Мумбаі

Мумба́і (ранейшая назвай: Бамбе́й; на маратхі: मुंबई, англ.: Mumbai) — сталіца індыйскага штату Махараштра. Горад знаходзіцца на востраве Сальсет і ўзбярэжжы Аравійскага мора, злучаных шматлікімі мастамі.

Горад Мумбаі маратхі: मुंबई, англ.: Mumbai Краіна  Індыя Каардынаты 19°04′33″ пн. ш. 72°52′39″ у. д.^HGЯO Кіраўнік Iqbal Singh Chahal^[d] Заснаваны 1507 Плошча 603 ± 1 км² Вышыня цэнтра 14 ± 1 м Насельніцтва ▲15 414 288 чал. (2018) Часавы пояс Indian Standard Time^[d] Тэлефонны код 0022 Паштовыя індэксы 400001 Аўтамабільны код MH-01, MH-02 і MH-03 Афіцыйны сайт portal.mcgm.gov.in Мумбаі на карце Індыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паводле апошніх звестак насельніцтва горада налічвае каля 17 млн чалавек, і па колькасці насельніцтва гэта шосты ў свеце горад. Разам з гарадамі-спадарожнікамі Мумбаі ўтварае . Порт горада з'яўляецца самым вялікім портам заходняй Індыі. Плошча горада — 437,77 км². Мумбаі выцягнуўся ўздоўж мора на 140 км.

Мумбаі адначасова з'яўляецца буйным фінансавым цэнтрам. Тут знаходзяцца штаб-кватэры шматлікіх банкаў, , а таксама офісы шматлікіх індыйскіх карпарацый і фірм. Дзякуючы таму, што ўзровень жыцця тут значна вышэйшы чым у іншых частках Індыі, горад стаў цэнтрам міграцыі не толькі Індыі, а і ўсёй Паўднёвай Азіі. Такі стан рэчаў спрыяе змяшэнню самых розных культур, рэлігій і моў. Акрамя таго, Мумбаі часта называюць Балівудам, з-за таго, што ён з'яўляецца цэнтрам індыйскай кінематаграфіі. Тутэйшыя кінастудыі вырабляюць самую вялікую колькасць фільмаў у свеце.

Індыйская назва горада паходзіць ад імені індыйскай багіні Mumba. У XVI стагоддзі партугальцы назвалі гэта месца Bom Bahia, што азначае Добры заліў. Пасля заваявання Індыі, брытанцы назвалі горад Bombay. Афіцыйная змена назвы адбылася ў 1995 годзе, але старая назва «Бамбей» усё яшчэ ўжываецца па ўсім свеце.

Гісторыя

Раннія часы

Мумбаі быў пабудаваны на архіпелагу з сямі астравоў: , , , , , Ворлі і . На сёння дакладна вядома, калі гэтыя астравы ўпершыню былі заселены. Плейстацэнавыя адклады, знойдзеныя ўздоўж прыбярэжных раёнаў вакол на поўначы Мумбаі археолагам Тодам у 1939 годзе, паказваюць, што астравы былі заселены яшчэ з часоў каменнага стагоддзя. Магчыма, у пачатку нашай эры, але, магчыма, і раней, калі сюды прыйшлі рыбакі народнасці .

У III стагоддзі да н.э. астравы ўвайшлі ў склад , пры яе пашырэнні на поўдзень, падчас панавання будыйскага імператара Ашокі Магадхі. Будыйскі храм-пячора , які размяшчаўся каля , быў заснаваны ў сярэдзіне III стагоддзя да нашай эры, і быў важным цэнтрам будызму ў ў старажытныя часы. Горад тады быў вядомы пад назвай Гептанезія, што ў перакладзе са старажытнагрэчаскай азначае «горад з сямі астравоў». Гэтая назва была дадзена гораду грэчаскім географам Пталамеем.

У перыяд з II стагоддзя да нашай эры і да IX стагоддзя нашай эры, астравы перайшлі пад кантроль паслядоўных карэнных дынастый: , , , , , , і , перш чым рэгіён перайшоў пад уладу з 810 да 1260 года. Некаторыя з самых старых будынкаў у горадзе, былі пабудаваны ў гэты перыяд, як напрыклад (ад 520 да 525 года) і Элефанта (ад VI-VII стагоддзяў), (X стагоддзя), і вадаём (XII стагоддзе).

Кароль (Бхімдэў) заснаваў сваё царства ў рэгіёне ў канцы XIII стагоддзя і ўсталяваў сваю сталіцу ў . Патарэ Прабху, адны з самых ранніх вядомых пасяленцаў горада, былі пераселены ў Махікаваці з Саўраштры каля 1298 годзе Бхімдэвам. Дэлійскі султанат анексіраваў астравы ў 1347—1348 гадах і кантраляваў іх да 1407 года. За гэты час астравы былі ў падпарадкаванні мусульманскіх кіраўнікоў Гуджарата, якія прызначаліся Дэлійскім султанатам. У 1407 годзе атрымаў незалежнасць і астравы засталіся пад яго кіраваннем. Патранаж з боку султаната садзейнічаў будаўніцтву шматлікіх мячэцей, як напрыклад, выдатная ў Ворлі, якая была пабудавана ў гонар мусульманскага святога ў 1431 годзе. З 1429 да 1431 года астравы былі прычынай рознагалоссяў паміж султанатам Гуджарат і . У 1493 годзе з султаната Бахамані паспрабаваў захапіць астравы, але атрымаў паражэнне.

Еўрапейскае панаванне

Імперыя Вялікіх Маголаў, заснаваная ў 1526 годзе, была дамінуючай сілай на індыйскім субкантыненце ў сярэдзіне XVI стагоддзя. Аднак занепакоенасць імператара Маголаў ўзрасла, калі султан Гуджарата быў абавязаны падпісаць дагавор з Партугальскай імперыяй 23 снежня 1534 года. Па дагаворы, сем астравоў і горад былі перададзены ў карыстанне партугальцам. Партугальцы прымалі актыўны ўдзел у стварэнні і пашырэнні іх рымска-каталіцкіх у Бамбеі.

Некаторыя з найстарэйшых каталіцкіх храмаў у горадзе, такія як ў (1534 год), ў (1579 год), на (1580 год) і (1632 год), адносяцца да партугальскай эпохі. 11 мая 1661 года згодна са шлюбным дагаворам паміж англійскім каралём Карлам II і , дачкой партугальскага караля , астравы перайшлі ў валоданне Брытанскай імперыі, як частка пасагу. Аднак, некаторыі тэрыторыі ў гэтым рэгіёне ўсё яшчэ палежалі партугальцам. З 1665 па 1666 год англічанам удалося набыць некаторыя з іх.

Гэтыя астравы былі, у сваю чаргу, здадзены ў арэнду брытанскай Ост-Індскай кампаніі ў 1668 годзе на суму ў 10 фунтаў стэрлінгаў у год згодна з каралеўскай хартыяй ад 27 сакавіка 1668 года. Насельніцтва хутка павялічылася з 10 тысяч у 1661 годзе, да 60 тысяч у 1675 годзе. Пазней астравы былі атакаваны сіддзійскім адміралам імперыі Вялікіх Маголаў у кастрычніку 1672 года, , генерал-губернатарам 20 лютага 1673 года, і сіддзійскім адміралам 10 кастрычніка 1673 года.

Геарафія

Схема размяшчэння горада

Мумбаі складаецца з дзвюх асобных абласцей: горада Мумбаі і , якія ўтвараюць два асобныя раёны штата Махараштра. Гарадскую частку таксама часта называюць Айленд-Сіці ці Паўднёвым Мумбаі. Агульная плошча Мумбаі складае 603,4 км². З гэтай плошчы астраўная частка ахоплівае 67,79 км², у той час як прыгарадны раён размяшчаецца на 370 км², у сукупнасці іх плошча складае 437,71 км². Яна знаходзіцца пад кіраваннем муніцыпальных улад, астатняя плошча належыць міністэрству абароны, порту, камісіі па атамнай энергіі і , якія знаходзяцца па-за юрысдыкцый мясцовых улад.

Мумбаі размешчаны ў вусце ракі на заходнім узбярэжжы Індыі, у прыбярэжнай вобласці, вядомай як Конкан. Мумбаі абмежаваны на захадзе. Многія частцы горада ляжаць над узроўнем мора з вышынямі ад 10 да 15 метраў, а горад мае сярэднюю вышыню 14 метраў над узроўнем мора. Паўночная частка Мумбаі з'яўляецца пагорыстай, а самая высокая кропка ў горадзе складае 450 метраў.

Акрамя плаціны ёсць шэсць асноўных азёр: Віхар, , , , і , якія пастаўляюць ваду ў горад. Азёры Тулсі і Віхар размешчаны ў межах Нацыянальнага парку Барывілі і ў межах горада. Вада з возера Паваі, якое таксама знаходзіцца ў межах горада, выкарыстоўваецца толькі для сельскагаспадарчых і прамысловых мэт. Берагавай лінія горада прарэзана шматлікімі залівамі і бухтамі.

Глебавае покрыва ў гарадскім рэгіёне, у асноўным, пясчанае з-за яго блізкасці да мора. У прыгарадах, глебавае покрыва ў асноўным алювіяльнае і . Мумбаі размешчаны ў сейсмічна актыўнай зоне з-за наяўнасці разлому пліты ў раёне.

Клімат

Мумбаі мае трапічны клімат, у прыватнасці, трапічны вільготны і сухі клімат па , з сямю месяцамі і пікам колькасці дажджоў у ліпені. Халодны сезон доўжыцца са снежня па люты, летні сезон цягнецца з сакавіка па чэрвень. Перыяд з чэрвеня да канца верасня ёсць паўднёва-заходні мусонны сезон, а ў кастрычніку і лістападзе назіраецца пост-сезон мусонаў.

У перыяд з чэрвеня па верасень паўднёва-захаднія мусонныя дажджы льюць на горад. Максімальная гадавая колькасць ападкаў за ўсю гісторыю склала 3452 мм для 1954 года. Самая высокая колькасць ападкаў, якая была зафіксавана ў адзін дзень склала 944 мм ад 26 ліпеня 2005 года.

Сярэднегадавая тэмпература складае 27,2 °C, а сярэдняя гадавая колькасць ападкаў 2167 мм. Для Айленд-Сіці сярэдняя максімальная тэмпература складае 31,2 °C, у той час як сярэдняя мінімальная тэмпература складае 23,7 °C.

Клімат Мумбаі
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Сярэдні максімум, °C	29,6	29,6	31,1	32,3	33,4	32,0	30,1	29,6	30,5	32,5	32,9	31,6	31,3
Сярэдняя тэмпература, °C	24,5	24,8	26,9	28,7	30,2	29,2	27,7	27,3	27,7	28,7	28,0	26,3	27,5
Сярэдні мінімум, °C	19,3	20,0	22,6	25,0	27,0	26,3	25,3	24,9	24,9	24,8	23,0	20,9	23,7
Норма ападкаў, мм	0	0	0	2	12	592	682	487	307	61	23	2	2 168
Крыніца: Ганконгская абсерваторыя

СМІ

У Мумбаі выдаюцца газеты на англійскай («Таймс оф Індыя», «Міддэй», «Афтанун», «Эйша Эйдж», «Эканоміка Таймс», «Індыян Экспрэс»), бенгальскай, тамільскай мовах, на мовах маратхі, хіндзі. У горадзе працуюць тэлевізійныя каналы (больш за 100 на розных мовах), радыёстанцыі (8 станцый вяшчаюць у FM-дыяпазоне і 3 у АМ).

Спорт

Крыкет — самы папулярны від спорту ў горадзе, у яго гуляюць многія жыхары. Горад мае два міжнародных стадыёна для гульні ў крыкет — «Ванкхід» і «Брабурн». Футбол — другі па папулярнасці від спорту. Штогод праводзіцца Мумбайскі марафон.

У горадзе культывуюцца хакей на траве, тэніс, бадмінтон, більярд, гольф, настольны тэніс, рэгбі. Развіты конны спорт, уладкоўваюцца дэрбі. Валейбол і баскетбол развіваецца галоўным чынам у школах.

Насельніцтва

Год Колькасць 2011 12 442 373 2018 15 414 288

Гарады-пабрацімы

•  Ізмір, Турцыя (1997)
•  Берлін, Германія
•  Ганалулу, ЗША (20 студзеня 1970)
•  Джакарта, Інданезія
•  Дуранга^[d], Мексіка
•  Лондан, Вялікабрытанія
•  Лос-Анджэлес, ЗША
•  Маніла, Філіпіны
•  Пусан, Паўднёвая Карэя
•  Санкт-Пецярбург, Расія (1963)
•  Штутгарт, Германія (1968)
•  Эспаа, Фінляндыя
•  Якагама, Японія
•  акруга Ганалулу^[d], ЗША (20 студзеня 1970)

Вядомыя людзі

• Джозеф Рэдзьярд Кіплінг
• Салман Рушдзі

Зноскі

1. BMC to be Run by Administrator Sans Mayor After 4 Decades: What It Means for Public — News18 India. Праверана 8 ліпеня 2023.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19891764"></a>
2. Raghavan C. Mumbai // Mumbai — Encyclopædia Britannica. Праверана 12 мая 2018.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q455"></a>
3. Mumbai (bombay) — Encyclopedia.com. Праверана 16 мая 2018.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q48968006"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5292"></a>
4. In welcher Zeitzone liegt Mumbai, Maharashtra, Indien? Праверана 26 лютага 2022.
5. Farooqui, Amar (2006). «Opium city: the making of early Victorian Bombay». Three Essays Press. ISBN 978-81-88789-32-0. p. 1
6. Ghosh, Amalananda (1990). «An Encyclopaedia of Indian Archaeology». Brill. ISBN 81-215-0088-5. p. 25
7. Greater Bombay District Gazetteer. Maharashtra State Gazetteers. v. 27, no. 1. Gazetteer Department, p. 5
8. David, M. D. (1995). «Bombay, the city of dreams: a history of the first city in India». Himalaya Publishing House, p. 5
9. «Kanheri Caves». Archaeological Survey of India (ASI).
10. Kumari, Asha (1990). «Hinduism and Buddhism. Vishwavidyalaya Prakashan». ISBN 81-7124-060-7. p. 37
11. David, M. D. (1973). «History of Bombay», 1661–1708. University of Mumbai, p. 8
12. Greater Bombay District Gazetteer. Maharashtra State Gazetteers. v. 27, no. 1. Gazetteer Department, pp. 127–150
13. Dwivedi, Sharada; Mehrotra, Rahul (2001). «Bombay: The Cities Within». Eminence Designs. ISBN 81-85028-80-X. p. 79
14. «The Slum and the Sacred Cave». Lamont-Doherty Earth Observatory (Columbia University). p. 5.
15. «World Heritage Sites — Elephanta Caves». Archaeological Survey of India.
16. Dwivedi, Sharada (26 September 2007). «The Legends of Walkeshwar». Mumbai Newsline. Express Group
17. Agarwal, Lekha (2 June 2007). «What about Gateway of India, Banganga Tank?». Mumbai Newsline. Express Group.
18. Dwivedi, Sharada; Mehrotra, Rahul (2001). «Bombay: The Cities Within». Eminence Designs. ISBN 81-85028-80-X, p. 51
19. Singh, K. S.; B. V. Bhanu, B. R. Bhatnagar, Anthropological Survey of India, D. K. Bose, V. S. Kulkarni, J. Sreenath (2004). «Maharashtra». XXX. Popular Prakashan. ISBN 978-81-7991-102-0, p. 1703
20. David, M. D. (1973). «History of Bombay, 1661–1708». University of Mumbai, p. 14
21. Khalidi, Omar (2006). «Muslims in the Deccan: a historical survey». Global Media Publications. ISBN 978-81-88869-13-8, p. 24
22. Misra, Satish Chandra (1982). «The Rise of Muslim Power in Gujarat: A History of Gujarat from 1298 to 1442». Munshiram Manoharlal Publishers, p. 193
23. «Mughal Empire». Department of Social Sciences. University of California.
24. Greater Bombay District Gazetteer. Maharashtra State Gazetteers. v. 27, no. 1. Gazetteer Department. p. 169
25. David, M. D. (1995). «Bombay, the city of dreams: a history of the first city in India». Himalaya Publishing House. p. 19
26. Shukla, Ashutosh (12 May 2008). «Relishing a Sunday feast, but only once in a year». Daily News and Analysis (DNA).
27. D'Mello, Ashley (9 June 2008). «New life for old church records». The Times of India.
28. «Glorious past» Архівавана 5 лютага 2008.. Express India. 28 October 2008.
29. «Catherine of Bragança (1638–1705)». BBC.
30. The Gazetteer of Bombay City and Island. Gazetteers of the Bombay Presidency. 2. Gazetteer Department. p. 54
31. Yimene, Ababu Minda (2004). «An African Indian Community in Hyderabad: Siddi Identity, Its Maintenance and Change». Cuvillier Verlag. ISBN 3-86537-206-6. p. 94
32. Ganley, Colin C. (2007). «Security, the central component of an early modern institutional matrix; 17th century Bombay's Economic Growth» Архівавана 26 ліпеня 2008.. International Society for New Institutional Economics (ISNIE). p. 13.
33. «Mumbai Suburban» Архівавана 13 мая 2012.. National Informatics Centre (Mahrashtra State Centre). Retrieved 2009-15-31
34. «Area and Density — Metropolitan Cities». Ministry of Urban Development (Government of India). p. 33.
35. Krishnamoorthy, Bala (2008). «Environmental Management: Text And Cases». PHI Learning Pvt. Ltd.. ISBN 978-81-203-3329-1. p. 218
36. «Mumbai, India» Архівавана 16 сакавіка 2006.. Weatherbase.
37. Srinivasu, T.; Pardeshi, Satish. «Floristic Survey of Institute of Science, Mumbai, Maharashta State» Архівавана 17 ліпеня 2009.. Government of Maharashtra.
38. «Municipal Corporation of Greater Mumbai Water Sector Initiatives» Архівавана 10 красавіка 2009. (PPT). Department of Administrative Reforms and Public Grievances (Government of India). p. 6.
39. «Salient Features of Powai Lake» Архівавана 15 ліпеня 2011. (PPT). Department of Environment (Government of Maharashtra). pp. 1–3.
40. Sen, Somit (13 December 2008). «Security web for city coastline». The Times of India.
41. Kanth, S. T. G. Raghu; Iyenagar, R. N. (10 December 2006). «Seismic Hazard estimation for Mumbai City». Current Science (Current Science Association) 91 (11): 1486.
42. Proceedings of the Indian National Science Academy. 65. Indian National Science Academy. 1999, p. 210
43. Kishwar, Madhu Purnima (3 July 2006). «Three drown as heavy rain lashes Mumbai for the 3rd day». Daily News and Analysis (DNA) (Mumbai).
44. Rohli, Robert V.; Vega, Anthony J. (2007). «Climatology» (illustrated ed.). Jones & Bartlett Publishers. ISBN 978-0-7637-3828-0. p. 267
45. Mumbai (Greater Mumbai) City Census 2011 data — Government of Maharashtra. Праверана 16 мая 2018.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5589241"></a>
46. https://www.izmir.bel.tr/tr/KardesKentler/62
47. Sister cities of Mumbai Праверана 14 кастрычніка 2020.
48. https://www4.honolulu.gov/docushare/dsweb/Get/Document-114364/31%20(1970).pdf
49. http://www.mcgm.gov.in/
50. https://kvs.gov.spb.ru/en/agreements/
51. Sister cities of Mumbai Праверана 15 кастрычніка 2020.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мумбаі
• Афіцыйны сайт горада
• Фотаздымкі Мумбаі