А нды Андыйскія Кардыльеры Кардыльера дэ лос Андэс ісп Andes Cordillera de los Andes горная сістэма ў Паўднёвай Амерыцы

А́нды, Андыйскія Кардыльеры, Кардыльера-дэ-лос-Андэс (ісп.: Andes; Cordillera de los Andes) — горная сістэма ў Паўднёвай Амерыцы. Даўжыня 9000 км. Найвышэйшы пункт — гара Аканкагуа.

Анды

ісп.: Cordillera de los Andes

Паўднёвыя Анды каля Сант’яга

Краіны	Венесуэла Калумбія Эквадор Перу Балівія Аргенціна Чылі




Даўжыня	9 000 км

Шырыня	500 км

Найвышэйшая вяршыня	Аканкагуа

Найвышэйшы пункт	6962 м



Медыяфайлы на Вікісховішчы

Анды з’яўляюцца самым працяглым горным ланцугом Зямлі. Горы цягнуцца ўздоўж заходняга ўзбярэжжа Паўднёвай Амерыкі ад Венесуэлы праз Калумбію, Эквадор, Перу, Балівію, Аргенціну і Чылі. Складаюцца з двух, у асобных частках — з некалькіх паралельных галоўных храбтоў. У сваёй сярэдняй частцы (Перу, Балівія, Паўночны Чылі і Паўночная Аргенціна) горныя храбты ляжаць на вялікай адлегласці адзін ад другога і ўтвараюць цэнтральнае нагор’е Альтыплана, да якога адносіцца таксама і возера Тытыкака. Цэнтр імперыі інкаў, Куска, знаходзіўся паўночней гэтага нагор’я.

Анды — буйны міжакіянскі вадападзел; на ўсходзе ад Андаў цякуць рэкі басейна Атлантычнага акіяна (у Андах бяруць пачатак сама Амазонка і многія яе вялікія прытокі, а таксама прытокі Арынока, Парагвая, Параны, рэкі Патагоніі), на захадзе — басейна Ціхага акіяна (пераважна кароткія).

Анды служаць важнейшым у Паўднёвай Амерыцы кліматычным бар’ерам, які ізалюе тэрыторыі на захад ад Галоўнай Кардыльеры ад уплыву Атлантычнага Акіяна, а тэрыторыі на ўсходзе — ад уплыву Ціхага акіяна. Горы ляжаць у шасці кліматычных паясах (экватарыяльным, паўночным і паўднёвым субэкватарыяльным, паўднёвым трапічным, субтрапічным і ўмераным) і адрозніваюцца рэзкімі кантрастамі ва ўвільгатненні ўсходніх (падветраных) і заходніх (надветраных) схілаў.

Геалагічная будова і рэльеф

Анды складаюцца пераважна з субмерыдыянальных паралельных хрыбтоў — Усходняя Кардыльера Анд, Цэнтральная Кардыльера Анд (або Цэнтральная Кардыльера), Заходняя Кардыльера Анд (або Заходняя Кардыльера), Берагавая Кардыльера Анд (або прыбярэжны хрыбет), паміж якімі ляжаць унутраныя пласкагор’і і плато (усяго — Пуна, яе частку ў Балівіі і Перу носіць назву Альтыплана) і западзіны. З-за значнай працягласці Анд іх асобныя ландшафтныя часткі значна адрозніваюцца адна ад адной. Па характары рэльефу і іншымі прыроднымі адрозненнямі, звычайна вылучаюць тры асноўныя рэгіёны — Паўночныя, Цэнтральныя і Паўднёвыя Анды.

Анды — адроджаныя горы, створаныя найноўшымі падняццямі на месцы так званага Андскага (Кардыльерскага) складчатага геасінклінальнага пояса; Анды з’яўляюцца адной з найбуйнейшых на планеце сістэм альпійскай складчатасці (на палеазойскім і часткова байкальскім складчатым фундаменце). Буйныя масівы Галоўных Кардыльераў і ўзбярэжжа Чылі, як і прыбярэжных хрыбтоў Перу, з’яўляецца гранітнымі інтрузіямі мелавога перыяду. Міжгорныя і краявыя прагіны (Альтыплана, Маракайба і іншыя) утварыліся ў палеагенавым і неагенавым перыядах. Тэктанічныя рухі, якія суправаджаюцца сейсмічнай і вулканічнай актыўнасцю, працягваюцца і ў наш час.

Анды багатыя рудамі, галоўным чынам каляровых металаў (ванадыя, вальфраму, вісмута, волава, свінцу, цынку, мыш’яку, сурмы і іншых). Радовішчы прымеркаваны ў асноўным да палеазойскіх структур усходніх Анд і жаролаў старажытных вулканаў; на тэрыторыі Чылі — буйныя медныя радовішчы. У перадавых і перадгорных прагінах ёсць нафта і газ (у перадгор’ях Анд ў межах Венесуэлы, Перу, Балівіі, Аргенціны). У Андах таксама радовішча жалеза (у Балівіі), натрыевай салетры (у Чылі), золата, плаціны і ізумрудаў (у Калумбіі).

Паўночныя Анды

Галоўная сістэма Анд складаецца з паралельных хрыбтоў, якія працягнуліся ў мерыдыянальным кірунку, падзеленых унутранымі пласкагор’ямі або западзінамі. Толькі Карыбскія Анды, размешчаныя ў межах Венесуэлы, якія належаць да Паўночных Анд, працягнуліся субшыротна ўздоўж узбярэжжа Карыбскага мора. Гэта самы малады і адносна нізкі ўчастак Анд (да 2765 м). Да паўночных Анд адносяцца таксама эквадорскія Анды (у Эквадоры) і Паўночна-Заходнія Анды (на захадзе Венесуэлы і ў Калумбіі). Найбольш высокія грабяні Паўночных Анд маюць невялікія сучасныя ледавікі, на вулканічных конусах — вечны снег. Астравы Аруба, Банайрэ і Кюрасаа ў Карыбскім моры з’яўляюцца вяршынямі працягу Карыбскіх Анд, што апусціліся ў мора.

У Паўночна-Заходніх Андах, што веерападобна разыходзяцца на поўнач ад 1° з. ш., вылучаюць тры галоўныя Кардыльеры (горных хрыбта) — Усходні, Цэнтральны і Заходні. Усе яны высокія, схіле і маюць будынак глыбокіх зморшчын. Для іх характэрныя разломы, узняцці і апусканні найноўшага часу. Галоўныя Кардыльеры падзеленыя буйнымі западзінамі — далінамі рэк Магдалены і Каукі-Паціа.

Усходняя Кардыльера мае найбольшую вышыню ў сваёй паўночна-ўсходняй частцы (гара Рытакува, 5493 м.); у цэнтры Усходняй Кардыльеры — старажытнае азёрнае плато (пераважныя вышыні — 2,5 — 2,7 тыс. м); для Усходняй Кардыльеры наогул характэрныя буйныя паверхні выраўноўвання. У высакагор’ях знаходзяцца шматлікія ледавікі. На поўначы Усходняй Кардыльеры працягваюць хрыбты Кардыльера-дэ-Мерыда (вышэйшая кропка — гара Пік-Балівар, 5007 м) і Сьера-дэ-Перыха (дасягае вышыні 3540 м); паміж гэтымі хрыбтамі ў шырокай нізіннай западзіне ляжыць возера Маракайба. На крайнім поўначы — масіў Сьера-Невада-дэ-Санта-Марта з вышынямі да 5800 м (гара Крыстабаль-Калон).

Даліна ракі Магдалены аддзяляе Усходнюю Кардыльеру ад Цэнтральнай, адносна вузкай і высокай; у Цэнтральнай Кардыльеры (асабліва ў яе паўднёвай частцы) — шмат вулканаў (Уіла, 5750 м; Руіс, 5321 м, і інш.), некаторыя з якіх дзейнічаюць (Кумбаль, 4890 м). Да поўначы Цэнтральная Кардыльера некалькі зніжаецца і ўтварае масіў Антыокія, моцна раздзелены рачнымі далінамі. Заходняя Кардыльера, аддзеленая ад Цэнтральнай далінай ракі Каука, мае меншыя вышыні (да 4200 м); на поўдні Заходняй Кардыльеры — усё яшчэ актыўны вулканізм. Далей на захад — невысокі (да 1810 м) хрыбет Серанія-дэ-Бауда, пераходзячы на поўначы ў горы Панамы. Да поўначы і захаду ад Паўночна-Заходніх Анд — Прыкарыбская і Ціхаакіянская алювіяльныя нізіны.

У складзе экватарыяльнах (эквадорскіх) Анд, якія даходзяць да 4° пд. ш., — дзве Кардыльеры (Заходняя і Усходняя), падзеленыя паніжэннямі вышынёй 2500—2700 м. Уздоўж разломаў, якія абмяжоўваюць гэтыя паніжэнні (западзіны), — адзін з самых высокіх у свеце вулканічных ланцугоў (найбольш высокія вулканы Чымбараса, 6267 м, Катапахі, 5897 м). Гэтыя вулканы, а таксама вулканы Калумбіі, утвараюць першую вулканічную вобласць Анд.

Цэнтральныя Анды

У Цэнтральных Андах (да 28° пд. ш.) вылучаюць Перуанскія Анды (якія цягнуцца на поўдзень да 14° 30' пд. ш.) і ўласна Цэнтральныя Анды. У перуанскіх Андах з прычыны нядаўніх падняццяў і інтэнсіўнага зразання рэк (найбуйнейшыя з якіх — Мараньён, Укаялі і Уальяга — адносяцца да сістэмы верхняй Амазонкі) утварыліся паралельныя хрыбты (Усходняя і Заходняя Кардыльеры) і сістэма глыбокіх падоўжных і папярочных каньёнаў, што расчляніла старажытную паверхню выраўноўвання. Вяршыні Кардыльераў перуанскіх Анд перавышаюць 6000 м (вышэйшы пункт — гара Уаскаран, 6768 м.). У перуанскіх Андах сучаснае абледзяненне існуе прыкладна на дзясятку горных груп, самая вялікая з якіх — Кардыльера-Бланка. Альпійскія формы рэльефу таксама развіты на хрыбтах Кардыльера-дэ-Вільканота, Кардыльера-дэ-Вількабамба і Кардыльера-дэ-Карабая.

На поўдзень ад знаходзіцца самая шырокая частка Анд — Цэнтральнаандыйскае нагор’е (шырыня да 750 км), дзе пераважаюць арыдныя геамарфалагічныя працэсы. Значную частку нагор’я займае пласкагор’е Пуна, якое часта атаясамліваецца з усім нагор’ем, з вышынямі 3,5 — 4,8 тыс. м. Для Пуны характэрныя бяссцёкавыя катлавіны («Бальсон»), занятыя азёрамі (Тытыкака, Паопа і іншымі) і саланчакі (Атакама, Кайпаса, Уюні і інш.). На ўсход ад Пуны — Кардыльера-Рэаль (пік Анкоума, 6550 м) з магутным сучасным зледзяненнем. Паміж плато Альтыплана (паўночнай часткай Пуны) і Кардыльера-Рэаль, на вышыні 3700 м, знаходзіцца горад Ла-Пас, адна са сталіц Балівіі, самая высакагорная сталіца ў свеце.

На ўсход ад Кардыльеры-Рэаль — субандыйскія складчатыя хрыбты Усходняй Кардыльеры, якія даходзяць да 23° пд. ш. Паўднёвым працягам Кардыльеры-Рэаль з’яўляецца Цэнтральная Кардыльера, а таксама некалькі масіваў скал (вышэйшы пункт — гара Эль-Лібертадор або Качэ, 6380 м). З захаду Пуну абрамляе Заходняя Кардыльера з інтрузіўнымі пікамі і шматлікімі вулканічнымі вяршынямі (Льюльяйльяка, 6739 м; Сан-Пэдра, 6145 м; Місці, 5821 м; і іншыя), якія ўваходзяць у другую вулканічную вобласць Анд. На поўдзень ад 19° пд. ш. заходнія схілы Заходняй Кардыльеры выходзяць да тэктанічнай западзіны падоўжнай даліны, поўдзень якой займае пустыня Атакама. Па падоўжнай далінай — невысокая (да 1500 м) інтрузіўная Берагавая Кардыльера, для якой характэрныя арыдныя скульптурныя формы рэльефу.

У Пуне і ў заходняй частцы Цэнтральных Анд — вельмі высокая снегавая лінія (месцамі вышэй 6500 м), таму снег адзначаны толькі на высокіх вулканічных конусах, а ледавікі ёсць толькі ў масіве Охас-дэль-Салада (вышынёй да 6880 м).

Паўднёвыя Анды

У Паўднёвых Андах, якія цягнуцца на поўдзень ад 28° пд. ш., вылучаюць дзве часткі — паўночную (чылійска-аргенцінскія або Субтрапічныя Анды) і паўднёвую (патагонскія Анды). У чылійскага-аргенцінскіх Андах, якія звужваюцца на поўдзень і даходзяць да 39° 41' пд.ш., ярка выяўленая трохчленная будова — Прыбярэжны хрыбет, Падоўжная даліна і Галоўная Кардыльера. У рамках апошняй, таксама вядомай як Кардыльера-фронт, знаходзіцца самая высокая вяршыня Анд, гара Аканкагуа (6962 м), а таксама значныя вяршыні Тупунгата (6570 м) і Мерседарыя (6720 м). Снегавая лінія тут вельмі высокая (пад 32° 40' пд. ш. — 6000 м). На ўсход ад Галоўнай Кардыльеры — старажытныя Прэкардыльеры. На поўдзень ад 33° пд. ш. (і да 52° пд. ш.) размяшчаецца трэцяя вулканічная вобласць Анд, дзе нямала дзеючых вулканаў (пераважна ў Галоўнай Кардыльеры і на захад ад яе) і патухлых (Тупунгата, Майпа і іншых).

Пры прасоўванні на поўдзень ад снежнай лініі паступова зніжаецца і ў 41° пд.ш. дасягае адзнакі 1460 м. Высокія хрыбты набываюць рысы альпійскага тыпу, павялічваецца плошча сучаснага зледзянення, з’яўляюцца шматлікія ледніковыя азёры. Да поўдня ад 40° пд.ш. пачынаюцца патагонскія Анды з больш нізкімі, чым у чылійскага-аргенцінскіх Андах, хрыбтамі (вышэйшы пункт — гара Сан-Валянцін — 4058 м) і актыўным вулканізмам на поўначы. У раёне ў 42° пд. ш. моцна раздзелены Прыбярэжны хрыбет апускаецца ў акіян, а яго вяршыні ўтвараюць ланцуг скалістых астравоў і архіпелагаў (найбуйнейшы — ). Падоўжная даліна ператвараецца ў сістэму параток, якія даходзяць да заходняй частцы Магеланавага праліва.

У раёне Магеланавага праліва Анды (якія носяць тут назву Анд Вогненнай Зямлі) рэзка адхіляюцца на ўсход. У Патагонскіх Андах вышыня снегавой лініі ледзь-ледзь перавышае 1500 м (на крайнім поўдні яна складае 500—700 м, а з 46° 30' пд. ш. ледавікі апускаюцца да ўзроўню акіяна), пераважаюць ледніковыя формы рэльефу. Да поўдня ад 47° пд.ш. існаваў магутны патагонскі ледніковы шчыт, які зараз раскалоўся на два, агульнай плошчай больш за 20 тыс. км, адкуль на захад і ўсход апускаюцца шматкіламетровыя ледніковыя языкі. Некаторыя з даліны леднікоў усходніх схілаў заканчваюцца ў буйных азёрах. Уздоўж берагоў, моцна парэзаных фіёрдамі, падымаюцца маладыя вулканічныя конусы (Каркавада і іншыя). Анды Вогненнай Зямлі параўнальна невысокія (да 2469 м).

Жывая прырода

Раслінны свет і глебы

Глебава-расліннае покрыва Анд вельмі разнастайнае. Гэта абумоўлена вялікімі вышынямі гор і значнай розніцай у ўвільгатненні заходніх і ўсходніх схілаў. Вышынная пояснасць у Андах ярка выяўленая. Вылучаюць тры вышынныя паясы — Цьеры кальентэ — (гарачая зямля), Цьеры фрыа (халодная зямля) і Цьеры еляда (лядовая зямля).

У Карыбскіх Андах, на тэрыторыі Венесуэлы, растуць лістападныя (на час зімовай засухі) лясы і хмызнякі на горных чырвоных глебах. Ніжнія часткі наветраных схілаў ад Паўночна-Заходніх Анд і Цэнтральных Анд пакрытыя горнымі вільготнымі экватарыяльнымі і трапічнымі лясамі на латэрытных глебах (горны дажджавы лес), а таксама змяшанымі лясамі з вечназялёных і лістападных парод. Знешні выгляд экватарыяльных лясоў мала адрозніваецца ад знешняга выгляду гэтых лясоў у раўніннай частцы мацерыка. Для гэтых лясоў характэрныя пальмы, фікусы, бананы, какава і іншыя віды. Вышэй (да вышынь 2500-3000 м) характар расліннасці мяняецца, тут тыповыя бамбукі, дрэвападобная папараць, хмызняк кока (што з’яўляецца крыніцай какаіну), хіннае дрэва. Паміж 3000 м і 3800 м — высакагорны дажджавы лес з нізкарослымі дрэвамі і хмызнякамі; распаўсюджаныя эпіфіты і ліяны, характэрныя бамбукі, дрэвападобная папараць, вечназялёныя дубы, міртавыя, верасовыя. Вышэй — пераважна ксерафітная расліннасць, парах, з шматлікімі астровых, на гэтых вышынях сустракаюцца і Мохавыя балота на плоскіх участках і безжыццёвыя камяністыя прасторы на стромкіх схілах. Вышэй 4500 м — пояс вечных снягоў і льдоў.

Паўднёвей, у субтрапічных чылійскіх Андах — вечназялёныя хмызнякі на карычневых глебах. У Падоўжнай даліне — глебы, па складзе нагадваюць чарназём. Расліннасць высакагорных плато: на поўначы — экватарыяльныя альпійскія лугі або парамас, у перуанскіх Андах і на ўсходзе Пуны — сухія высакагорна-трапічныя стэпы Халк, на захадзе Пуны і на ўсім ціхаакіянскім захадзе паміж 5-28 ° паўднёвай шыраты — пустынныя тыпы расліннасці (у пустыні Атакама — сукулентная расліннасць, уключаючы кактусы). Многія паверхні засоленыя, што перашкаджае развіццю расліннасці; на такіх участках сустракаюцца ў асноўным палын і эфедра.

Вышэй 3000 м (прыкладна да 4500 м) — паўпустыні расліннасць, называецца сухой пунай. Тут растуць карлікавыя хмызнякі, злакі (кавыль, вейнік), лішайнікі, кактусы. На ўсход ад Галоўнай Кардыльеры, дзе больш ападкаў, — стэпавая расліннасць (пуна і вільготная пуна) з шматлікімі танканогімі (ціпчак, кавыль, вейнік) і падушкападобнымі хмызнякамі. На вільготных схілах Усходняй Кардыльеры трапічныя лясы (пальмы, хіннае дрэва) падымаюцца да 1500 м, да 3000 м даходзяць нізкарослыя вечназялёныя лясы з перавагай бамбука, папараці, ліян; на вялікіх вышынях — высакагорныя лугі.

У сярэдняй частцы Чылі лясы ў значнай ступені зведзеныя, калі лясы падымаліся па Галоўнай Кардыльераў да вышынь 2500-3000 м (вышэй пачыналіся горныя лугі з альпійскімі травой і хмызнякамі, а таксама рэдкімі тарфянымі балотамі), але цяпер схілы гор практычна аголены. Зараз лясы сустракаюцца толькі ў выглядзе асобных гаяў (хвоі, чылійскай араўкарыі, эўкаліпта, бука і платана, у падлеску — жаўтазель і герань).

На схілах Патагоніі Анд на поўдзень ад 38° пд.ш. — субарктычныя шмат’ярусныя лясы з высакаствольных дрэў і кустоў, пераважна вечназялёных, на бурых лясных глебах; у лясах шмат імхоў, лішайнікаў і ліян. Да поўдня ад 42° пд.ш. — змяшаныя лясы (у раёне 42° пд.ш. з’яўляецца масіў араукарыявых лясоў). Тут растуць букі, магноліі, дрэвападобная папараць, высакаствольныя іглічныя, бамбукі. На ўсходніх схілах Патагоніі Анд — у асноўным букавыя лясы. На крайнім поўдні Патагоніі Анд — тундравая расліннасць.

У крайняй паўднёвай частцы Анд, на Вогненнай Зямлі, лясы (з лістападных і вечназялёных дрэў — напрыклад, паўднёвых букаў і канела) займаюць толькі вузкую прыбярэжную паласу на захадзе; вышэй мяжой леса амаль адразу пачынаецца снежны пояс. На ўсходзе і месцамі на захадзе распаўсюджаныя субантарктычныя горныя лугі і тарфянікі.

Анды — радзіма хіннага дрэва, кокі, бульбы і іншых каштоўных раслін.

Жывёльны свет

Жывёльны свет паўночнай часткі Анд уваходзіць у бразільскую зоагеаграфічную падвобласць і падобны з фаўнай прылеглых раўнін. Жывёльны свет Анд на поўдзень ад 5° паўднёвай шыраты адносіцца да чылійска-патагонскай падвобласці. Фаўне Анд у цэлым уласціва багацце эндэмічных родаў і відаў. Для Анд характэрныя многія віды верблюдавых: ламы, альпака (прадстаўнікі гэтых двух відаў выкарыстоўваюцца мясцовым насельніцтвам для атрымання воўны і мяса, а таксама як клуначныя жывёлы), вікуньі, гуанака, акрамя таго, тут жывуць капуцынавыя, рэліктавы ачковы мядзведзь, алені пуду і гаемал (эндэмік Анд), азарава лісіца, ляніўцы, шыншылы, апосумы, мурашкаед, грызуны дэгу. На поўдні — Магеланаў сабака, эндэмічныя грызуны , віскаша і іншыя. Таксама для Анд характэрна вялікая колькасць птушак, напрыклад, калібры, андыйскі кондар (эндэмік Анд), які ўздымаецца на вышыню да 7 тыс. м, некалькі відаў ястрабаў і іншыя. Некаторыя віды (напрыклад, шыншылы, што ў 19 — пачатку 20 стагоддзя інтэнсіўна нішчыліся дзеля атрымання скурак, бяскрылая паганкі і тытыкакскі свістун, якія сустракаюцца толькі каля возера Тытыкака, і іншыя) знаходзяцца пад пагрозай знікнення.

Асаблівасцю Анд з’яўляецца вялікая краявідная разнастайнасць земнаводных (больш за 900 відаў). Таксама ў Андах налічваецца каля 600 відаў млекакормячых (13 % з якіх — эндэмікі), больш за 1700 відаў птушак (з іх 33,6 % — эндэмікі) і каля 400 відаў прэснаводных рыб (34,5 % эндэмікаў).

Экалогія

Адной з асноўных экалагічных праблем Анд з’яўляецца звядзенне лясоў, якія ўжо не аднаўляюцца; асабліва моцна пацярпелі вільготныя трапічныя лясы Калумбіі, якія інтэнсіўна зводзяцца пад плантацыі хіннага і кававага дрэва і каучуканосаў.

Маючы развітую сельскую гаспадарку, андыйскія краіны сутыкаюцца з праблемамі дэградацыі глеб, забруджванне глеб хімікатамі, эрозіі і апустыньвання зямель у выніку перевыпаса жывёлы (асабліва на тэрыторыі Аргенціны).

Экалагічныя праблемы прыбярэжных зон — забруджванне марской вады паблізу партоў і буйных гарадоў (выклікана не ў апошнюю чаргу выкідам ў акіян каналізацыйных адходаў і прамысловага смецця), некантралюемы празмерны вылаў рыбы.

Як і ва ўсім свеце, у Андах востра стаіць праблема выкідаў у атмасферу парніковых газаў (галоўным чынам пры выпрацоўцы электраэнергіі, а таксама на прадпрыемствах чорнай металургіі). Значны ўклад у забруджванне навакольнага асяроддзя ўносяць таксама нафтаперапрацоўчыя заводы, нафтавыя свідравіны і шахты (іх дзейнасць прыводзіць да эрозіі глеб, забруджванне падземных вод, дзейнасць шахтаў у Патагоніі згубна паўплывала на біёту гэтай мясцовасці).

З прычыны шэрагу экалагічных праблем многія віды жывёл і раслін у Андах знаходзяцца пад пагрозай знікнення.

Гаспадарчая дзейнасць

Прамысловасць

Адна з самых значных у Андах галін гаспадаркі — горназдабыўная прамысловасць, важная для ўсёй сусветнай эканомікі, асабліва развіта на поўдні горнай сістэмы. Тут распрацоўваюцца радовішча медзі (у Чылі і Перу), жалеза (у Балівіі), золата (у Калумбіі і іншых краінах), плаціны і ізумрудаў (у Калумбіі), вальфрама, волава і срэбра (у краявых прагінах і міжгорных западзінах Аргенціны, Балівіі, Венесуэлы, Перу). Некалькі радовішчаў нафты знаходзяцца ўздоўж усходняга краю Анд.

Сельская гаспадарка

Сельская гаспадарка ў Андах даволі складаная, а ўраджаі невялікія. Збольшага гэта выклікаецца недахопам вады — значныя раёны вельмі сухія або атрымліваюць ападкі толькі на працягу кароткага сезону. На высакагор’і частыя замаразкі, памяншаючыя вегетацыйны перыяд. Тэрыторыя наогул вельмі няроўная, а глебы часта не мелі магчымасці сфармавацца, урадлівыя ж даліны звычайна вельмі вузкія і пакрываюць нязначную плошчу. Традыцыйна большая частка сельскагаспадарчай прадукцыі выраблялася на тэрасах, створаных на стромкіх горных схілах. Значных перспектыў павелічэння прыдатных для сельскай гаспадаркі зямель за кошт меліярацыі няма.

Такім чынам, значная колькасць прадукцыі сельскай гаспадаркі прызначана для мясцовага спажывання. Толькі нешматлікія культуры вырошчваюцца ў колькасцях, дастатковых для экспарту, імі з’яўляюцца перш за ўсё кава (асабліва ў Калумбіі, дзе вырошчваецца да 13 % сусветнага збору), тытунь і бавоўна. Акрамя таго, з Калумбіі і ў меншай ступені з Балівіі экспартуюцца значныя колькасці кокі і атрыманага з яе какаіну, нягледзячы на намаганні ўрадаў спыніць наркагандаль.

Культурамі, якія ў значных колькасцях вырошчваюцца на гэтых тэрыторыях, з’яўляюцца бананы (у Калумбіі, Эквадоры), бульба, ячмень. У Карыбскіх Андах сканцэнтраваныя раёны вырошчвання бавоўніка, тытуню і сізалю. У экватарыяльным поясе на сярэдніх вышынях вырошчваюць тытунь, каву, кукурузу, на вялікіх вышынях (да 3800 м) вырошчваюць кукурузу, пшаніцу, бульбу, а таксама кіноа, што з’яўляецца найважнейшай часткай рацыёну мясцовага індзейскага насельніцтва. На добра ўвільгатнённых схілах Кардыльеры-Арыенталь (у межах Цэнтральных Анд) вырошчваюць цукровы трыснёг, какава, каву і трапічную садавіну. Шматлікія культуры, якія гадуюцца ў Чылі, завезеныя з Еўропы — гэта аліўкі, вінаград, цытрусавыя.

Асноўны напрамак жывёлагадоўлі — авечкагадоўля (у нагор’і Перу, Патагоніі, Вогненнай Зямлі). На пласкагор’ях цэнтральных Анд, Пуне, разводзяць лам, альпак і коз, радзей — скот. Так, Перу і Балівія прыкметныя экспарцёры воўны. На буйных азёрах (асабліва на возеры Тытыкака) развіта рыбалоўства.

Гл. таксама

Сьера-Невада-дэ-Санта-Марта

Крыніцы

Andean Fauna (нявызн.)(недаступная спасылка). A Guide to Andean Countries. Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2008. Праверана 18 лютага 2015.
Tropical Andes Природа тропічних Анд
Andes Mountains: The economy (нявызн.). Encyclopaedia Britannica. Архівавана з першакрыніцы 21 чэрвеня 2013. Праверана 18 лютага 2015.

Літаратура

Новейший энциклопедический словарь. — М., 2004.
Манро, Д. Мир: страны, народы, достопримечательности: словарь. — М., 1999.
Поспелов, Е. М. Географические названия мира: топоним. слов. — М., 2001.

[1] Andean Fauna (нявызн.)(недаступная спасылка). A Guide to Andean Countries. Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2008. Праверана 18 лютага 2015.

[2] Tropical Andes Природа тропічних Анд

[3] Andes Mountains: The economy (нявызн.). Encyclopaedia Britannica. Архівавана з першакрыніцы 21 чэрвеня 2013. Праверана 18 лютага 2015.