Першабытнае мастацтва — мастацтва эпохі першабытнага грамадства.
Агульная характарыстыка
Пачатковыя імпульсы выяўленчай дзейнасці вядомы ў неандэртальцаў, фарміраванне першабытнага мастацтва адносіцца да позняга палеаліту і паяўлення сучаснага чалавека (40—30 тыс. г. назад). У абарыгенаў Аўстраліі, Акіяніі, эскімосаў Канады, некаторых народаў Афрыкі, Паўднёвай Амерыкі і Паўночна-Усходняй Сібіры захавалася да нашых часоў.
Самыя раннія творы, выкананыя першабытным чалавекам, — наскальныя малюнкі, скульптуры з косці і дрэва, побытавыя прадметы, упрыгожаныя арнаментам. Старажытныя людзі не толькі стваралі патрэбныя ім рэчы, але і ўпрыгожвалі іх, выконваючы выявы, што апавядалі аб рэчаіснасці, падзеях з жыцця. Прычынай узнікнення мастацтва з'яўляецца развіццё грамадства і яго асновы — працы. Менавіта яна фарміравала пачуцці, прымушала асобу бачыць якасную разнастайнасць і багацце свету, выхоўвала такія паняцці, як мэтазгоднасць, адпаведнасць формы прадмета яго прызначэнню. Працэс працы ўплываў на ўяўленні чалавека аб сіметрыі, меры і ўпарадкаванасці, прыгажосці, гармоніі. Вялікую ролю ў развіцці мастацтва адыгрывалі свядомасная мэтанакіраваная дзейнасць асобы, наяўнасць папярэдняй задумы, якую трэба было ажыццяўляць. Мастацкая творчасць чалавека была звязана з яго ўяўленнямі, верай у магчымасць змяніць рэчаіснасць, напрыклад пры дапамозе магічных танцаў, якія імітавалі сцэны палявання, ці выяў жывёл («забіўшы» іх, можна было спадзявацца на поспехі ў сапраўдным паляванні).
У жыцці першабытнага чалавека праца, мастацтва, культавыя ўяўленні, пачаткі навуковых ведаў не былі адасобленымі. Яны існавалі ў жыцці і свядомасці злітна, сінкрэтычна. Чалавек не вылучаў сябе з прыроды, а ўспрымаў уласную асобу як частку яе працэсаў і з'яў. Першапачаткова мастацтва не было аформлена ў асобны від дзейнасці і было звязана з працоўным працэсам, паляўнічай (пазней і аграрнай) магіяй, выяўляла асноўныя жыццёвыя інтарэсы і светаўяўленне першабытнага чалавека, адухоўленне сіл прыроды (анімізм), культ жывёл — прабацькоў роду (татэмізм) і інш. Сярод матываў першабытнага мастацтва пашыраны гравіраваныя, рэльефныя і жывапісныя выявы () жывёл — аб'ектаў палявання, схематычныя фігуры чалавека. Характэрныя абагульнена-выразныя скульптурныя фігуркі жывёл і іх гравіраваныя выявы на косці і камені, просты геаметрычны арнамент на посудзе і прыладах працы, пятрогліфы.
Перыядызацыя
Мастацтва першабытнага ладу падзяляецца на некалькі перыядаў. Да найбольш значных і працяглых адносяцца каменны век, у якім вылучаюць палеаліт (старажытнакаменны век, каля 150—10 тыс. да н.э.), мезаліт (сярэднекаменны век, X—VI тыс. да н. э.), неаліт (новакаменны век, VI—II тыс. да н. э.). Назвы наступных двух перыядаў звязаны з выкарыстаннем у той час металаў — эпоха бронзы (каля II тыс. да н. э.), эпоха жалеза (I тыс. да н. э.).
Палеаліт
Першыя сведчанні свядомай мастацкай дзейнасці чалавека адносяцца да палеаліту. Яны знойдзены ў розных месцах — на тэрыторыі Еўропы, Паўднёвай Азіі, Паўночнай Афрыкі. Складанае і жорсткае жыццё, барацьба з грознымі сіламі прыроды, клопаты аб выжыванні вызначылі галоўную рысу ў творчасці першабытных мастакоў — выявы дзікіх жывёл. У сярэдні перыяд палеаліту, Арыньяк-Салютрэйскі (назва, як і іншыя, звязана з першым месцам знаходак), мастацкая дзейнасць першабытнага чалавека мела прымітыўныя формы. Гэта былі адбіткі рукі, абведзеныя фарбай, хвалепадобныя палосы («макароны»), пакінутыя ад пальцаў на вільготнай гліне, колеравыя плямы і паглыбленні на каменных плітах, контурныя выявы галоў жывёл (пячора Ла-Ферасі ў Францыі). Яны ўжо сведчаць аб даволі складанай разумовай рабоце першабытнага чалавека, увасобленай у створаных матэрыяльных аб'ектах, якія не існавалі ў прыродзе.
3 цягам часу мастацкая ацэнка рэчаіснасці ўскладнялася, што было абумоўлена выкарыстаннем новых тэхнічных прыёмаў (людзі пачалі карыстацца крэмневымі разцамі, выконваць выразаныя на плоскасці выявы, ужываць фарбы землянога паходжання), адлюстравалася ў большай свабодзе і разнастайнасці паказу свету жывёл. Амаль усе вядомыя сюжэты прысвечаны звярам, на якіх паляваў чалавек. Гэта выявы аленяў, мамантаў, быкоў, мядзведзяў, ільвоў. Узрост выявы свінні-бабірусы з пячор у Маросе і Панкепе на востраве Сулавесі складае не менш за 45 500 гадоў, што робіць яе самым старажытным узорам выяўленчага мастацтва.
Акрамя жывёл першабытныя мастакі паказвалі людзей, пераважна жанчын. Сярод гравіраваных малюнкаў сустракаюцца выявы ў масках, верагодна, паляўнічых, якія ўдзелынічаюць у рэлігійных абрадах, выконваюць магічныя танцы, маскіруючыся пад звяроў. У Арыньяк-Салютрэйскі перыяд стваралі і круглыя скульптурныя выявы. Матэрыялам служылі мягкія пароды каменю і косць. Звычайна гэта невялікія па памерах статуэткі, у якіх паказаны жывёлы і людзі — практычна толькі жанчыны.
З'яўленне выяў жаночых фігур было абумоўлена існаваннем матрыярхату. Каменныя і касцяныя статуэткі анчын з гіпертрафіраванымі формамі цела і схематызаванымі галовамі (т. зв. «палеалітычныя Венеры») магчыма, звязаныя з культам прамаці.
Увогуле мастацтва палеаліту характарызуецца наіўным рэалізмам, які вызначаецца абмежаванай практычнай дзейнасцю асобы, яно ўмоўнае і схематычнае.
3 цягам часу вобразнае пазнанне свету першабытным чалавекам паступова пашыралася і паглыблялася. Гэта асабліва добра бачна па выявах жывёл, якія з'яўляліся асноўнай тэмай творчасці. Ііх паказваюць больш упэўненай контурнай лініяй, даволі правільна перадаюць прапорцыі, а формы мадэліруюць штрыхоўкай, што дае магчымасць перайсці да больш аб'ёмнага малюнка. Гэтыя рысы адрозніваюць шматлікія выявы звяроў, знойдзеныя ў пячорах Фон де Гом, Ласко, Ніо (Францыя), Дэла-Пенья, Касцільо (Іспанія).
У перыяд мадлен, які наступіў каля XX і завяршыўся ў X тыс. да н. э., першабытныя майстры не толькі выяўлялі шматфігурныя кампазіцыі, але і спрабавалі паказваць характэрныя рысы жывёл, асаблівасці іх паводзін. Разнастайныя выявы такога зместу знойдзены ў пячорах Фон дэ Гом, Ласко, Руфіньяк (Францыя), Альтаміра (Паўднёвая Іспанія). У іх звяры рухаюцца, адпачываюць, пасуцца, б'юцца. Гэта ўражанне ўзмацняецца дзякуючы выкарыстанню колеру (адна ці некалькі фарб рознага тону і інтэнсіўнасці). Калі ў пачатку перыяду мадлен жывёл паказвалі паасобку, не звязваючы іх паміж сабой дзеяннем, то ў канцы гэтага перыяду відавочныя спробы першабытных майстроў аб'ядноўваць выявы адным сюжэтам, як, напрыклад, у кампазіцыях з пячоры Лімейль і грота Шафо (Францыя). У перыяд мадлен развіваюцца і ўскладняюцца разьба, гравіроўка па косці, камені, дрэве. У той час ствараюцца першыя статуэткі жывёл і птушак, якія мелі культавае прызначэнне.
Эпоха палеаліту стала адной з важнейшых у развіцці першабытнага мастацтва. Чалавек ішоў шляхам пошукаў праўдзівай перадачы форм і з'яў рэчаіснасці, асабліва свету звяроў. Асноўным яго дасягненнем стала здольнасць вылучаць галоўнае, паказваць дэталі, якія дазвалялі перадаваць характэрнае. Першабытныя майстры ў сваіх работах дэманструюць разуменне рытму, прапорцый, адчуванне гармоніі, уменне размясціць выяву на адпаведнай паверхні, яны ўжо валодаюць ведамі аб выкарыстанні колеру і фарбаў.
У познім палеаліце зарадзілася архітэктура: паглыбленыя ў зямлю жытлы, дамы на палях, культавыя комплексы з вялікіх камянёў (дальмены) і Інш.
Мезаліт
Значны крок у спосабах адлюстравання рэчаіснасці чалавек робіць у мезаліце (X — VI тыс. да н. э.). Менавіта тады адступаюць ледавікі і ўсталёўваюцца блізкія да сучасных кліматычныя ўмовы. Першабытныя людзі пасяляюцца на ўзбярэжжы мора, каля рэк і азёр. Яны займаюцца не толькі збіральніцтвам, а і паляваннем, рыбнай лоўлей, вынаходзяць лук і стрэлы, прыручаюць жывёл, пачынаюць весці прымітыўную сельскую гаспадарку. У карыстанні з'явіліся драўлянае начынне, плеценыя ёмістасці з лыка і трыснягу. У гэты час чалавек навучыўся плесці тканіны, рыбалоўныя сеткі, стварый лодку. Гэта садзейнічала развіццю мыслення, вызначыла дастаткова шырокае кола ўяўленняў аб свеце.
У мастацтве мезаліту павялічваецца схематызм, пашыраюцца шматфігурныя кампазіцыі, выявы чалавека ў дзеянні (сцэны паляванняў, бітваў і інш.). Развіццё керамікі, ткацтва, металаапрацоўкі абумовіла пашырэнне і ўскладненне мастацтва арнаменту, спрыяла вылучэнню дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў самастойны від творчай дзейнасці.
У мезаліце ўзнікаюць першыя вераванні ў замагільнае жыццё, складваюцца абрады шанавання продкаў, пакланення сілам прыроды. У мастацтве гэтага часу назіраюцца, з аднаго боку, больш змястоўны і цэльны позірк на свет, спробы дынамічнага, разгорнутага апавядання, з другога — узрастае вызначаны схематызм, у выявы прыходзяць контурнасць, сілуэтнасць.
Паказальныя помнікі мезаліту знойдзены ва Усходняй Іспаніі, на Каўказе, у Сярэдняй Азіі. Часцей за ўсё гэта жывапісныя ці гравіраваныя выявы невялікіх памераў на адкрытых паверхнях са сцэнамі палявання, танцаў, узброеных сутычак, заняткаў працай, догляду свойскай жывёлы. Мастакоў цікавіць перадача дзеяння, падзеі. Верагодна таму галоўным аб'ектам выяў становяцца людзі, а фігуры іх паказваюць больш схематычна, абагулынена ў параўнанні з папярэднім часам. Чалавек паказаны на паляванні, страляе, бяжыць, танцуе, пасе статак. Але гэта не паўнавартаснае дзеянне, а хутчэй яго схема, перададзеная лаканічна і выразна. Падобныя выявы знойдзены ва Усходняй Іспаніі (скала Валторта), у Сярэдняй Азіі (Фергана).
Неаліт
У перыяд неаліту (VI—II тыс. да н. э.) развіццё земляробства і жывёлагадоўлі, удасканальванне палявання і рыбалоўства садзейнічалі паляпшэнню прылад працы, зменам у прыёмах, тэхналогіі будаўніцтва, узнікненню ганчарства, ткацтва, апрацоўкі скур. Гэта сведчыць аб аселасці пражывання людзей, іх большых матэрыяльных запатрабаваннях. Адбываецца пераход ад матрыярхату да патрыярхату. Цывілізацыйныя працэсы хутчэй за ўсё працякалі ў рэгіёнах са спрыяльнымі кліматычнымі ўмовамі — у Пярэдняй і Сярэдняй Азіі, Егіпце, Індыі, Кітаі, пазней — на тэрыторыях Паўднёва-Усходняй Еўропы. Утвараюцца ясна выказаныя лакальныя асаблівасці на тэрыторыях, дзе пражывалі людзі, узнікаюць варыянты неалітычнага мастацтва, як, напрыклад, у Егіпце, Індыі ці Кітаі.
Неалітычныя майстры імкнуліся да максімальнай рэалістычнасці выяў. Па іх разуменню гэта было важна для паспяховага палявання, станавілася часткай своеасаблівай вытворчай магіі. Разам з тым, для чалавека прыродныя стыхіі былі грознымі сіламі, патрэбна было адлюстраваць у мастацтве такія вобразы і з'явы, як агонь, неба, вада, сонца, маланка, вецер, зямля, эквівалентаў якіх ва ўстойлівых рэалістычных абазначэннях чалавека дагэтуль не існавала. Так фарміруецца сукупнасць стылізаваных абстрактных матываў, што паступова склаліся ў завершаны арнамент. Асноўнымі яго элементамі былі круг, ромб, трохвугольнік, крыж, свастыка; яны выкарыстоўваліся як паасобку, так і ў спалучэннях у выявах, дэкоры прадметаў. Нават калі паказваліся фігуры людзей, жывёлы, птушкі, яны стылізаваліся ў такой ступені, што набывалі выгляд сімвалічнага абазначэння.
Важнай сферай мастацкай дзейнасці з'яўлялася кераміка. Яе выраблялі ўручную з мяккай глінянай стужкі — фактычна ляпілі. Паступова ўдасканальвалася тэхналогія выканання посуду, напрыклад, выкарыстанне дамешкаў у гліняную масу пяску ці жарствы забяспечвала яе трываласць пры сушцы і абпальванні. Былі вызначаныя заканамернасці дэкарыравання: майстры знаходзіліся ў параметрах зададзенай формы і памераў паверхні; запоўніць яе можна было, падзяліўшы на гарызантальныя палосы, у межах якіх і размяшчаліся арнаментаваныя выявы. Да такога кампазіцыйнага рашэння звярталіся майстры практычна ва ўсіх рэгіёнах Еўропы і Азіі.
У эпоху неаліту па-ранейшаму ствараліся наскальныя малюнкі і роспісы з выявамі жывёл і чалавека. Характэрная прыкмета культуры гэтага часу — распаўсюджанне дробнай пластыкі (невялікія па памерах статуэткі жывёл і птушак). Фігуркі выконваліся з гліны, дрэва, рогу, косці, радзей — з каменю. Выявы адрозніваюцца выразнасцю, добра перадаюць прапорцыі, дэталі. Імкненне паказаць характэрныя рысы звера сведчыць аб пераемнасці з мастацтвам папярэдняга часу. На месцах пражывання першабытных людзей у Сібіры (стаянкі Мальта, Бурэць), ва Украіне (стаянка Мезіна) аўтары ўпэўнена перадаюць прапорцыі выяўляемых істот, імкнуцца адлюстраваць характэрнае, прыкметнае, звяртаючыся з гэтай мэтай да гравіровак, якія дазваляюць паказаць апярэнне, поўсць, асобныя дэталі фігурак.
Эпоха бронзы
Здабыванне і апрацоўка металаў патрабавалі спецыялізацыі і майстэрства. У выніку, як і ліцейная справа, ганчарства, ткацтва, становяцца самастойнамі галінамі вытворчасці.
Важны здабытак эпохі — манументальная архітэктура; яе ўзнікненне звязана з развіццём рэлігійных уяўленняў чалавека, прымітыўных навуковых назіранняў. Гэта сведчанне тэхнічнага ўмення ўзводзіць вялікія па памерах збудаванні, а таксама адлюстраванне новых духоўных, рэлігійных і эстэтычных запатрабаванняў асобы. Вядомы тры тыпы манументальных пабудоў таго часу — менгіры, дальмены і кромлехі, за якімі замацавалася назва «». Рэшткі іх знаходзяцца ў розных частках свету, але асабліва многа іх у Еўропе і Азіі.
Менгіры — гэта асобна стаячыя слупы, вышыня якіх дасягае 20 м і болей. Дальмены складзеныя з двух ці чатырох вертыкальна пастаўленых камянёў, якія перакрыты гарызантальна пакладзенай адной або некалькімі плітамі. Складанымі мегалітычнымі пабудовамі з'яўляюцца кромлехі — каменныя слупы, якія пастаўлены па кругу і перакрыты гарызантальна пакладзенымі плітамі.
Аб асаблівасцях выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва эпохі бронзы можна меркаваць па матэрыялах пахаванняў. Звычайна гэта былі шматметровай вышыні насыпы, пад якімі змяшчалі цела нябожчыка і рэчы, неабходныя яму ў замагільным жыцці. Адно з багацейшых пахаванняў эпохі бронзы — Майкопскі курган (Паўночны Каўказ, сяр. III тыс. да н. э.). Сярод прадметаў, знойдзеных у ім — залатыя і сярэбраныя рэльефныя выявы быкоў, ільвоў, сярэбраныя кругладонныя сасуды, разнастайныя ўпрыгажэнні. Такога ж характару рэчы знойдзены ў курганах Закаўказзя.
Эпоха жалеза
У эпоху жалеза пашыраецца культ мужчынскага заступніцтва роду, племяннога правадыра. Вядучым відам творчай дзейнасці чалавека гэтага часу застаецца прыкладное мастацтва, аб чым сведчаць пахаванні эпохі жалеза. Ва ўпрыгажэннях адзення, дэкоры зброі, конскай вупражы, металічным рытуальным посудзе назіраецца працэс узмацнення дэкаратыўнасці і арнаментальнасці. Акрамя ўпрыгажэнняў выконваецца і дробная пластыка з металу, звязаная з рэлігійна-магічнымі і міфалагічнымі ўяўленнямі. Удасканальваецца тэхналогія выканання керамічных вырабаў, у іх дэкоры, акрамя арнаментальных матываў, выкарыстоўваюцца выявы жывёл, людзей.
Уяўленне аб характары мастацтва эпохі жалеза даюць разнастайныя культуры гэтага часу — Гальштатскага (650—400 гг. да н. э.) і Латэнскага (з 400 г. да н. э. да пач. н.э.) перыядаў, Скіфская культура (VII—II стст. да н. э.). Для іх па-ранейшаму галоўным заставалася дэкаратыўна-прыкладное мастацтва: кераміка, выкананая на ганчарным крузе, рэльефныя выявы, дробная круглая пластыка, рытуальныя сасуды (сітулы), уласныя ўпрыгажэнні, зброя, конская вупраж. Звычайна гэта вырабы з бронзы, серабра, золата, косці, дрэва. На мяжы бронзавага і жалезнага вякоў у стэпавых народаў Еўразіі пашырыўся «звярыны стыль».
У перыяд разлажэння першабытнаабшчынных адносін пачалі ўзнікаць развітыя віды выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.
Зноскі
Літаратура
- Лазука, Б. Гісторыя сусветнага мастацтва. Ад старажытных часоў па XVI стагоддзе / Б.А.Лазука. — Мн.: Беларусь, 2010. ISBN 978-985-01-0894-4
- Першабытнае мастацтва // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
Першабытнае мастацтва на Вікісховішчы |
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Pershabytnae mastactva mastactva epohi pershabytnaga gramadstva Naskalnyya malyunki y pyachory Altamira IspaniyaAgulnaya haraktarystykaPachatkovyya impulsy vyyaylenchaj dzejnasci vyadomy y neandertalcay farmiravanne pershabytnaga mastactva adnosicca da poznyaga palealitu i payaylennya suchasnaga chalaveka 40 30 tys g nazad U abarygenay Aystralii Akiyanii eskimosay Kanady nekatoryh naroday Afryki Paydnyovaj Ameryki i Paynochna Ushodnyaj Sibiry zahavalasya da nashyh chasoy Samyya ranniya tvory vykananyya pershabytnym chalavekam naskalnyya malyunki skulptury z kosci i dreva pobytavyya pradmety uprygozhanyya arnamentam Starazhytnyya lyudzi ne tolki stvarali patrebnyya im rechy ale i yprygozhvali ih vykonvayuchy vyyavy shto apavyadali ab rechaisnasci padzeyah z zhyccya Prychynaj uzniknennya mastactva z yaylyaecca razviccyo gramadstva i yago asnovy pracy Menavita yana farmiravala pachucci prymushala asobu bachyc yakasnuyu raznastajnasc i bagacce svetu vyhoyvala takiya panyacci yak metazgodnasc adpavednasc formy pradmeta yago pryznachennyu Praces pracy yplyvay na yyaylenni chalaveka ab simetryi mery i yparadkavanasci prygazhosci garmonii Vyalikuyu rolyu y razvicci mastactva adygryvali svyadomasnaya metanakiravanaya dzejnasc asoby nayaynasc papyarednyaj zadumy yakuyu treba bylo azhyccyaylyac Mastackaya tvorchasc chalaveka byla zvyazana z yago yyaylennyami veraj u magchymasc zmyanic rechaisnasc napryklad pry dapamoze magichnyh tancay yakiya imitavali sceny palyavannya ci vyyay zhyvyol zabiyshy ih mozhna bylo spadzyavacca na pospehi y sapraydnym palyavanni U zhycci pershabytnaga chalaveka praca mastactva kultavyya yyaylenni pachatki navukovyh veday ne byli adasoblenymi Yany isnavali y zhycci i svyadomasci zlitna sinkretychna Chalavek ne vyluchay syabe z pryrody a ysprymay ulasnuyu asobu yak chastku yae pracesay i z yay Pershapachatkova mastactva ne bylo aformlena y asobny vid dzejnasci i bylo zvyazana z pracoynym pracesam palyaynichaj paznej i agrarnaj magiyaj vyyaylyala asnoynyya zhyccyovyya intaresy i svetayyaylenne pershabytnaga chalaveka aduhoylenne sil pryrody animizm kult zhyvyol prabackoy rodu tatemizm i insh Syarod matyvay pershabytnaga mastactva pashyrany graviravanyya relefnyya i zhyvapisnyya vyyavy zhyvyol ab ektay palyavannya shematychnyya figury chalaveka Harakternyya abagulnena vyraznyya skulpturnyya figurki zhyvyol i ih graviravanyya vyyavy na kosci i kameni prosty geametrychny arnament na posudze i pryladah pracy pyatroglify PeryyadyzacyyaMastactva pershabytnaga ladu padzyalyaecca na nekalki peryyaday Da najbolsh znachnyh i pracyaglyh adnosyacca kamenny vek u yakim vyluchayuc palealit starazhytnakamenny vek kalya 150 10 tys da n e mezalit syarednekamenny vek X VI tys da n e nealit novakamenny vek VI II tys da n e Nazvy nastupnyh dvuh peryyaday zvyazany z vykarystannem u toj chas metalay epoha bronzy kalya II tys da n e epoha zhaleza I tys da n e PalealitAdbitak ruki Pyachora Pesh Merl Francyya Verhni palealit Pershyya svedchanni svyadomaj mastackaj dzejnasci chalaveka adnosyacca da palealitu Yany znojdzeny y roznyh mescah na terytoryi Eyropy Paydnyovaj Azii Paynochnaj Afryki Skladanae i zhorstkae zhyccyo baracba z groznymi silami pryrody klopaty ab vyzhyvanni vyznachyli galoynuyu rysu y tvorchasci pershabytnyh mastakoy vyyavy dzikih zhyvyol U syaredni peryyad palealitu Arynyak Salyutrejski nazva yak i inshyya zvyazana z pershym mescam znahodak mastackaya dzejnasc pershabytnaga chalaveka mela prymityynyya formy Geta byli adbitki ruki abvedzenyya farbaj hvalepadobnyya palosy makarony pakinutyya ad palcay na vilgotnaj gline koleravyya plyamy i paglyblenni na kamennyh plitah konturnyya vyyavy galoy zhyvyol pyachora La Ferasi y Francyi Yany yzho svedchac ab davoli skladanaj razumovaj raboce pershabytnaga chalaveka uvasoblenaj u stvoranyh materyyalnyh ab ektah yakiya ne isnavali y pryrodze 3 cyagam chasu mastackaya acenka rechaisnasci yskladnyalasya shto bylo abumoylena vykarystannem novyh tehnichnyh pryyomay lyudzi pachali karystacca kremnevymi razcami vykonvac vyrazanyya na ploskasci vyyavy uzhyvac farby zemlyanoga pahodzhannya adlyustravalasya y bolshaj svabodze i raznastajnasci pakazu svetu zhyvyol Amal use vyadomyya syuzhety prysvechany zvyaram na yakih palyavay chalavek Geta vyyavy alenyay mamantay bykoy myadzvedzyay ilvoy Uzrost vyyavy svinni babirusy z pyachor u Marose i Pankepe na vostrave Sulavesi skladae ne mensh za 45 500 gadoy shto robic yae samym starazhytnym uzoram vyyaylenchaga mastactva Akramya zhyvyol pershabytnyya mastaki pakazvali lyudzej peravazhna zhanchyn Syarod graviravanyh malyunkay sustrakayucca vyyavy y maskah veragodna palyaynichyh yakiya ydzelynichayuc u religijnyh abradah vykonvayuc magichnyya tancy maskiruyuchysya pad zvyaroy U Arynyak Salyutrejski peryyad stvarali i kruglyya skulpturnyya vyyavy Materyyalam sluzhyli myagkiya parody kamenyu i kosc Zvychajna geta nevyalikiya pa pamerah statuetki u yakih pakazany zhyvyoly i lyudzi praktychna tolki zhanchyny Vilendorfskaya Venera Aystryya Palealit Z yaylenne vyyay zhanochyh figur bylo abumoylena isnavannem matryyarhatu Kamennyya i kascyanyya statuetki anchyn z gipertrafiravanymi formami cela i shematyzavanymi galovami t zv palealitychnyya Venery magchyma zvyazanyya z kultam pramaci Uvogule mastactva palealitu haraktaryzuecca naiynym realizmam yaki vyznachaecca abmezhavanaj praktychnaj dzejnascyu asoby yano ymoynae i shematychnae Kon Pyachora Lasko Francyya Verhni palealitKopiya vyyavy zubra z pyachory Nio 3 cyagam chasu vobraznae paznanne svetu pershabytnym chalavekam pastupova pashyralasya i paglyblyalasya Geta asabliva dobra bachna pa vyyavah zhyvyol yakiya z yaylyalisya asnoynaj temaj tvorchasci Iih pakazvayuc bolsh upeynenaj konturnaj liniyaj davoli pravilna peradayuc praporcyi a formy madeliruyuc shtryhoykaj shto dae magchymasc perajsci da bolsh ab yomnaga malyunka Getyya rysy adroznivayuc shmatlikiya vyyavy zvyaroy znojdzenyya y pyachorah Fon de Gom Lasko Nio Francyya Dela Penya Kascilo Ispaniya U peryyad madlen yaki nastupiy kalya XX i zavyarshyysya y X tys da n e pershabytnyya majstry ne tolki vyyaylyali shmatfigurnyya kampazicyi ale i sprabavali pakazvac harakternyya rysy zhyvyol asablivasci ih pavodzin Raznastajnyya vyyavy takoga zmestu znojdzeny y pyachorah Fon de Gom Lasko Rufinyak Francyya Altamira Paydnyovaya Ispaniya U ih zvyary ruhayucca adpachyvayuc pasucca b yucca Geta yrazhanne yzmacnyaecca dzyakuyuchy vykarystannyu koleru adna ci nekalki farb roznaga tonu i intensiynasci Kali y pachatku peryyadu madlen zhyvyol pakazvali paasobku ne zvyazvayuchy ih pamizh saboj dzeyannem to y kancy getaga peryyadu vidavochnyya sproby pershabytnyh majstroy ab yadnoyvac vyyavy adnym syuzhetam yak napryklad u kampazicyyah z pyachory Limejl i grota Shafo Francyya U peryyad madlen razvivayucca i yskladnyayucca razba graviroyka pa kosci kameni dreve U toj chas stvarayucca pershyya statuetki zhyvyol i ptushak yakiya meli kultavae pryznachenne Epoha palealitu stala adnoj z vazhnejshyh u razvicci pershabytnaga mastactva Chalavek ishoy shlyaham poshukay praydzivaj peradachy form i z yay rechaisnasci asabliva svetu zvyaroy Asnoynym yago dasyagnennem stala zdolnasc vyluchac galoynae pakazvac detali yakiya dazvalyali peradavac harakternae Pershabytnyya majstry y svaih rabotah demanstruyuc razumenne rytmu praporcyj adchuvanne garmonii umenne razmyascic vyyavu na adpavednaj paverhni yany yzho valodayuc vedami ab vykarystanni koleru i farbay U poznim palealice zaradzilasya arhitektura paglyblenyya y zyamlyu zhytly damy na palyah kultavyya kompleksy z vyalikih kamyanyoy dalmeny i Insh MezalitZnachny krok u sposabah adlyustravannya rechaisnasci chalavek robic u mezalice X VI tys da n e Menavita tady adstupayuc ledaviki i ystalyoyvayucca blizkiya da suchasnyh klimatychnyya ymovy Pershabytnyya lyudzi pasyalyayucca na yzbyarezhzhy mora kalya rek i azyor Yany zajmayucca ne tolki zbiralnictvam a i palyavannem rybnaj loylej vynahodzyac luk i strely pryruchayuc zhyvyol pachynayuc vesci prymityynuyu selskuyu gaspadarku U karystanni z yavilisya draylyanae nachynne plecenyya yomistasci z lyka i trysnyagu U gety chas chalavek navuchyysya plesci tkaniny rybaloynyya setki stvaryj lodku Geta sadzejnichala razviccyu myslennya vyznachyla dastatkova shyrokae kola yyaylennyay ab svece U mastactve mezalitu pavyalichvaecca shematyzm pashyrayucca shmatfigurnyya kampazicyi vyyavy chalaveka y dzeyanni sceny palyavannyay bitvay i insh Razviccyo keramiki tkactva metalaapracoyki abumovila pashyrenne i yskladnenne mastactva arnamentu spryyala vyluchennyu dekaratyyna prykladnoga mastactva y samastojny vid tvorchaj dzejnasci U mezalice yznikayuc pershyya veravanni y zamagilnae zhyccyo skladvayucca abrady shanavannya prodkay paklanennya silam pryrody U mastactve getaga chasu nazirayucca z adnago boku bolsh zmyastoyny i celny pozirk na svet sproby dynamichnaga razgornutaga apavyadannya z drugoga uzrastae vyznachany shematyzm u vyyavy pryhodzyac konturnasc siluetnasc Pakazalnyya pomniki mezalitu znojdzeny va Ushodnyaj Ispanii na Kaykaze u Syarednyaj Azii Chascej za ysyo geta zhyvapisnyya ci graviravanyya vyyavy nevyalikih pameray na adkrytyh paverhnyah sa scenami palyavannya tancay uzbroenyh sutychak zanyatkay pracaj doglyadu svojskaj zhyvyoly Mastakoy cikavic peradacha dzeyannya padzei Veragodna tamu galoynym ab ektam vyyay stanovyacca lyudzi a figury ih pakazvayuc bolsh shematychna abagulynena y paraynanni z papyarednim chasam Chalavek pakazany na palyavanni stralyae byazhyc tancue pase statak Ale geta ne paynavartasnae dzeyanne a hutchej yago shema peradadzenaya lakanichna i vyrazna Padobnyya vyyavy znojdzeny va Ushodnyaj Ispanii skala Valtorta u Syarednyaj Azii Fergana NealitSceny palyavannya Tasilin Adzher Sahara Alzhyr U peryyad nealitu VI II tys da n e razviccyo zemlyarobstva i zhyvyolagadoyli udaskanalvanne palyavannya i rybaloystva sadzejnichali palyapshennyu prylad pracy zmenam u pryyomah tehnalogii budaynictva uzniknennyu gancharstva tkactva apracoyki skur Geta svedchyc ab aselasci prazhyvannya lyudzej ih bolshyh materyyalnyh zapatrabavannyah Adbyvaecca perahod ad matryyarhatu da patryyarhatu Cyvilizacyjnyya pracesy hutchej za ysyo pracyakali y regiyonah sa spryyalnymi klimatychnymi ymovami u Pyarednyaj i Syarednyaj Azii Egipce Indyi Kitai paznej na terytoryyah Paydnyova Ushodnyaj Eyropy Utvarayucca yasna vykazanyya lakalnyya asablivasci na terytoryyah dze prazhyvali lyudzi uznikayuc varyyanty nealitychnaga mastactva yak napryklad u Egipce Indyi ci Kitai Nealitychnyya majstry imknulisya da maksimalnaj realistychnasci vyyay Pa ih razumennyu geta bylo vazhna dlya paspyahovaga palyavannya stanavilasya chastkaj svoeasablivaj vytvorchaj magii Razam z tym dlya chalaveka pryrodnyya styhii byli groznymi silami patrebna bylo adlyustravac u mastactve takiya vobrazy i z yavy yak agon neba vada sonca malanka vecer zyamlya ekvivalentay yakih va ystojlivyh realistychnyh abaznachennyah chalaveka dagetul ne isnavala Tak farmiruecca sukupnasc stylizavanyh abstraktnyh matyvay shto pastupova sklalisya y zavershany arnament Asnoynymi yago elementami byli krug romb trohvugolnik kryzh svastyka yany vykarystoyvalisya yak paasobku tak i y spaluchennyah u vyyavah dekory pradmetay Navat kali pakazvalisya figury lyudzej zhyvyoly ptushki yany stylizavalisya y takoj stupeni shto nabyvali vyglyad simvalichnaga abaznachennya Vazhnaj sferaj mastackaj dzejnasci z yaylyalasya keramika Yae vyrablyali yruchnuyu z myakkaj glinyanaj stuzhki faktychna lyapili Pastupova ydaskanalvalasya tehnalogiya vykanannya posudu napryklad vykarystanne dameshkay u glinyanuyu masu pyasku ci zharstvy zabyaspechvala yae tryvalasc pry sushcy i abpalvanni Byli vyznachanyya zakanamernasci dekaryravannya majstry znahodzilisya y parametrah zadadzenaj formy i pameray paverhni zapoynic yae mozhna bylo padzyaliyshy na garyzantalnyya palosy u mezhah yakih i razmyashchalisya arnamentavanyya vyyavy Da takoga kampazicyjnaga rashennya zvyartalisya majstry praktychna va ysih regiyonah Eyropy i Azii U epohu nealitu pa ranejshamu stvaralisya naskalnyya malyunki i rospisy z vyyavami zhyvyol i chalaveka Harakternaya prykmeta kultury getaga chasu raspaysyudzhanne drobnaj plastyki nevyalikiya pa pamerah statuetki zhyvyol i ptushak Figurki vykonvalisya z gliny dreva rogu kosci radzej z kamenyu Vyyavy adroznivayucca vyraznascyu dobra peradayuc praporcyi detali Imknenne pakazac harakternyya rysy zvera svedchyc ab peraemnasci z mastactvam papyarednyaga chasu Na mescah prazhyvannya pershabytnyh lyudzej u Sibiry stayanki Malta Burec va Ukraine stayanka Mezina aytary ypeynena peradayuc praporcyi vyyaylyaemyh istot imknucca adlyustravac harakternae prykmetnae zvyartayuchysya z getaj metaj da gravirovak yakiya dazvalyayuc pakazac apyarenne poysc asobnyya detali figurak Epoha bronzyZdabyvanne i apracoyka metalay patrabavali specyyalizacyi i majsterstva U vyniku yak i licejnaya sprava gancharstva tkactva stanovyacca samastojnami galinami vytvorchasci Vazhny zdabytak epohi manumentalnaya arhitektura yae yzniknenne zvyazana z razviccyom religijnyh uyaylennyay chalaveka prymityynyh navukovyh nazirannyay Geta svedchanne tehnichnaga ymennya yzvodzic vyalikiya pa pamerah zbudavanni a taksama adlyustravanne novyh duhoynyh religijnyh i estetychnyh zapatrabavannyay asoby Vyadomy try typy manumentalnyh pabudoy tago chasu mengiry dalmeny i kromlehi za yakimi zamacavalasya nazva Reshtki ih znahodzyacca y roznyh chastkah svetu ale asabliva mnoga ih u Eyrope i Azii Dalmen u Irlandyi Mengiry geta asobna stayachyya slupy vyshynya yakih dasyagae 20 m i bolej Dalmeny skladzenyya z dvuh ci chatyroh vertykalna pastaylenyh kamyanyoy yakiya perakryty garyzantalna pakladzenaj adnoj abo nekalkimi plitami Skladanymi megalitychnymi pabudovami z yaylyayucca kromlehi kamennyya slupy yakiya pastayleny pa krugu i perakryty garyzantalna pakladzenymi plitami Ab asablivascyah vyyaylenchaga i dekaratyyna prykladnoga mastactva epohi bronzy mozhna merkavac pa materyyalah pahavannyay Zvychajna geta byli shmatmetrovaj vyshyni nasypy pad yakimi zmyashchali cela nyabozhchyka i rechy neabhodnyya yamu y zamagilnym zhycci Adno z bagacejshyh pahavannyay epohi bronzy Majkopski kurgan Paynochny Kaykaz syar III tys da n e Syarod pradmetay znojdzenyh u im zalatyya i syarebranyya relefnyya vyyavy bykoy ilvoy syarebranyya krugladonnyya sasudy raznastajnyya yprygazhenni Takoga zh haraktaru rechy znojdzeny y kurganah Zakaykazzya Epoha zhalezaU epohu zhaleza pashyraecca kult muzhchynskaga zastupnictva rodu plemyannoga pravadyra Vyaduchym vidam tvorchaj dzejnasci chalaveka getaga chasu zastaecca prykladnoe mastactva ab chym svedchac pahavanni epohi zhaleza Va yprygazhennyah adzennya dekory zbroi konskaj vuprazhy metalichnym rytualnym posudze naziraecca praces uzmacnennya dekaratyynasci i arnamentalnasci Akramya yprygazhennyay vykonvaecca i drobnaya plastyka z metalu zvyazanaya z religijna magichnymi i mifalagichnymi yyaylennyami Udaskanalvaecca tehnalogiya vykanannya keramichnyh vyrabay u ih dekory akramya arnamentalnyh matyvay vykarystoyvayucca vyyavy zhyvyol lyudzej Zalataya blyashka y forme alenya uzor zvyarynaga stylyu Uyaylenne ab haraktary mastactva epohi zhaleza dayuc raznastajnyya kultury getaga chasu Galshtatskaga 650 400 gg da n e i Latenskaga z 400 g da n e da pach n e peryyaday Skifskaya kultura VII II stst da n e Dlya ih pa ranejshamu galoynym zastavalasya dekaratyyna prykladnoe mastactva keramika vykananaya na gancharnym kruze relefnyya vyyavy drobnaya kruglaya plastyka rytualnyya sasudy situly ulasnyya yprygazhenni zbroya konskaya vuprazh Zvychajna geta vyraby z bronzy serabra zolata kosci dreva Na myazhy bronzavaga i zhaleznaga vyakoy u stepavyh naroday Eyrazii pashyryysya zvyaryny styl U peryyad razlazhennya pershabytnaabshchynnyh adnosin pachali yznikac razvityya vidy vyyaylenchaga i dekaratyyna prykladnoga mastactva ZnoskiAdam Brumm Adhi Agus Oktaviana Basran Burhan Budianto Hakim Rustan Lebe Oldest cave art found in Sulawesi angl Science Advances 2021 01 01 V 3 T 7 ISSN 2375 2548 DOI 10 1126 sciadv abd4648LitaraturaLazuka B Gistoryya susvetnaga mastactva Ad starazhytnyh chasoy pa XVI stagoddze B A Lazuka Mn Belarus 2010 ISBN 978 985 01 0894 4 Pershabytnae mastactva Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 12 Palikrat Prametej Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2001 T 12 576 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0198 2 t 12 Pershabytnae mastactva na Vikishovishchy