Станіслаў Аўгуст Панятоўскі

Станіслаў Антоній Аўгуст Панятоўскі, Аўгуст IV (17 студзеня 1732, Воўчын — 12 лютага 1798, Санкт-Пецярбург) — дзяржаўны і палітычны дзеяч Рэчы Паспалітай, апошні кароль польскі і вялікі князь літоўскі (1764—1795).

Станіслаў II Аўгуст Панятоўскі
Stanislaw II August Poniatowski
^[d]
Кароль польскі і вялікі князь літоўскі 1764 — 25 лістапада 1795
Каранацыя	25 лістапада 1764
Папярэднік	Аўгуст III
Пераемнік	тытул скасаваны
Нараджэнне	17 студзеня 1732(1732-01-17)^[…] Воўчын, Вялікае Княства Літоўскае
Смерць	12 лютага 1798(1798-02-12)^[…](66 гадоў) Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя
Месца пахавання	Касцёл Святой Кацярыны Троіцкі касцёл сабор Святога Яна Хрысціцеля ў Варшаве
Род	Панятоўскія
Імя пры нараджэнні	польск.: Stanisław Antoni Poniatowski
Бацька	Станіслаў Панятоўскі
Маці	Канстанцыя з Чартарыйскіх^[d]
Дзеці	мерк. Міхал Грабоўскі, мерк. Ізабела з Грабоўскіх^[d], Станіслаў Грабоўскі^[d], Ганна Пятроўна^[d], Міхал Ціхоцкі^[d], Казімір Грабоўскі^[d], Канстанцыя з Грабоўскіх^[d] і Марыя Віртэмберская^[d]
Веравызнанне	каталік
Член у	Пруская акадэмія навук Пецярбургская акадэмія навук Расійская акадэмія навук Таргавіцкая канфедэрацыя Лонданскае каралеўскае таварыства
Аўтограф
Манаграма
Узнагароды	Каралеўскі член Каралеўскага таварыства^[d] (11 снежня 1766)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У 1764 абраны каралём польскім і вялікім князем літоўскім пры падтрымцы Расіі. Але вакол новага караля згуртаваліся магнаты і шляхта, якія жадалі адраджэння Рэчы Паспалітай. Пры Панятоўскім паступова праводзіліся эканамічныя рэформы: адчыняліся мануфактуры, будаваліся каналы, наладжваліся кірмашы, падтрымліваўся гандаль. Каб соймы не зрываліся праз права liberum veto, яны праводзіліся як канфедэрацыйныя. Гэта не задавальняла Расію і Прусію, у 1767 пры іх падтрымцы пратэстанцкая і праваслаўная шляхта (дысідэнты) утварылі і Слуцкую канфедэрацыі, якія запатрабавалі ўраўнавання сваіх правоў з каталікамі. Пад ціскам Расіі вальны сойм у 1768 прыняў рашэнне аб ураўнаванні правоў дысідэнтаў. У адказ каталіцкая шляхта стварыла Барскую канфедэрацыю і пачала рокаш. Паўстанне канфедэратаў было падаўлена ў 1771 расійскімі войскамі, а ў 1772 Расія, Прусія і Аўстра-Венгрыя падпісалі дамову аб першым падзеле Рэчы Паспалітай.

Рэформы працягваліся — Чатырохгадовы сойм (1788—1791) прыняў Канстытуцыю. Канстытуцыя ліквідавала падзел Рэчы Паспалітай на ВКЛ і Каралеўства Польскае, аб’ядноўваючы іх ва ўнітарную дзяржаву, улада караля рабілася спадчыннай. Польская мова аб’яўлялася адзінай дзяржаўнай мовай, а каталіцтва — адзінай дзяржаўнай рэлігіяй. Пры захаванні шляхецкіх праў, палепшылася становішча прыгонных сялян, гарады атрымалі прадстаўніцтва ў сойме, касавалася права liberum veto, магнацкія войскі ўваходзілі ў склад дзяржаўнага войска. Была створана Адукацыйная камісія.

Прыняцце Канстытуцыі было кепска сустрэта ў суседніх дзяржавах. Расійская імператрыца Кацярына II лічыла яе небяспечнай, і ў 1792 годзе была створана Таргавіцкая канфедэрацыя, якая пры падтрымцы расійскіх войскаў выступіла супраць Канстытуцыі. У 1793 годзе адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай. У склад Расіі ўвайшла тэрыторыя Цэнтральнай Беларусі, Канстытуцыя 1791 года была скасавана, а ў 1793 годзе апошні сойм Рэчы Паспалітай у Гародні прыняў , якая захоўвала федэрацыйны лад дзяржавы і ўзнаўляла выбарнасць караля.

24 сакавіка 1794 года ў Польшчы пачалося патрыятычнае паўстанне, якое ўзначаліў генерал Тадэвуш Касцюшка. У красавіку паўстанне пачалося і ў ВКЛ, дзе яго ўзначальваў Якуб Ясінскі. У ВКЛ былі ўведзеныя расійскія войскі. Адначасовае змаганне з Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй сталі прычынай няўдачы паўстання. У кастрычніку 1795 адбыўся апошні, трэці падзел Рэчы Паспалітай, якая з гэтага часу спыніла існаванне. Станіслаў Аўгуст выракся стальца, жыў у Санкт-Пецярбургу.

Памёр у 1798 у Санкт-Пецярбургу, дзе і быў пахаваны. У 1938 годзе быў перанесены ў пахавальню воўчынскага касцёла Святога Станіслава, у 1994 у варшаўскі кафедральны касцёл.

Зноскі

1. Stanislaus II August Poniatowski // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>
2. Lundy D. R. Stanislas II August Poniatowski, King of Poland // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
3. Deutsche Nationalbibliothek Record #119095777 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
4. Lundy D. R. The Peerage
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
5. List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Лонданскае каралеўскае таварыства. — С. 287.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111806251"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123885"></a>

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя. Т. 15. — Мн., 2002.
• Беларусь: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 557, 683.
• Мысліцелі і асветнікі Беларусі: энцыкл. даведнік. — Мн., 1995.
• Саўчук А. Кніга Станіслава Аўгуста Панятоўскага // Гістарычны Альманах. Том 8’2003;
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 6. Кн. 1. — Мн., 2001. — С. 401.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Станіслаў Аўгуст Панятоўскі
• Марчук Н. Р. Жыццё і смерць Станіслава Аўгуста Панятоўскага // «Літаратура і мастацтва» № 30, 28 ліпеня 2006;
• Stanislaus II August Poniatowski на rodovid.org (польск.)
• Юзаф Мацкевіч пра вяртанне ў 1938 г. парэшткаў караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага з Ленінграда // Наша слова.pdf № 27 (79), 5 ліпеня 2023 // на pawet.net