Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аўстра-Венгрыя (ням.: Österreich-Ungarn, венг.: Ausztria-Magyarország) — дуалістычная манархія і шматнацыянальная дзяржава ў Цэнтральнай Еўропе, якая існавала ў 1867—1918. Найбуйнейшая дзяржава Еўропы свайго часу (акрамя Расійскай імперыі).
| Гістарычная дзяржава | |||||
| Каралеўствы і землі, прадстаўленыя ў Рейсхраце, і землі венгерскай кароны Св. Іштвана | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Die im Reichsrat vertretenen Konigreiche und Lander und die Lander der heiligen ungarischen Stephanskrone | |||||
| |||||
| Дэвіз: ««Viribus Unitis» (Аб'яднанымі намаганнямі) «Indivisibiliter ac Inseparabiliter» (Непадзельна і непарыўна)» | |||||
| Гімн: «» (Божа, беражы, Божа, абараняй) | |||||
 Тэрыторыя імперыі ў 1914 | |||||
| 1867 — 1918 | |||||
| Сталіца | Вена (фактычная) Будапешт | ||||
| Мова(ы) | Нямецкая, венгерская | ||||
| Афіцыйная мова | нямецкая і венгерская мова | ||||
| Грашовая адзінка | (1867—1892) (1892—1918) | ||||
| Плошча | 676,615 тыс. км² (1910) | ||||
| Насельніцтва | 52.749.900 чал. (1914) | ||||
| Форма кіравання | Дуалістычная манархія | ||||
| Дынастыя | Габсбургі | ||||
| Імператар | |||||
| • 1867—1916 | Франц Іосіф I | ||||
| • 1916—1918 | Карл I | ||||
| Папярэднікі і пераемнікі | |||||
| |||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Назва
Афіцыйна дзяржава мела назву Каралеўства і землі, прадстаўленыя ў Рэйхсраце, і землі венгерскай кароны Св. Іштвана, аднак фактычна больш распаўсюджанымі поўнымі назвамі былі Аўстра-Венгерская манархія, Аўстра-Венгерская імперыя, Дунайская манархія або Дуалістычная манархія. Для вызначэння органаў дзяржаўнай улады выкарыстоўваўся прыметнік або k. u. k. — kaiserlich und königlich, імператарскі і каралеўскі. Вымаўленне скарачэння прывяло да з'яўлення сярод шматнацыянальнага народа дзяржавы жартоўных назваў Кук-імперыя і Каканія.
Межы
На поўначы Аўстра-Венгрыя межавала з Саксоніяй, Прусіяй і Расіяй, на ўсходзе — з Румыніяй і Расіяй, на поўдні — з Румыніяй, Сербіяй, Турцыяй, Чарнагорыяй і Італіяй і абмывалася Адрыятычным морам, а на захадзе — з Італіяй, Швейцарыяй, Ліхтэнштэйнам і Баварыяй. (З 1871 г. Саксонія, Прусія і Баварыя — у складзе Германскай імперыі).
Адміністрацыйны падзел
Як дуалістычная дзяржава, Аўстра-Венгрыя падзялялася на дзве асобна кіруемыя часткі — Цыслейтанію (аўстрыйскую), пад уладай кайзера і Рэйхсрата, і Транслейтанію (венгерскую), пад уладай венгерскага караля і будапешцкага Парламента. Такім чынам, у аўстрыйскую частку ўваходзілі землі, населеныя немцамі, чэхамі, славакамі, украінцамі, славенцамі і палякамі, а ў Транслейтаніі жылі венгры, румыны і харваты. Пры гэтым, пасады і кайзера, і караля займала адна асоба, якая і з'яўлялася аўстра-венгерскім імператарам. Імперскім намеснікам у Аўстрыі быў міністр-прэзідэнт, а ў Венгрыі - прэм'ер-міністр. Анексаваная ў 1908 Боснія кіравалася асобна і не падпадала пад гэты падзел.
Гісторыя
Аўстра-Венгрыя з’явілася ў 1867 годзе ў выніку двухбаковага , які рэфармаваў Аўстрыйскую імперыю (якая, у сваю чаргу, была створана ў 1804 годзе).
У замежнапалітычным стаўленні Аўстра-Венгрыя ўваходзіла ў Саюз трох імператараў з Германіяй і Расіяй, затым у Траісты саюз з Германіяй і Італіяй. У 1914 годзе ў складзе блока Цэнтральных дзяржаў (Германія, Турцыя, пазней таксама Балгарыя) уступіла ў Першую сусветную вайну.
Забойства Гаўрылам Прынцыпам («Млада Босна») эрцгерцага ў Сараева паслужыла падставай для развязвання Аўстра-Венгрыяй вайны супраць Сербіі, што непазбежна вяло да канфлікту з Расійскай імперыяй, якая заключыла з апошняй абарончы саюз.
Узброеныя сілы
Распад
Адначасова з паражэннем у вайне Аўстра-Венгрыя распалася (лістапад 1918): Аўстрыя (у складзе нямецкамоўных земляў) абвясціла сябе рэспублікай, у Венгрыі кароль з дынастыі Габсбургаў быў зрынут, а Чэшскія землі і Славакія ўтварылі новую незалежную дзяржаву — Чэхаславакію. Славенскія, харвацкія і баснійскія землі ўвайшлі ў склад Каралеўства сербаў, харватаў і славенцаў (з 1929 — Югаславія). Кракаўская зямля і тэрыторыі з пераважным украінскім насельніцтвам (вядомыя ў складзе Аўстра-Венгрыі як Галіцыя) адышлі да яшчэ адной новай дзяржавы — Польшчы. Трыест, паўднёвая частка Ціроля, а некалькі пазней і Фіуме (Рыека) былі анексіраванны Італіяй. Трансільванія і Букавіна ўвайшлі ў склад Румыніі.
Гл. таксама
- Аўстраславізм
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аўстра-Венгрыя
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Aystra Vengryya nyam Osterreich Ungarn veng Ausztria Magyarorszag dualistychnaya manarhiya i shmatnacyyanalnaya dzyarzhava y Centralnaj Eyrope yakaya isnavala y 1867 1918 Najbujnejshaya dzyarzhava Eyropy svajgo chasu akramya Rasijskaj imperyi Gistarychnaya dzyarzhavaKaraleystvy i zemli pradstaylenyya y Rejshrace i zemli vengerskaj karony Sv IshtvanaDie im Reichsrat vertretenen Konigreiche und Lander und die Lander der heiligen ungarischen StephanskroneGerb Aystra Vengryi Scyagi Aystryi i VengryiDeviz Viribus Unitis Ab yadnanymi namagannyami Indivisibiliter ac Inseparabiliter Nepadzelna i neparyyna Gimn Bozha berazhy Bozha abaranyaj Terytoryya imperyi y 1914 lt v 1867 1918Stalica Vena faktychnaya BudapeshtMova y Nyameckaya vengerskayaAficyjnaya mova nyameckaya i vengerskaya movaGrashovaya adzinka 1867 1892 1892 1918 Ploshcha 676 615 tys km 1910 Naselnictva 52 749 900 chal 1914 Forma kiravannya Dualistychnaya manarhiyaDynastyya GabsburgiImperatar 1867 1916 Franc Iosif I 1916 1918 Karl IPapyaredniki i peraemnikiAystryjskaya imperyya Nyameckaya Aystryya Vengerskaya Narodnaya Respublika Pershaya Chehaslavackaya Respublika Zahodne Ukrainskaya Narodnaya Respublika Drugaya Polskaya Respublika Dzyarzhava Slavencay Harvatay i Serbay Karaleystva Serbiya Karaleystva Italiya Karaleystva Rumyniya Medyyafajly na VikishovishchyNazvaAficyjna dzyarzhava mela nazvu Karaleystva i zemli pradstaylenyya y Rejhsrace i zemli vengerskaj karony Sv Ishtvana adnak faktychna bolsh raspaysyudzhanymi poynymi nazvami byli Aystra Vengerskaya manarhiya Aystra Vengerskaya imperyya Dunajskaya manarhiya abo Dualistychnaya manarhiya Dlya vyznachennya organay dzyarzhaynaj ulady vykarystoyvaysya prymetnik abo k u k kaiserlich und koniglich imperatarski i karaleyski Vymaylenne skarachennya pryvyalo da z yaylennya syarod shmatnacyyanalnaga naroda dzyarzhavy zhartoynyh nazvay Kuk imperyya i Kakaniya MezhyNa poynachy Aystra Vengryya mezhavala z Saksoniyaj Prusiyaj i Rasiyaj na yshodze z Rumyniyaj i Rasiyaj na poydni z Rumyniyaj Serbiyaj Turcyyaj Charnagoryyaj i Italiyaj i abmyvalasya Adryyatychnym moram a na zahadze z Italiyaj Shvejcaryyaj Lihtenshtejnam i Bavaryyaj Z 1871 g Saksoniya Prusiya i Bavaryya u skladze Germanskaj imperyi Administracyjny padzelYak dualistychnaya dzyarzhava Aystra Vengryya padzyalyalasya na dzve asobna kiruemyya chastki Cyslejtaniyu aystryjskuyu pad uladaj kajzera i Rejhsrata i Translejtaniyu vengerskuyu pad uladaj vengerskaga karalya i budapeshckaga Parlamenta Takim chynam u aystryjskuyu chastku yvahodzili zemli naselenyya nemcami chehami slavakami ukraincami slavencami i palyakami a y Translejtanii zhyli vengry rumyny i harvaty Pry getym pasady i kajzera i karalya zajmala adna asoba yakaya i z yaylyalasya aystra vengerskim imperataram Imperskim namesnikam u Aystryi byy ministr prezident a y Vengryi prem er ministr Aneksavanaya y 1908 Bosniya kiravalasya asobna i ne padpadala pad gety padzel GistoryyaAystra Vengryya z yavilasya y 1867 godze y vyniku dvuhbakovaga yaki refarmavay Aystryjskuyu imperyyu yakaya u svayu chargu byla stvorana y 1804 godze U zamezhnapalitychnym staylenni Aystra Vengryya yvahodzila y Sayuz troh imperataray z Germaniyaj i Rasiyaj zatym u Traisty sayuz z Germaniyaj i Italiyaj U 1914 godze y skladze bloka Centralnyh dzyarzhay Germaniya Turcyya paznej taksama Balgaryya ustupila y Pershuyu susvetnuyu vajnu Zabojstva Gayrylam Pryncypam Mlada Bosna ercgercaga y Saraeva pasluzhyla padstavaj dlya razvyazvannya Aystra Vengryyaj vajny suprac Serbii shto nepazbezhna vyalo da kanfliktu z Rasijskaj imperyyaj yakaya zaklyuchyla z aposhnyaj abaronchy sayuz Uzbroenyya silyAsnoyny artykul Aystra vengerskaya armiya Asnoyny artykul Vaenna marski flot Aystra VengryiRaspadAdnachasova z parazhennem u vajne Aystra Vengryya raspalasya listapad 1918 Aystryya u skladze nyameckamoynyh zemlyay abvyascila syabe respublikaj u Vengryi karol z dynastyi Gabsburgay byy zrynut a Cheshskiya zemli i Slavakiya ytvaryli novuyu nezalezhnuyu dzyarzhavu Chehaslavakiyu Slavenskiya harvackiya i basnijskiya zemli yvajshli y sklad Karaleystva serbay harvatay i slavencay z 1929 Yugaslaviya Krakayskaya zyamlya i terytoryi z peravazhnym ukrainskim naselnictvam vyadomyya y skladze Aystra Vengryi yak Galicyya adyshli da yashche adnoj novaj dzyarzhavy Polshchy Tryest paydnyovaya chastka Cirolya a nekalki paznej i Fiume Ryeka byli aneksiravanny Italiyaj Transilvaniya i Bukavina yvajshli y sklad Rumynii Gl taksamaAystraslavizmSpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Aystra Vengryya