Малдаўскае княства — феадальная дзяржава ў басейнах рэк Сірэт, Прут, Днестр у 1359—1861 гадах. Яна ўзнікла як васал Венгерскага каралеўства, затым па чарзе васал Польшчы і Венгрыі, з 1513 — Асманскай імперыі. У 1859—1861 разам з Валахіяй утварыла сучасную Румынскую дзяржаву. У польскіх і беларуска-літоўскіх крыніцах вядомая як «Валошскае ваяводства», «Валошчына».
Гістарычная дзяржава | |||||
Малдаўскае княства | |||||
---|---|---|---|---|---|
с.-бел. Молдославия малд. Цара Молдовей | |||||
| |||||
| |||||
> > > 1346 — 1859 | |||||
Сталіца | Сірэт (1359—1385) Сучава (1385—1572) Ясы (1572—1861) | ||||
Мова(ы) | стараславянская, заходнеруская, малдаўская (пачынаючы з 17 стагоддзя) | ||||
Афіцыйная мова | румынская, влаха-малдаўскі ізвод царкоўнаславянскай мовы[d] і грэчаская мова | ||||
Рэлігія | праваслаўе | ||||
Грашовая адзінка | талер | ||||
Форма кіравання | манархія | ||||
Гісторыя | |||||
• 1352 | Васал Венгрыі | ||||
• 1359 | Незалежнае княства | ||||
• 1456 | Васал Турцыі | ||||
• 1812 | Далучэнне Бесарабіі да Расіі | ||||
• 1861 | Аб'яднанне Румыніі | ||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Гісторыя
Ужо пры «первых господарех воевод волоских и князей литовских… они мели межи собою братство и прыятельство и мир». У выніку разгрому татараў у бітве каля Сініх вод (1363) да Малдаўскага княства далучаныя вялікія тэрыторыі да нізоўя Дуная і Чорнага мора. Пасля спынення першай княжацкай дынастыі малдаўскія баяры запрасілі на прастол літоўскага князя (1374), які ў тым жа годзе быў атручаны. Пасля падпісання Крэўскай уніі (1385) Ягайла пры падтрымцы Вітаўта ўстанавіў над Малдаўскім княствам сюзерэнітэт Польшчы. Пазней Малдаўскае княства падтрымала барацьбу Вітаўта супраць вынікаў уніі (у 1391 створаны саюз Вітаўта, малдаўскага ваяводы Рамана і маскоўскага вялікага князя Васіля I). У 1399 Малдоўскае княства выступіла саюзнікам Вітаўта ў бітве на Ворскле. З канца XIV стагоддзя ва ўнутрымалдаўскія справы актыўна ўмешваўся Свідрыгайла Альгердавіч, які некалькі разоў знаходзіў тут прытулак пад час уцёкаў з ВКЛ. Hя выключана, што на мяжы XIV—XV стагоддзяў Малдова пэўны час была васалам ВКЛ. Так, у хpысавуле гаспадара Аляксандра Добрага (1400—1432) ад 30 чэрвеня 1401 згаданы «господин наш, великий князь Витовт». Аднак больш хаpактэpнымі з’яўляюцца pоўнапpаўныя двухбаковыя пагадненні. Вядомыя дагавоpы 1415, 1431 (з удзелам Тэўтонскага ордэна), 1435, 1437, 1442, 1447, 1496, 1499, 1518, 1551, 1554. З 1420-х да 1480-х ВКЛ неаднаразова аказвала падтрымку барацьбе Малдоўскага княства супраць агрэсіі Асманскай імперыі.
Паводле дагаваpоў ВКЛ нязменна захоўвала з Малдовай мір (за выняткам вайны Маскоўскай дзяржавы з ВКЛ 1492—1494, у якой Малдоўскае княства выступіла саюзнікам Масквы), нягледзячы на тое, што звязаная з ёй уніяй Польшча ваявала з Малдовай: напрыклад, у 1497, 1503—1505, 1509, 1531, 1535—1538, не лічачы шматлікіх авантураў, прадпрынятых на сваю рызыку асобнымі магнатамі. Вялікія ж князі літоўскія, нават калі былі адначасова i польскімі каралямі, імкнуліся ўнікнуць канфліктаў з Малдовай, улічваючы настрой грамадства i перадусім паноў-рады, якая паводле земскіх пpывілеяў, пачынаючы з пpывілея Аляксандpа (1492), была адказнай за вызначэнне знешняй палітыкі. Калі ў 1509, рыхтуючыся да вайны з Малдовай, Жыгімонт I Стары прапанаваў удзел у ей Літве, ён атpымаў адказ паноў-рады: «Панство Великое княство со всих сторон огорнено есть неприятелми… Нижли только ешчо.. з тое стороны oд Волоского тое панство в покой мело. Яко ж Боже ўховай, если бы тот мир с тое стороны был нарушоны». На сойме ў Вільні ў 1532 прадстаўнікі Жыгімонта Стаpога прасілі дазволу выкарыстаць супpаць Малдовы літоўскія войскі. Аднак паны-рада адказалі, што «около того намовяли зъ рыцерством великого князьства», але яно «произволить на то» не рачыла, беручы пад увагу «записы стародавныи покою звечистого и прысяги между еликим княжеством а воеводством Волошскимъ».
Hа пpыкладзе дачыненняў з Малдовай можна пpасачыць, што ў літоўскай знешняй палітыцы, асабліва да 1569, меліся ўласныя прыярытэты, што адpознівалі яе ад палітыкі польскай. Часта гэтыя дачыненні павінны былі пpадэманстpаваць Польшчы незалежнасць ВКЛ. Калі ў 1545 малдаўскія паслы сустрэлі Жыгімонта II Аўгуста ў Любліне па дарозе ў Кракаў, ен адаслаў іх у Вільню, «до приеханя з Ляхов, не хотячи того там в Коруне справовати, з тых прычын, иж ЕКМ на тот час на Великом князьстве Литовском, яко на особливом панстве своем отчызным седит». У 1551 вальны сойм у Вільні згадзіўся «прысегу ўчинити на вечны мир и покой воеводе волошскому з панством его милости, великим князством Литовским». У той жа час палякі падпісваць мірны дагавор адмовіліся, адклаўшы яго да часоў «лепшага вызнання крыўд, якія нашым людзям пачынены». Аналагічны дагавоp (апошні з гэтай сеpыі) быў заключаны ў 1554 з гаспадаром . Дыпламатычныя адносіны з Малдовай падтрымліваліся ВКЛ і пасля Люблінскай уніі (напрыклад, Крыштафам Радзівілам на мяжы XVI-XVII стагоддзяў, Янушам Радзівілам у сярэдзіне 1640-х) і, як правіла, выражалі імкненне літоўскіх «сепаратыстаў» да большай незалежнасці ад Польшчы.
Блізкасць гістарычных лёсаў ВКЛ і Малдоўскага княства спрыялі іх культурнаму збліжэнню. Літоўская славянская мова Малдоўскага княства (да канца XVII стагоддзя — афіцыйная) адчувала моцны ўплыў старабеларускай мовы. Мітрапаліт Рыгор Цамблак у сярэдзіне XV стагоддзя зрабіў спробу злучыць праваслаўныя цэрквы ВКЛ і Малдоўскага княства. Беларускі друкар Самуіл Рагаля з’явіўся заснавальнікам малдоўскага кнігадрукавання. Дынастычнымі сувязямі з малдоўскімі гаспадарамі былі звязаны Алелькавічы, Гальшанскія, Радзівілы. Палітычныя эмігранты з Малдоўскага княства знаходзілі прытулак у ВКЛ. У часткі малдоўскіх баяраў да канца XVII стагоддзя была папулярная ідэя дабівацца для Малдоўскага княства ў выпадку вызвалення ад туркаў статуса, аналагічнага ВКЛ: уваходжання ў склад Рэчы Паспалітай на ўмовах захавання асобных: адміністрацыі, дзяржаўнага скарбу, войска i судовай сістэмы.
Тэрыторыя Бесарабіі з 1812 адышла да Расійскай Імперыі, а ў 1991 тут утворана незалежная Рэспубліка Малдова. Большая частка Малдовы ў 1861 аб’ядналася з Валахіяй у адзіную дзяржаву — Румынію.
Гл. таксама
- Валашскае княства
- Дзмітрый Канстанцінавіч Кантэмір
- Заснаванне Малдаўскага княства
Зноскі
- Черепнин Л. В. История Молдавской ССР: С древнейших времен до Великой Октябрьской социалистической революции — Кишинёв: Картя молдовеняскэ, 1965 — С. 263
- https://books.google.com/books?id=JzkWDAAAQBAJ&pg=PA352
- https://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_2010_num_88_3_7806
- https://books.google.com/books?id=CquTz6ps5YgC&pg=PA550
Літаратура
- Белы, А. Малдаўскае княства // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — С. 58. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
- Книга посольская Метpики Великого княжества Литовского (КПМЛ), т.1, — М., 1843;
- Уляницкий B. Материалы для истории взаимных отношений России, Польши, Молдавии, Валахии и Турции в XIV—XVI вв. — М., 1887;
- Jabłonowski A. Sprawy wołoskie za Jagiełłonów. Źródła dziejowe, X, — Warszawa, 1887;
- Исторические связи народов СССР и Румынии. т.1. — М., 1961;
- Параска П. Ф. Молдавско-литовские отношения во второй половине XIV—XV вв. // Проблемы источниковедения истории Молдавии периода феодализма и капитализма. Кишинев, 1984;
- Очерки внешнеполитической истории Молдавского княжества. — Кишинев, 1987;
- Bely A. The Battle of the Kozmynskyi Forest: Diplomatic background // The Ukrainian Review. Vol. 42 No.1 1995.
Спасылкі
- Дакументы па гісторыі Малдаўскага княства (руск.)
- Гістарычныя сцягі Малдаўскага княства (англ.)
- Гістарычныя сцягі Малдаўскага княства (1834—1863) (англ.)
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Maldayskae knyastva feadalnaya dzyarzhava y basejnah rek Siret Prut Dnestr u 1359 1861 gadah Yana yznikla yak vasal Vengerskaga karaleystva zatym pa charze vasal Polshchy i Vengryi z 1513 Asmanskaj imperyi U 1859 1861 razam z Valahiyaj utvaryla suchasnuyu Rumynskuyu dzyarzhavu U polskih i belaruska litoyskih krynicah vyadomaya yak Valoshskae vayavodstva Valoshchyna Gistarychnaya dzyarzhavaMaldayskae knyastvas bel Moldoslaviya mald Cara MoldovejGerb Maldayskaga knyastva ScyagMaldayskae knyastva pry Stefane Vyalikim gt gt gt 1346 1859Stalica Siret 1359 1385 Suchava 1385 1572 Yasy 1572 1861 Mova y staraslavyanskaya zahodneruskaya maldayskaya pachynayuchy z 17 stagoddzya Aficyjnaya mova rumynskaya vlaha maldayski izvod carkoynaslavyanskaj movy d i grechaskaya movaReligiya pravaslayeGrashovaya adzinka talerForma kiravannya manarhiyaGistoryya 1352 Vasal Vengryi 1359 Nezalezhnae knyastva 1456 Vasal Turcyi 1812 Daluchenne Besarabii da Rasii 1861 Ab yadnanne Rumynii Medyyafajly na VikishovishchyGistoryyaUzho pry pervyh gospodareh voevod voloskih i knyazej litovskih oni meli mezhi soboyu bratstvo i pryyatelstvo i mir U vyniku razgromu tataray u bitve kalya Sinih vod 1363 da Maldayskaga knyastva daluchanyya vyalikiya terytoryi da nizoyya Dunaya i Chornaga mora Paslya spynennya pershaj knyazhackaj dynastyi maldayskiya bayary zaprasili na prastol litoyskaga knyazya 1374 yaki y tym zha godze byy atruchany Paslya padpisannya Kreyskaj unii 1385 Yagajla pry padtrymcy Vitayta ystanaviy nad Maldayskim knyastvam syuzerenitet Polshchy Paznej Maldayskae knyastva padtrymala baracbu Vitayta suprac vynikay unii u 1391 stvorany sayuz Vitayta maldayskaga vayavody Ramana i maskoyskaga vyalikaga knyazya Vasilya I U 1399 Maldoyskae knyastva vystupila sayuznikam Vitayta y bitve na Vorskle Z kanca XIV stagoddzya va ynutrymaldayskiya spravy aktyyna ymeshvaysya Svidrygajla Algerdavich yaki nekalki razoy znahodziy tut prytulak pad chas ucyokay z VKL Hya vyklyuchana shto na myazhy XIV XV stagoddzyay Maldova peyny chas byla vasalam VKL Tak u hpysavule gaspadara Alyaksandra Dobraga 1400 1432 ad 30 chervenya 1401 zgadany gospodin nash velikij knyaz Vitovt Adnak bolsh hapaktepnymi z yaylyayucca poynappaynyya dvuhbakovyya pagadnenni Vyadomyya dagavopy 1415 1431 z udzelam Teytonskaga ordena 1435 1437 1442 1447 1496 1499 1518 1551 1554 Z 1420 h da 1480 h VKL neadnarazova akazvala padtrymku baracbe Maldoyskaga knyastva suprac agresii Asmanskaj imperyi Pavodle dagavapoy VKL nyazmenna zahoyvala z Maldovaj mir za vynyatkam vajny Maskoyskaj dzyarzhavy z VKL 1492 1494 u yakoj Maldoyskae knyastva vystupila sayuznikam Maskvy nyagledzyachy na toe shto zvyazanaya z yoj uniyaj Polshcha vayavala z Maldovaj napryklad u 1497 1503 1505 1509 1531 1535 1538 ne lichachy shmatlikih avanturay pradprynyatyh na svayu ryzyku asobnymi magnatami Vyalikiya zh knyazi litoyskiya navat kali byli adnachasova i polskimi karalyami imknulisya yniknuc kanfliktay z Maldovaj ulichvayuchy nastroj gramadstva i peradusim panoy rady yakaya pavodle zemskih ppyvileyay pachynayuchy z ppyvileya Alyaksandpa 1492 byla adkaznaj za vyznachenne zneshnyaj palityki Kali y 1509 ryhtuyuchysya da vajny z Maldovaj Zhygimont I Stary prapanavay udzel u ej Litve yon atpymay adkaz panoy rady Panstvo Velikoe knyastvo so vsih storon ogorneno est nepriyatelmi Nizhli tolko eshcho z toe storony od Voloskogo toe panstvo v pokoj melo Yako zh Bozhe yhovaj esli by tot mir s toe storony byl narushony Na sojme y Vilni y 1532 pradstayniki Zhygimonta Stapoga prasili dazvolu vykarystac suppac Maldovy litoyskiya vojski Adnak pany rada adkazali shto okolo togo namovyali z rycerstvom velikogo knyazstva ale yano proizvolit na to ne rachyla beruchy pad uvagu zapisy starodavnyi pokoyu zvechistogo i prysyagi mezhdu elikim knyazhestvom a voevodstvom Voloshskim Ha ppykladze dachynennyay z Maldovaj mozhna ppasachyc shto y litoyskaj zneshnyaj palitycy asabliva da 1569 melisya ylasnyya pryyarytety shto adpoznivali yae ad palityki polskaj Chasta getyya dachynenni pavinny byli ppademanstpavac Polshchy nezalezhnasc VKL Kali y 1545 maldayskiya pasly sustreli Zhygimonta II Aygusta y Lyubline pa daroze y Krakay en adaslay ih u Vilnyu do priehanya z Lyahov ne hotyachi togo tam v Korune spravovati z tyh prychyn izh EKM na tot chas na Velikom knyazstve Litovskom yako na osoblivom panstve svoem otchyznym sedit U 1551 valny sojm u Vilni zgadziysya prysegu ychiniti na vechny mir i pokoj voevode voloshskomu z panstvom ego milosti velikim knyazstvom Litovskim U toj zha chas palyaki padpisvac mirny dagavor admovilisya adklayshy yago da chasoy lepshaga vyznannya kryyd yakiya nashym lyudzyam pachyneny Analagichny dagavop aposhni z getaj sepyi byy zaklyuchany y 1554 z gaspadarom Dyplamatychnyya adnosiny z Maldovaj padtrymlivalisya VKL i paslya Lyublinskaj unii napryklad Kryshtafam Radzivilam na myazhy XVI XVII stagoddzyay Yanusham Radzivilam u syaredzine 1640 h i yak pravila vyrazhali imknenne litoyskih separatystay da bolshaj nezalezhnasci ad Polshchy Blizkasc gistarychnyh lyosay VKL i Maldoyskaga knyastva spryyali ih kulturnamu zblizhennyu Litoyskaya slavyanskaya mova Maldoyskaga knyastva da kanca XVII stagoddzya aficyjnaya adchuvala mocny yplyy starabelaruskaj movy Mitrapalit Rygor Camblak u syaredzine XV stagoddzya zrabiy sprobu zluchyc pravaslaynyya cerkvy VKL i Maldoyskaga knyastva Belaruski drukar Samuil Ragalya z yaviysya zasnavalnikam maldoyskaga knigadrukavannya Dynastychnymi suvyazyami z maldoyskimi gaspadarami byli zvyazany Alelkavichy Galshanskiya Radzivily Palitychnyya emigranty z Maldoyskaga knyastva znahodzili prytulak u VKL U chastki maldoyskih bayaray da kanca XVII stagoddzya byla papulyarnaya ideya dabivacca dlya Maldoyskaga knyastva y vypadku vyzvalennya ad turkay statusa analagichnaga VKL uvahodzhannya y sklad Rechy Paspalitaj na ymovah zahavannya asobnyh administracyi dzyarzhaynaga skarbu vojska i sudovaj sistemy Terytoryya Besarabii z 1812 adyshla da Rasijskaj Imperyi a y 1991 tut utvorana nezalezhnaya Respublika Maldova Bolshaya chastka Maldovy y 1861 ab yadnalasya z Valahiyaj u adzinuyu dzyarzhavu Rumyniyu Gl taksamaValashskae knyastva Dzmitryj Kanstancinavich Kantemir Zasnavanne Maldayskaga knyastvaZnoskiCherepnin L V Istoriya Moldavskoj SSR S drevnejshih vremen do Velikoj Oktyabrskoj socialisticheskoj revolyucii Kishinyov Kartya moldovenyaske 1965 S 263 https books google com books id JzkWDAAAQBAJ amp pg PA352 https www persee fr doc rbph 0035 0818 2010 num 88 3 7806 https books google com books id CquTz6ps5YgC amp pg PA550LitaraturaBely A Maldayskae knyastva Encyklapedyya gistoryi Belarusi U 6 t T 5 M Pud Redkal G P Pashkoy galoyny red i insh Mast E E Zhakevich Mn BelEn 1999 S 58 10 000 ekz ISBN 985 11 0141 9 Kniga posolskaya Metpiki Velikogo knyazhestva Litovskogo KPML t 1 M 1843 Ulyanickij B Materialy dlya istorii vzaimnyh otnoshenij Rossii Polshi Moldavii Valahii i Turcii v XIV XVI vv M 1887 Jablonowski A Sprawy woloskie za Jagiellonow Zrodla dziejowe X Warszawa 1887 Istoricheskie svyazi narodov SSSR i Rumynii t 1 M 1961 Paraska P F Moldavsko litovskie otnosheniya vo vtoroj polovine XIV XV vv Problemy istochnikovedeniya istorii Moldavii perioda feodalizma i kapitalizma Kishinev 1984 Ocherki vneshnepoliticheskoj istorii Moldavskogo knyazhestva Kishinev 1987 Bely A The Battle of the Kozmynskyi Forest Diplomatic background The Ukrainian Review Vol 42 No 1 1995 SpasylkiDakumenty pa gistoryi Maldayskaga knyastva rusk Gistarychnyya scyagi Maldayskaga knyastva angl Gistarychnyya scyagi Maldayskaga knyastva 1834 1863 angl