla y dzyarzhavu Sasaniday Dzyarzhayny ladpravicRabayladalnicki lad isnavay pobach z reshtkami patryyarhalna rodavaga Terytoryya skladalasya z nekalkih dzyasyatkay satrapij i aytanomnyh ablascej bolshascyu yakih kiravali naslednyya praviceli Carskaya ylada Arshakiday abmyazhoyvalasya rodavaj arystakartyyaj i zhracami GaspadarkapravicAsnoynyya zanyatki naselnictva zemlyarobstva i zhyvyolagadoylya Praz Parfiyu ishoy gandal Kitaya i chastkova Indyi z Rymam Mastactvapravic nbsp Byust carycy Musy zhonki Fraata IV Parfyanskaga Pershapachatkova mastactva Parfyanskaga carstva razvivalasya yak galina elinistychnaga mastactva elementy yakoga chastkova tvorcha perapracoyvalisya myascovym naselnictvam Dlya yshodnyaj chastki Parfyanskaga carstva typovymi byli hramy yakiya pavodle plana kvadratnae svyacilishcha z 4 kalonami y centry abkruzhanae pamyashkannyami magchyma pahodzyac ad starazhytnaga hrama agnyu u Persepali III st da n e Pabudovy palacavyh ansamblyay zvychajna grupavalisya vakol centralnaga dvara u yaki vyhodzili ajvany terasy palac na gary Kuhe Hodzha I III st Razam z pryvaznymi elinistychnymi tvorami plastyki pashyrylisya myascovyya razmalyavanyya glinyanyya statui u budynkah Nisy terakotavyya statuetki u Margiyane Vyadomy ploskasnyya frantalnyya naskalnyya relefy na skale Behistun pershyya st n e fragmenty palihromnyh razmalyovak palaca na gary Kuhe Hodzha rytony myascovyh form z fryzami na grechaskiya i myascovyya syuzhety slanovaya kosc II st da n e Dlya zahodnyaj chastki harakterny svyacilishchy vavilonskaga typu pamyashkanni razmyashchalisya pa perymetry ynutranaga dvara u Nipury z greka rymskim uplyvam u Hatry U krapasnyh i palacavyh zbudavannyah chasta spaluchalisya grechaskaya perystyl i myascovy ajvan palac u Ashury I st Dlya arhitektury zhyllya ylascivy perahod ad pastatkavaga typu doma da ajvannaga U zhyvapise Dura Eyrapas i skulpury Hatra u pershyya stagoddzi nashaj ery vidavochny tendencyi da frantalnasci kampazicyi i ploskasnasci Drobnaya plastyka admetnaya pastupovym zniknennem grechaskih typay i zvarotam da myascovyh syuzhetay LitaraturapravicBelaruskaya Saveckaya Encyklapedyya U 12 t T 8 Paddubniki Rabki Redkal P U Broyka gal red i insh Mn BelSE 1975 676 s il karty S 291 Kazlenka A Parfyanskae carstva Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 12 Palikrat Prametej Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2001 T 12 576 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0198 2 t 12 Spasylkipravic nbsp Na Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Parfyanskae carstva Uzyata z https be wikipedia org w index php title Parfyanskae carstva amp oldid 4443828