Джакама Пучыні

Джакама Пучыні (італ.: Giacomo Puccini; 1858—1924) — італьянскі кампазітар, які стварыў шэраг сусветна вядомых опер. Яго талент у меладраме і сентыментальны эратызм адлюстраваны ў такіх творах як «Tosca» і «La Boheme». Адзін з яскравых прадстаўнікоў кірунку «» у музыцы. Некаторымі даследчыкамі завецца найбуйнейшым пасля Вердзі італьянскім оперным кампазітарам.

Джакама Пучыні
італ.: Giacomo Puccini
Асноўная інфармацыя
Поўнае імя	Джакама Антоніа Даменіка Мікеле Секонда Марыа Пучыні
Дата нараджэння	22 снежня 1858(1858-12-22)^[…]
Месца нараджэння	Лука, Вялікае герцагства Тасканскае
Дата смерці	29 лістапада 1924(1924-11-29)^[…](65 гадоў)
Месца смерці	Брусель, правінцыя Брабант^[d] або Брусель^[d], Брусель, Бельгія
Краіна	Італія
Бацька	Michele Puccini^[d]
Жонка	Elvira Puccini^[d]
Альма-матар	Міланская кансерваторыя
Музычная дзейнасць
Педагог	Amilcare Ponchielli^[d] і Antonio Bazzini^[d]
Прафесіі	оперны кампазітар, кампазітар, палітык, дырыжор, арганіст
Інструменты	арган^[d]
Жанры	опера
Грамадская дзейнасць
Член у	Шведская каралеўская музычная акадэмія^[d]
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Пучыні нарадзіўся ў горадзе , у музычнай сям’і, адным з сямі дзяцей. Дынастыя музыкантаў у сям’і Пучыні была заснавана ў Луцы Джакама (1712—1781) і яго цёзкам. Пасля смерці бацькі, Мікеле Пучыні (1813—1864), пяцігадовага Пучыні адправілі на навуку да яго дзядзькі , які лічыў яго дрэнным, недысцыплінаваным вучнем і, як піша сучасны біёграф кампазітара, узнагароджваў яго хваравітым штурхялём па галёнцы за кожную фальшывую ноту, пасля чаго ў Пучыні ўсё жыццё рэфлекторна ўзнікаў боль у назе ад фальшывых нот.

Пазней Пучыні атрымаў месца царкоўнага арганіста і хормайстра. Оперным кампазітарам яму захацелася стаць, калі ён упершыню пачуў оперу Джузэпэ Вердзі «Аіда» ў Пізе.

Бог дакрануўся да мяне мезенцам і сказаў: «Пішы для тэатра і толькі для тэатра».

Цягам чатырох гадоў Пучыні займаўся ў Міланскай кансерваторыі. У 1882 годзе браў удзел у конкурсе аднаактовых опер. Не атрымаўшы першы прыз, яго опера «» была пастаўлена ў 1884 годзе ў ^[it]. Опера гэта прыцягнула ўвагу ^[it], кіраўніка ўплывовага выдавецкага дому, што спецыялізаваўся на выданні партытур. Рыкордзі заказаў Пучыні новую оперу. Ёю стаў «».

Трэцяя яго опера, «Манон Леско», скончаная ў 1893 годзе, мела велізарны поспех. Нягледзячы на відавочны ўплыў Рыхарда Вагнера, талент Пучыні выявіўся ў гэтай оперы ў амаль поўным сваім бляску. З гэтай оперы пачалося супрацоўніцтва Пучыні з лібрэтыстамі і .

Наступная оперы «» (напісаная па матывах рамана Анры Мюржэ) прынесла Пучыні сусветную славу. Адначасна оперу з той жа назвай і па тым жа рамане пісаў Руджэра Леанкавала, з-за гэтага паміж кампазітарамі паўстаў канфлікт, і яны перасталі мець зносіны.

За «Багемай» была «», прэм’ера якой адбылася ў 1900 годзе. Пад ціскам з боку прымадонны Ла Скала , якая выконвала галоўную ролю ў гэтай оперы, і настойвала на наяўнасці ў галоўнай гераіні арыі, якую можна было б выканаць у канцэрце, Пучыні дапоўніў другі акт оперы, напісаўшы знакамітую сёння «Vissi d’arte». Таксама ён дазволіў Даркле, бландынцы, не апранаць парык (у тэксце лібрэта Тоска — брунетка).

17 лютага 1904 года ў Міланскім тэатры «Ла Скала» Джакама Пучыні прадставіў сваю новую оперу «Мадам Батэрфляй» (Чыа-чыа-сан) («Madama Butterfly», па матывах п’есы ^[en]). Нягледзячы на ўдзел вядомых спевакоў ^[en], , , спектакль праваліўся. Маэстра пачуваўся раздушаным. Сябры ўгаварылі Пучыні перапрацаваць свой твор, а на галоўную партыю запрасіць Саламію Крушальніцкую. 29 мая на сцэне тэатра «Гранду» ў Брэшыі адбылася прэм’ера абноўленай «Мадам Батэрфляй», гэтым разам — трыўмфальная. Публіка сем разоў выклікала акцёраў і кампазітара на сцэну.

Пасля гэтага новыя оперы сталі з’яўляцца радзей. У 1903 годзе Пучыні, заядлы аўтамабіліст, трапіў у аварыю. У 1909 годзе грымнуў скандал, злучаны з тым, што пакутуючая прыпадкамі рэўнасці жонка кампазітара Эльвіра звінаваціла хатнюю прыслужніцу Дарыю Манфрэдзі ў любоўнай сувязі з Пучыні, пасля чаго хатняя прыслужніца скончыла з сабой. (Ці была сувязь насамрэч — невядома). Сваякі Манфрэдзі падалі пазоў, і Пучыні заплаціў прызначаную судом суму. У 1912 годзе памёр выдавец Пучыні, Джуліа Рыкордзі, які згуляў велізарную ролю ў пасоўванні кампазітара да слыннасці.

Тым не менш, у 1910 годзе Пучыні скончыў оперу «», пра якую пасля казаў як пра найдужэйшы свой опус. Спроба напісаць аперэту (мусібыць, з-за неймавернай у той час папулярнасці жанру, у якім тады вяршэнствавалі Франц Легар і Імрэ Кальман) скончылася няўдала. У 1917 годзе Пучыні скончыў перапрацоўку сваёй аперэты ў оперу («»).

У 1918 годзе адбылася прэм’ера оперы «». Гэта рэч складаецца з трох аднаактовых опер (у парыжскім стылі, вядомым як : жахі, сентыментальная трагедыя і фарс). Апошняя, фарсавая, частка, пад назвай «», атрымала слыннасць і часам выконваецца ў адзін вечар з операй «», або з операй «».

У канцы 1923 года Пучыні, які быў вялікім аматарам тасканскіх цыгар і цыгарэт, пачаткаў жаліцца на хранічныя болі ў горле. У яго быў дыягнаставаны , і дактары парэкамендавалі яму новае эксперыментальнае лячэнне, , якое прапанавалі ў Бруселі. Ні сам Пучыні, ні яго жонка не былі ў курсе вастрыні хваробы, гэта інфармацыя была перададзена толькі іх сыну.

Пучыні сканаў у Бруселі 29 лістапада 1924 года. Прычынай смерці паслужылі ўскладненні, выкліканыя аперацыяй, — некантралюемы крывацёк выклікаў інфаркт міякарда на наступны дзень пасля аперацыі. Апошні акт яго апошняй оперы («Турандот») застаўся незавершаным. Ёсць некалькі версій канцоўкі, найчасцей выконваецца версія, напісаная . На прэм’еру гэтай оперы дырыжор, блізкі сябар кампазітара Артура Тасканіні спыніў аркестр на тым месцы, дзе пачыналася частка, напісаная Альфана. Паклаўшы палачку, дырыжор павярнуўся да публікі і сказаў: «Тут смерць перапыніла працу над операй, якую маэстра не паспеў завяршыць»..

Незадоўга да смерці Пучыні заўважыў у адным са сваіх лістоў, што «опера скончылася як жанр, бо людзі страцілі густ да мелодыі і гатовы трываць музычныя кампазіцыі, што не змяшчаюць нічога меладычнага».

Творчасць

Незвычайна адораны меладычна, Пучыні цвёрда прытрымліваўся думкі, што музыка і дзеянне ў оперы павінны быць непарыўныя. Па гэтай прычыне, у прыватнасці, у операх Пучыні няма ўверцюр. Вядомыя так званыя «пучыніўскія актавы» — упадабаны і добра вядомы прыём аркестроўкі, калі мелодыю вядуць у розных рэгістрах розныя інструменты (ці ў межах адной аркестравай групы). Гарманічная мова кампазітара таксама вельмі цікавая, ёсць тыповыя для кампазітара хады, прыкладам, вырашэнне ў субдамінанту заміж тонікі, паралельныя квінты і да т.п. Уплыў музыкі чуецца ў яркіх тэмбравых развязках і сталай гульні аркестравымі фарбамі. У «» па-майстэрску выкарыстоўваюцца акустычныя эфекты, што ствараюць ілюзію шматмернай прасторы. Асабліва выдатная мелодыка Пучыні. Дзякуючы багаццю мелодый, оперы Пучыні, разам з операмі Вердзі і Моцарта, з’яўляюцца найбольш часта выкананымі операмі ў свеце. Рэдкі оперны тэатр сёння адважваецца скласці рэпертуар сезона, не ўключыўшы ў яго хоць бы адзін твор гэтага кампазітара.

Спадчына

Меладычны ўплыў Пучыні быў велізарны. Пучыністамі назваў яго паслядоўнікаў вядомы музычны крытык Іван Салярцінскі, адзначыўшы, што «самым зацятым» прадстаўніком гэтага руху стаў Імрэ Кальман. Да «пуччиниистам» таксама прыналежалі Франц Легар і Ісак Дунаеўскі. У творах Дзмітрыя Шастаковіча часам чутны ўплыў стылю Пучыні. Галоўным чынам гэта дакранаецца падобнага пачуцця і каларыстычных прыёмаў аркестроўкі.

У 1912 годзе адзін вельмі вядомы італьянскі крытык, у сувязі з пастаноўкай адной з опер Пучыні, напісаў у сваім артыкуле наступнае: «Гэта проста ганьба, што свет думае, быццам італьянская музыка — гэта, пераважна, творы гэтага старамоднага меладыста, тым часам як у Італіі ёсць такія кампазітары-інтэлектуалы, як ».

Іншы крытык, Карла Берсёза, так апісаў свае ўражанні ад прэм’еры «Багемы» (у «La gazetta»): «„Багема“ не пакіне ніякага следу ў гісторыі опернага тэатра. Аўтару гэтай оперы варта лічыць свой твор памылкай».

Выдавец Рыкордзі, пазнаўшы пра сумневы, што раздзіралі кампазітара падчас першых рэпетыцый «Багемы», напісаў яму: «Калі гэтай операй вы не трапілі, маэстра, я змяню прафесію і пачну гандляваць салямі».

Лібрэтыст Іліка пісаў Пучыні: «Працаваць з вамі, Джакама, — гэта як жыць у пекле. Сам Іоў не вынес бы такіх пакут».

У 1996 годзе ў Луцы быў заснаваны «Centro Studi Giacomo Puccini» (цэнтр вывучэння Джакама Пучыні), якое ахапляе шырокае кола падыходаў да вывучэння творчасці Пучыні. У ЗША American Center for Puccini Studies спецыялізуецца на незвычайных выкананнях прац кампазітара і адкрывае публіцы неацэненыя раней ці невядомыя ўрыўкі прац Пучыні. Гэты цэнтр быў заснаваны ў 2004 годзе спеваком і дырыжорам .

У 2006 годзе опера «^[ru]» адзначыла сваё сто дзесяцігоддзе. У другой палове дваццатага стагоддзя яна заняла месца ў пяцёрцы самых часта выкананых у свеце опер і з тых часоў з гэтай пяцёркі ўжо не выходзіла.

У гонар Пучыні названы на Меркурыі.

Палітыка

У адрозненне ад Вердзі, Пучыні не браў удзел у палітычным жыцці краіны. Яго біёграф пісаў, што цягам усяго жыцця. Іншы біёграф лічыць, што калі б Пучыні меў уласную палітычную філасофію, то ён найхутчэй быў бы манархістам

Падчас першай сусветнай вайны адсутнасць цікавасці Пучыні да штодзённых пытанням саслужыла яму дрэнную службу. Яго доўгае сяброўства з была перапынена амаль на дзесяцігоддзе пасля заўвагі Пучыні ўлетку 1914 года пра тое, што Італія выйграла б ад нямецкай арганізаванасці. Пучыні працягваў працаваць на операй La rondine, заказанай яму аўстрыйскім тэатрам у 1913 годзе, і пасля таго, як Італія і Аўстра-Венгрыя сталі ворагамі ў 1914 (кантракт, праўда ўрэшце быў скасаваны). Пучыні не браў удзел у грамадскай дзейнасці падчас вайны, але прыватнай выявай дапамагаў людзям і сем’ям, пацярпелым ад вайны.

У 1919 годзе Пучыні атрымаў заказ напісаць музыку на оду ^[it] ў гонар перамог Італіі ў першай сусветнай вайне. Прэм’ера гэтага твора, Inno a Roma («Гімн Рыму»), павінна была адбыцца 21 красавіка 1919 года, падчас святкавання ўгодкаў заснавання Рыма. Як бы там ні было, прэм’ера была адкладзена да 1 чэрвеня 1919 і была выканана на адкрыцці спаборніцтваў па лёгкай атлетыцы. Хоць Гімн Рыму не быў напісаны для фашыстаў, ён шырока выкарыстоўваўся падчас вулічных парадаў і грамадскіх цырымоній, што праводзіліся італьянскімі фашыстамі.

У апошні год жыцця ў Пучыні было некалькі кантактаў з Беніта Мусаліні і іншымі членамі фашысцкай партыі Італіі, і Пучыні нават стаў яе ганаровым членам. З іншага боку, звесткі пра тое, ці быў Пучыні рэальна членам фашысцкай партыі, супярэчлівыя. Італьянскі сенат па традыцыі ўключаў некалькіх членаў, прызначаных у святле іх унёску ў культуру краіны. Пучыні спадзяваўся заслужыць гэты гонар (так, як раней заслужыў яе Вердзі) і задзейнічаў наяўныя ў яго сувязі з гэтай мэтай. Хоць ганаровыя сенатары валодалі правам галасы, няма сведчанняў пра тое, што Пучыні шукаў гэта прызначэнне для таго, каб скарыстаць права голасу. Пучыні марыў заснаваць нацыянальны тэатр у родным Віярэджа і, вядома, для гэтага праекта яму патрабавалася падтрымка ўрада. Пучыні сустракаўся з Мусаліні двойчы, у лістападзе і снежні 1923 года. Хоць тэатр так і не быў заснаваны, Пучыні атрымаў тытул сенатара (senatore a vita) за некалькі месяцаў да смерці.

У той час, калі Пучыні сустракаўся з Мусаліні, той знаходзіўся на пасту прэм’ер-міністра каля года, але яго партыя яшчэ не атрымала поўны кантроль над парламентам. Мусаліні абвясціў пра спыненне прадстаўніцкага стылю кіравання і пачатак фашысцкай дыктатуры ў сваёй прамове, звернутай да палаты дэпутатаў, 3 студзеня 1925 года, ужо пасля смерці кампазітара.

Творы

Оперы:

• «» (італ.: Le Villi), 1884. Прэм’ера аднаактовай оперы адбылася 31 мая 1884 года ў тэатры Верме, Мілан. Па аднайменным аповедзе пра русалак-.
• «» (італ.: Edgar), 1889. Прэм’ера оперы ў 4-х актах адбылася 21 красавіка 1889 года ў тэатры Ла Скала, Мілан. На грунце п’есы «La Coupe et les levres» Альфрэда дэ Мюсэ
• «Манон Леско» (італ.: Manon Lescaut), 1893. Прэм’ера оперы адбылася 1 лютага 1893 года ў тэатры Regio, Турын. Па аднайменнаму раману абата Прэво
• «» (італ.: La boheme), 1896. Прэм’ера оперы адбылася 1 лютага 1896 года ў тэатры Regio, Турын. Па кнізе Анры Мюржэ «Scenes de la vie de Boheme»
• «» (італ.: Tosca), 1900. Прэм’ера оперы адбылася 14 студзеня 1900 года ў тэатры «Кастанцы», Рым. Па п’есе «La Tosca»
• «Мадам Батэрфляй» (італ.: Madama Butterfly). Прэм’ера оперы ў 2-актах адбылася 17 лютага 1904 года ў тэатры Ла Скала, Мілан. Па аднайменнай п’есе ^[en]. У Расіі опера ішла таксама пад назвай «^[ru]»
• «» (італ.: La fanciulla del West), 1910. Прэм’ера оперы адбылася 10 снежня 1910 года ў тэатры Metropolitan Opera, Нью-Ёрк. Па п’есе Д. Беласка «The Girl of the Golden West».
• «» (італ.: La rondine), 1917. Прэм’ера оперы адбылася 27 сакавіка 1917 года ў тэатры Opera, .

Зноскі

1. Giacomo Puccini // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q31964"></a>
2. Giacomo Puccini // Nationalencyklopedin — 1999. Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a>
3. Пуччини Джакомо // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
4. Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644"></a>
5. Czech National Authority Database Праверана 13 ліпеня 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
6. Schickling D. PUCCINI, Giacomo // Dizionario Biografico degli Italiani — 2016. — Vol. 85. Праверана 27 кастрычніка 2021.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1128537"></a>
7. Ravenni, Gabriella Biagi and Michele Girardi, Giacomo (Antonio Domenico Michele Secondo Maria) Puccini (ii) in Grove Music Online, accessed 9 August 2012. — введение
8. Dry, Wakeling (1905). Giacomo Puccini. London & New York: John Lane.
9. Catedrale di S. Martino (нявызн.). Centro di Studi Giacomo Puccini. Архівавана з першакрыніцы 11 мая 2013. Праверана 3 лістапада 2012.
10. Julian Budden. Puccini: His Life and Works — Oxford University Press US, 2002. — P. 5. (англ.)
11. Цодоков Е.. Мировая оперная статистика (нявызн.). operanews.ru. Праверана 2 лютага 2015.
12. (2002). Puccini: A Biography. Boston: Northeastern University Press. ISBN 1-55553-530-5.
13. Fairtile, Linda Beard (1999). Giacomo Puccini: A Guide to Research. Psychology Press. ISBN 0-8153-2033-7.
14. Гимн Риму, перевод на русский
15. Weaver, p. 301
16. Puccini biography Архівавана 2 ліпеня 2011. prepared by San Francisco Opera Company
17. Wilson (2007), 192
18. Pugliese, Stanislao G. (2004). Fascism, Anti-Fascism, and the Resistance in Italy: 1919 To the Present. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 0-7425-3122-8. Mussolini's speech before the Chamber of Deputies on 3 January 1925 is universally recognized as the beginning of the full fascist dictatorship. Previously, Mussolini had tried to maintain a facade of parliamentary, representative government.
19. Carner, Mosco: Puccini: A Critical Biography (2nd ed.) Duckworth, 1974.

Літаратура

• Ashbrook, William, The Operas of Puccini (1985); Carner, Mosco, Puccini, 2d ed. (1977); Di Gaetani, John L., Puccini the Thinker (1987); Greenfield, E., Puccini: Keeper of the Seal (1958); Jackson, Stanley, Monsieur Butterfly: The Story of Giacomo Puccini (1974); Marek, George, Puccini: A Biography (1951); Specht, Richard, Puccini (1933; repr. 1970); Weaver, William, and Hume, Paul, Puccini: The Man and His Music (1977).
• Ashbrook W., Powers H. Puccini’s Turandot: The End of the Great Tradition, Princeton Univ. Press, 1991.
• Author unknown, Hampton’s Magazine Vol. 26 No. 3, March 1911.
• Author unknown, "The Stage, " Munsey’s Magazine Vol. 44 p. 6., 1911.
• Author unknown, "New York Acclaims Puccini’s New Opera, " Theatre Magazine, Vol. 13 No. 119, January 1911.
• Berger, William, Puccini Without Excuses: A Refreshing Reassessment of the World’s Most Popular Composer, Random House Digital, 2005, ISBN 1-4000-7778-8.
• Budden, Julian, Puccini: His Life and Works, Oxford University Press, 2002 ISBN 978-0-19-816468-5
• Carner, Mosco, Puccini: A Critical Biography, Alfred Knopf, 1959.
• Centro di Studi Giacomo Puccini, «Catedrale di S. Martino», Puccini.it, Retrieved 3 November 2012.
• Checchi, Eugenio, in Nuova Antologia, Francisco Protonotari. ed (in Italian), December 1897, pp. 470–481.
• Dry, Wakeling Giacomo Puccini, London & New York: John Lane, 1905.
• Eaton, W.P., "Where We Stand in Opera, " American Magazine, Vol. 71 No. 5, March 1911.
• Espinoza, Javier, «Revealed: the identity of Puccini’s secret lover», The Guardian (London), 29 September 2007.
• Fisher, Burton D., Puccini’s IL TRITTICO, Miami: Opera Journeys Pub., 2003, ISBN 0-9771455-6-5.
• Kendell, Colin (2012), The Complete Puccini: The Story of the World’s Most Popular Operatic Composer, Stroud, Gloucestershire: Amberley Publishing, 2012. ISBN 9781445604459 ISBN 1-4456-0445-0
• Keolker, James, «Last Acts, The Operas of Puccini and His Italian Contemporaries», 2001.
• Gervasoni, Carlo, Nuova teoria di musica ricavata dall’odierna pratica (New theory of music distilled from modern-day practice) Milano: Blanchon, 1812.
• (2002). Puccini: A Biography. Boston: Northeastern University Press. ISBN 1-55553-530-5.
• Montgomery, Alan, Opera Coaching: Professional Techniques And Considerations, New York: Routledge Taylor and Francis Group, 2006, ISBN 9780415976015.
• Mourby, Adriano, "Scandalissimo! Puccini’s sex life exposed, " The Independent, 6 July 2008.
• Osborne, Charles, The Complete Operas of Puccini: A Critical Guide, De Capo Press, (1982).
• Randall, Annie J. and David, Rosalind G., Puccini & the Girl, Chicago: University of Chicago Press ISDN 0226703894
• Ravenni, Gabriella Biagi and Michele Girardi, Giacomo (Antonio Domenico Michele Secondo Maria) Puccini (ii) in , accessed 9 August 2012.
• Siff, Ira, "Puccini: La Fanciulla del West, " Opera News, Vol. 77 No. 1, July 2012.
• Sadie, Stanley; Laura Williams Macy, The Grove Book of Operas.
• Sadie, Stanley (ed.), , London: Macmillan/New York: Grove, 1980, ISBN 1-56159-174-2.
• Smith, Peter Fox. A Passion for Opera. Trafalgar Square Books, 2004. ISBN 1-57076-280-5.
• Streatfield, Richard Alexander, Masters of Italian music, C. Scribner’s Sons, 1895.
• Weaver, William, and Simonetta Puccini, eds. The Puccini Companion, W.W. Norton & Co., 1994 ISBN 0-393-029-30-1
• Wilson, Alexandra, The Puccini Problem: Opera, Nationalism, and Modernity, Cambridge University Press (2007)

Спасылкі

• Джакама Пучыні: Ноты твораў на International Music Score Library Project
• Puccini: ascolta i suoi brani musicali su Magazzini-Sonori.
• Centro studi Giacomo Puccini Архівавана 6 лютага 2007.
• Fondazione Simonetta Puccini
• Progetto Puccini Архівавана 9 кастрычніка 2007.
• Puccini e la sua Lucca
• Il Puccini Festival di Torre del Lago
• w3.rz.berlin.mpg.de Архівавана 10 студзеня 2010.
• Rodoni.ch «Puccini e i suoi detrattori»
• (англ.) William and Gayle Cook Music Library, Indiana University (contiene digitalizzazioni di alcuni spartiti per canto e pianoforte di opere pucciniane)
• Джакама Пучыні: Ноты твораў на International Music Score Library Project
• Пуччини. Полные либретто опер на русском языке Архівавана 1 ліпеня 2012.