Вайна шымпанзэ Гомбе, таксама вядомая як Чатырохгадовая вайна - канфлікт паміж дзвюма супольнасцямі шымпанзэ ў Нацыянальным парку Гомбе-Стрым у вобласці Кігома ў Танзаніі паміж 1974 і 1978 гадамі.
Дзве групы шымпанзэ былі аб'яднаны ў
. У 1974 годзе даследчык Джэйн Гудал заўважыла раскол супольнасці. На працягу васьмі месяцаў вялікая група шымпанзэ аддзялілася ад зграі ў паўднёвай частцы Касакелы і была перайменавана ў суполку Кахама. Зграя сепаратыстаў складалася з шасці дарослых самцоў, трох дарослых самак і іх дзіцянятаў. У Касакела засталося восем дарослых самцоў, дванаццаць дарослых самак і дзіцяняты. Падчас чатырохгадовага канфлікту ўсе самцы абшчыны Кахама былі забітыя, што фактычна прывяло да яе распаду. Затым пераможная Касакела пашырылася на тэрыторыю Кахамы, але пазней была выгнана адтуль іншай супольнасцю шымпанзэ.Перадумовы
Да чатырохгадовай вайны Нацыянальны парк Гомбе-Стрым быў вядомы як даследчы цэнтр Гомбе-Стрым. Ён знаходзіцца ў ніжняй частцы даліны Какомбе і з'яўляецца вядомым месцам вывучэння жыцця прыматаў. Першыя даследаванні тут былі праведзены брытанскім навукоўцам Джэйн Гудал, калі яна працавала дырэктарам даследчага цэнтра. Парк размешчаны на стромкіх схілах пагоркаў, якія ўзвышаюцца над далінай ракі, і пакрыты густым рачным лесам. Шымпанзэ жывуць на гэтых пагорках тэрытарыяльнымі супольнасцямі, разбітымі на групы ад адной да сарака асобін. Супольнасць Касакела размяшчалася ў адной з трох абласцей даследаванняў у Цэнтральнай даліне з суполкамі Касакела на поўначы, Какомбе і Мкенке на поўдні. Доказы тэрытарыяльнасці жывёл былі ўпершыню задакументаваныя, калі Гудал прасачыла за шымпанзэ падчас кармлення, адзначыўшы іх агрэсіўныя тэрытарыяльныя паводзіны. Аднак яна не прадбачыла маючы адбыцца канфлікт.
Пасля аддзялення ад супольнасці Касакела зноў сфармаваную Кахаму ўзначалілі браты Х'ю і Чарлі, іншых дарослых самцоў клікалі Годзі, Дэ, Галіяф і малады Сніф. Сярод самцоў Касакела былі Сатана, Шэры, Эверэд, Радольф, Джамэа, Майк, Хамфры і Фіган, які быў -самцом.
Вайна
Першая кроў была праліта супольнасцю Касакела 7 студзеня 1974 года, калі група з шасці дарослых самцоў Касакела, якая складалася з Хамфры, Фігана, Джамэа, Шэры, Эверэда і Радольфа, зладзіла засаду на ізаляванага самца Кахамы Годзі. Самцоў Касакела суправаджала адна самка, Гігі, аднак яна не прымала непасрэднага ўдзелу ў сутычцы. Нягледзячы на спробу Годзі збегчы, тыя, нападнікі схапілі яго, кінулі на зямлю і білі, пакуль ён не перастаў рухацца. Пасля гэтага Касакела бурна адсвяткавалі перамогу, кідаючы галінкі і гучна крычучы, а затым адступілі. Як толькі пераможцы сышлі, Годзі зноў устаў, але, верагодна, неўзабаве памёр ад атрыманых траўмаў. Гэта быў першы выпадак, калі хто-небудзь з шымпанзэ быў заўважаны за спробай наўмысна забіць іншага самца шымпанзэ.
Калі Годзі памёр, Касакела забілі Дэ, а потым Х'ю. У нападзе на Дэ самка Гігі фактычна ўдзельнічала ў баі разам з самцамі. Пазней прыйшла чарга пажылога Галіяфа. На працягу ўсёй вайны Галіяф быў адносна прыязным з суседзямі Касакела, аднак на яго дабрыню не адказалі ўзаемнасцю, і ён быў забіты. Чарлі быў забіты наступным. Пасля яго смерці знік і так і не быў знойдзены малады самец, які пакутаваў ад поліяміэліту, Вілі Уолі. Апошні пакінуты дарослы самец Кахама, малады Сніф, пражыў больш за год. Некаторы час здавалася, што ён можа збегчы ў новую супольнасць альбо вярнуцца да Касакела — але гэтага не адбылося — малады Сніф таксама быў забіты групай самцоў Касакела. З дарослых самак Кахамы адна была забітая, дзве прапалі без вестак, а тры маладыя самкі былі збітыя і выкрадзеныя самцамі Касакелы. Пасля смерці маладога Сніфа Касакела захапілі былую тэрыторыю Кахамы.
Аднак пасля знікнення Кахамы тэрыторыя Касакелы ўперлася ў тэрыторыю іншай абшчыны шымпанзэ, званай Каландэ. Запалоханыя праўзыходнай колькасцю Каландэ, а таксама некалькімі жорсткімі сутычкамі ўздоўж іх мяжы, Касакела хутка адмовіліся ад большай часткі сваёй новай тэрыторыі. Акрамя таго, калі яны рушылі назад на поўнач, Касакела апынуліся пераследвальнымі зграяй шымпанзэ супольнасці Мітумба, якая таксама пераўзыходзіла колькасцю суполку Касакела. У рэшце рэшт баявыя дзеянні сціхлі, і мір быў адноўлены.
Высновы
Джэйн Гудал вядомая сваімі даследаваннямі шымпанзэ. Пачатак вайны ўзрушыў яе, бо раней яна лічыла шымпанзэ, хоць і падобнымі да людзей, але «больш прыемнымі». У спалучэнні з яе назіраннямі ў 1975 годзе за пажыраннем уласнага дзіцяняці высокаіерархічнай самкай, чатырохгадовая вайна раскрыла для яе "цёмны бок" паводзін шымпанзэ. У сваіх мемуарах 1990 года «Праз вакно: мае трыццаць гадоў з шымпанзэ Гомбе» яна пісала:
На працягу некалькіх гадоў я з усіх сіл спрабавала змірыцца з гэтым новым веданнем. Часта, калі я прачыналася ўначы, жудасныя карціны ўзнікалі ў маёй галаве няпрошана: Сатана [адна з малпаў], склаўшы далонь лодачкай пад падбародкам Сніфа, п'е кроў, якая цячэ з вялікай раны на яго твары; стары Радольф, звычайна такі дабрадушны, выпрастаўся, каб шпурнуць чатырохфунтавы камень у распасцёртае цела Годзі; Джамэа адрывае палоску скуры ад сцягна Дэ; Фіган, які б'е зноў і зноў здзіўленае, дрыготкае цела Галіяфа, аднаго з герояў свайго дзяцінства.
Калі Гудал паведаміла пра падзеі вайны ў Гомбе, яе аповяду аб натуральнай вайне паміж шымпанзэ не ўсе паверылі. У той час навуковыя мадэлі паводзін чалавека і жывёл практычна ніколі не перасякаліся. Некаторыя навукоўцы абвінавачвалі яе ў празмерным антрапамарфізме, іншыя выказалі здагадку, што яе прысутнасць і яе практыка кармлення шымпанзэ выклікалі гвалтоўны канфлікт у натуральна мірнай супольнасці. Аднак пазнейшыя даследаванні з выкарыстаннем менш дакучлівых метадаў пацвердзілі, што супольнасці шымпанзэ ў сваім натуральным стане вядуць войны. Даследаванне 2018 года, апублікаванае ў American Journal of Physical Anthropology , прыйшло да высновы, што вайна ў Гомбе, хутчэй за ўсё, была следствам барацьбы за ўладу паміж трыма высокапастаўленымі самцамі, якая пагоршылася недахопам фертыльных самак.
Крыніцы
Літаратура
Кніга
- Bradshaw, G. A. Elephants on the Edge: What Animals Teach Us about Humanity (англ.). — New Haven: , 2009. — 353 p. — ISBN 978-0-30-015491-7.
- Frankenberry, Nancy K. The Faith of Scientists: In Their Own Words (англ.). — Princeton: Princeton University Press, 2008. — 544 p. — ISBN 978-0-69-113487-1.
- Goodall, Jane. The chimpanzees of Gombe: patterns of behavior (англ.). — Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press, 1986. — ISBN 978-0-67-411649-8.
- Goodall, Jane. Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe : (en). — Boston : Houghton Mifflin Harcourt, 2010. — 400 p. — ISBN 978-0-54-748838-7.
- Morris, Ian. War! What Is It Good For?: The Role of Conflict and the Progress of Civilisation from Primates to Robots (англ.). — NY: , 2014. — 495 p. — ISBN 978-1-84-765454-0.
Артыкулы
- Martin, R. D. The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees, by Geza Teleki. Bucknell University Press, $15.(англ.) // Oryx : journal. — 1974. — Т. 12. — P. 387–388. — ISSN 0030-6053. — DOI:10.1017/s0030605300012084
- On the occurrence of Colobus Kirkii(англ.) // Annals and Magazine of Natural History : journal. — 1884. — Vol. 13. — P. 307. — ISSN 0374-5481. — DOI:10.1080/00222938409459242
- Wilson, Michael L.; Wrangham, Richard W. Intergroup Relations in Chimpanzees(англ.) // Annual Review of Anthropology : journal. — 2003. — Vol. 32. — P. 363–392. — ISSN 0084-6570. — DOI:10.1146/annurev.anthro.32.061002.120046
Спасылкі
- Matthew Bian. A Brief History of the Gombe Chimpanzee War (англ.). www.discovermagazine.com. Discover Magazine (18 верасня 2021). Праверана 22 верасня 2022.
- Nature of war: Chimps inherently violent; Study disproves theory that 'chimpanzee wars' are sparked by human influence (англ.). www.sciencedaily.com. (17 верасня 2014). Праверана 22 верасня 2022.
- How infighting turns toxic for chimpanzees (англ.). www.sciencedaily.com. ScienceDaily (26 сакавіка 2018). Праверана 22 верасня 2022.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Vajna shympanze Gombe taksama vyadomaya yak Chatyrohgadovaya vajna 1 2 kanflikt pamizh dzvyuma supolnascyami shympanze y Nacyyanalnym parku Gombe Strym rusk bel u voblasci Kigoma rusk bel y Tanzanii pamizh 1974 i 1978 gadami Dzve grupy shympanze byli ab yadnany y supolnasc Kasakela en U 1974 godze dasledchyk Dzhejn Gudal zayvazhyla raskol supolnasci 1 Na pracyagu vasmi mesyacay vyalikaya grupa shympanze addzyalilasya ad zgrai y paydnyovaj chastcy Kasakely i byla perajmenavana y supolku Kahama Zgraya separatystay skladalasya z shasci daroslyh samcoy troh daroslyh samak i ih dzicyanyatay U Kasakela zastalosya vosem daroslyh samcoy dvanaccac daroslyh samak i dzicyanyaty 1 Padchas chatyrohgadovaga kanfliktu yse samcy abshchyny Kahama byli zabityya shto faktychna pryvyalo da yae raspadu Zatym peramozhnaya Kasakela pashyrylasya na terytoryyu Kahamy ale paznej byla vygnana adtul inshaj supolnascyu shympanze Zmest 1 Peradumovy 2 Vajna 3 Vysnovy 4 Krynicy 5 Litaratura 5 1 Kniga 5 2 Artykuly 6 SpasylkiPeradumovypravic nbsp Dzhejn Gudal u 2015 godze Da chatyrohgadovaj vajny Nacyyanalny park Gombe Strym byy vyadomy yak dasledchy centr Gombe Strym 3 Yon znahodzicca y nizhnyaj chastcy daliny Kakombe i z yaylyaecca vyadomym mescam vyvuchennya zhyccya prymatay Pershyya dasledavanni tut byli pravedzeny brytanskim navukoycam Dzhejn Gudal kali yana pracavala dyrektaram dasledchaga centra 3 Park razmeshchany na stromkih shilah pagorkay yakiya yzvyshayucca nad dalinaj raki i pakryty gustym rachnym lesam 4 Shympanze zhyvuc na getyh pagorkah terytaryyalnymi supolnascyami razbitymi na grupy ad adnoj da saraka asobin 4 Supolnasc Kasakela razmyashchalasya y adnoj z troh ablascej dasledavannyay u Centralnaj daline z supolkami Kasakela na poynachy Kakombe i Mkenke na poydni 3 Dokazy terytaryyalnasci zhyvyol byli ypershynyu zadakumentavanyya kali Gudal prasachyla za shympanze padchas karmlennya adznachyyshy ih agresiynyya terytaryyalnyya pavodziny Adnak yana ne pradbachyla mayuchy adbycca kanflikt 5 Paslya addzyalennya ad supolnasci Kasakela znoy sfarmavanuyu Kahamu yznachalili braty H yu i Charli inshyh daroslyh samcoy klikali Godzi De Galiyaf i malady Snif Syarod samcoy Kasakela byli Satana Shery Evered Radolf Dzhamea Majk Hamfry i Figan 1 yaki byy alfa samcom 1 Vajnapravic nbsp Stancyya karmlennya shympanze Gombe Pershaya kroy byla pralita supolnascyu Kasakela 7 studzenya 1974 goda 6 kali grupa z shasci daroslyh samcoy Kasakela yakaya skladalasya z Hamfry Figana Dzhamea Shery Evereda i Radolfa zladzila zasadu na izalyavanaga samca Kahamy Godzi 1 Samcoy Kasakela supravadzhala adna samka Gigi adnak yana ne prymala nepasrednaga ydzelu y sutychcy 1 Nyagledzyachy na sprobu Godzi zbegchy tyya napadniki shapili yago kinuli na zyamlyu i bili pakul yon ne perastay ruhacca 1 Paslya getaga Kasakela burna adsvyatkavali peramogu kidayuchy galinki i guchna krychuchy a zatym adstupili 1 Yak tolki peramozhcy syshli Godzi znoy ustay ale veragodna neyzabave pamyor ad atrymanyh traymay 1 Geta byy pershy vypadak kali hto nebudz z shympanze byy zayvazhany za sprobaj naymysna zabic inshaga samca shympanze 6 Kali Godzi pamyor Kasakela zabili De a potym H yu 1 U napadze na De samka Gigi faktychna ydzelnichala y bai razam z samcami 1 Paznej pryjshla charga pazhyloga Galiyafa Na pracyagu ysyoj vajny Galiyaf byy adnosna pryyaznym z susedzyami Kasakela adnak na yago dabrynyu ne adkazali yzaemnascyu i yon byy zabity 1 Charli byy zabity nastupnym 1 Paslya yago smerci znik i tak i ne byy znojdzeny malady samec yaki pakutavay ad poliyamielitu Vili Uoli Aposhni pakinuty darosly samec Kahama malady Snif prazhyy bolsh za god 1 Nekatory chas zdavalasya shto yon mozha zbegchy y novuyu supolnasc albo vyarnucca da Kasakela ale getaga ne adbylosya malady Snif taksama byy zabity grupaj samcoy Kasakela 1 Z daroslyh samak Kahamy adna byla zabitaya dzve prapali bez vestak a try maladyya samki byli zbityya i vykradzenyya samcami Kasakely 6 Paslya smerci maladoga Snifa Kasakela zahapili byluyu terytoryyu Kahamy 6 Adnak paslya zniknennya Kahamy terytoryya Kasakely yperlasya y terytoryyu inshaj abshchyny shympanze zvanaj Kalande 1 Zapalohanyya prayzyhodnaj kolkascyu Kalande a taksama nekalkimi zhorstkimi sutychkami yzdoyzh ih myazhy Kasakela hutka admovilisya ad bolshaj chastki svayoj novaj terytoryi Akramya tago kali yany rushyli nazad na poynach Kasakela apynulisya perasledvalnymi zgrayaj shympanze supolnasci Mitumba yakaya taksama perayzyhodzila kolkascyu supolku Kasakela U reshce resht bayavyya dzeyanni scihli i mir byy adnoyleny 1 VysnovypravicDzhejn Gudal vyadomaya svaimi dasledavannyami shympanze 7 Pachatak vajny yzrushyy yae bo ranej yana lichyla shympanze hoc i padobnymi da lyudzej ale bolsh pryemnymi 1 U spaluchenni z yae nazirannyami y 1975 godze za pazhyrannem ulasnaga dzicyanyaci vysokaierarhichnaj samkaj chatyrohgadovaya vajna raskryla dlya yae cyomny bok pavodzin shympanze 1 U svaih memuarah 1990 goda Praz vakno mae tryccac gadoy z shympanze Gombe yana pisala Na pracyagu nekalkih gadoy ya z usih sil sprabavala zmirycca z getym novym vedannem Chasta kali ya prachynalasya ynachy zhudasnyya karciny yznikali y mayoj galave nyaproshana Satana adna z malpay sklayshy dalon lodachkaj pad padbarodkam Snifa p e kroy yakaya cyache z vyalikaj rany na yago tvary stary Radolf zvychajna taki dabradushny vyprastaysya kab shpurnuc chatyrohfuntavy kamen u raspascyortae cela Godzi Dzhamea adryvae palosku skury ad scyagna De Figan yaki b e znoy i znoy zdziylenae drygotkae cela Galiyafa adnago z geroyay svajgo dzyacinstva Kali Gudal pavedamila pra padzei vajny y Gombe yae apovyadu ab naturalnaj vajne pamizh shympanze ne yse paveryli U toj chas navukovyya madeli pavodzin chalaveka i zhyvyol praktychna nikoli ne perasyakalisya 8 Nekatoryya navukoycy abvinavachvali yae y prazmernym antrapamarfizme 8 inshyya vykazali zdagadku shto yae prysutnasc i yae praktyka karmlennya shympanze vyklikali gvaltoyny kanflikt u naturalna mirnaj supolnasci 6 Adnak paznejshyya dasledavanni z vykarystannem mensh dakuchlivyh metaday pacverdzili shto supolnasci shympanze y svaim naturalnym stane vyaduc vojny 6 9 Dasledavanne 2018 goda apublikavanae y American Journal of Physical Anthropology angl bel pryjshlo da vysnovy shto vajna y Gombe hutchej za ysyo byla sledstvam baracby za yladu pamizh tryma vysokapastaylenymi samcami yakaya pagorshylasya nedahopam fertylnyh rusk bel samak 10 Krynicypravic a b v g d e yo zh z i k l m n o p r s t u Goodall 2010 Frankenberry 2008 a b v Martin 1974 a b The Annals 1884 Wilson Wrangham 2003 a b v g d e Morris 2014 Bian a b Bradshaw 2009 ScienceDaily 2014 ScienceDaily 2018 LitaraturapravicKnigapravic Bradshaw G A Elephants on the Edge What Animals Teach Us about Humanity angl New Haven Yale University Press 2009 353 p ISBN 978 0 30 015491 7 Frankenberry Nancy K The Faith of Scientists In Their Own Words angl Princeton Princeton University Press 2008 544 p ISBN 978 0 69 113487 1 Goodall Jane The chimpanzees of Gombe patterns of behavior angl Cambridge Belknap Press of Harvard University Press 1986 ISBN 978 0 67 411649 8 Goodall Jane Through a Window My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe en Boston Houghton Mifflin Harcourt 2010 400 p ISBN 978 0 54 748838 7 Morris Ian War What Is It Good For The Role of Conflict and the Progress of Civilisation from Primates to Robots angl NY Macmillan Publishers 2014 495 p ISBN 978 1 84 765454 0 Artykulypravic Martin R D The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees by Geza Teleki Bucknell University Press 15 angl Oryx journal 1974 T 12 P 387 388 ISSN 0030 6053 DOI 10 1017 s0030605300012084 On the occurrence of Colobus Kirkii angl Annals and Magazine of Natural History journal 1884 Vol 13 P 307 ISSN 0374 5481 DOI 10 1080 00222938409459242 Wilson Michael L Wrangham Richard W Intergroup Relations in Chimpanzees angl Annual Review of Anthropology journal 2003 Vol 32 P 363 392 ISSN 0084 6570 DOI 10 1146 annurev anthro 32 061002 120046SpasylkipravicMatthew Bian A Brief History of the Gombe Chimpanzee War angl www discovermagazine com Discover Magazine 18 verasnya 2021 Praverana 22 verasnya 2022 Nature of war Chimps inherently violent Study disproves theory that chimpanzee wars are sparked by human influence angl www sciencedaily com ScienceDaily en 17 verasnya 2014 Praverana 22 verasnya 2022 How infighting turns toxic for chimpanzees angl www sciencedaily com ScienceDaily 26 sakavika 2018 Praverana 22 verasnya 2022 Uzyata z https be wikipedia org w index php title Vajna shympanze Gombe amp oldid 4737062