Гданьск

Гданьск (польск.: , з 1308 па 1466 і з 1793 па 1945 гады — Данцыг) — горад на правах павета на поўначы Польшчы, каля 500 000 жыхароў. Буйны порт на Балтыйскім моры, цэнтр прамысловасці, у прыватнасці нафтахімічнай і машынабудавання (развітыя суднабудаванне і сударамонт).

Горад Гданьск польск.: Gdańsk кашубск.: Gduńsk Герб^[d] Сцяг^[d] Краіна  Польшча Ваяводства Паморскае Павет Горад на правах павета Каардынаты 54°20′54″ пн. ш. 18°39′14″ у. д.^HGЯO Кіраўнік Аляксандра Дулькевіч^[d] Заснаваны VII стагоддзе Першая згадка 997 Ранейшыя назвы 1308—1466, 1793—1945: Данцыг Горад з 1263 Плошча 266 ± 1 км² Вышыня цэнтра 180 ± 1 м Водныя аб’екты Вісла Насельніцтва ▲486 492 чал. (2023) Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код 58 Паштовыя індэксы 80-008–80-958 Аўтамабільны код GD TERC 2261011 Афіцыйны сайт gdansk.pl (польск.) Гданьск на карце Польшчы ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Гданьск упершыню згадваецца ў летапісе ў 997 годзе ў сувязі з місіяй святога Адальберта (Войцеха) у Прусію. Аднак па дадзеных археалагічных раскопак, селішча на месцы Гданьска існавала ўжо ў V стагоддзі. Немцы сталі сяліцца ў горадзе з XII стагоддзя.

14 лістапада 1308 года Гданьск быў захоплены рыцарамі Тэўтонскага ордэна і быў далучаны да Прусіі. Горад быў пераназваны ў Данцыг.

У 1466 годзе, пасля заканчэння Трынаццацігадовай вайны Тэўтонскага ордэна з Польшчай, падчас якой Ордэн патрываў паразу, Гданьск быў уз’яднаны з Польшчай і яму была вернута яго першапачатковая назва. Аднак горад атрымаў ад польскага караля Казіміра шырокія прывілеі, дзякуючы якім яго залежнасць ад Польшчы фактычна апынулася намінальнай: горад самастойна выбіраў службовых асоб, вёў амаль незалежную вонкавую палітыку і валодаў манетнай рэгаліяй.

У 1660 годзе ў Аліўскім манастыры паблізу ад Гданьска была падпісана Аліўскі мірны дагавор.

У 1793 годзе, у выніку падзелу Рэчы паспалітай, Гданьск дастаўся Прусіі і зноў стаў Данцыгам.

У 1807 годзе Данцыг быў абвешчаны французамі вольным горадам, але пасля спусташальнай аблогі ў 1813 годзе быў вернуты Прусіі.

Пасля Першай сусветнай вайны Гданьск паводле Версальскага мірнага дагавора (1919) атрымаў статус вольнага горада і знаходзіўся пад кіраваннем Лігі Нацый. Дагавор таксама перадаваў Польшчы тэрыторыі, якія давалі ёй доступ да Данцыга, т. з. Данцыгскі калідор (або Польскі калідор), які адлучаў Усходнюю Прусію ад Германіі. Вялікую частку насельніцтва горада (95 %) складалі немцы, але палякі мелі права на свае ўласныя ўстановы, напрыклад школы, бібліятэкі і г. д. Акрамя таго, паводле Версальскага дагавора Польшчы было прадстаўлена вядзенне замежных спраў Данцыга і кіраванне чыгуначным паведамленнем вольнага горада. Польшчы было прадстаўлена права вольнага карыстання данцыгскімі воднымі шляхамі, докамі і інш. Данцыг уваходзіў у мытную зону Польшчы. З 1926 года Польшча, са згоды Лігі Нацый, утрымоўвала ў гавані Данцыга склад ваеннай падрыхтоўкі пад аховай польскіх вайскоўцаў.

У 1939 годзе нацысцкая Германія запатрабавала ад Польшчы вярнуць горад, а таксама падаць Германіі шлях у абыход Данцыгскага карыдора для сувязі з Усходняй Прусіяй. Адмова Польшчы стала фармальнай падставай да пачатку Другой Сусветнай вайны.

Пасля вайны, па рашэнні патсдамскай канферэнцыі Усходняя Прусія была ліквідаваная. Яе паўднёвая частка, прыкладна 2/3 агульнай тэрыторыі, у тым ліку і Гданьск, была перададзеная Польшчы. Нямецкае насельніцтва было дэпартавана.

Насельніцтва

Год Колькасць 2015 462 249 2017 464 254 2021 486 022 2023 486 492

Славутасці

Гістарычныя часткі Гданьска ўключаюць галоўны і стары горад у Гданьску, Вестэрплатэ і Аліву.

• Базіліка Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі
• Базіліка Святой Троіцы, Дзевы Марыі і Святога Бернарда
• Фантан Нептуна
• Двор Артуса
• Ратуша Галоўнага горада
• Ратуша Старога горада
• Жураўліныя вароты
• Зялёная брама
• Залатыя вароты
• Дом на лаўцы
• Дом трох прапаведнікаў
• Вялікі арсенал
• Вялікі млын
• Залаты дом
• Дом Упхагена
• Вуліца Доўгі Рынак
• Вуліца Марыяцкая

Вядомыя асобы

• , фізік, вынаходца аднайменнай шкалы тэмператур
• Ян Гевелій, півавар і астраном
• Артур Шапенгаўэр, філосаф
• Гюнтэр Грас, пісьменнік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1999)
• Марцін Генрых Ратке
• Павел Адамовіч
• Лех Валенса, Прэзідэнт Польшчы

Беларусы ў Гданьску

Дзейнічае беларускае культурнае таварыства «Хатка».

У верасні 2023 года Гданьск прыняў Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі.

Фотаздымкі

• Фантан Няптуна
• Двор Артуса
• Касцёл Святой Панны Марыі
• Ратуша

Гарады-пабрацімы

•  Адэса, Украіна (7 чэрвеня 1996)^[…]
•  Астана, Казахстан (1996)
•  Барселона, Іспанія (1990)
•  Брэмен, Германія (12 красавіка 1976)^[…]
•  Бытаў, Польшча
•  Вільнюс, Літва (27 жніўня 1998)^[…]
•  Гент, Бельгія (2009)
•  Калінінград, Расія (15 сакавіка 1993)^[…]
•  Кліўленд, ЗША (20 верасня 1990)
•  Марсель, Францыя (22 мая 1992)
•  Наваполацк, Беларусь (2009)
•  Ньюкасл-эпон-Тайн, Вялікабрытанія (2001)
•  Ніца, Францыя (14 мая 1999)
•  Омск, Расія (2 жніўня 2008)^[…]
•  Палерма, Італія (2005)
•  Ротэрдам, Нідэрланды (27 студзеня 1997)
•  Руан, Францыя (1992)
•  Рыека, Харватыя
•  Санкт-Пецярбург, Расія (19 красавіка 1997)^[…]
•  Сефтан^[d], Вялікабрытанія (18 сакавіка 1993)
•  Турку, Фінляндыя (1987)
•  Хельсінгёр, Данія (1992)
•  Шанхай, Кітай (2004)
•  камуна Кальмар, Швецыя (17 мая 1991)^[…]

Гл. таксама

• Археалагічны музей

Крыніцы

1. Галоўная статыстычная служба Польшчы — 1918.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q33102669"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55556270"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1547190"></a>
2. https://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/042214361011-0933016?var-id=1639616&format=jsonapi Праверана 6 кастрычніка 2022.
3. Główne i Stare Miasto Gdańsk – odkrywamy Gdańską Starówkę(нявызн.) (25 мая 2023). Праверана 19 жніўня 2023.
4. Bazylika Mariacka w Gdańsku(нявызн.) (19 лістапада 2022). Праверана 19 жніўня 2023.
5. Fontanna Neptuna w Gdańsku(нявызн.) (16 снежня 2022). Праверана 19 жніўня 2023.
6. Brama Żuraw w Gdańsku(нявызн.) (2 мая 2023). Праверана 19 жніўня 2023.
7. Zielona Brama w Gdańsku(нявызн.) (21 чэрвеня 2023). Праверана 19 жніўня 2023.
8. Złota Brama w Gdańsku(нявызн.) (11 ліпеня 2023). Праверана 19 жніўня 2023.
9. Złota Kamienica w Gdańsku(нявызн.) (27 снежня 2022). Праверана 19 жніўня 2023.
10. Ulica Mariacka w Gdańsku(нявызн.) (20 снежня 2022). Праверана 19 жніўня 2023.
11. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
12. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
13. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
14. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
15. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
16. http://www.gdansk.pl/urzad/wspolpraca,1620.html
17. https://www.gdansk.pl/urzad-miejski/biuro-prezydenta/wilno-litwa,a,1667
18. https://www.gdansk.pl/urzad-miejski/kancelaria-prezydenta/miasta-partnerskie,a,1620
19. https://www.klgd.ru/city/twins/
20. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
21. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
22. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
23. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
24. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
25. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
26. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
27. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
28. official website
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q22137024"></a>
29. https://www.kalmar.se/download/18.3d99d73715c38c8a9e14a7f/1496845540237/Vanortsavtal_Gdansk_1991.pdf

Спасылкі

• Афіцыйны сайт Архівавана 22 лютага 2011.
• Гданьск.ру Турыстычны даведнік
• Гданьск Архівавана 31 мая 2008. даведнік па горадзе
• Гданьск. Фотаальбом Архівавана 16 снежня 2007.
• Рэтра фатаграфіі Гданьска