Левыя (палітыка)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Левыя.

У палітыцы левымі традыцыйна завуцца шматлікія кірункі і ідэалогіі, мэтай якіх з’яўляюцца (у прыватнасці) сацыяльнае раўнапраўе і паляпшэнне жыццёвых умоў для найменш прывілеяваных слаёў грамадства. Да іх адносяць сацыялізм, сацыял-дэмакратыю, сацыяльны лібералізм, камунізм, анархізм. Супрацьлегласцю з’яўляюцца правыя.

Увогуле левыя імкнуцца да ўсталявання роўных умоў для ўсіх людзей, незалежна ад нацыянальнай, этнічнай, палавой і іншай прыналежнасці — паводле ідэалаў Вялікай Французскай рэвалюцыі «Свабода, роўнасць, братэрства» (фр.: liberté, égalité, fraternité).

Гісторыя

Паседжанне якабінскага клуба (1791)

Тэрміны «правыя» і «левыя» ўпершыню з’явіліся ў французскім Нацыянальным сходзе часоў Вялікай Французскай рэвалюцыі. У ім узніклі тры кірункі: справа сядзелі фельяны — прыхільнікі канстытуцыйнай манархіі; у цэнтры сядзелі жырандысты — умераныя прыхільнікі рэспублікі; злева сядзелі якабінцы, якія выступалі за радыкальныя пераўтварэнні. Такім чынам, першапачаткова правымі звалі тых, хто хацеў захаваць існае становішча (кансерватараў), а левымі — тых, хто выступаў за змены (радыкалаў).

Да сярэдзіны XIX стагоддзя лібералы, якія выступалі як за , так і за свабоду прадпрымальніцтва, разглядаліся як левыя. Але затым, з развіццём сацыялістычных ідэй, левымі сталі зваць перш за ўсё іх прыхільнікаў, якія імкнуліся да . Да левых адносілі сацыял-дэмакратаў, анархістаў, анарха-сіндыкалістаў.

Калі ў першай палове XX стагоддзя з найбольш радыкальнага крыла сацыял-дэмакратыі вылучыліся камуністычныя партыі, то іх таксама адносілі да левых («крайне левых»). Аднак левыя традыцыйна выступалі за пашырэнне дэмакратыі і , а камуністы, якія прыйшлі да ўлады спачатку ў Расіі ў 1917 г., а затым і ў шэрагу іншых краін, былі праціўнікамі буржуазнай дэмакратыі і палітычных свабод капіталістычнага грамадства (пры гэтым усталяванне дыктатуры рабочага класа, паводле іх меркавання, дазваляе значна пашырыць дэмакратыю, паколькі яна становіцца дэмакратыяй большасці народа).

Погляды шэрагу тэарэтыкаў камунізму, якія прызнавалі прагрэсіўнае значэнне Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Расіі, але падвяргалі крытыцы яе развіццё, а некаторыя нават адпрэчвалі сацыялістычны характар бальшавізму, бачачы ў ім , сталі зваць левым камунізмам. у 1920-я гады выступала за ўнутрапартыйную дэмакратыю, супраць «, і бюракрата»

Рабочы, які разбівае ланцугі (сімвал Камінтэрна)

Крытыка сталінізму на XX з’ездзе КПСС, новы савецкі курс на эканамічнае развіццё пры палітыцы «» з капіталістычнымі краінамі выклікалі незадаволенасць лідара Камуністычнай партыі Кітая Маа Цзэдуна і лідара Албанскай партыі працы Энвера Ходжа. Палітыка кіраўніка КПСС М. С. Хрушчова была названа імі . Шматлікія камуністычныя партыі Еўропы і Лацінскай Амерыкі ўслед за савецка-кітайскім канфліктам раскалоліся на групы, арыентаваныя на СССР, і «антырэвізіянісцкія» групы, арыентаваныя на Кітай і Албанію. У 1960—1970-я гады мааізм карыстаўся значнай папулярнасцю сярод левай інтэлігенцыі на Захадзе, але страціў папулярнасць пасля смерці Маа і з’яўлення крытычных матэрыялаў пра яго палітыку.

У 1960-х гадах у Заходняй Еўропе і ЗША з’явіліся так званыя «новыя левыя», якія супрацьпаставілі сябе «». Яны выражалі пратэст супраць бездухоўнасці «грамадства спажывання», абезасобленасці масавай культуры, уніфікацыі чалавечай асобы і выступалі за «прамую дэмакратыю», свабоду самавыяўлення, нонканфармізм. Сацыяльнай базай «старых левых» быў прамысловы пралетарыят, а таксама сялянства. Новыя левыя лічылі, у тым ліку ў сувязі з гэтым, «старых левых» састарэлымі і безперспектыўнымі, прынамсі адносна краін Першага і Другога свету, у якіх пралетарыят і сялянства ўсё больш страчвалі свае пазіцыі, саступаючы новым тыпам рабочых постіндустрыяльнага грамадства.

У сувязі з тым, што двухполюсная палітычная шкала («правыя» і «левыя») не дазваляе карэктна адлюстраваць погляды як на ролю дзяржавы ў кантролі жыцця грамадства, так і на ролю дзяржавы ў забеспячэнні сацыяльнай роўнасці, то ўсё часцей выкарыстоўваецца чатырохполюсная шкала (), прапанаваная амерыканскім лібертарыянцам у 1970 г.:

• (прыхільнікі прагматызму, іерархічнасці, арганізаванасці і перавагі дзяржавы над асобай);
• (прыхільнікі індывідуалізму, роўнасці і талерантнасці);
• (прыхільнікі мінімальнага ўмяшання дзяржавы ў жыццё грамадства);
• аўтарытарысты (прыхільнікі цвёрдага кантролю дзяржавы за жыццём грамадства і прыхільнікі ўдзелу дзяржавы ў пераразмеркаванні даходаў ад багатых да бедных).

У эпоху перабудовы ў апошнія гады існавання СССР паняцці «правізны» і «левізны» нярэдка ўжывалася ў сэнсе, процілеглым прынятаму на Захадзе. Так, лібералаў і антыкамуністаў часта называлі «левымі», а традыцыйных артадаксальных камуністаў — «правымі».

Традыцыйныя крытэрыі вызначэння «левых» і «правых»

Традыцыйны кірунак ад левых да правых вызначаецца ў адносінах да падтрымкі:

• ;
• узмацнення чалавека чалавекам;
• умацавання ўлады;
• фактычнага замацавання : сацыяльнай, палавой, рэлігійнай, нацыянальнай і таму падобнай няроўнасці;

У гэтым выпадку прыналежнасць да левых вызначаецца па стаўленню да:

• абагульнення грамадскіх па сваёй сутнасці сродкаў вытворчасці;
• недапушчальнасці ;
• памяншэння ці абмежавання ўлады, дзяржаўнага гвалту;
• павелічэнню ступені сацыяльнага, палітычнага, рэлігійнага, палавога, нацыянальнага і гэтак далей і свабоды асобы.

Гл. таксама

• Цэнтрызм, палітыка

Зноскі

1. В. И. Ленин Государство и революция
2. В. И. Ленин О «демократии» и диктатуре
3. David F. Nolan — Libertarian Архівавана 17 лютага 2003.
4. James W. Harris. Frequently Asked Questions ABOUT The World’s Smallest Political Quiz
5. Е. ФИЛИППОВА Правые и левые.вопрос об этикетках
6. Учебно-образовательный курс Основы идеологии РБ. Полезные материалы. 2004—2005 учебный год. Автор Панчишин Н. В.
7. Яндекс. Словари. «Радикализм правые и левые»(недаступная спасылка) (недаступная спасылка з 30-05-2013 (4144 дня))

Літаратура

• Сиринелли Ж.-Ф., Берстайн С., Русселье Н. (Париж) Левая традиция во Франции: прошлое, настоящее, будущее. Интервью Г. Н. Канинской // Французский ежегодник 2009. М., 2009.
• Левым нужен свой миф Архівавана 4 сакавіка 2016.

Спасылкі

• The Political Compass Тэст, які дапамагае суаднесці ўласныя погляды з палітычнай пазіцыяй вядомых дзеячаў. (англ.) (ісп.)