Вялікае Княства Маскоўскае, Маскоўская дзяржава — сярэдневяковая ўсходнееўрапейская дзяржава.
Гістарычная дзяржава | |||||
Вялікае Княства Маскоўскае | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
< < > 1263 — 1478 | |||||
Сталіца | Масква | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Масква, Вялікі Ноўгарад, Уладзімір, Суздаль, Волагда, Разань, Ладага, Пскоў | ||||
Мова(ы) | руская | ||||
Афіцыйная мова | старажытнаруская мова і старамаскоўскі ізвод царкоўнаславянскай мовы[d] | ||||
Рэлігія | праваслаўе | ||||
Плошча | 3 млн. км² (1547) | ||||
Насельніцтва | у 1460-я гады 3 млн. у 1530-я гады 6 млн. | ||||
Форма кіравання | манархія | ||||
Дынастыя | Рурыкавічы | ||||
Князь, вялікі князь | |||||
• 1263—1303 | Данііл Аляксандравіч (перш.) | ||||
• 1462—1478 | Іван III Васільевіч (апош.) | ||||
Гісторыя | |||||
• 1213 | Упершыню вылучана ва ўдзел | ||||
• 1263 | Паўторна вылучана ва ўдзел | ||||
• 1363 | Вялікае княства | ||||
• 1480 | Поўная незалежнасць ад Арды | ||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Гісторыя
Вылучылася з Уладзімірскага вялікага княства ў 1260-х — пачатку 1270-х гадоў і з канца XIII стагоддзя заняло ў ім асноўнае становішча.
За вялікае ўладзімірскае княжанне на працягу ўсяго XIV стагоддзя актыўную барацьбу вяло і Цвярское княства, у 1350—1360-х — таксама , але, як правіла, менавіта маскоўскія князі насілі тытул Вялікага князя ўладзімірскага, на што да 1462 года трэба было атрымліваць ярлык ханаў Залатой Арды.
Па ініцыятыве маскоўскіх князёў рэзідэнцыя кіеўскага мітрапаліта была перанесена з 1299 года ва Уладзімір, а пазней у Маскву.
Асновы палітычнай і эканамічнай магутнасці Масквы былі закладзены Іванам I Калітой (1325—1340), які дамогся права збору ардынскай даніны на ўсходніх славянскіх землях і фактычна ператварыў Маскву ў галоўнага правадніка ўплыву Арды, што асабліва яскрава выявілася ў падаўленні вызваленчага паўстання ў Цвяры (1327). Да канца XIV стагоддзя ў рускіх землях склалася сістэма незалежных адно ад аднаго «вялікіх княжанняў» — Уладзімірскае (фактычна Маскоўскае), Цвярское, Разанскае, .
Паслядоўная палітыка Івана Каліты і яго пераемнікаў, накіраваная на пашырэнне тэрыторыі Маскоўскага вялікага княства праз куплю і захоп зямель, дынастычныя шлюбы і пад., прыцягненне перасяленцаў з кантраляваных татарамі тэрыторый, абумовілі ператварэнне Масквы ў галоўны палітычны, эканамічны і рэлігійны цэнтр усходніх рускіх зямель, асноўны асяродак фарміравання велікарускай народнасці. У 1362 годзе Маскоўскае вялікае княства фактычна злучана з Уладзімірскім, з 1375 года Арда перастала выдаваць ярлыкі на вялікае княжанне князям немаскоўскіх дамоў. Перамога ў Кулікоўскай бітве 1380 года паклала пачатак вызваленню ад ардынскай залежнасці, якое было дасягнута ў 1480 годзе Іванам III Васільевічам у выніку «стаяння на Угры».
У адрозненне ад іншых еўрапейскіх краін (у тым ліку і ВКЛ), эвалюцыя сацыяльнага і дзяржаўнага ладу ў Маскоўскай дзяржаве адбывалася ў напрамку ўзмацнення дэспатыі ўсходняга тыпу. Адмаўленне і аўтаноміі любых грамадскіх інстытутаў, ізаляцыянізм і ксенафобія, увасобленыя ў ідэалогіі «трэцяга Рыма», прывялі да кансервацыі сацыяльнай, эканамічнай і тэхналагічнай адсталасці, захавання нізкіх жыццёвага ўзроўню і кошту чалавечага жыцця.
Процістаянне з Вялікім Княствам Літоўскім
Хуткі тэрытарыяльны рост Маскоўскай дзяржавы, паглынанне драбнейшых дзяржаўных утварэнняў і прэтэнзіі на «збіранне» пад сваёй уладай усіх усходнеславянскіх зямель выклікалі яе сутыкненне з другім цэнтрам іх дзяржаўнай кансалідацыі — Вялікім княствам Літоўскім.
З 1330-х гадоў дзве дзяржавы спаборнічалі за ўплыў над Вялікім Ноўгарадам, Псковам і Смаленскім княствам, у 1335 годзе адбыўся першы ўзброены канфлікт паміж імі (за «гради литовстии») на . У 1349 годзе паміж вялікім князем маскоўскім Сімяонам Гордым і вялікім князем літоўскім Альгердам было заключана мірнае пагадненне, замацаванае серыяй дынастычных шлюбаў, Ноўгарад і Пскоў прызнаваліся падкантрольнымі Маскве. Барацьба Масквы супраць прызнання самастойнай праваслаўнай мітраполіі ВКЛ у 1352—1363 гадах скончылася яе скасаваннем пасля смерці літоўскага мітрапаліта . У 1368—1372 гадах, падтрымліваючы саюзнага ВКЛ вялікага князя цвярскога Міхаіла Аляксандравіча, Альгерд здзейсніў тры паходы на Маскву, якія скончыліся Любуцкім дагаворам 1372 года. Пасля смерці Альгерда Масква традыцыйна падтрымлівала тых літоўскіх князёў, якія выступалі супраць цэнтральнай улады ВКЛ — Андрэя Полацкага (канец 1380-х), Вітаўта (пачатак 1390-х), Свідрыгайлу. Вялікі князь Ягайла аказаў пасіўную падтрымку Ардзе перад Кулікоўскай бітвай, але ў 1384 годзе паміж Ягайлам і Дзмітрыем Данскім было заключана мірнае пагадненне (верагодна, накіраванае супраць Арды).
Пасля Крэўскай уніі 1385 года галоўным ідэалагічным абгрунтаваннем палітыкі Маскоўскага вялікага княства ў дачыненні да ВКЛ абвяшчалася «вызваленне» яго праваслаўнага насельніцтва ад «каталіцкага прыгнёту». Дзейнасць мітрапаліта Кіпрыян спрыяла змякчэнню супярэчнасцей паміж Маскоўскім вялікім княствам і ВКЛ. У 1391 годзе заключаны шлюб вялікага князя маскоўскага Васіля I з дачкой Вітаўта Соф’яй. У 1398 годзе Масква выступіла супраць спробы Вітаўта ўсталяваць кантроль над Ноўгарадам, але заключэнне фактычна дазволіла яму ліквідаваць незалежнасць Смаленскага княства (1404). Пасля ўзброенага канфлікту ў 1406 годзе да канца XV стагоддзя ўсталявалася мяжа паміж Вялікалітоўскім княствам і Маскоўскай дзяржавай па рацэ Угры. У складзеным у 1423 годзе завяшчанні Васіль I назваў Вітаўта апекуном сваіх дзяцей і гарантам цэласнасці дзяржавы пасля сваёй смерці (1425), але практычных вынікаў гэта не дало.
Заключаны вялікім князем літоўскім Казімірам IV і вялікім князем маскоўскім Васілём II Цёмным 31 жніўня 1449 года дагавор фактычна спыніў тэрытарыяльную экспансію ВКЛ на ўсход. Паводле дагавору, Казімір абавязваўся «не вступатися» ў Вялікі Ноўгарад і Пскоў, нават калі тыя будуць «се… давати» Казіміру, а таксама не ўдзельнічаць у магчымых сутыкненнях рускіх феадальных рэспублік з Лівонскім Ордэнам нават на іх баку. Адносным поспехам Казіміра было адмаўленне Васіля II ад наўгародскіх валасцей, якія традыцыйна «цягнулі» да Літвы і прызнанне за разанскім вялікім князем права пераходу на службу да Казіміра. Вынікам дагавора 1449 года быў амаль саракагадовы перыяд мірнага развіцця ВКЛ, якое не мела ваенных канфліктаў з суседзямі да 1487 года, але ён таксама зафіксаваў адмаўленне ВКЛ ад прэтэнзій на аб’яднанне ўсіх усходнеславянскіх зямель, што паспрыяла страце незалежнасці ад Масквы Ноўгарада (1471—1478) і Цверы (1485) і, магчыма, паражэнню ВКЛ у вайне з Маскоўскай дзяржавай 1492—1494 гадоў, якое суправаджалася стратай вялікіх тэрыторый. Моцная цэнтралізаваная Маскоўская дзяржава, створаная ў выніку поспехаў Івана III, які прыняў тытул «государя всея Руси», пачала адкрыта прэтэндаваць на беларускія і ўкраінскія землі ВКЛ, барацьба за якія вызначыла гісторыю Усходняй Еўропы на працягу XV—XVIII стагоддзяў.
Гл. таксама
- Губная акруга
- Літва дваровая
Заўвагі
- Маскоўская Русь . Государственная публичная научно-техническая библиотека СО РАН. www.spsl.nsc.ru. Праверана 18 красавіка 2020.
Літаратура
- Алесь Белы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т.. — Мн. : БелЭн
- Духовные и договорные грамоты великих и удельных князей XIV—XVI вв. / Подг. Л. В. Черепнин. М.; Л., 1950
- Базилевич К. В. Внешняя политка Русского централизованного государства. М., 1952
- Черепнин Л. В. Образование Русского централизованного государства в XIV—XV вв. М., 1960
- Греков И. Б. Очерки по истории международных отношений Восточной Европы. XIV—XVI вв. М., 1963
- Кучкин В. А. Формирование государственной территории Северо-Восточной Руси в X—XIV вв. М., 1984
- Зимин А. А. Витязь на распутье. М., 1991
- Fennell J. L. I. The Emergence of Moscow, 1304—1359. Berkeley, Los Angeles, 1968.
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вялікае Княства Маскоўскае
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Ne blytac z Ruskaj dzyarzhavaj nastupnym dzyarzhaynym utvarennem chasta nazyvanym taksama Maskoyskaj dzyarzhavaj Vyalikae Knyastva Maskoyskae Maskoyskaya dzyarzhava syarednevyakovaya yshodneeyrapejskaya dzyarzhava Gistarychnaya dzyarzhavaVyalikae Knyastva MaskoyskaeGerb ScyagPashyrenne terytoryi Vyalikaga knyastva Maskoyskaga z 1390 pa 1521 god lt lt gt 1263 1478Stalica MaskvaNajbujnejshyya garady Maskva Vyaliki Noygarad Uladzimir Suzdal Volagda Razan Ladaga PskoyMova y ruskayaAficyjnaya mova starazhytnaruskaya mova i staramaskoyski izvod carkoynaslavyanskaj movy d Religiya pravaslayePloshcha 3 mln km 1547 Naselnictva u 1460 ya gady 3 mln u 1530 ya gady 6 mln Forma kiravannya manarhiyaDynastyya RurykavichyKnyaz vyaliki knyaz 1263 1303 Daniil Alyaksandravich persh 1462 1478 Ivan III Vasilevich aposh Gistoryya 1213 Upershynyu vyluchana va ydzel 1263 Paytorna vyluchana va ydzel 1363 Vyalikae knyastva 1480 Poynaya nezalezhnasc ad Ardy Medyyafajly na VikishovishchyGistoryyaVyluchylasya z Uladzimirskaga vyalikaga knyastva y 1260 h pachatku 1270 h gadoy i z kanca XIII stagoddzya zanyalo y im asnoynae stanovishcha Za vyalikae yladzimirskae knyazhanne na pracyagu ysyago XIV stagoddzya aktyynuyu baracbu vyalo i Cvyarskoe knyastva u 1350 1360 h taksama ale yak pravila menavita maskoyskiya knyazi nasili tytul Vyalikaga knyazya yladzimirskaga na shto da 1462 goda treba bylo atrymlivac yarlyk hanay Zalatoj Ardy Pa inicyyatyve maskoyskih knyazyoy rezidencyya kieyskaga mitrapalita byla peranesena z 1299 goda va Uladzimir a paznej u Maskvu Asnovy palitychnaj i ekanamichnaj magutnasci Maskvy byli zakladzeny Ivanam I Kalitoj 1325 1340 yaki damogsya prava zboru ardynskaj daniny na yshodnih slavyanskih zemlyah i faktychna peratvaryy Maskvu y galoynaga pravadnika yplyvu Ardy shto asabliva yaskrava vyyavilasya y padaylenni vyzvalenchaga paystannya y Cvyary 1327 Da kanca XIV stagoddzya y ruskih zemlyah sklalasya sistema nezalezhnyh adno ad adnago vyalikih knyazhannyay Uladzimirskae faktychna Maskoyskae Cvyarskoe Razanskae Paslyadoynaya palityka Ivana Kality i yago peraemnikay nakiravanaya na pashyrenne terytoryi Maskoyskaga vyalikaga knyastva praz kuplyu i zahop zyamel dynastychnyya shlyuby i pad prycyagnenne perasyalencay z kantralyavanyh tatarami terytoryj abumovili peratvarenne Maskvy y galoyny palitychny ekanamichny i religijny centr ushodnih ruskih zyamel asnoyny asyarodak farmiravannya velikaruskaj narodnasci U 1362 godze Maskoyskae vyalikae knyastva faktychna zluchana z Uladzimirskim z 1375 goda Arda perastala vydavac yarlyki na vyalikae knyazhanne knyazyam nemaskoyskih damoy Peramoga y Kulikoyskaj bitve 1380 goda paklala pachatak vyzvalennyu ad ardynskaj zalezhnasci yakoe bylo dasyagnuta y 1480 godze Ivanam III Vasilevicham u vyniku stayannya na Ugry U adroznenne ad inshyh eyrapejskih krain u tym liku i VKL evalyucyya sacyyalnaga i dzyarzhaynaga ladu y Maskoyskaj dzyarzhave adbyvalasya y napramku yzmacnennya despatyi yshodnyaga typu Admaylenne i aytanomii lyubyh gramadskih instytutay izalyacyyanizm i ksenafobiya uvasoblenyya y idealogii trecyaga Ryma pryvyali da kanservacyi sacyyalnaj ekanamichnaj i tehnalagichnaj adstalasci zahavannya nizkih zhyccyovaga yzroynyu i koshtu chalavechaga zhyccya Procistayanne z Vyalikim Knyastvam Litoyskim Hutki terytaryyalny rost Maskoyskaj dzyarzhavy paglynanne drabnejshyh dzyarzhaynyh utvarennyay i pretenzii na zbiranne pad svayoj uladaj usih ushodneslavyanskih zyamel vyklikali yae sutyknenne z drugim centram ih dzyarzhaynaj kansalidacyi Vyalikim knyastvam Litoyskim Z 1330 h gadoy dzve dzyarzhavy spabornichali za yplyy nad Vyalikim Noygaradam Pskovam i Smalenskim knyastvam u 1335 godze adbyysya pershy yzbroeny kanflikt pamizh imi za gradi litovstii na U 1349 godze pamizh vyalikim knyazem maskoyskim Simyaonam Gordym i vyalikim knyazem litoyskim Algerdam bylo zaklyuchana mirnae pagadnenne zamacavanae seryyaj dynastychnyh shlyubay Noygarad i Pskoy pryznavalisya padkantrolnymi Maskve Baracba Maskvy suprac pryznannya samastojnaj pravaslaynaj mitrapolii VKL u 1352 1363 gadah skonchylasya yae skasavannem paslya smerci litoyskaga mitrapalita U 1368 1372 gadah padtrymlivayuchy sayuznaga VKL vyalikaga knyazya cvyarskoga Mihaila Alyaksandravicha Algerd zdzejsniy try pahody na Maskvu yakiya skonchylisya Lyubuckim dagavoram 1372 goda Paslya smerci Algerda Maskva tradycyjna padtrymlivala tyh litoyskih knyazyoy yakiya vystupali suprac centralnaj ulady VKL Andreya Polackaga kanec 1380 h Vitayta pachatak 1390 h Svidrygajlu Vyaliki knyaz Yagajla akazay pasiynuyu padtrymku Ardze perad Kulikoyskaj bitvaj ale y 1384 godze pamizh Yagajlam i Dzmitryem Danskim bylo zaklyuchana mirnae pagadnenne veragodna nakiravanae suprac Ardy Paslya Kreyskaj unii 1385 goda galoynym idealagichnym abgruntavannem palityki Maskoyskaga vyalikaga knyastva y dachynenni da VKL abvyashchalasya vyzvalenne yago pravaslaynaga naselnictva ad katalickaga prygnyotu Dzejnasc mitrapalita Kipryyan spryyala zmyakchennyu supyarechnascej pamizh Maskoyskim vyalikim knyastvam i VKL U 1391 godze zaklyuchany shlyub vyalikaga knyazya maskoyskaga Vasilya I z dachkoj Vitayta Sof yaj U 1398 godze Maskva vystupila suprac sproby Vitayta ystalyavac kantrol nad Noygaradam ale zaklyuchenne faktychna dazvolila yamu likvidavac nezalezhnasc Smalenskaga knyastva 1404 Paslya yzbroenaga kanfliktu y 1406 godze da kanca XV stagoddzya ystalyavalasya myazha pamizh Vyalikalitoyskim knyastvam i Maskoyskaj dzyarzhavaj pa race Ugry U skladzenym u 1423 godze zavyashchanni Vasil I nazvay Vitayta apekunom svaih dzyacej i garantam celasnasci dzyarzhavy paslya svayoj smerci 1425 ale praktychnyh vynikay geta ne dalo Zaklyuchany vyalikim knyazem litoyskim Kazimiram IV i vyalikim knyazem maskoyskim Vasilyom II Cyomnym 31 zhniynya 1449 goda dagavor faktychna spyniy terytaryyalnuyu ekspansiyu VKL na yshod Pavodle dagavoru Kazimir abavyazvaysya ne vstupatisya y Vyaliki Noygarad i Pskoy navat kali tyya buduc se davati Kazimiru a taksama ne ydzelnichac u magchymyh sutyknennyah ruskih feadalnyh respublik z Livonskim Ordenam navat na ih baku Adnosnym pospeham Kazimira bylo admaylenne Vasilya II ad naygarodskih valascej yakiya tradycyjna cyagnuli da Litvy i pryznanne za razanskim vyalikim knyazem prava perahodu na sluzhbu da Kazimira Vynikam dagavora 1449 goda byy amal sarakagadovy peryyad mirnaga razviccya VKL yakoe ne mela vaennyh kanfliktay z susedzyami da 1487 goda ale yon taksama zafiksavay admaylenne VKL ad pretenzij na ab yadnanne ysih ushodneslavyanskih zyamel shto paspryyala strace nezalezhnasci ad Maskvy Noygarada 1471 1478 i Cvery 1485 i magchyma parazhennyu VKL u vajne z Maskoyskaj dzyarzhavaj 1492 1494 gadoy yakoe supravadzhalasya strataj vyalikih terytoryj Mocnaya centralizavanaya Maskoyskaya dzyarzhava stvoranaya y vyniku pospehay Ivana III yaki prynyay tytul gosudarya vseya Rusi pachala adkryta pretendavac na belaruskiya i ykrainskiya zemli VKL baracba za yakiya vyznachyla gistoryyu Ushodnyaj Eyropy na pracyagu XV XVIII stagoddzyay Gl taksamaGubnaya akruga Litva dvarovayaZayvagiMaskoyskaya Rus nyavyzn Gosudarstvennaya publichnaya nauchno tehnicheskaya biblioteka SO RAN www spsl nsc ru Praverana 18 krasavika 2020 LitaraturaAles Bely Encyklapedyya gistoryi Belarusi U 6 t Mn BelEn Duhovnye i dogovornye gramoty velikih i udelnyh knyazej XIV XVI vv Podg L V Cherepnin M L 1950 Bazilevich K V Vneshnyaya politka Russkogo centralizovannogo gosudarstva M 1952 Cherepnin L V Obrazovanie Russkogo centralizovannogo gosudarstva v XIV XV vv M 1960 Grekov I B Ocherki po istorii mezhdunarodnyh otnoshenij Vostochnoj Evropy XIV XVI vv M 1963 Kuchkin V A Formirovanie gosudarstvennoj territorii Severo Vostochnoj Rusi v X XIV vv M 1984 Zimin A A Vityaz na raspute M 1991 Fennell J L I The Emergence of Moscow 1304 1359 Berkeley Los Angeles 1968 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Vyalikae Knyastva Maskoyskae