У гэтай старонкі няма правераных версій хутчэй за ўсё яе якасць не ацэньвалася на адпаведнасць стандартам Зычныя гукі ча

У гэтай старонкі няма правераных версій, хутчэй за ўсё, яе якасць не ацэньвалася на адпаведнасць стандартам.

Зычныя гукі — чалавечай мовы, пры вымаўленні якіх на шляху паветра, што выдыхаецца з лёгкіх, узнікае перашкода.

Якасці зычных гукаў залежаць ад характару перашкоды і яе месца ў . У беларускім мовазнаўстве зычныя класіфікуюцца ў асноўным паводле характару перашкоды, паводле актыўнага і пасіўнага органу артыкуляцыі (месца перашкоды). Таксама выдзяляюць палаталізаванасць або г.зв. «мяккасць» зычнага гуку; яе адсутнасць могуць называць «цвёрдасцю».

У акустычных адносінах зычныя гукі складаюцца з голасу і шуму. У залежнасці ад перавагі голасу ці шуму зычныя ў беларускім мовазнаўстве падзяляюцца, адпаведна, на санорныя і шумныя (у сваю чаргу падзяляюцца на глухія і звонкія). Крыніца гуку пры ўтварэнні зычных лакалізуецца ў раёне перашкоды гукавай хвалі і мае шумавы або імпульсна-шумавы характар.

У моўнай плыні зычныя ўтвараюць фанетычную сістэму — кансанантызм.

Артыкуляцыя

Для артыкуляторнага апісання зычных выкарыстоўваюць наступныя крытэрыі:

Дзяленне на звонкія і глухія;
Па спосабу ўтварэння; (гл. ніжэй)
Па месцу ўтварэння. (гл. ніжэй)

Напрыклад, англійскае /d/, паводле гэтых крытэраў, з’яўляецца звонкім альвеалярным выбухным зычным.

Утварэнне зычных

Выбухныя — мяккае паднябенне паднятае і паветра праходзіць у ротавую поласць; размыканне змычкі адбываецца рэзка і нагадвае выбух. Напрыклад: p / b, t / d.
Насавыя
Дрыготкія
Фрыкатыўныя — артыкулятары падыходзяць блізка адзін да аднаго, але не змыкаюцца цалкам, у выніку чаго ў ротавай поласці адбываюцца турбулентныя ваганні паветра, якія ствараюць прыкметны шум. Напрыклад: «f», «v».
Афрыкаты — спалучаюць выбухны зычны з фрыкатыўным, звычайна таго жа месца утварэння. Напрыклад: «ц» — («т» + «с»).
Апраксіманты — санарныя зычныя, падобныя па спосабу ўтварэння фрыкатыўным зычным, але без (або амаль без) стварэння шуму.
Бакавыя
Эд’ектыўныя — хуткі рух гартані ўверх пры зачыненай галасавой шчыліне, а затым расслабленне ротавай змычкі.
Імплазіўныя — гартань рухаецца ўверх і ўніз; узнікае паветраны паток.
Пстрычкі

Мяккасць зычных

Паняцце мяккі зычны выкарыстоўваецца для азначэння дадатковай артыкуляцыйнай якасці зычнага гука, пры вымаўленні якога спінка языка, незалежна ад месца ўтварэння гука, робіць рух да сярэдняга паднябення. Калі ж спінка языка робіць рух да задняга паднябення, утвараецца цвёрды зычны.

Дадатковым азначэннем цвёрдага зычнага гука паводле гістарычных змяненняў (у адрозненне ад азначэнняў асаблівасцяў артыкуляцыі), якія з ім адбыліся, можа быць зацвярдзелы зычны. Зацвярдзелыя зычныя вылучаюцца ў асобную групу у некаторых мовах, напрыклад, у беларускай, таму што некаторыя назоўнікі з асновай на зацвярдзелы зычны маюць іншыя канчаткі: пута—у пуце, футра—у футры, аркуш—у аркушы, дождж—на дажджы.

Месца утварэння зычных

Месца утварэння зычных — прыкмета, якая паказвае ў якім месцы ротавай поласці паветраны струмень сустракае перашкоду.

Зноскі

Падлужны. Зучныя гукі // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 5. Зуйкі — Кішы / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1972. — 616 с.: іл., карты. С.6.

Літаратура

Фанетыка беларускай літаратурнай мовы / І. Р. Бурлыка, Л. Ц. Выгонная, Г. В. Лосік, А. І. Падлужны; Рэд. А. І. Падлужны. — Мн.: Навука і тэхніка, 1989. — 335 с. ISBN 5-343-00292-7.

[fnpd-1] Падлужны. Зучныя гукі // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 5. Зуйкі — Кішы / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1972. — 616 с.: іл., карты. С.6.