Паводле Матфея Святое Дабравесце

Паво́дле Матфе́я Свято́е Дабраве́сце, Ева́нгелле паво́дле Мацве́я, Паво́дле Мацве́я Свято́е Дабраве́сце — адна з кніг Бібліі, з якой пачынаецца збор кніг Новага Запавету. Самая вялікая кніга Новага Запавету па колькасці раздзелаў. Пасля Евангелля паводле Матфея звычайна ідзе Евангелле паводле Марка. Евангелле паводле Матфея адносіцца да сінаптычных Евангелляў. Месца напісання Евангелля яшчэ не высветлена і з’яўляецца прадметам няспынных дэбатаў сярод біблеістаў. Арыгінальная мова Евангелля (яўрэйская, арамейская, грэчаская) таксама ёсць дыскусійным пытаннем. За дату напісання прынята лічыць перыяд каля 70 г., хаця некаторыя вучоныя падаюць значна ранейшыя або пазнейшыя даты.

Паводле Матфея Святое Дабравесце
з тэкстам Мф. 1:1—9.
Раздзел:	Новы Запавет
Вікікрыніцы:	Евангелле ад Матфея Тэкст на Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Евангеліст Матфей і Анёл. Рэмбрант

Евангелле паводле Матфея часцей за іншыя цытуе Стары Запавет, часцей звяртаецца да звычаяў і традыцый іўдзеяў. Аўтар такім чынам спрабуе даказаць, што Ісус быў чаканым Месіем. Па гэтых прычынах прынята лічыць, што гэта Евангелле было напісана пераважна для яўрэяў.

Змест і структура

Як і ў выпадку з іншымі кнігамі Новага Запавету, Евангелле паводле Матфея прынята падзяляць на часткі некалькімі спосабамі. Многія вядомыя біблеісты вылучаюць пяць частак у структуры Евангелля. Была прапанавана тэорыя, што Матфей такім чынам спасылаўся на Пяцікніжжа. Кожная з пяці частак заканчваецца адной і той жа фразай: «І сталася, калі Ісус закончыў гэтыя словы, людзі дзівіліся Яго навуцы» (7:28; 11:1; 13:53; 19:1; 26:1). Гэта фраза вянчае пяць доўгіх прамоў Ісуса і не сустракаецца ў іншых месцах Евангелля. Імаверна, што аўтар ужыў яе, каб падзяліць свой твор на пяць частак, як пяць кніг Торы, пяць частак Эклезіясцікі, пяць частак Кнігі Выслоўяў, пяць частак Кнігі Псальмаў:

1. Нагорная пропаведзь (5:3-7:29);
2. Місіянерская прамова (10:5-42);
3. Прамова аб Царстве Нябёсаў — прыпавесці (13:1-52);
4. Прамова да вучняў аб жыцці супольнасці (18:1-35);
5. Прамова супраць кніжнікаў і фарысеяў і прамова аб апошніх днях (23:1-25:46).

Гэтым пяці часткам папярэднічае гісторыя дзяцінства Ісуса, а пасля іх ідзе апісанне мук, пакут і ўваскрасення Ісуса. З гэтай прычыны некаторыя аўтары дзеляць Евангелле паводле Матфея на сем частак.

J. D. Kingsbury і яго вучань D. R. Bauer прапаноўвалі за мяжу частак фразу «З таго часу пачаў Ісус», якая выкарыстоўваецца ва ўсім Дабравесці двойчы: у Мф. 4:17 і Мф. 16:21. Гэта тэорыя мае свой погляд на пераломныя моманты ў Евангеллі. У адпаведнасці з ёй вылучаюцца наступныя часткі:

1. Асоба Ісуса (1:1-4:16);
2. Дабравешчанне Ісуса (4:17-16:20);
3. Страсці Хрыстовыя (16:21-28:20).

Аўтарства

Матфей піша Евангелле на мусульманскай мініяцюры.

Ранняя хрысціянская традыцыя прыпісвае аўтарства кнігі Левію Матфею, сыну , аднаму з дванаццаці апосталаў, які раней працаваў . Гэта пазіцыя пацвярджаецца раннімі хрысціянскімі аўтарамі (так меркавалі , , Арыген).

Традыцыйная пазіцыя стала падвяргацца сумненням у XIX ст., калі з’явілася тэорыя, што Матфей не быў адным з дванаццаці апосталаў і не з’яўляўся відавочцам евангельскіх падзей, а Левій і Матфей — гэта розныя асобы. Зрэшты, не адмаўлялася, што аўтар быў яўрэем, бо ён надаваў вялікую ўвагу паслушэнству Закону і часта звяртаўся да Старога Запавету і падрабязна апісваў іўдзейскія звычаі. Аўтар, хутчэй за ўсё, валодаў яўрэйскай і арамейскай мовамі.

Тым не менш, традыцыйная пазіцыя мае шмат аргументаў на карысць сваёй правільнасці. Так, напрыклад, узнікае пытанне аб тым, навошта ўвогуле быў апісаны Левій, калі ён не з’яўляўся апосталам. Шэраг дадзеных указвае на тое, што аўтар Евангелля быў мытарам, апосталам і відавочцам запісаных падзей. Калі аўтар закранае пытанне аб падатках, ён выказваецца вельмі дакладна. Сустракаюцца такія выразы, як «падатковая манета» (22:19), «зборшчыкі дыдрахмаў» (17:24-27), а Ісус знайшоў Матфея каля Капернаума «на месцы збору падаткаў» (9:1-9). Таксама даюцца падрабязныя фінансавыя звесткі тых часоў: напрыклад, работнікі на вінаградніках атрымлівалі «па дынарыю ў дзень» (20:2), аўтар ведаў, што роўны чатыром . Зрэшты, некаторыя сучасныя вучоныя мяркуюць, што гэтых дадзеных недастаткова для сур’ёзнага навуковага абгрунтавання.

Паводле традыцыйнай пазіцыі, Евангелле паводле Матфея з’явілася першым сярод усіх Евангелляў. Гэты тэзіс мае вытокі ў каранях Царквы (так меркаваў Арыген), менавіта таму Евангелле паводле Матфея з’яўляецца першай кнігай у Новым Запавеце. Цяпер жа гэты пункт гледжання не з’яўляецца шырока распаўсюджаным у вучоных. Большасць біблеістаў схіляецца да думкі, што Евангелле паводле Матфея было напісана на падставе больш ранняга Евангелля паводле Марка, а таксама крыніцы Q і асабістых ведаў Матфея.

Месца напісання

Паводле старога меркавання, Евангелле паводле Матфея было напісана ў Палесціне (у Іерусаліме) і прызначалася для хрысціян, навернутых з іўдаізму. У наш час гэту тэорыю адкінулі амаль усе вучоныя, таму што гэта патрабавала бы датавання Евангелля раней, чым 70 г., але гэта малаімаверна, бо ў той час Евангелле магло бы быць напісана на мове, адрознай ад арамейскай.

Выказвалася тэорыя аб тым, што Евангелле было напісана ў Антыёхіі або іншым горадзе Сірыі. На карысць гэтай тэорыі сведчыць даступнасць да галілейскай традыцыі, якая пасля 70 г. захавалася пераважна на тэрыторыі Сірыі. Сёння многія вучоныя аддаюць перавагу менавіта Антыёхіі, сярод іншага і з-за ролі, якую адыгрывае Пётр у Евангеллі і з-за наяўнасці там у евангельскія часы вялікай яўрэйскай дыяспары. Акрамя гэтага, тэорыя ўскосна пацвярджаецца тым, што першыя асобнікі Евангелля паводле Матфея былі знойдзены ў лістах і адзінымі месцамі, дзе статар быў роўны дзвюм , былі Антыёхія і Дамаск (17:24-27).

S. G. F. Brandon (у 1957 г.) меркаваў, што першае Евангелле паўстала ў Александрыі. Гэта тэорыя насіла характар, апазіцыйны да антыяхійскай. У якасці аргумента падавалася тое, што Матфей карыстаўся фундаментальнай тэалогіяй, у той час калі ў Антыёхіі дамінавала ліберальная тэалогія. Акрамя таго, у Антыёхіі было напісана Евангелле паводле Лукі, што, на думку аўтара, выключае магчымасць напісання там Евангелля паводле Матфея.

Паводле B. T. Viviano (1979 г.), найбольш імаверным месцам напісання Евангелля з’яўляецца Цэзарыя, што грунтуецца на евангельскіх спрэчцы з фарысеямі і фармалізаваным іўдаізме. На думку аўтара, Евангелле было напісана ў партовым горадзе. B. T. Viviano таксама спасылаецца ў сваіх доказах на познія патрыстычныя крыніцы.

G. D. Kilpatrick адхіляе антыяхійскую гіпотэзу, бо, на яго думку, Ігнацій Антыяхійскі не робіць ніводнай спасылкі на Евангелле паводле Матфея. Возера Галілейскае не называецца морам (8:32; 14:28-29), як у Марка. Сірафінікіянка ў Марка (Мк 7,26) у Матфея з’яўляецца хананеянкай (15:22). На падставе ўсяго гэтага, аўтар робіць выснову, што Евангелле паводле Матфея паўстала ў Фінікіі, хутчэй за ўсё, у партовых гарадах Тыры або Сідоне.

H. D. Slingerald меркаваў, што месцам напісання з’яўляецца Трансіарданія, бо, паводле Мф. 19:1, Іўдзея ляжыць на іншым баку Іардана. Другой часткай тэксту, які дазваляў так меркаваць, з’яўляўся ўрывак 4:15, які апісваў землі Завулонавы і Нефалімавы як ляжачыя на іншым баку Іардана. Аўтар аргументуе, што паралельны тэкст у Мк 10,1, як і тэкст у Лк 8,23, утрымлівае саюз «και» (Септуагінта). Выдаленне гэтага саюза значыць, што аўтар Евангелля знаходзіўся на ўсход ад Іардана і меў усходнюю перспектыву.

R. T. France мяркуе, што найбольш праўдападобным месцам паўстання Евангелля з’яўляюцца Сірыя або Палесціна. Больш дакладнае ўказанне месца немагчымае і не мае ніякага значэння для вывучэння Евангелля. Большасць учоных мяркуе, што Евангелле паводле Матфея было напісана ў іўдзейска-хрысціянскім асяроддзі.

Датаванне

Сярэдневяковая традыцыя вызнае за год напісання Евангелля паводле Матфея «восьмы год пасля смерці Госпада» (ці шосты). Сучасныя вучоныя прытрымліваюцца пазнейшых дат (Mill — 61 г., Moldenhawer — 61 г. або 62 г., Grocjusz і Wettstein — 41 г.).

У XIX ст. пад уплывам тыбенгенскай школы датаванне было перанесена на канец I ст. У цяперашні час большасць вучоных датуе Евангелле перыядам паміж 70 і 100 гадамі, асабліва часта згадваючы 85 г., але тады яшчэ не было канфлікту паміж навастворанай Царквой і існуючай Сінагогай. Згаданая ў Евангеллі палеміка з фарысейскім іўдаізмам (які стаў дамінаваць прыкладна ў 80 г.) найлепей адпавядае перыяду паміж 80 і 90 гадамі. Таксама лічыцца, што Матфей мог напісаць свой твор і ў перыяд да 70 г., бо ў ім маюцца алюзіі на знішчэнне Іерусаліма.

Структура

Евангелле складаецца з 28 раздзелаў і вылучаецца прадуманай кампазіцыяй кнігі: дзеянні Хрыста спалучаюцца з Яго словамі, якія вызначаюць сутнасць вучэння. Даследчыкі вылучаюць пяць слоў Хрыста, якія таксама маюць і некаторую сіметрыю. Так, першае і апошняе словы сказаны на гары, другое і чацвёртае абносяцца да вучняў, а трэцяе змешчана пасярэдзіне Евангелля і складаецца з сямі прыпавесцей пра Нябеснае Валадарства. Кожнае слова Ісуса заканчваецца фразай: «Калі скончыў Ісус». Таму даследчыкі, разглядаючы пяцічастковы падзел кнігі, ўглядаюць у кнізе аналаг Майсеева пяцікніжжа.

Сціслы план Евангелля

• Пачатак — з’яўленне Месіі ў свет. (1:1-2:23)
• Падрыхтоўка да служэння — хрышчэнне Янам Хрысціцелем і іспыт у пустыні (3:1-4:11)
• Абвяшчэнне Божага Валадарства — Нагорная пропаведзь (Першае слова Хрыста) (5:1-7:27)
• Пачатак дзейнасці ў Галілеі. Другое слова: к вучням (8:1-10:42)
• Нарастанне варожасці да Хрыста. Трэцяе слова: прыпавесці пра Валадарства (11:1-13:52)
• Завяршэнне дзейнасці ў Галілеі. Чацвёртае слова: правілы паводзін у суполцы (13:53-18:35)
• Шлях да Іерусаліма. Пятае слова: заканчэнне сусвету і Суд (19:1-24:46)
• Пакуты, смерць і ўваскрасенне Ісуса Хрыста (26:1-28:20)

Пераклады

• Евангелле паводле Матфея ў перакладзе Я. Станкевіча
• Евангелле паводле Матфея ў перакладзе В. Сёмухі
• Паводле Мацвея Святое Дабравесце у перакладзе Анатоля Клышкі
• Паводле Мацьвея Сьвятое Евангельле у перакладзе Міхася Міцкевіча
• Сьвятая Эванэлія паводля сьв. Матауша ў перакладзе Пятра Татарыновіча
• Евангелле паводле Матфея ў перакладзе А. Бокуна
• Святое Евангелле паводле Матфея ў перакладзе Біблейскай камісіі Беларускай праваслаўнай царквы
• Евангелле паводле святога Мацвея Секцыі па перакладзе літургічных тэкстаў і афіцыйных дакументаў Касцёла Камісіі Божага Культу і Дысцыпліны Сакрамэнтаў пры Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў у Беларусі
• Паводле Мацвея сьв. Эвангельле Архівавана 3 чэрвеня 2021. ў перакладзе Лукаша Дзекуць-Малея і Антона Луцкевіча
• Сьвятая Эванэлія Езуса Хрыста паводле Матэуша Архівавана 3 чэрвеня 2021. ў перакладзе Вінцэнта Гадлеўскага
• Эвангелія паводле Матэвуша Архівавана 4 чэрвеня 2021. ў перакладзе Уладзіслава Чарняўскага
• Евангелле паводле Мацвея ў перакладзе Біблейскага таварыства ў Рэспубліцы Беларусь
• Паводле Мацьвея Сьвятое Эвангельле ў перакладзе Э. К. Сабілы, С. А. Малахава
• Евангелие Светая Ісуса Хріста написаная через Матфея светого у перакладзе Васіля Цяпінскага

Зноскі

1. Анатоль Клышка. Новы Запавет. — Мінск: Пазітыў-цэнтр, 2014. — 610 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-985-6983-42-2.
2. Уладзіслаў Чарняўскі. Біблія. Кнігі Святога Пісання Старога і Новага Запаветаў. — Мінск: Біблейскае таварыства ў Рэспубліцы Беларусь, 2012. — 1127 с. — 4 000 экз. — ISBN 978-985-6183-14-6.
3. альтэрн.: Паво́дле Мацьве́я Сьвято́е Дабраве́сьце згодна з Васіль Сёмуха. Біблія. Кнігі Сьвятога Пісаньня Старога і Новага Запавету. Кананічныя. У беларускім перакладзе. — DUNCANVILLE, USA: WORLD WIDE PRINTING, 2002. — 1538 с. — 10 000 экз. — ISBN 1-58712-085-2.
4. Ёзаф Кудасевіч вылучыў наступных біблеістаў, якія аддавалі перавагу пяцікніжнай структуры: B. W. Bacon, G. D. Kilpatrick, A. Schlatter, P. Benoit, J. Jeremias, F. Zehrer, W. Schmithals, Ph. Rolland (Józef Kudasiewicz: Ewangelie Synoptyczne. W: Wstęp do Nowego Testamentu. R. Rubinkiewicz (red.). Warszawa: Pallottinum, 1996, s. 182.). Польскія аўтары, як правіла, таксама карыстаюцца гэтай мадэллю (A. Paciorek, Nowy komentarz biblijny — Ewangelia według świętego Mateusza, Edycja św. Pawła 2005, część 1, s. 65)
5. Antoni Paciorek. 1 // Nowy komentarz biblijny - Ewangelia według świętego Mateusza. — Edycja św. Pawła, 2011. — С. 33.
6. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 183. — (Wstęp do Pisma Świętego).
7. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 152. — (Wstęp do Pisma Świętego).
8. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 153. — (Wstęp do Pisma Świętego).
9. R. T. France. The Gospel of Matthew. — Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Co., 2007. — С. 3.
10. R. T. France. The Gospel of Matthew. — Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Co., 2007. — С. 15.
11. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 162-166. — (Wstęp do Pisma Świętego).
12. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 162. — (Wstęp do Pisma Świętego).
13. A. Paciorek. 1 // Nowy komentarz biblijny - Ewangelia według świętego Mateusza. — Edycja św. Pawła, 2005. — С. 65.
14. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 167. — (Wstęp do Pisma Świętego).
15. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 168. — (Wstęp do Pisma Świętego).
16. Theodor Zahn. Das Evangelium des Matthäus. — Leipzig: A. Deichertsche Verlagsbuchhandlung, 1903. — С. 15.
17. Мінускулы 19, 538, 599, 734 і копцкія рукапісы ставяць Евангелле паводле Матфея на другое месца (першым ідзе Евангелле паводле Іаана); мінускул 720 і заходнесаксонскі рукапіс Bodleian MS Halton 38 ставіць Евангелле паводле Матфея на трэцяе месца; мінускул 2612 змяшчае Евангелле паводле Матфея ў канцы (Patrz. Bruce M. Metzger, The Canon of the New Testament, Clarendon Press: Oxford, 1989, s. 296—297).
18. Józef Kudasiewicz, R. Rubinkiewicz (red.). Ewangelie Synoptyczne // Wstęp do Nowego Testamentu. — Warszawa: Pallottinum, 1996. — С. 101-105. — (Wstęp do Pisma Świętego).
19. William David Davies, Dale C. Allison. A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew. — Continuum International Publishing Group, 2000. — С. 139-141.
20. David C. Sim. The Gospel of Matthew and Christian Judaism: the history and social setting of the Matthean community. — Continuum International Publishing Group, 1998. — С. 41-42.
21. William David Davies, Dale C. Allison. A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew. — Continuum International Publishing Group, 2000. — С. 144.
22. Pierre Bonnard. L'Évangile selon saint Matthieu. — Labor et Fides, 2002. — С. 10.
23. Напрыклад, J. Weiss, B. H. Streeter, R. E. Brown, R. H. Gundry, J. Zumstein.
24. David C. Sim. The Gospel of Matthew and Christian Judaism: the history and social setting of the Matthean community. — Continuum International Publishing Group, 1998. — С. 53.
25. A. Paciorek. 1 // Nowy komentarz biblijny - Ewangelia według świętego Mateusza. — Edycja św. Pawła, 2005. — С. 60.
26. Тэрмін «рака» можа сведчыць аб сірыйскім паходжанні (A. Paciorek, Nowy komentarz biblijny — Ewangelia według świętego Mateusza, Edycja św. Pawła 2005, część 1, s. 240).
27. William David Davies, Dale C. Allison. A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew. — Continuum International Publishing Group, 2000. — С. 139.
28. David C. Sim. The Gospel of Matthew and Christian Judaism: the history and social setting of the Matthean community. — Continuum International Publishing Group, 1998. — С. 49-51.
29. David C. Sim. The Gospel of Matthew and Christian Judaism: the history and social setting of the Matthean community. — Continuum International Publishing Group, 1998.
30. William David Davies, Dale C. Allison. A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew. — Continuum International Publishing Group, 2000. — С. 141.
31. G. D. Kilpatrick. The Origins of the Gospel According to St. Matthew. — Oxford, 1959. — С. 130-134.
32. David C. Sim. The Gospel of Matthew and Christian Judaism: the history and social setting of the Matthean community. — Continuum International Publishing Group, 1998. — С. 48-49.
33. William David Davies, Dale C. Allison. A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew. — Continuum International Publishing Group, 2000. — С. 141-142.
34. David C. Sim. The Gospel of Matthew and Christian Judaism: the history and social setting of the Matthean community. — Continuum International Publishing Group, 1998. — С. 41-45.
35. William David Davies, Dale C. Allison. A critical and exegetical commentary on the Gospel according to Saint Matthew. — Continuum International Publishing Group, 2000. — С. 142-143.

Літаратура

• Кузнецова В. Н. Евангелие от Матфея. Комментарий. — 2020. — 567 с. — ISBN 5-87507-259-8.
• Новый завет. Комментарий к Библии / Под ред. А. П. Лопухина. — 2006. — ISBN 978-5-9989-18087.
• Штейнер Рудольф. Евангелие от Матфея. — Новалис, 2001. — 224 с.