Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мазамбі́к, Рэспу́бліка Мазамбі́к (парт.: República de Moçambique) — краіна ў Паўднёвай Афрыцы. Мяжуе з ПАР, Эсваціні, Танзаніяй, Малаві, Зімбабвэ і Замбіяй. Мае выхад да Індыйскага акіяна. Сталіца краіны — горад Мапуту, у 1876—1976 гадах вядомы як Ларэнсу-Маркіш. Нацыянальная валюта — мецікал.
| |||||
 | |||||
| Гімн: «Pátria Amada» | |||||
| Дата незалежнасці | 25 чэрвеня 1975 (ад Партугаліі) | ||||
| Афіцыйная мова | партугальская | ||||
| Сталіца | Мапуту | ||||
| Найбуйнейшы горад | Мапуту | ||||
| Форма кіравання | Рэспубліка | ||||
| Арманду Гебуза | |||||
| Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 35-я ў свеце 801 590 км² 2,2 | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2008) • Шчыльнасць | 21 284 700 чал. (55-я) 25 чал./км² | ||||
| ІРЧП (2007) | ▲ 0.402 (нізкі) (172-ы) | ||||
| Валюта | Мецікал | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .mz | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | MZ | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | MOZ | ||||
| Код МАК | MOZ | ||||
| Тэлефонны код | +258 | ||||
| Часавыя паясы | +2 | ||||
Першай цывілізацыяй, што склалася на мазамбіцкай зямлі, стала супольнасць суахілі. З XVI стагоддзя пачалося пранікненне партугальцаў, сустрэтае адпорам тубыльскіх плямёнаў. Мазамбік заставаўся партугальскай калоніяй да 1975 года. Незалежны Мазамбік абраў сацыялістычны аднапартыйны шлях, аднак эканамічныя складанасці і грамадзянская вайна змусілі ўлады краіны перайсці на дэмакратычныя рынкавыя рэйкі ў пачатку 1990-х.
З 1994, калі ў Мазамбіку прайшлі першыя мультыпартыйныя выбары, дзяржава з’яўляецца адносна стабільнай дэмакратыяй, прэзідэнцкай рэспублікай. Аднак у 2013 арганізацыя Resistência Nacional Moçambicana (RENAMO) зноў запаліла партызанскі рух, хаця і даволі слабы. Мазамбік падзяляецца на 10 правінцый (provincias) і сталічны горад.
Нягледзячы на тое, што большасць з 30 млн жыхароў краіны належыць да народаў банту, мазамбікцы — дужа стракатая этнічная супольнасць. Таму адзіная дзяржаўная мова — партугальская, якой у якасці другой мовы валодае палова насельніцтва. Асноўная рэлігія — хрысціянства, маюцца мусульманскія і анімістычныя меншасці. Найбуйнейшы горад завецца Матола і з’яўляецца заходнім прыгарадам Мапуту.
Мазамбік надзелены багатымі і разнастайнымі прыроднымі рэсурсамі. Пры пераважна аграрным характары эканомікі, развіваюцца лёгкая і харчовая прамысловасць, гідраэнергетыка і вытворчасць алюмінію, нафтаперапрацоўка. Расце турыстычны сектар. Галоўны партнёр і крыніца інвестыцый — ПАР. Нягледзячы на адныя з самых высокіх у свеце тэмпы росту ВУП з 2001, Мазамбік застаецца беднай краінай з жабрачым ВУП на душу насельніцтва і вельмі нізкімі ўзроўнем і працягласцю жыцця.
Мазамбік з’яўляецца членам ААН, Руху недалучэння, Афрыканскага саюза, Супольнасці Развіцця Паўднёвай Афрыкі (SADC).
Этымалогія
Сваёй назвай краіна абавязана арабскаму гандляру Мусе Бін Біку, чыё імя атрымаў невялічкі востраў, які Муса наведаў а пазней жыў на ім. Трансфармаваны Муса Бін Біку быў распаўсюджаны партугальцамі на ўсё нізіннае ўзбярэжжа ўсходняй Афрыкі.
Геаграфічнае становішча
Мяжуе з ПАР і Эсваціні (Свазілендам) на поўдні, Танзаніяй на поўначы, Малаві, Зімбабве і Замбіяй на захадзе. На ўсходзе мае шырокі выхад да Індыйскага акіяна. За Мазамбіцкім пралівам ляжаць Мадагаскар, Каморы і Маёта.
Астравы Мазамбіка: Базаруту, Кірымбаш, Мазамбік. Апошні даў сваю назву ўсёй краіне.
Гісторыя
Найбольш старажытнае насельніцтва Мазамбіка — бушмены і гатэнтоты, выціснутыя ў V — VIII стст. плямёнамі банту. З VIII ст. сюды праніклі арабы і суахілі, якія заснавалі на ўзбярэжжы Мазамбіка шэраг гандлёвых цэнтраў. Да пачатку 2-га тысячагоддзя ў міжрэччы Замбезі — рака Лімпопа склалася дзяржаўнае ўтварэнне (захаваліся рэшткі збудаванняў з вялікіх гранітных блокаў), якое адыгрывала важную ролю ў араба-суахілійскім гандлі, які квітнеў у познім сярэднявеччы.
У 1498 востраў Мазамбік наведаў партугальскі мараплавец В. да Гама. Да сярэдзіны XVI ст. партугальцы захапілі шэраг апорных пунктаў на ўзбярэжжы Мазамбіка. Яны навязалі няроўныя дагаворы правіцелям Манаматапы, якая прыйшла ў заняпад і распалася ў пачатку XVIII ст.; у XVI — XIX стст. адсюль вёўся вываз рабоў на плантацыі ў Бразілію. У 1752 г. партугальскія ўладанні ў паўднёва-ўсходняй Афрыцы былі аб’яднаны ў адзіную калонію Мазамбік са сталіцай на аднайменным востраве плошчай 1,5 км³. На працягу XIX ст. партугальцы вялі ўпартую барацьбу з дзяржавай Ватуа ў міжрэччы Лімпопа — , якая скарылася толькі ў пачатку ХХ ст. У 1898 адміністрацыйны цэнтр калоніі быў перанесены ў Ларэнсу-Маркіш.
У 1951 г. Мазамбік абвешчаны «заморскай правінцыяй» Партугаліі, у 1972 г. — яе «заморскім штатам». Грамадзянскімі правамі карысталіся толькі невялікія групы т.зв. «асіміляваных» афрыканцаў. У 1962 г. на базе нацыянал-вызваленчых афрыканскіх арганізацый створаны (ФРЭЛІМО) на чале з (з 1969 г. — С. Машэлам). У 1964 г. ФРЭЛІМО пачаў узброенае паўстанне супраць партугальскага панавання і да 1974 г. кантраляваў значную частку Мазамбіка. Пасля падзення дыктатуры ў Партугаліі ў верасні 1974 г. паміж новымі ўладамі і ФРЭЛІМО падпісаны дагавор аб стварэнні пераходнага ўрада Мазамбіка.
25 чэрвеня 1975 г. абвешчана Народная Рэспубліка Мазамбік (НРМ), прэзідэнтам якой стаў Машэл. Канстытуцыя 1975 г. зацвярджала курс на стварэнне ў дзяржаве палітычных, ідэалагічных, навуковых і матэрыяльных асноў сацыялістычнага грамадства, а таксама кіруючую роль ФРЭЛІМО. Урад правёў нацыяналізацыю знешняга гандлю, банкаў, устаноў адукацыі і аховы здароўя, юрыдычнай службы і большасці прадпрыемстваў, быў выдадзены закон пра землекарыстанне, паводле якога зямлёй надзяляліся створаныя сялянскія кааператывы. Пасля абвяшчэння незалежнасці Мазамбік пакінула большасць еўрапейскага насельніцтва (галоўным чынам партугальцы), таму ў сферы эканомікі, адукацыі і медыцыны ўлады сутыкнуліся з сур’ёзнымі кадравымі праблемамі.
У лютым 1977 г. на 3-м з’ездзе ФРЭЛІМО быў ператвораны ў партыю ФРЭЛІМО — «авангардную марксісцка-ленінскую партыю». Паводле прынятага статуту, партыя станавілася вядучай сілай дзяржавы і грамадства. Асновай яе ідэалогіі быў досвед мазамбікскага народа і марксізм-ленінізм. Ураду атрымалася дамагчыся значных поспехаў у вобласці развіцця адукацыі і медыцыны: у 1983 г. лік пачатковых школ склаў 5,8 тыс., сярэдніх — 136, створана шырокая сетка прафесійна-тэхнічнай адукацыі, выдаткі на ахову здароўя ў 1975—1981 гг. узраслі больш, чым у тры разы. Быў заключаны дагавор аб сяброўстве з СССР (1977 г.), узяты курс на пабудову ў Мазамбіку сацыялізму, нацыяналізаваны прыватныя прадпрыемствы, створаны кааператывы. На практыцы гэта прывяло да спаду прамысловай вытворчасці і гандлю, дэфіцыту тавараў. Пагаршэнне эканамічнага становішча Мазамбіка справакавала рост незадаволенасці, што падштурхнула апазіцыю да стварэння на тэрыторыі Паўднёвай Радэзіі (РЭНАМО) на чале з , якое пачало ўзброеную барацьбу супраць рэжыму ФРЭЛІМО. У выніку ваенных дзеянняў 1977—1992 гг. загінула больш за 1 млн мазамбікцаў і каля 2 млн сталі бежанцамі. Урад быў вымушаны пачаць рыначныя эканамічныя рэформы, якія паглыбіліся з прыходам да ўлады ў 1986 г. Ж. А. Чысану. У 1989 г. ФРЭЛІМО адмовілася ад ідэалогіі марксізму-ленінізму. З 1990 г. дзейнічае новая Канстытуцыя, паводле якой уведзена шматпартыйнасць, краіна перайменавана ў Рэспубліку Мазамбік. У кастрычніку 1992 г. падпісана пагадненне з РЭНАМО пра спыненне агню і ператварэнне апошняй у палітычную партыю. На ўсеагульных парламенцкіх выбарах перамагла ФРЭЛІМО, Чысану быў зноў выбраны прэзідэнтам Мазамбіка.
У 2013 арганізацыя РЭНАМО зноў запаліла партызанскі рух, які — хоць і даволі слабы — тлее і сёння.
Дзяржаўны лад
Канстытуцыя 1990 года вызначае дзяржаўны лад краіны як шматпартыйную дэмакратыю. Выканаўчая ўлада прадстаўлена прэзідэнтам, і кабінетам міністрам з прэм’ер-міністрам на чале. Заканадаўчую ўладу ажыццяўляе Нацыянальная асамблея. Нягледзячы на прэзідэнцкі рэспубліканскі лад, парламент з цягам часу атрымаў большую свабоду ў прыняцці рашэнняў і законаў.
Зноскі
- https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мазамбік
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Mazambi k Respu blika Mazambi k part Republica de Mocambique kraina y Paydnyovaj Afrycy Myazhue z PAR Esvacini Tanzaniyaj Malavi Zimbabve i Zambiyaj Mae vyhad da Indyjskaga akiyana Stalica krainy gorad Maputu u 1876 1976 gadah vyadomy yak Larensu Markish Nacyyanalnaya valyuta mecikal Respublika Mazambik Republica de Mocambique part Jamhuri ya Msumbiji suahili Scyag Mazambika Gerb MazambikaGimn Patria Amada Data nezalezhnasci 25 chervenya 1975 ad Partugalii Aficyjnaya mova partugalskayaStalica MaputuNajbujnejshy gorad MaputuForma kiravannya RespublikaArmandu GebuzaPloshcha Usyago vodnaj paverhni 35 ya y svece 801 590 km 2 2Naselnictva Acenka 2008 Shchylnasc 21 284 700 chal 55 ya 25 chal km IRChP 2007 0 402 nizki 172 y Valyuta MecikalInternet damen mzKod ISO Alpha 2 MZKod ISO Alpha 3 MOZKod MAK MOZTelefonny kod 258Chasavyya payasy 2 Pershaj cyvilizacyyaj shto sklalasya na mazambickaj zyamli stala supolnasc suahili Z XVI stagoddzya pachalosya praniknenne partugalcay sustretae adporam tubylskih plyamyonay Mazambik zastavaysya partugalskaj kaloniyaj da 1975 goda Nezalezhny Mazambik abray sacyyalistychny adnapartyjny shlyah adnak ekanamichnyya skladanasci i gramadzyanskaya vajna zmusili ylady krainy perajsci na demakratychnyya rynkavyya rejki y pachatku 1990 h Z 1994 kali y Mazambiku prajshli pershyya multypartyjnyya vybary dzyarzhava z yaylyaecca adnosna stabilnaj demakratyyaj prezidenckaj respublikaj Adnak u 2013 arganizacyya Resistencia Nacional Mocambicana RENAMO znoy zapalila partyzanski ruh hacya i davoli slaby Mazambik padzyalyaecca na 10 pravincyj provincias i stalichny gorad Nyagledzyachy na toe shto bolshasc z 30 mln zhyharoy krainy nalezhyc da naroday bantu mazambikcy duzha strakataya etnichnaya supolnasc Tamu adzinaya dzyarzhaynaya mova partugalskaya yakoj u yakasci drugoj movy valodae palova naselnictva Asnoynaya religiya hrysciyanstva mayucca musulmanskiya i animistychnyya menshasci Najbujnejshy gorad zavecca Matola i z yaylyaecca zahodnim prygaradam Maputu Mazambik nadzeleny bagatymi i raznastajnymi pryrodnymi resursami Pry peravazhna agrarnym haraktary ekanomiki razvivayucca lyogkaya i harchovaya pramyslovasc gidraenergetyka i vytvorchasc alyuminiyu naftaperapracoyka Rasce turystychny sektar Galoyny partnyor i krynica investycyj PAR Nyagledzyachy na adnyya z samyh vysokih u svece tempy rostu VUP z 2001 Mazambik zastaecca bednaj krainaj z zhabrachym VUP na dushu naselnictva i velmi nizkimi yzroynem i pracyaglascyu zhyccya Mazambik z yaylyaecca chlenam AAN Ruhu nedaluchennya Afrykanskaga sayuza Supolnasci Razviccya Paydnyovaj Afryki SADC EtymalogiyaSvayoj nazvaj kraina abavyazana arabskamu gandlyaru Muse Bin Biku chyyo imya atrymay nevyalichki vostray yaki Musa naveday a paznej zhyy na im Transfarmavany Musa Bin Biku byy raspaysyudzhany partugalcami na ysyo nizinnae yzbyarezhzha yshodnyaj Afryki Geagrafichnae stanovishchaMyazhue z PAR i Esvacini Svazilendam na poydni Tanzaniyaj na poynachy Malavi Zimbabve i Zambiyaj na zahadze Na yshodze mae shyroki vyhad da Indyjskaga akiyana Za Mazambickim pralivam lyazhac Madagaskar Kamory i Mayota Astravy Mazambika Bazarutu Kirymbash Mazambik Aposhni day svayu nazvu ysyoj kraine GistoryyaAsnoyny artykul Gistoryya Mazambika Arabskiya gandlyary kanvayuyuc raboy Najbolsh starazhytnae naselnictva Mazambika bushmeny i gatentoty vycisnutyya y V VIII stst plyamyonami bantu Z VIII st syudy pranikli araby i suahili yakiya zasnavali na yzbyarezhzhy Mazambika sherag gandlyovyh centray Da pachatku 2 ga tysyachagoddzya y mizhrechchy Zambezi raka Limpopa sklalasya dzyarzhaynae ytvarenne zahavalisya reshtki zbudavannyay z vyalikih granitnyh blokay yakoe adygryvala vazhnuyu rolyu y araba suahilijskim gandli yaki kvitney u poznim syarednyavechchy Larensu Markish syonnyashni Maputu 1905 U 1498 vostray Mazambik naveday partugalski maraplavec V da Gama Da syaredziny XVI st partugalcy zahapili sherag apornyh punktay na yzbyarezhzhy Mazambika Yany navyazali nyaroynyya dagavory pravicelyam Manamatapy yakaya pryjshla y zanyapad i raspalasya y pachatku XVIII st u XVI XIX stst adsyul vyoysya vyvaz raboy na plantacyi y Braziliyu U 1752 g partugalskiya yladanni y paydnyova yshodnyaj Afrycy byli ab yadnany y adzinuyu kaloniyu Mazambik sa stalicaj na adnajmennym vostrave ploshchaj 1 5 km Na pracyagu XIX st partugalcy vyali ypartuyu baracbu z dzyarzhavaj Vatua y mizhrechchy Limpopa yakaya skarylasya tolki y pachatku HH st U 1898 administracyjny centr kalonii byy peraneseny y Larensu Markish U 1951 g Mazambik abveshchany zamorskaj pravincyyaj Partugalii u 1972 g yae zamorskim shtatam Gramadzyanskimi pravami karystalisya tolki nevyalikiya grupy t zv asimilyavanyh afrykancay U 1962 g na baze nacyyanal vyzvalenchyh afrykanskih arganizacyj stvorany FRELIMO na chale z z 1969 g S Mashelam U 1964 g FRELIMO pachay uzbroenae paystanne suprac partugalskaga panavannya i da 1974 g kantralyavay znachnuyu chastku Mazambika Paslya padzennya dyktatury y Partugalii y verasni 1974 g pamizh novymi yladami i FRELIMO padpisany dagavor ab stvarenni perahodnaga yrada Mazambika 25 chervenya 1975 g abveshchana Narodnaya Respublika Mazambik NRM prezidentam yakoj stay Mashel Kanstytucyya 1975 g zacvyardzhala kurs na stvarenne y dzyarzhave palitychnyh idealagichnyh navukovyh i materyyalnyh asnoy sacyyalistychnaga gramadstva a taksama kiruyuchuyu rol FRELIMO Urad pravyoy nacyyanalizacyyu zneshnyaga gandlyu bankay ustanoy adukacyi i ahovy zdaroyya yurydychnaj sluzhby i bolshasci pradpryemstvay byy vydadzeny zakon pra zemlekarystanne pavodle yakoga zyamlyoj nadzyalyalisya stvoranyya syalyanskiya kaaperatyvy Paslya abvyashchennya nezalezhnasci Mazambik pakinula bolshasc eyrapejskaga naselnictva galoynym chynam partugalcy tamu y sfery ekanomiki adukacyi i medycyny ylady sutyknulisya z sur yoznymi kadravymi prablemami Ahvyara gramadzyanskaj vajny U lyutym 1977 g na 3 m z ezdze FRELIMO byy peratvorany y partyyu FRELIMO avangardnuyu marksiscka leninskuyu partyyu Pavodle prynyataga statutu partyya stanavilasya vyaduchaj silaj dzyarzhavy i gramadstva Asnovaj yae idealogii byy dosved mazambikskaga naroda i marksizm leninizm Uradu atrymalasya damagchysya znachnyh pospehay u voblasci razviccya adukacyi i medycyny u 1983 g lik pachatkovyh shkol sklay 5 8 tys syarednih 136 stvorana shyrokaya setka prafesijna tehnichnaj adukacyi vydatki na ahovu zdaroyya y 1975 1981 gg uzrasli bolsh chym u try razy Byy zaklyuchany dagavor ab syabroystve z SSSR 1977 g uzyaty kurs na pabudovu y Mazambiku sacyyalizmu nacyyanalizavany pryvatnyya pradpryemstvy stvorany kaaperatyvy Na praktycy geta pryvyalo da spadu pramyslovaj vytvorchasci i gandlyu deficytu tavaray Pagarshenne ekanamichnaga stanovishcha Mazambika spravakavala rost nezadavolenasci shto padshturhnula apazicyyu da stvarennya na terytoryi Paydnyovaj Radezii RENAMO na chale z yakoe pachalo yzbroenuyu baracbu suprac rezhymu FRELIMO U vyniku vaennyh dzeyannyay 1977 1992 gg zaginula bolsh za 1 mln mazambikcay i kalya 2 mln stali bezhancami Urad byy vymushany pachac rynachnyya ekanamichnyya reformy yakiya paglybilisya z pryhodam da ylady y 1986 g Zh A Chysanu U 1989 g FRELIMO admovilasya ad idealogii marksizmu leninizmu Z 1990 g dzejnichae novaya Kanstytucyya pavodle yakoj uvedzena shmatpartyjnasc kraina perajmenavana y Respubliku Mazambik U kastrychniku 1992 g padpisana pagadnenne z RENAMO pra spynenne agnyu i peratvarenne aposhnyaj u palitychnuyu partyyu Na yseagulnyh parlamenckih vybarah peramagla FRELIMO Chysanu byy znoy vybrany prezidentam Mazambika U 2013 arganizacyya RENAMO znoy zapalila partyzanski ruh yaki hoc i davoli slaby tlee i syonnya Dzyarzhayny ladKanstytucyya 1990 goda vyznachae dzyarzhayny lad krainy yak shmatpartyjnuyu demakratyyu Vykanaychaya ylada pradstaylena prezidentam i kabinetam ministram z prem er ministram na chale Zakanadaychuyu yladu azhyccyaylyae Nacyyanalnaya asambleya Nyagledzyachy na prezidencki respublikanski lad parlament z cyagam chasu atrymay bolshuyu svabodu y prynyacci rashennyay i zakonay Znoskihttps data iana org time zones tzdb 2021e africaSpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Mazambik