Беларускі фальклор (англ. folklore — народныя веды, народная мудрасць) — сукупнасць розных відаў народнага мастацтва беларусаў, такіх як вусна-паэтычная творчасць, народная музыка, танцы, разнастайныя віды прыкладнога мастацтва, народны тэатр. Пераважна ўжываецца для абазначэння мастацтва слова — вусна-паэтычнай творчасці.
Разам з тым фальклор разумеецца не толькі як сукупнасць жанраў вуснай народнай творчасці, але і як сістэма поглядаў на навакольны свет, традыцыйная духоўная культура ў цэлым у шматлікіх яе выяўленнях. Таму фальклор знаходзіцца ў непасрэднай блізкасці ад міфалогіі, абраднасці, мовы і г. д., а самі фальклорныя жанры разглядаюцца не толькі ў мастацкім аспекце, але і як функцыянальны складнік народнага жыцця.
На працягу многіх стагоддзяў фальклор жыў у асяроддзі сваіх стваральнікаў, чуйна рэагуючы на ўсе змены, што несла з сабой гістарычнае развіццё і ў быце, і ў светапоглядзе, і ў сацыяльных стасунках. Фальклор — мастацкі летапіс народа, але гэта толькі адна, прычым не самая галоўная яго функцыя. Ён — захавальнік працоўнага вопыту, які перадаваўся з пакалення ў пакаленне, і ў той жа час узбуджальнік творчай энергіі, новых ідэй і нават пэўных тэхнічных рашэнняў, якія з цягам часу рэалізоўваліся ў адпаведных умовах. Вусна-паэтычная творчасць замацоўвала многія маральна-этычныя нормы, якія рэгулявалі адносіны людзей у грамадстве і ў сям’і. Дзякуючы гэтым нормам чалавек доўгі час жыў у суладдзі з прыродай, абагаўляў і абараняў яе, ахоўваючы тым самым сваё асяроддзе існавання. Сямейная абрадавая паэзія, шматлікія прыказкі і прымаўкі і многія іншыя творы былі накіраваны на ўмацаванне сям’і і сямейных адносін, на выхаванне новых пакаленняў у адпаведнасці з высокімі нормамі і патрабаваннямі народнай маралі. Тая ж мараль патрабавала ад людзей справядлівасці, праўдзівасці, працавітасці і многіх іншых якасцей, якія адносяцца да агульначалавечых каштоўнасцей. Але фальклор найперш — з’ява мастацтва, дзе ўсё багацце ідэй выяўляецца праз мастацкія вобразы.
Сваю важную ўласцівасць — задавальненне эстэтычных патрэб народа — фальклор не страціў да нашага часу. Галоўная асаблівасць фальклору выцякае са спосабу яго існавання. Перадача і захаванне тэкстаў магчымыя толькі пры непасрэднай камунікацыі людзей. Захоўваць і перадаваць тэкст без яго перыядычнага ўзнаўлення нельга. Падключэнне пісьмовасці ўносіць свае карэктывы ў бытаванне фальклору. Фальклорны тэкст — гэта заўсёды адносна ўстойлівая камбінацыя элементаў традыцыі, якая ўзнікае пры кожным новым выкананні. Амаль заўсёды маюць месца пэўныя адрозненні, аднак важна не разыходжанне варыянтаў, а іх супадзенне, агульная сэнсавая аснова. Падобнае вар’іраванне неабходнае для жыцця здольнасці саміх фальклорных тэкстаў.
Жанравая сістэма
Жанравая сістэма фальклору абумоўлена структурамі міфалагічнага мышлення, сітуацыяй рэлігійнага абраду ці рытуалізаванага быту. Вызначальныя прыкметы жанру знаходзяцца не толькі ў сістэме паэтыкі ці структуры тэкстаў, а ў значнай ступені ў кантэкстна-сітуатыўных умовах іх бытавання. З цягам часу шэраг жанраў аддаляецца (не парываючы цалкам) ад абрадава-міфалагічнага кантэксту і пачынае развівацца ўжо па законах самой вуснай творчасці, што, у сваю чаргу, прыводзіць да фарміравання яе ўласнай жанравай прасторы. Аднак адбываецца гэта не заўсёды і не цалкам. Так, сувязь з рытуальна-магічнымі гульнямі характэрна для шэрагу песенных тэкстаў, інструментальнай музыкі, празаічных жанраў. Наогул, нават адарваўшыся ад абрадавай стыхіі, народная песня захоўвае з ёй жывую сувязь.
У сістэме жанраў выразна вылучаюцца апавядальныя жанры, песенная лірыка, абрадавая паэзія, так званыя малыя жанры, народны тэатр, дзіцячы фальклор, інструментальная музыка, народныя танцы. Прынята вылучаць эпічны, лірычны і драматычны роды з адпаведнай жанравай класіфікацыяй. У эпічны род уключаны дзве групы — славесная і славесна-музычная. У першую ўваходзяць жанры: прыказкі, прымаўкі, загадкі, сказы, паданні, легенды, казкі, анекдоты, былічкі, у другую — эпічная песня-сказ, эпічная песня.
Замовы
Да ліку найбольш архаічных фальклорных жанраў адносяцца замовы — рытмічна арганізаваныя творы формульнага характару, якім надавалася сіла магічнага ўздзеяння для дасягнення розных практычных мэтаў. Гэтыя тэксты дэманструюць уласцівую традыцыйнаму светаразуменню сістэму камунікавання чалавека з усім сусветам. З іншага боку, няма больш прагматычнага жанру народнай творчасці, замова — дзейсны інструмент уздзеяння на навакольную рэчаіснасць. Утылітарная накіраванасць замоў ляжыць у аснове іх класіфікацыі. Замовы выкарыстоўваюцца ў гаспадарчай, асабістай, сацыяльнай сферах, практычна ва ўсіх выпадках жыцця. Адсюль іх падзел на прамысловыя (гаспадарчыя), лекавыя, любоўныя і сацыяльна-побытавыя.
У наш час у вясковым асяродку замовы (пераважна лекавыя) працягваюць бытаваць, не страціўшы свайго функцыянальнага прызначэння. Функцыянальнасць фальклору абумоўлівае наяўнасць у ім фальклорна-этнаграфічных комплексаў — каляднага, масленічнага, траецкага, купальскага, вясельнага, народнай медыцыны, ветэрынарыі, метэаралогіі, у якіх аб’ядноўваюцца творы розных жанраў, складаючы адзінае ўтварэнне, падпарадкаванае адзінай мэце. Таму абрадавая паэзія павінна разглядацца як сістэма гэтых комплексаў, у якіх можна вылучыць і элегічныя, і жартоўныя, і віншавальныя песні, і карагоды, і прыгаворы, замовы, іншыя жанравыя ўтварэнні.
Абрадавы фальклор
Абрадавы фальклор — сукупнасць розных жанраў народнай творчасці (песні, танцы, музыка), якія суправаджалі традыцыйныя рытуалы беларусаў; падзяляецца на каляндарна- і сямейна-абрадавы фальклор.
Каляндарна-абрадавы фальклор
Фальклор каляндарна-абрадавы — комплекс славесных, песенных, гульнёвых і іншых жанраў, звязаных з рытуаламі каляндарнага цыкла, што былі неад’емнай часткай жыцця і гаспадарчай дзейнасці земляроба на працягу года. Каляндарна-абрадавы фальклор беларусаў канцэнтруецца ў асноўным вакол старажытных аграрных святаў і генетычна ўзыходзіць да эпохі славянскай і нават індаеўрапейскай агульнасці. Назіранні за астранамічнымі з’явамі, зменамі ў прыродзе, феналагічнымі цыкламі раслін і фізіялагічнымі цыкламі жыцця яшчэ ў пракаветныя часы склаліся ў цэльную міфалагічную карціну свету, што знайшло сваё адлюстраванне ў каляндарна-абрадавым фальклоры. З дапамогай рытуалаў і абрадавых песень, якія мелі заклінальна-магічны характар, чалавек імкнуўся ўплываць на Сусвет з мэтай забеспячэння аптымальнага жыццяладу (ураджаю, здароўя, працягу роду). З развіццём грамадства каляндарна-абрадавая паэзія пачала адлюстроўваць працоўную дзейнасць селяніна, сацыяльны падзел грамадства, маральна-этычныя ўяўленні народа, паэтычнае сузіранне свету.
Кожная пара года мела адпаведныя рытуалы, звычаі, песеннае суправаджэнне. Агульнымі ў іх былі аграрная аснова, мэтавая ўстаноўка, паасобныя матывы. Усе абрадава-песенныя комплексы прасякнуты клопатам пра будучыню сялянскага двара і сям’і: своечасова засеяць ніву, вырасціць і сабраць ураджай, уратаваць яго ад стыхіі, а статак — ад паморку і звяроў. Уключае больш за 25 песенных разнавіднасцей і ў залежнасці ад сезонных перыядаў падзяляецца на веснавы, летні, восеньскі і зімовы цыклы.
- Зіма: калядныя (з імі змыкаюцца піліпаўскія і песні рытуальных ігрышчаў — «Яшчара», «Жаніцьбы Цярэшкі», якая складае адметнасць падзвінскіх Калядаў). Піліпаўскія песні спявалі ў час попрадак на працягу перадвелікоднага шасцітыднёвага Піліпаўскага посту (з 28 лістапада па 6 студзеня н. ст.). На попрадках праллі-песенніцы ўздымалі шмат важных праблем, што тычыліся жыцця сям’і, роду, вясковай супольнасці і вырашаліся яны на падставе кодэкса народнай маралі і этыкі. Асноўны сэнс калядак і шчадровак заключаўся ў пажаданні гаспадарам шчасця, здароўя, добрага ўраджаю напярэдадні Новага года.
- Вясна: масленічныя (што знаходзяцца на мяжы зімы і вясны), загукальныя, юраўскія, велікодныя, мікольскія, русальныя, траецкія (сёмушныя), песні абрадавых карагодаў «Пахаванне стралы» і «Ваджэнне куста». Валачобныя песні складаюць спецыфіку і нацыянальную адметнасць беларускай каляндарнай песеннасці. З эпічным размахам яны падаюць як касмалагічныя матывы стварэння свету, так і цэлы гаспадарчы год селяніна-земляроба. Цэнтральны вобраз юраўскіх песень — святы Юр’я, да якога звяртаюцца са сваімі жыццёвымі гаспадарчымі патрэбамі, просячы яго выпускаць расу «на цёплае лета, на буйное жыта».
- Лета: купальскія і пятроўскія, жніўныя. Купалле з яго семантыкай кульмінацыйнай вітальнасці і росквіту суправаджаецца ў беларусаў песенным багаццем, а таксама шэрагам балад з міфалагічнымі матывамі. У матывах і вобразах жніўных песень закадзіраваны цэлы пласт светапоглядных, сацыякультурных, псіхалагічных з’яў, праяўленняў стасункаў чалавека з прыродай, асэнсаваных паэтычна.
- Восень: ільняныя, талочныя (апошнія бытавалі і ў межах летне-асенняга сезону). Спявалі восенню ў час працы ўключна да Пакроў. У восеньскіх песнях пануе тэма замужжа, развітання дзяўчыны з родным домам.
Сямейна-абрадавы фальклор
Фальклор сямейна-абрадавы — адзін з важнейшых відаў народнай творчасці беларусаў, які мае сваю сістэму жанраў, непарыўна звязаных з пэўнымі рытуаламі сямейнага цыкла. Гэта вынік арганічнага ўзаемадзеяння вялікай колькасці рознастадыяльных і рознахарактарных кампанентаў, у якіх адбіліся як сацыяльна-прававыя стасункі (структура сям’і, рэлігійнасць, маральна-этычныя нормы, асаблівасці традыцыйнай матэрыяльнай культуры), так і ўласна мастацкае бачанне рэальнасцяў акаляючага свету і чалавека ў ім. Сямейна-абрадавы фальклор генетычна звязаны з культам продкаў і анімістычнымі вераваннямі. Яго дамінантнай функцыяй была утылітарна-магічная, якая мусіла забяспечыць чалавеку аптымальную жыццёвую долю як на «гэтым», так і на «тым» свеце. Адпаведна з трыма асноўнымі рытуаламі, вылучаюць радзінны, вясельны і пахавальны (галашэнні) фальклор.
У час хрэсьбін найбольш старажытнымі з’яўляюцца заклінальныя песні і велічальныя хрэсьбінныя. Заклінальныя песні мелі на мэце з дапамогай звышнатуральных сіл забяспечыць здароўе і шчасце парадзіхі і нованароджанага. У гэтых песнях нярэдка галоўнай дзеючай асобай была бабка, якая выконвала ролю пасрэдніцы паміж таямнічымі сіламі прыроды або Богам, заклікала іх даць дзіцяці добрую долю.
Надзвычайным багаццем вылучаецца паэзія беларускага вяселля, важнейшае месца ў якім займалі песні. Усе этапы вяселля: — — — Суборная субота, або Дзявочнік — Каравай — Пасад нявесты і жаніха — Выпраўленне маладых да шлюбу — Шлюб — застольныя ўрачыстасці — Пярэзвы суправаджаліся песнямі, якія выконваліся ў пэўным парадку, адлюстроўвалі абрадавыя дзеянні, традыцыйна рэгламентавалі ролі ўдзельнікаў шлюбнай урачыстасці і інш. У вясельнай паэзіі вылучаюцца велічальныя, лірычныя, цырыманіяльна-рытуальныя, сатырычна-гумарыстычныя песні, прыпеўкі і інш. Песні, зычэнні, тосты разам з іншымі рытуальнымі дзеяннямі павінны былі магічна спрыяць шчасцю маладых, іх дабрабыту, росту сям’і, ураджаю на палях, прыплоду ў хлявах.
Галашэнні — імправізаваныя творы, у якіх выкарыстоўваліся традыцыйныя народныя формулы, мастацкія прыёмы і сродкі для аплаквання памерлых.
Празаічныя жанры
Празаічныя жанры фальклору падзяляюцца на казкавыя і няказкавыя (легенды, паданні, былічкі і інш.).
Казкі
Казка — адзін з асноўных відаў вуснай народнай прозы. Ад іншых вусных аповядаў, што паведамляюцца з інфарматыўнымі мэтамі, казку адрознівае арыентацыя на выдумку — іх расказваюць для забавы і павучання. Вылучаюць тры асноўныя разнавіднасці казак: пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя.
Найбольш старажытнымі з’яўляюцца чарадзейныя казкі, матывы і сюжэты якіх могуць быць патлумачаны ў святле рытуальна-міфалагічнай семантыкі. Але, як непраўдзівая проза, казка магла скласціся толькі ў часы разлажэння першабытнаабшчыннага ладу, калі найбольш архаічныя пласты міфалогіі ўжо рабіліся матэрыялам для мастацкай выдумкі. Разам з тым казкі адлюстроўваюць спецыфіку міфалагічнага мыслення і светаўспрымання.
Сацыяльна-бытавыя казкі — больш познія па паходжанні, традыцыйна былі прызначаны для дарослых. У іх дзейнічаюць звычайныя людзі ў звычайных абставінах, але сакрэт выдумкі ў незвычайным павароце сюжэту. Да сацыяльна-бытавых адносяцца казкі пра дурня, якія карысталіся вялікай па папулярнасцю ў народзе, і небыліцы. Найбольш пашыраныя матывы небыліц: чалавек сам сабе выцягвае з балота ці высякае з дрэва; сшывае дзве палавіны каня і г. д. Сюды адносяцца і авантурна-навелістычныя казкі, якія носяць прыгодніцкі характар.
Легенды і паданні
Легенды і паданні беларусаў (лац. legenda — тэкст, прызначаны для чытання) павінны былі адказаць на спрадвечныя, заўсёды актуальныя для чалавека пытанні аб пачатку свету і яго канцы, аб чалавечых грахах і дабрачыннасцях, пра тое, адкуль з’явіліся тыя ці іншыя жывёлы, птушкі, расліны, з чым звязаны іх пэўныя якасці, уласцівасці, характарыстыкі, пра тое, як з’явіліся некаторыя сацыяльныя ўстанаўленні і да т. п. Галоўная функцыя легенды — этыялагічная: тлумачэнне паходжання з’явы, істоты, звычая, прадмета. Яна расказвалася для таго, каб паведаміць, патлумачыць існуючы парадак прычынай яго паходжання, а таксама для павучання і выхавання.
Легенды — вусныя апавядальныя творы, у аснове якіх ляжаць звязаныя з гісторыяй народа фантастычныя або апаэтызаваныя вобразы, уяўленні, падзеі. Легенды падзяляюцца на:
- этыялагічныя: касмаганічныя, у якіх апавядаецца пра стварэнне сусвету, зямлі, зорак, месяца, наогул жыцця на зямлі, людзей. У многіх касмаганічных легендах падкрэсліваецца вялікая каштоўнасць зямлі, паказваецца, як высока нашы продкі цанілі прыроду і ўмела займаліся экалагічным выхаваннем дзяцей і моладзі; заагенічныя (аб паходжанні звяроў і птушак); аб паходжанні раслін і іх асаблівасцях; аб паходжанні сацыяльных устанаўленняў (як Бог пары робіць, чаму жанчына ўвесь час занятая);
- апакрыфічныя. Гэта некананічныя апавяданні аб прадметах Святога Пісання;
- эсхаталагічныя (аб апошнім часе і канцы свету).
Паданні — вусныя апавяданні пра рэальных асоб, сапраўдныя падзеі, пра населеныя пункты, мясцовасці і г. д. Паданні бываюць:
- тапанімічныя (пра назвы канкрэтных вёсак і гарадоў),
- гідрагенічныя (пра назвы рэк, азёр),
- гістарычныя (пра асілкаў),
- легендарна-міфалагічныя (пра скарбы, што захоўваюцца пад зямлёй; пра разбойнікаў, напрыклад, на аснове падання пра Машэку напісана паэма Янкі Купалы «Магіла льва»),
- пра паходжанне прозвішчаў: напрыклад Гутнік, жыў у лесе і збудаваў гуту, дзе выдзімаў шкло).
Былічкі і бывальшчыны
, бывальшчыны — вусныя расказы-ўспаміны пра сустрэчы са звышнатуральнай сілай (як правіла, варожай). Былічкі расказваюць адзін аднаму ў вёсцы як незвычайную падзею, як выпадак з уласнага жыцця, перадаюць праз пакаленні як сямейнае паданне. У вусных бытавых расказах апавядаецца пра падзеі з грамадскага ці асабістага жыцця, сучаснага або мінулага, сведкам або ўдзельнікам якіх часта бывае сам расказчык. Яны маюць вялікае пазнавальнае значэнне, знаёмяць з жыццём і бытам беларускага народа.
Анекдоты
Анекдот — невялікае апавяданне пра незвычайную смешную падзею, сітуацыю, рысу характару чалавека ці ўчынак, што мае дасціпную неспадзяваную камічную развязку. Для анекдота характэрна аператыўнасць і актуальнасць.
Жарты
Жарт — дасціпная насмешка, высмейвае бытавыя здарэнні, смешныя рысы і якасці людзей, іх дзіўныя ўчынкі і размовы. Папулярная форма жарту — дыялагічная. Сатыра і гумар накіраваны супраць гультайства, ашуканства, п’янства і ўсяго таго, што супярэчыць народным ідэалам, і маюць вялікае выхаваўчае значэнне.
Вусны народны дыскурс
(ад франц. discours — маўленне, гаворка) — гэта бягучая моўная дзейнасць, маўленне як фактар узаемадзеяння людзей, як вербальная камунікатыўная падзея. Народны дыскурс — гэта «самавыказванне» сучаснай вуснай фальклорнай культуры, тое, што культура сама можа сказаць аб сваім светаўспрыманні, поглядах на жыццё, на свет, на чалавека. Пытанні светапогляду носьбітаў традыцыі, выказаныя ў народным дыскурсе, маюць актуальнае грамадска-культурнае значэнне, бо ўплываюць на вектар развіцця грамадства працягам традыцыйных духоўных, маральных і эстэтычных каштоўнасцей народа.
Прыкметы, павер’і і правілы
і павер’і суадносяцца з жыццём чалавека ва ўсім яго аб’ёме — з раскладам на дзень, з домам і хатняй гаспадаркай, з адзеннем і ежай, са святамі і надвор’ем, з адносінамі як у межах сям’і, так і паміж аднавяскоўцамі — з усімі праявамі долі і лёсу як канкрэтнай асобы, так і калектыву ў цэлым. Прадметам міфалагічнага асэнсавання, сімвалізацыі, ацэнкі, магічнай неабходнасці станавілася амаль кожная рэч, што акружала чалавека, і практычна кожнае яго дзеянне. Таму ў колькасных адносінах багацце народных прыкмет і павер’яў настолькі невычэрпнае, наколькі рознабаковае і бясконца разнастайнае само духоўнае і матэрыяльнае жыццё чалавека.
і прыкметы ўсе разам складваюцца ў адзін вялікі тэкст, што запаўняе сабою ўсю жыццядзейнасць народа. Разам з тым кожная паасобку прыкмета, правіла, маючы даволі адвольнае моўнае афармленне, паўстаюць як цалкам самастойныя згусткі інфармацыі, што маюць сваю ўнутраную логіку, сваю прагматыку і структуру.
Найпершая і самая важная функцыя павер’яў, прыкмет і правіл — у мадэліраванні імі чалавечых паводзінаў, у стварэнні канкрэтных схем для арыентацыі ў той ці іншай сітуацыі, у вытлумачэнні атрыманых знакаў і прагназаванні будучыні. Як носьбітамі традыцыі, так і даследчыкамі самі культурныя тэрміны — прыкметы і павер’і — катэгарычна не падзяляюцца. Найпершае іх прызначэнне — мадэліраваць паводзіны чалавека, але шляхі і метады мадэліравання ў кожнай з груп розныя. Прыкметы засяроджваюць увагу на знакавым характары амаль кожнага з элементаў жыцця традыцыйнага грамадства і чалавека, усёй касмічнай сістэмы. Інфармацыя ж аб стане і зменах у гэтым узаемазвязаным і ўзаемадатэрмінаваным арганізме можа інтэрпрэтавацца чалавекам як своеасаблівае для яго паведамленне тыпу «Калі вуголле ў зачыненай печы разгараецца, будзе мароз», «Калі хто, жнучы, да забудзе на ніве жменю зжатага жыта, не звязаўшы яго ў сноп, гэта паказвае, што на другое лета той чалавек не будзе жаць на той ніве». Найбольш выразныя ў жанравым плане прыкметы, звязаныя з прадказаннем надвор’я альбо будучага ўраджаю.
паказваюць на неабходнасць усвядомленага стаўлення да ўласных учынкаў, бо кожны з іх ёсць своеасаблівая рэпліка да ўсяго наваколля, якое, у сваю чаргу, «адкажа» якраз у адпаведнасці з атрыманым сігналам. Зразумела, што адны правілы былі абсалютна рацыянальнымі, іншыя, калі да іх падыходзіць з пункту гледжання сучаснага мыслення, засноўваліся на пэўных фантастычных уяўленнях. Гэтыя правілы не толькі дапускалі існаванне звышнатуральных сіл, але і сцвярджалі кантакт з імі і нават, пры захаванні адпаведных умоў, магчымасць непасрэднага на іх уздзеяння.
Светапогляднай базай для прыкмет і правілаў становяцца павер’і, звязаныя з узроўнем ідэалагічных уяўленняў і ведаў пра свет. Таму і ўспрымаюцца прыкметы і павер’і як корпус архаічных у аснове сваёй выказванняў і іх рытуальна-практычных увасабленняў. І гэта асабліва важна з прычыны таго, што міфалагічныя ўяўленні беларусаў не атрымалі афармлення ў тэкстах тыпу апавядальных міфаў, але знайшлі выражэнне ў шматлікіх матывах, сюжэтах, вобразах, павер’ях і рэкамендацыях.
Павер’ямі ў вузкім сэнсе слова можна назваць міні-тэксты, што маюць выгляд суджэнняў, ментальных існасцяў і ўтрымліваюць інфармацыю ідэалагічнага характару, згорнутую мадэль для рэгулявання паводзінаў. У шырокім сэнсе да жанру прыкмет традыцыйна адносяць усё багацце народнай аксіялогіі, заключанае ў параўнальна невялікі аб’ём.
Комплекс правілаў і павер’яў часам аб’ядноўваецца ў раздзел магічнай прозы, непарыўна звязанай з магічнай практыкай бытавога характару. Класіфікаваць магічную прозу можна розным чынам. Напрыклад, па функцыі магіі (засцерагальная, ахоўная, прадуцыравальная і г. д.), па тэматыцы прадметаў, якія выкарыстоўваліся ў магічных мэтах (хлеб, посуд, ткацкія вырабы, адзенне, травы і г. д.), зыходзячы з той сістэмы каштоўнасцей, якая была для соцыума галоўнай. Для традыцыйнага грамадства яе аснову складалі чалавек, яго маёмасць, свойская жывёла, ураджай, прычым чалавек успрымаўся з боку яго стану, статуса, становішча (здаровы/хворы, нованароджаны, нявеста, парадзіха, жняя, жанчына/мужчына, падарожны і г. д.). Пры вербалізацыі ўяўленняў магічная проза набывае форму парад, патрабаванняў, тлумачэнняў, перасцярог, забарон, рэгламентацый, якія актуалізуюцца ў працэсе по- бытавай камунікацыі.
Прыкметы і павер’і выступаюць неад’емным складнікам каляндарнай і сямейнай абраднасці.
Парэміялогія
Парэміялогія дэманструе сабою народную мудрасць, філасофію, жыццёвую праўду, назіральнасць і цэлы комплекс маральна-этычных ідэалаў. Разам з тым малыя жанры — згорнутыя згусткі міфа-паэтычнай інфармацыі.
Прыказкі
Прыказка — шырока ўжываны ў гутарковай мове ўстойлівы народны выраз-афарызм, які ў завершанай, сціслай, найчасцей вобразна-паэтычнай форме і пераважна ў пераносным сэнсе, абагульняючы шматвяковы жыццёвы вопыт народа, выказвае катэгарычнае меркаванне пра тыя або іншыя гаспадарчыя, сацыяльна-гістарычныя і бытавыя з’явы, характарызуе і ацэньвае іх, павучае і дае практычныя парады. Як самакаштоўнае выказванне прыказка змяшчае ісціну і без прымянення да канкрэтнай сітуацыі. Гэта найпершы ўзор народнай мудрасці. Адметнасць прыказак у тым, што яны тыпізуюць з’явы, вылучаюць найбольш істотнае — Ляжачага хлеба нідзе няма; Па дарозе ідучы, грыбоў не назбіраеш.
Прымаўкі
Прымаўка — спалучэнне слоў, якое вылучаецца адноснай устойлівасцю, узнаўляльнасцю ў гатовым выглядзе, экспрэсіўнасцю і цэласным значэннем. Гэта вобразны выраз, які характарызуе чалавека, яго характар, з’явы прыроды і грамадскага жыцця, але толькі ў дадзеным канкрэтным выпадку без абагульненняў і вывадаў з іншых аналагічных сітуацый ці чалавечых паводзін, мае запатрабаванасць у кантэксце.
Выслоўі
Да выслоўяў адносяцца скорагаворкі, застольныя жарты, прыгаворкі і тосты, вітанні, зычэнні, ветлівыя і ласкавыя звароты, засцярогі, прысяганні і бажба, праклёны і абзыванні — ганьбаванні, гукаперайманні і велізарны матэрыял народных паэтычных параўнанняў. Праклёны — выражанае словамі пажаданне бяды, выказванне ў празмерна ўзрушаным эмацыянальным стане. У праклёны ўкладваецца пагроза здароўю, дабрабыту, шчасцю, радзей самому жыццю. У адрозненне ад звычайных рэплік гаворкі, спрэчкі, сваркі, праклёны акрамя наяўнага субяседніка, мяркуюць і зварот да трэцяй асобы, звышнатуральных сіл: Бога, продкаў, духаў і г. д. Чалавек, якога праклінаюць, — толькі аб’ект гэтых выказванняў: Каб тваю хату дзяды міналі, Каб табе Бо- жанька вочкі павыкалываў.
Загадкі
Загадка — іншасказальны твор малой формы, у аснове якога ляжыць мастацкае параўнанне разнастайных з’яў і прадметаў рэчаіснасці пры іх падабенстве. Загадка пабудаваная на метафары: замест таго, каб прама назваць прадмет, яна ў паэтычнай форме апісвае яго ўласцівасці, паходжанне, назначэнне. Пры гэтым загадка абапіраецца на цалкам рэальныя якасці або прыкметы прадмета, г. зн. утрымлівае ў сабе магчымасць адгадкі. Свет праз прызму загадак паўстае ўжо не як хаос, але як пэўнае цэлае, у якім усё мае сэнс і ўсё ўзаемазвязана. Загадкі адлюстроўваюць жыццё ва ўсім яго багацці і прысвечаныя самым розным тэмам. Класіфікуюцца загадкі паводле гісторыка-тэматычнага прынцыпу: прырода і чалавек, гаспадарка і матэрыяльны, грамадскі і сацыяльны побыт, культура. У традыцыі шэраг загадак меркаваў не простае адгадванне, а веданне ад- гадкі. Зараз загадкі пераходзяць у дзіцячую аўдыторыю.
Прыгаворы
— вербальнае заклінанне, рыфмаваны альбо рытмічны паэтычны твор формульнага тыпу, спалучаны, як правіла, з актыўным дзеяннем з боку асобы. Прыгавор — неад’емная частка рытуалу, часта служыць своеасаблівым штуршком для развіцця дзеяння, а таксама выступае як яго моўнае выражэнне. Як канкрэтныя віды прыгавораў вылучаюцца зычэнні, віншаванні, просьбы, звароты як да рэальных, так і да міфалагічных персанажаў, розныя прыгаворы, прыгаворы-выгнанні. Прыгаворы камунікатыўнага характару дэманструюць вызначальныя ў народным светапоглядзе ідэі абмену, дару і разгортваюцца па мадэлі: я — табе, ты — мне.
Скорагаворкі
Скорагаворкі служаць сродкам навучання дзяцей хутка і выразна гаварыць. Прысяганні, бажба прамаўляліся, каб даказаць праўдзівасць, бажыліся, словы часта суправаджаліся рытуальнымі дзеяннямі (зямлю цалавалі, білі ў грудзі кулаком, кляліся на Бібліі). На праклёны былі адкляцці:
Брашы на асінавы кол. Твае рэчы табе ў плечы.
Пазаабрадавая паэзія
Лірычны род мастацтва прадстаўлены ў беларускім фальклоры разнастайнымі жанрамі песеннай творчасці. Даследчыкі па-рознаму класіфікуюць гэты матэрыял. У шматтомніку «Беларуская народная творчасць» (БНТ) прадстаўлены тамы «Купальскія і пятроўскія песні» «Песні пра каханне», «Сямейна-бытавыя песні», «Сацыяльна-бытавыя песні», «Бяседныя песні», «Жартоўныя песні», «Балады», «Песні савецкага часу», што ў цэлым адпавядае агульнапрынятаму падзелу, у аснову якога пакладзены жанрава-тэматычны падыход.
Лірыка кахання
Лірыка кахання — адна з самых светлых старонак беларускай песеннай творчасці. Яна адлюстроўвае найбагацейшую гаму пачуццяў закаханых, іх мары і надзеі на шчаслівае жыццё, трывогі і сумненні, рашучасць у пераадоленні тых перашкод, якія паўставалі на іх шляху да шлюбу.
Сямейна- і сацыяльна-бытавыя песні
Лагічным працягам гэтай тэматыкі сталі сямейна-бытавыя песні, у якіх адлюстраваны адносіны паміж мужам і жонкай, становішча жанчыны ў новай сям’і, сям’і мужа.
Тэматыка сацыяльна-бытавых песень выходзіць за межы сямейных адносін, ахоплівае розныя бакі сацыяльнага жыцця і працы селяніна. Самі назвы тэматычных груп — песні рэкруцкія, салдацкія, казацкія, чумацкія, бурлацкія, батрацкія, антыпрыгонніцкія, прымацкія — паказваюць, наколькі шырока і поўна адлюстроўваюць гэтыя творы жыццё, уклад якога ўсё больш адрозніваўся ад традыцыйнага сялянскага быту.
Калі ў сямейна-бытавых песнях у цэнтры ўвагі была жанчына, яе быт, пачуцці і перажыванні, то галоўным персанажам сацыяльна-бытавых песень з’яўляецца мужчына — рэкрут, салдат, адыходнік, змагар супраць панскага прыгнёту. Яго лёс складаны, цяжкі, часам трагічны.
Сатырычныя песні
У сатырычных песнях беларусы кпілі і высмейвалі маральна-этычныя хібы і звычаі іншых этна-культурных (яўрэі, цыганы і інш.) і сацыяльных (паны, святары) груп.
Гумарыстычныя песні
У гумарыстычных песнях, як правіла, іранізавалі над хібамі і заганамі (сквапнасць, шаляпаватасць, легкавернасць, гультайства) простых людзей.
Балады
Балады — працяглыя («доўгія») песні ліра-эпічнага характару з драматычна напружаным і разгорнутым сюжэтам; адметны жанр беларускага фальклору. У адрозненне ад рускіх і ўкраінскіх значная частка беларускіх балад належыць да рытуалаў каляндарнага цыкла (балады веснавыя, юраўскія, купальскія, восеньскія, піліпаўскія і інш.). У некаторых сюжэтах знайшлі адлюстраванне асаблівасці міфалагічных пластоў культуры (матыў пазбегнутага інцэсту, закляцця, магічных метамарфоз, чарадзейства і інш.). Тыповымі для бяседных балад з’яўляюцца сюжэты пра змеяборца Юр’я, малойца, забітага перуном, ня- вернасць жонкі мужу-ваяру, суперніцтва ў каханні двух братоў, забойства свякроўю нялюбай нявесткі. Асобнае месца займаюць гістарычныя балады, дзе адлюстравана барацьба беларусаў супраць іншаземных захопнікаў.
Прыпеўкі
Да песеннай творчасці адносяцца прыпеўкі — кароткія чатырох-, шасцірадковыя песенькі з выразным рытмам, тэматыка якіх ахоплівае самыя разнастайныя з’явы жыцця, ад заляцанняў моладзі да грамадска-палітычных падзей.
Гістарычныя песні
Яскравай адметнасцю вылучаецца песенна-эпічная традыцыя беларусаў. Да эпічных твораў традыцыйна адносяць даволі рэдкія гістарычныя песні, творы, розныя па паэтыцы, паходжанні і часе ўзнікнення, што адлюстроўваюць гістарычныя падзеі, упамінаюць іх удзельнікаў. З ранніх гістарычных песень на Беларусі была запісана песня пра Каструка Маструкавіча, што ўзнікла ў рускай фальклорнай традыцыі як водгук на шлюб Івана Грознага з дачкой кабардзінскага князя. У розных рэгіёнах Беларусі запісана сем яе вершаваных варыянтаў і адзін празаічны пераказ. Фіксаваліся і песні, у якіх выразна адчуваецца сувязь з падзеямі часоў барацьбы з набегамі татара-мангольскіх заваёўнікаў (песні пра татарскі палон, смерць воіна на полі бою), напрыклад, у песні «Ой, лятаў-палятаў да сівы гарол»:
Там агні гараць, там катлы кіпяць
І татары стаяць, палон дзелючы,
Палон дзелючы, падзяляючы,
Дзяцей з маткамі разлучаючы…
Рэкруцкія і салдацкія песні
У розных рэгіёнах Беларусі запісаны рэкруцкія і салдацкія песні, звязаныя з рускай фальклорнай традыцыяй, у якіх упамінаюцца падзеі Сямігадовай вайны, Крымскай кампаніі, войнаў з Турцыяй, Японіяй. Найбольш поўна адлюстраваны падзеі вайны 1812 г. Ім прысвечаны таксама паданні, успаміны. Героем шэрагу твораў выступае генерал Платаў. Пераапрануты ў купца, ён з’яўляецца ў стаўцы Напалеона, карае яго і ўцякае на кані. Да вайны 1812 г. прымеркаваны таксама салдацкія песні «Хранцуз бераг заступіў», «Хмары цёмны, тучы грозны», у якіх адчуваецца сувязь з сялянскай лірыкай. У песнях пра Крымскую вайну 1853—1856 гг. («Трудна, трудна нам, рабяты», «Ах, спомнім, спомнім, братцы…») упамінаюцца англічане і французы як саюзнікі туркаў. Песні апавядаюць пра гераічную абарону Севастопаля, кровапралітныя бітвы, цяжкае салдацкае жыццё.
Разам з тым класічнаму беларускаму фальклору не ўласцівыя разгорнутыя гістарычныя або былінна-гераічныя формы. Этнамузыказнаўца Т. С. Якіменка адзначае, што ва ўмовах новай парадыгмы эпасазнаўства, якая сёння актыўна фарміруецца, уплывовая героіка-цэнтрысцкая канцэпцыя эпасу праходзіць самы сур’ёзны перагляд. У беларусаў ідэі, якія песенная эпіка рэпрэзентуе, уваходзяць у надзвычай шырокі і шматмерны зместавы кантынуум. Апошні ў сваіх песенна-стадыяльных увасабленнях прынцыпова не зводзіцца да якогасьці аднаго жанравага тыпу. Беларуская песенна-эпічная традыцыя паўстае, па-першае, як пераважна арыентаваная на захаванне і данясенне не столькі дзяржаўніцкіх і героіка-гістарычных, колькі нароўні з міфам і казкай, сакральна значных для духоўнага характару беларусаў архетыпных каштоўнасцей светапогляднага ўзроўню, а па-другое — як традыцыя разгрупаваная, прыналежная ў поўным Фальклор аб’ёме сваіх музычна-стылявых і непасрэдна жанравых праяў усім гісторыка-стылявым і жанравым сферам беларускага фальклорнага песеннага комплексу.
Народны тэатр
Драматычны род беларускага фальклору прадстаўлены разнастайнымі гульнямі, народнай драмай («Цар Максіміліян» і інш.), рознымі формамі лялечнага тэатра — батлейкі. У батлейцы побач са сцэнамі на біблейскія сюжэты, інтэрпрэтацыя якіх у многіх выпадках была адвольнай, што часам прыводзіла да забароны пастановак, разыгрываліся разнастайныя сцэнкі з народнага жыцця. Дзеючымі асобамі тут выступалі простыя сяляне, гарадавы, земскі, шынкар і інш., так што традыцыйныя формы актуалізаваліся, дазвалялі аператыўна адгукацца на розныя праявы жыцця. Спроба некаторых даследчыкаў выводзіць тэатральнае мастацтва з каляндарных і сямейных абрадаў не з’яўляецца слушнай, бо тэатральнае дзейства прынцыпова разлічана на гледача і рэалізуецца з дапамогай роляў, у той час як у рытуала такія катэгорыі адсутнічаюць (напрыклад, удзельнікі Купалля перажываюць яго, як самую праўдзівую рэальнасць, і вылучыць сярод іх простых гледачоў — немагчыма). Хутчэй за ўсё народны тэатр бярэ свае вытокі ў гульнёвых формах паводзін, але пры гэтым можа карыстацца цытатамі, узятымі з рытуалу (маш- коўніцтва, сімвалічная мова, абрадавы травестызм).
У станаўленні народных форм тэатральных прадстаўленняў значны ўклад зрабілі вандроўныя прафесійныя скамарохі, сярод якіх асаблівай папулярнасцю на Беларусі карысталіся павадыры мядзведзяў, музыкі (дудары, лірнікі, бубнары, пазней скрыпачы), выканаўцы драматычных сцэнак.
Найвышэйшай формай народнага тэатра з’яўляецца драма («мушкарат»), якая атрымала найбольшае развіццё ў другой палове XX ст. Паказы народнай драмы параўнальна вялікія па аб’ёме са значнай колькасцю ўдзельнікаў (10—20 чалавек), пэўнымі прыёмамі сцэнічнага выканання і спецыяльнай падрыхтоўкай (репетыцыі). Паказальна, што беларускія народныя драмы храналагічна прымяркоўваліся да каляднага святочнага цыкла з адпаведным светаадчуваннем, своеасаблівай карнавальнай атмасферай. Найбольш папулярнымі ў народзе былі драмы «Цар Максіміліян», «Цар Ірад» і «Трон» (спалучала сюжэты дзвюх першых), а таксама кароткія драматычныя сцэнкі тыпу «Мацей і доктар».
Акрамя тэатра жывога акцёра, вялікую папулярнасць на Беларусі набыў і лялечны тэатр — батлейка, які быў вядомы яшчэ з XVI ст. Сама назва па ходзіць ад польскай назвы горада Віфлеема (Betleem) — месца нараджэння Ісуса Хрыста. Адсюль невыпадкова, што значную частку рэпертуара батлейкі складалі сюжэты біблейскай гісторыі. Для паказу батлейкі рабілі драўляныя скрынкі (прыблізна 1,5 на 1,5 м), звычайна ў выглядзе хаткі ці царквы, з гарызантальнымі перагародкамі (ярусамі-сцэнамі). Лялькі-персанажы рабіліся з дрэва і каляровай тканіны, воўны, ільну і мацаваліся на драўляным ці металічным шпяні, пры дапамозе якога батлеечнік вадзіў іх па проразях. Рэпертуар батлейкі багаты жыццёвым і фальклорным матэрыялам, незвычайным сюжэтам, вялікай колькасцю персанажаў. Паказ складаўся звычайна з дзвюх частак: кананічнай (рэлігійнай) і свецкай (народна-бытавой). Многія сцэны мелі вострасатырычны характар і высмейвалі такія сацыяльныя тыпы, як доктар-шарлатан, прагны поп, фанабэрысты шляхціч, скнара карчмар і інш. Апошнія паказы батлейкі зафіксаваны ў 1963 г. у в. Бялевічы Слуцкага раёна.
Народныя гульні
Народныя гульні — адзін са старажытнейшых пластоў народнай творчасці; адна з сімвалічных форм паводзінаў чалавека. Вылучаюць рытуальныя гульні (ігрышчы), якія з’яўляюцца неад’емнай часткай каляндарных і сямей ных абрадаў, і ўтылітарна-практычныя (забавы), што былі сродкамі баўлення вольнага часу, маральна-эстэтычнага і фізічнага выхавання. Пазаабрадавая гульня (якіх была большасць), нягледзячы на свой сімвалічны характар, прынцыпова адрозніваецца ад рытуалу — вышэйшай формы сімвалічных паводзін чалавека. Паводле функцыянальна-тэматычнага і каляндарнага прынцыпу, традыцыйныя беларускія гульні можна класіфікаваць наступным чынам:
Каляндарна- і сямейна-абрадавыя гульні («ігрышчы»)
- Зімовыя («Жаніцьба Цярэшкі», «Яшчар», «Бахар», «Галка», «», «Дрэма», «Закрытае шыла», «Лунёк» і інш.), што ўваходзілі ў структуру калядных святкаванняў;
- веснавыя («А мы ляда капалі», «Проса», «Мак», «Старац», «Жоравы», «Тур», «Цар», «Перапёлка», «Лука»), якія, як правіла, з’яўляліся часткаю абраду «Гуканне вясны» і выконваліся моладдзю ў форме разнастайных карагодаў;
- летнія і восеньскія («Ваджэнне куста», «Кумаванне», «Цяцерка», «Збіванне конскай галавы», «Выкінь», «Яшчар», «Абразы», «Пячэнне ката» і інш.);
- сямейна-абрадавыя («Скраданне лялькі», «Цяганне доўбні», «Чобаты», «Цыганы»);
Пазаабрадавыя гульні
- гульні з інвентаром: з палкамі («Крэглі», «Чыжык-немец», «Пікар» і інш.), з мячом («Салавей», «Горад-поле», «Вышыбайла», «Гаротнік»), з іншымі прадметамі («Заганяка», качанне кола, качанне кружка, «Каменьчыкі», «Костачкі», «Бабкі»);
- гульні без інвентара: з бегам навыперадкі, лоўляй, пошукам з элементамі барацьбы і іншымі сілавымі прыёмамі, гульні, што патрабуюць назіральнасці і кемлівасці, з перавагай элементаў інтэрмедыі і харэаграфіі.
Дзіцячы фальклор
Важную ролю ў жыцці народа адыгрывае дзіцячы фальклор як дзейсны сродак выхавання. Ён відавочна функцыянальны, суправаджае дзіця з першых дзён з’яўлення на свет, калі маці спявае яму калыханкі, забаўляе яго, і пазней, калі лічылкі становяцца неад’емным кампанентам розных дзіцячых гульняў, а дражнілкі — адным са сродкаў барацьбы з праціўнікам. Дзіцячы фальклор праз паэтычныя вобразы знаёміць дзіця з навакольным светам, да памагае яму спасцігаць асноўныя прынцыпы ўзаемаадносін у соцыуме. У паэтычнай творчасці народа дзіцячы фальклор да гэтага часу ўяўляе сабой жывую з’яву, якая захоўвае і тэндэнцыю далейшага развіцця, і свае важнейшыя функцыі — пазнавальную, выхаваўчую, эстэтычную. Сучасная ўласна дзіцячая творчасць выконвае таксама функцыю забаўляльную, што грунтуецца на традыцыях народнай смехавай культуры, і камунікатыўную. Адна з асаблівасцей дзіцячага светаўспрымання — надзвычайная эмацыянальнасць — уплывае на характар і тэматыку творчасці дзяцей і падлеткаў.
Музычна-харэаграфічнае мастацтва
Музычна-харэаграфічнае мастацтва (фальклор) з’яўляецца неад’емнай часткай традыцыйнай духоўнай культуры беларусаў, што генетычна ўзыходзіць да эпохі першабытнасці і адлюстроўвае эстэтычныя прынцыпы светаўспрымання народа.
Інструментальны фальклор
Будучы знітаваным з самымі рознымі сферамі народнага жыцця (працай, каляндарнай і сямейнай абраднасцю, звычаямі, адпачынкам), перадаючы багатыя ў сваіх адценнях пачуцці народа, інструментальны фальклор з’яўляецца выразнікам пазітыўнага, аптымістычнага светаадчування, носьбітам і ўзбуджальнікам абрадава-ўрачыстага і вясёлага настрою, але разам з тым можа выконваць сігнальныя, інфармацыйныя, засцерагальныя і магічныя функцыі. Для выканання найгрышаў беларусы выкарыстоўвалі розныя тыпы музычных інструментаў:
- самагучальныя інструменты (калатушка, лыжкі, клякоткі, звон, талеркі, рагулька, кляшчотка, бразготка, шаргуны, варган і інш.);
- мембранныя інструменты (бубен, барабан, грэбень);
- духавыя інструменты (пуга, ліст дрэва, карынка, дудка шчылінная, берасцянка, пішчалка, жужалка, дудка, гармонік, свісцёлка, акарына, жалейка, дуда, труба, рог);
- струнныя інструменты (бандурка, цытра, цымбалы, ліра колавая, скрыпка, басэтля).
- Гл. таксама: Траістыя музыкі
Народная харэаграфія
Народная харэаграфія бярэ свае вытокі ў глыбокай старажытнасці, калі яна ўваходзіла ў склад рытуалу. Паступова танцавальнае мастацтва вылучылася ў асобны, па-мастацку завершаны від народнай творчасці.
Карагод
Адным з архаічных на Беларусі харэаграфічных жанраў, які захаваў сувязь з каляндарнай і сямейнай абраднасцю, з’яўляецца карагод. Беларускія карагоды падзяляюцца на тры групы: карагодныя песні, калі пры арганічным сплаве тэксту, мелодыі і харэаграфічнага дзеяння большае значэнне мае мелодыя; для іх характэрны нескладаны прасторавы малюнак і простае харэаграфічнае дзеянне (просты, велічны, урачысты крок). Яскравыя прыклады карагодаў гэтай групы — «Страла» (выканаўцы з песняй, узяўшыся за рукі, ідуць на ўскраіну вёскі), «Лука», дзе спевакі рухаюцца, малюючы на плоскасці розныя крывыя акружнасці, ад здвоенай васьмёркі да асіметрычных фігур; гульнёвыя карагоды, дзе дасягаецца найбольш поўнае адзінства ўсіх трох кампанентаў, змест раскрываецца сукупнасцю выяўленчых сродкаў паэзіі, музыкі, харэаграфіі. Для паэтычнай і музычнай будовы гэтых карагодаў характэрна дыялагічнае выкладанне сюжэта, апавядальны тон, больш хуткі тэмп і выразны рытм напеву.
Сістэма вусна-паэтычнай творчасці заўсёды была ў руху, падпарадкоўвалася тым зменам, якія адбываліся ў жыцці яе стваральнікаў і носьбітаў. Тыя жанры, якія ўзніклі на глебе міфалагізавання прыроды і грамадскіх адносін, паступова звужаюць сферу функцыянавання, хаця і жывуць у побыце ці ў памяці. Так, працягваюць выкарыстоўвацца замовы і нават узнікаюць новыя тэксты, прыкладам, «ад каларадскіх жукоў», хоць будуюцца яны цалкам на традыцыйных схемах. Скончыўся перыяд прадукцыйнага развіцця чарадзейных казак, аднак захавалася іх пазнавальнае, выхаваўчае і эстэтычнае значэнне, яны бытуюць вусна, распаўсюджваюцца праз сродкі масавай інфармацыі. Фарміруюцца сацыяльна-бытавыя казкі, анекдоты, прыпеўкі. Пэўныя змены адбываюцца ў традыцыйных жанрах, вобразная сістэма іх пашыраецца, уключае прадстаўнікоў новых сацыяльных слаёў і класаў, з’яўляюцца новыя тэмы, пераасэнсоўваюцца традыцыйныя матывы.
Аўтэнтычныя формы традыцыйнай культуры беларусаў працягваюць захоўваць глыбінныя асновы сістэмнай цэласнасці, існуюць у разнастайнасці рэгіянальных і лакальных асаблівасцей, утрымліваюць архаічныя элементы і формы, застаючыся пры гэтым не рэліктам мінулых эпох, а жывой культурай вуснага тыпу.
Разам з тым цяпер актыўна пачынае развівацца так званы пост-фальклор, які ствараецца самімі носьбітамі для свайго выкарыстання. Пост-фальклор узнікае ў горадзе і толькі затым распаўсюджваецца шырэй, належыць да розных груповак, фрагментаваны ў адпаведнасці з сацыяльным, прафесійным, кланавым, нават узроставым расслаеннем грамадства на слаба звязаныя між сабой ячэйкі, якія не маюць агульнай светапогляднай асновы. Як правіла, ён ідэалагічна маргінальны, бо ідэалагічныя запатрабаванні гараджан задавальняюцца праз пісьмовую культуру. Гаворка ідзе пра культурна-семіятычную прастору гарадской вуліцы, школы, вучэльні, інстытута, лагера, турмы, хат- няга і сямейнага побыту з іх тэкстамі і рэліквіямі, святамі і звычаямі. Так фарміруецца шэраг «закрытых» традыцый, а іх састаўныя часткі праз такія пост-фальклорныя тэксты спраўджваюць сваю ідэнтыфікацыю.
Гл. таксама
- Беларуская міфалогія
- Абрады і звычаі беларусаў
Літаратура
- Т. А. Навагродскі [і інш.] Этналогія Беларусі: традыцыйная культура насельніцтва ў гістарычнай перспектыве. Вучэб.-метад. дапам. — Мінск, БДУ, 2009. — 335 с. іл. ISBN 978-985-518-121-8
- Беларускі фальклор. Хрэстаматыя. Мінск, 1977.
- Беларуская вусна-паэтычная творчасць. Мінск, 2000.
- Беларуская міфалогія. Энцыклапедычны слоўнік. 1—2-е выд. Мінск, 2004—2006.
- Беларуская народная творчасць. Серыя. Мінск, 1971—2007.
- Беларускі фальклор : энцыклапедыя. Мінск, 2005—2006. Т. 1—2.
- Беларускі фальклор : Жанры, віды, паэтыка. Мінск, 2001—2004. Кн.1 : Каляндарна-абрадавая паэзія; Кн. 2 : Сямейна-абрадавая паэзія. Народны тэатр; Кн. 3 : Пазаабрадавая паэзія; Кн. 4 : Народная проза; Кн. 5 : Міфалогія. Духоўныя вершы; Кн. 6 : Малыя жанры. Дзіцячы фальклор.
- Восточнославянский фольклор : слов. науч. и нар. терминологии. Мінск, 1993.
- Традыцыйная мастацкая культура беларусаў:у6т./Т. Б. Варфаламеева [і інш.].
- Мінск, 2001—2006; Т. 1 : Магілёўскае Падняпроўе. Мінск, 2001; Т. 2 : Віцебскае Падзвінне:у2кн.2006.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Belaruski falklor angl folklore narodnyya vedy narodnaya mudrasc sukupnasc roznyh viday narodnaga mastactva belarusay takih yak vusna paetychnaya tvorchasc narodnaya muzyka tancy raznastajnyya vidy prykladnoga mastactva narodny teatr Peravazhna yzhyvaecca dlya abaznachennya mastactva slova vusna paetychnaj tvorchasci Razam z tym falklor razumeecca ne tolki yak sukupnasc zhanray vusnaj narodnaj tvorchasci ale i yak sistema poglyaday na navakolny svet tradycyjnaya duhoynaya kultura y celym u shmatlikih yae vyyaylennyah Tamu falklor znahodzicca y nepasrednaj blizkasci ad mifalogii abradnasci movy i g d a sami falklornyya zhanry razglyadayucca ne tolki y mastackim aspekce ale i yak funkcyyanalny skladnik narodnaga zhyccya Na pracyagu mnogih stagoddzyay falklor zhyy u asyaroddzi svaih stvaralnikay chujna reaguyuchy na yse zmeny shto nesla z saboj gistarychnae razviccyo i y byce i y svetapoglyadze i y sacyyalnyh stasunkah Falklor mastacki letapis naroda ale geta tolki adna prychym ne samaya galoynaya yago funkcyya Yon zahavalnik pracoynaga vopytu yaki peradavaysya z pakalennya y pakalenne i y toj zha chas uzbudzhalnik tvorchaj energii novyh idej i navat peynyh tehnichnyh rashennyay yakiya z cyagam chasu realizoyvalisya y adpavednyh umovah Vusna paetychnaya tvorchasc zamacoyvala mnogiya maralna etychnyya normy yakiya regulyavali adnosiny lyudzej u gramadstve i y syam i Dzyakuyuchy getym normam chalavek doygi chas zhyy u suladdzi z pryrodaj abagaylyay i abaranyay yae ahoyvayuchy tym samym svayo asyaroddze isnavannya Syamejnaya abradavaya paeziya shmatlikiya prykazki i prymayki i mnogiya inshyya tvory byli nakiravany na ymacavanne syam i i syamejnyh adnosin na vyhavanne novyh pakalennyay u adpavednasci z vysokimi normami i patrabavannyami narodnaj marali Taya zh maral patrabavala ad lyudzej spravyadlivasci praydzivasci pracavitasci i mnogih inshyh yakascej yakiya adnosyacca da agulnachalavechyh kashtoynascej Ale falklor najpersh z yava mastactva dze ysyo bagacce idej vyyaylyaecca praz mastackiya vobrazy Svayu vazhnuyu ylascivasc zadavalnenne estetychnyh patreb naroda falklor ne straciy da nashaga chasu Galoynaya asablivasc falkloru vycyakae sa sposabu yago isnavannya Peradacha i zahavanne tekstay magchymyya tolki pry nepasrednaj kamunikacyi lyudzej Zahoyvac i peradavac tekst bez yago peryyadychnaga yznaylennya nelga Padklyuchenne pismovasci ynosic svae karektyvy y bytavanne falkloru Falklorny tekst geta zaysyody adnosna ystojlivaya kambinacyya elementay tradycyi yakaya yznikae pry kozhnym novym vykananni Amal zaysyody mayuc mesca peynyya adroznenni adnak vazhna ne razyhodzhanne varyyantay a ih supadzenne agulnaya sensavaya asnova Padobnae var iravanne neabhodnae dlya zhyccya zdolnasci samih falklornyh tekstay Zmest 1 Zhanravaya sistema 2 Zamovy 3 Abradavy falklor 3 1 Kalyandarna abradavy falklor 3 2 Syamejna abradavy falklor 4 Prazaichnyya zhanry 4 1 Kazki 4 2 Legendy i padanni 4 3 Bylichki i byvalshchyny 4 4 Anekdoty 4 5 Zharty 4 6 Vusny narodny dyskurs 4 7 Prykmety paver i i pravily 5 Paremiyalogiya 5 1 Prykazki 5 2 Prymayki 5 3 Vysloyi 5 4 Zagadki 5 5 Prygavory 5 6 Skoragavorki 6 Pazaabradavaya paeziya 6 1 Liryka kahannya 6 2 Syamejna i sacyyalna bytavyya pesni 6 3 Satyrychnyya pesni 6 4 Gumarystychnyya pesni 6 5 Balady 6 6 Prypeyki 6 7 Gistarychnyya pesni 6 8 Rekruckiya i saldackiya pesni 7 Narodny teatr 8 Narodnyya gulni 8 1 Kalyandarna i syamejna abradavyya gulni igryshchy 8 2 Pazaabradavyya gulni 9 Dzicyachy falklor 10 Muzychna hareagrafichnae mastactva 10 1 Instrumentalny falklor 11 Narodnaya hareagrafiya 11 1 Karagod 12 Gl taksama 13 LitaraturaZhanravaya sistemapravicZhanravaya sistema falkloru abumoylena strukturami mifalagichnaga myshlennya situacyyaj religijnaga abradu ci rytualizavanaga bytu Vyznachalnyya prykmety zhanru znahodzyacca ne tolki y sisteme paetyki ci struktury tekstay a y znachnaj stupeni y kantekstna situatyynyh umovah ih bytavannya Z cyagam chasu sherag zhanray addalyaecca ne paryvayuchy calkam ad abradava mifalagichnaga kantekstu i pachynae razvivacca yzho pa zakonah samoj vusnaj tvorchasci shto u svayu chargu pryvodzic da farmiravannya yae ylasnaj zhanravaj prastory Adnak adbyvaecca geta ne zaysyody i ne calkam Tak suvyaz z rytualna magichnymi gulnyami harakterna dlya sheragu pesennyh tekstay instrumentalnaj muzyki prazaichnyh zhanray Naogul navat adarvayshysya ad abradavaj styhii narodnaya pesnya zahoyvae z yoj zhyvuyu suvyaz U sisteme zhanray vyrazna vyluchayucca apavyadalnyya zhanry pesennaya liryka abradavaya paeziya tak zvanyya malyya zhanry narodny teatr dzicyachy falklor instrumentalnaya muzyka narodnyya tancy Prynyata vyluchac epichny lirychny i dramatychny rody z adpavednaj zhanravaj klasifikacyyaj U epichny rod uklyuchany dzve grupy slavesnaya i slavesna muzychnaya U pershuyu yvahodzyac zhanry prykazki prymayki zagadki skazy padanni legendy kazki anekdoty bylichki u druguyu epichnaya pesnya skaz epichnaya pesnya Zamovypravic nbsp Znaharka lechyc dzicya nagavoranaj vadoj 1914 g Da liku najbolsh arhaichnyh falklornyh zhanray adnosyacca zamovy rytmichna arganizavanyya tvory formulnaga haraktaru yakim nadavalasya sila magichnaga yzdzeyannya dlya dasyagnennya roznyh praktychnyh metay Getyya teksty demanstruyuc ulascivuyu tradycyjnamu svetarazumennyu sistemu kamunikavannya chalaveka z usim susvetam Z inshaga boku nyama bolsh pragmatychnaga zhanru narodnaj tvorchasci zamova dzejsny instrument uzdzeyannya na navakolnuyu rechaisnasc Utylitarnaya nakiravanasc zamoy lyazhyc u asnove ih klasifikacyi Zamovy vykarystoyvayucca y gaspadarchaj asabistaj sacyyalnaj sferah praktychna va ysih vypadkah zhyccya Adsyul ih padzel na pramyslovyya gaspadarchyya lekavyya lyuboynyya i sacyyalna pobytavyya U nash chas u vyaskovym asyarodku zamovy peravazhna lekavyya pracyagvayuc bytavac ne straciyshy svajgo funkcyyanalnaga pryznachennya Funkcyyanalnasc falkloru abumoylivae nayaynasc u im falklorna etnagrafichnyh kompleksay kalyadnaga maslenichnaga traeckaga kupalskaga vyaselnaga narodnaj medycyny veterynaryi metearalogii u yakih ab yadnoyvayucca tvory roznyh zhanray skladayuchy adzinae ytvarenne padparadkavanae adzinaj mece Tamu abradavaya paeziya pavinna razglyadacca yak sistema getyh kompleksay u yakih mozhna vyluchyc i elegichnyya i zhartoynyya i vinshavalnyya pesni i karagody i prygavory zamovy inshyya zhanravyya ytvarenni Abradavy falklorpravicAsnoyny artykul Abrady i zvychai belarusay Abradavy falklor sukupnasc roznyh zhanray narodnaj tvorchasci pesni tancy muzyka yakiya supravadzhali tradycyjnyya rytualy belarusay padzyalyaecca na kalyandarna i syamejna abradavy falklor Kalyandarna abradavy falklorpravic nbsp Kalyadoyshchyki Gorackaga paveta Magilyoyskaj guberni 1903 g nbsp G Semiradski Noch na Ivana Kupalu kalya 1880 Falklor kalyandarna abradavy kompleks slavesnyh pesennyh gulnyovyh i inshyh zhanray zvyazanyh z rytualami kalyandarnaga cykla shto byli nead emnaj chastkaj zhyccya i gaspadarchaj dzejnasci zemlyaroba na pracyagu goda Kalyandarna abradavy falklor belarusay kancentruecca y asnoynym vakol starazhytnyh agrarnyh svyatay i genetychna yzyhodzic da epohi slavyanskaj i navat indaeyrapejskaj agulnasci Naziranni za astranamichnymi z yavami zmenami y pryrodze fenalagichnymi cyklami raslin i fiziyalagichnymi cyklami zhyccya yashche y prakavetnyya chasy sklalisya y celnuyu mifalagichnuyu karcinu svetu shto znajshlo svayo adlyustravanne y kalyandarna abradavym falklory Z dapamogaj rytualay i abradavyh pesen yakiya meli zaklinalna magichny haraktar chalavek imknuysya yplyvac na Susvet z metaj zabespyachennya aptymalnaga zhyccyaladu uradzhayu zdaroyya pracyagu rodu Z razviccyom gramadstva kalyandarna abradavaya paeziya pachala adlyustroyvac pracoynuyu dzejnasc selyanina sacyyalny padzel gramadstva maralna etychnyya yyaylenni naroda paetychnae suziranne svetu Kozhnaya para goda mela adpavednyya rytualy zvychai pesennae supravadzhenne Agulnymi y ih byli agrarnaya asnova metavaya ystanoyka paasobnyya matyvy Use abradava pesennyya kompleksy prasyaknuty klopatam pra buduchynyu syalyanskaga dvara i syam i svoechasova zaseyac nivu vyrascic i sabrac uradzhaj uratavac yago ad styhii a statak ad pamorku i zvyaroy Uklyuchae bolsh za 25 pesennyh raznavidnascej i y zalezhnasci ad sezonnyh peryyaday padzyalyaecca na vesnavy letni vosenski i zimovy cykly Zima kalyadnyya z imi zmykayucca pilipayskiya i pesni rytualnyh igryshchay Yashchara Zhanicby Cyareshki yakaya skladae admetnasc padzvinskih Kalyaday Pilipayskiya pesni spyavali y chas popradak na pracyagu peradvelikodnaga shascitydnyovaga Pilipayskaga postu z 28 listapada pa 6 studzenya n st Na popradkah pralli pesennicy yzdymali shmat vazhnyh prablem shto tychylisya zhyccya syam i rodu vyaskovaj supolnasci i vyrashalisya yany na padstave kodeksa narodnaj marali i etyki Asnoyny sens kalyadak i shchadrovak zaklyuchaysya y pazhadanni gaspadaram shchascya zdaroyya dobraga yradzhayu napyaredadni Novaga goda Vyasna maslenichnyya shto znahodzyacca na myazhy zimy i vyasny zagukalnyya yurayskiya velikodnyya mikolskiya rusalnyya traeckiya syomushnyya pesni abradavyh karagoday Pahavanne straly i Vadzhenne kusta Valachobnyya pesni skladayuc specyfiku i nacyyanalnuyu admetnasc belaruskaj kalyandarnaj pesennasci Z epichnym razmaham yany padayuc yak kasmalagichnyya matyvy stvarennya svetu tak i cely gaspadarchy god selyanina zemlyaroba Centralny vobraz yurayskih pesen svyaty Yur ya da yakoga zvyartayucca sa svaimi zhyccyovymi gaspadarchymi patrebami prosyachy yago vypuskac rasu na cyoplae leta na bujnoe zhyta Leta kupalskiya i pyatroyskiya zhniynyya Kupalle z yago semantykaj kulminacyjnaj vitalnasci i roskvitu supravadzhaecca y belarusay pesennym bagaccem a taksama sheragam balad z mifalagichnymi matyvami U matyvah i vobrazah zhniynyh pesen zakadziravany cely plast svetapoglyadnyh sacyyakulturnyh psihalagichnyh z yay prayaylennyay stasunkay chalaveka z pryrodaj asensavanyh paetychna Vosen ilnyanyya talochnyya aposhniya bytavali i y mezhah letne asennyaga sezonu Spyavali vosennyu y chas pracy yklyuchna da Pakroy U vosenskih pesnyah panue tema zamuzhzha razvitannya dzyaychyny z rodnym domam Syamejna abradavy falklorpravic Falklor syamejna abradavy adzin z vazhnejshyh viday narodnaj tvorchasci belarusay yaki mae svayu sistemu zhanray neparyyna zvyazanyh z peynymi rytualami syamejnaga cykla Geta vynik arganichnaga yzaemadzeyannya vyalikaj kolkasci roznastadyyalnyh i roznaharaktarnyh kampanentay u yakih adbilisya yak sacyyalna pravavyya stasunki struktura syam i religijnasc maralna etychnyya normy asablivasci tradycyjnaj materyyalnaj kultury tak i ylasna mastackae bachanne realnascyay akalyayuchaga svetu i chalaveka y im Syamejna abradavy falklor genetychna zvyazany z kultam prodkay i animistychnymi veravannyami Yago daminantnaj funkcyyaj byla utylitarna magichnaya yakaya musila zabyaspechyc chalaveku aptymalnuyu zhyccyovuyu dolyu yak na getym tak i na tym svece Adpavedna z tryma asnoynymi rytualami vyluchayuc radzinny vyaselny i pahavalny galashenni falklor U chas hresbin najbolsh starazhytnymi z yaylyayucca zaklinalnyya pesni i velichalnyya hresbinnyya Zaklinalnyya pesni meli na mece z dapamogaj zvyshnaturalnyh sil zabyaspechyc zdaroye i shchasce paradzihi i novanarodzhanaga U getyh pesnyah nyaredka galoynaj dzeyuchaj asobaj byla babka yakaya vykonvala rolyu pasrednicy pamizh tayamnichymi silami pryrody abo Bogam zaklikala ih dac dzicyaci dobruyu dolyu Nadzvychajnym bagaccem vyluchaecca paeziya belaruskaga vyasellya vazhnejshae mesca y yakim zajmali pesni Use etapy vyasellya Svatanne Zapoiny Zaruchyny Subornaya subota abo Dzyavochnik Karavaj Pasad nyavesty i zhaniha Vypraylenne maladyh da shlyubu Shlyub zastolnyya yrachystasci Pyarezvy supravadzhalisya pesnyami yakiya vykonvalisya y peynym paradku adlyustroyvali abradavyya dzeyanni tradycyjna reglamentavali roli ydzelnikay shlyubnaj urachystasci i insh U vyaselnaj paezii vyluchayucca velichalnyya lirychnyya cyrymaniyalna rytualnyya satyrychna gumarystychnyya pesni prypeyki i insh Pesni zychenni tosty razam z inshymi rytualnymi dzeyannyami pavinny byli magichna spryyac shchascyu maladyh ih dabrabytu rostu syam i uradzhayu na palyah pryplodu y hlyavah Galashenni impravizavanyya tvory u yakih vykarystoyvalisya tradycyjnyya narodnyya formuly mastackiya pryyomy i srodki dlya aplakvannya pamerlyh Prazaichnyya zhanrypravicPrazaichnyya zhanry falkloru padzyalyayucca na kazkavyya i nyakazkavyya legendy padanni bylichki i insh Kazkipravic Kazka adzin z asnoynyh viday vusnaj narodnaj prozy Ad inshyh vusnyh apovyaday shto pavedamlyayucca z infarmatyynymi metami kazku adroznivae aryentacyya na vydumku ih raskazvayuc dlya zabavy i pavuchannya Vyluchayuc try asnoynyya raznavidnasci kazak pra zhyvyol charadzejnyya sacyyalna bytavyya Najbolsh starazhytnymi z yaylyayucca charadzejnyya kazki matyvy i syuzhety yakih moguc byc patlumachany y svyatle rytualna mifalagichnaj semantyki Ale yak nepraydzivaya proza kazka magla sklascisya tolki y chasy razlazhennya pershabytnaabshchynnaga ladu kali najbolsh arhaichnyya plasty mifalogii yzho rabilisya materyyalam dlya mastackaj vydumki Razam z tym kazki adlyustroyvayuc specyfiku mifalagichnaga myslennya i svetaysprymannya Sacyyalna bytavyya kazki bolsh pozniya pa pahodzhanni tradycyjna byli pryznachany dlya daroslyh U ih dzejnichayuc zvychajnyya lyudzi y zvychajnyh abstavinah ale sakret vydumki y nezvychajnym pavaroce syuzhetu Da sacyyalna bytavyh adnosyacca kazki pra durnya yakiya karystalisya vyalikaj pa papulyarnascyu y narodze i nebylicy Najbolsh pashyranyya matyvy nebylic chalavek sam sabe vycyagvae z balota ci vysyakae z dreva sshyvae dzve palaviny kanya i g d Syudy adnosyacca i avanturna navelistychnyya kazki yakiya nosyac prygodnicki haraktar Legendy i padannipravic Legendy i padanni belarusay lac legenda tekst pryznachany dlya chytannya pavinny byli adkazac na spradvechnyya zaysyody aktualnyya dlya chalaveka pytanni ab pachatku svetu i yago kancy ab chalavechyh grahah i dabrachynnascyah pra toe adkul z yavilisya tyya ci inshyya zhyvyoly ptushki rasliny z chym zvyazany ih peynyya yakasci ulascivasci haraktarystyki pra toe yak z yavilisya nekatoryya sacyyalnyya ystanaylenni i da t p Galoynaya funkcyya legendy etyyalagichnaya tlumachenne pahodzhannya z yavy istoty zvychaya pradmeta Yana raskazvalasya dlya tago kab pavedamic patlumachyc isnuyuchy paradak prychynaj yago pahodzhannya a taksama dlya pavuchannya i vyhavannya Legendy vusnyya apavyadalnyya tvory u asnove yakih lyazhac zvyazanyya z gistoryyaj naroda fantastychnyya abo apaetyzavanyya vobrazy uyaylenni padzei Legendy padzyalyayucca na etyyalagichnyya kasmaganichnyya u yakih apavyadaecca pra stvarenne susvetu zyamli zorak mesyaca naogul zhyccya na zyamli lyudzej U mnogih kasmaganichnyh legendah padkreslivaecca vyalikaya kashtoynasc zyamli pakazvaecca yak vysoka nashy prodki canili pryrodu i ymela zajmalisya ekalagichnym vyhavannem dzyacej i moladzi zaagenichnyya ab pahodzhanni zvyaroy i ptushak ab pahodzhanni raslin i ih asablivascyah ab pahodzhanni sacyyalnyh ustanaylennyay yak Bog pary robic chamu zhanchyna yves chas zanyataya apakryfichnyya Geta nekananichnyya apavyadanni ab pradmetah Svyatoga Pisannya eshatalagichnyya ab aposhnim chase i kancy svetu Padanni vusnyya apavyadanni pra realnyh asob sapraydnyya padzei pra naselenyya punkty myascovasci i g d Padanni byvayuc tapanimichnyya pra nazvy kankretnyh vyosak i garadoy gidragenichnyya pra nazvy rek azyor gistarychnyya pra asilkay legendarna mifalagichnyya pra skarby shto zahoyvayucca pad zyamlyoj pra razbojnikay napryklad na asnove padannya pra Masheku napisana paema Yanki Kupaly Magila lva pra pahodzhanne prozvishchay napryklad Gutnik zhyy u lese i zbudavay gutu dze vydzimay shklo Bylichki i byvalshchynypravic Bylichki byvalshchyny vusnyya raskazy yspaminy pra sustrechy sa zvyshnaturalnaj silaj yak pravila varozhaj Bylichki raskazvayuc adzin adnamu y vyoscy yak nezvychajnuyu padzeyu yak vypadak z ulasnaga zhyccya peradayuc praz pakalenni yak syamejnae padanne U vusnyh bytavyh raskazah apavyadaecca pra padzei z gramadskaga ci asabistaga zhyccya suchasnaga abo minulaga svedkam abo ydzelnikam yakih chasta byvae sam raskazchyk Yany mayuc vyalikae paznavalnae znachenne znayomyac z zhyccyom i bytam belaruskaga naroda Anekdotypravic Anekdot nevyalikae apavyadanne pra nezvychajnuyu smeshnuyu padzeyu situacyyu rysu haraktaru chalaveka ci ychynak shto mae dascipnuyu nespadzyavanuyu kamichnuyu razvyazku Dlya anekdota harakterna aperatyynasc i aktualnasc Zhartypravic Zhart dascipnaya nasmeshka vysmejvae bytavyya zdarenni smeshnyya rysy i yakasci lyudzej ih dziynyya ychynki i razmovy Papulyarnaya forma zhartu dyyalagichnaya Satyra i gumar nakiravany suprac gultajstva ashukanstva p yanstva i ysyago tago shto supyarechyc narodnym idealam i mayuc vyalikae vyhavaychae znachenne Vusny narodny dyskurspravic Dyskurs ad franc discours maylenne gavorka geta byaguchaya moynaya dzejnasc maylenne yak faktar uzaemadzeyannya lyudzej yak verbalnaya kamunikatyynaya padzeya Narodny dyskurs geta samavykazvanne suchasnaj vusnaj falklornaj kultury toe shto kultura sama mozha skazac ab svaim svetaysprymanni poglyadah na zhyccyo na svet na chalaveka Pytanni svetapoglyadu nosbitay tradycyi vykazanyya y narodnym dyskurse mayuc aktualnae gramadska kulturnae znachenne bo yplyvayuc na vektar razviccya gramadstva pracyagam tradycyjnyh duhoynyh maralnyh i estetychnyh kashtoynascej naroda Prykmety paver i i pravilypravic Prykmety i paver i suadnosyacca z zhyccyom chalaveka va ysim yago ab yome z raskladam na dzen z domam i hatnyaj gaspadarkaj z adzennem i ezhaj sa svyatami i nadvor em z adnosinami yak u mezhah syam i tak i pamizh adnavyaskoycami z usimi prayavami doli i lyosu yak kankretnaj asoby tak i kalektyvu y celym Pradmetam mifalagichnaga asensavannya simvalizacyi acenki magichnaj neabhodnasci stanavilasya amal kozhnaya rech shto akruzhala chalaveka i praktychna kozhnae yago dzeyanne Tamu y kolkasnyh adnosinah bagacce narodnyh prykmet i paver yay nastolki nevycherpnae nakolki roznabakovae i byaskonca raznastajnae samo duhoynae i materyyalnae zhyccyo chalaveka Paver i i prykmety yse razam skladvayucca y adzin vyaliki tekst shto zapaynyae saboyu ysyu zhyccyadzejnasc naroda Razam z tym kozhnaya paasobku prykmeta pravila mayuchy davoli advolnae moynae afarmlenne paystayuc yak calkam samastojnyya zgustki infarmacyi shto mayuc svayu ynutranuyu logiku svayu pragmatyku i strukturu Najpershaya i samaya vazhnaya funkcyya paver yay prykmet i pravil u madeliravanni imi chalavechyh pavodzinay u stvarenni kankretnyh shem dlya aryentacyi y toj ci inshaj situacyi u vytlumachenni atrymanyh znakay i pragnazavanni buduchyni Yak nosbitami tradycyi tak i dasledchykami sami kulturnyya terminy prykmety i paver i kategarychna ne padzyalyayucca Najpershae ih pryznachenne madeliravac pavodziny chalaveka ale shlyahi i metady madeliravannya y kozhnaj z grup roznyya Prykmety zasyarodzhvayuc uvagu na znakavym haraktary amal kozhnaga z elementay zhyccya tradycyjnaga gramadstva i chalaveka usyoj kasmichnaj sistemy Infarmacyya zh ab stane i zmenah u getym uzaemazvyazanym i yzaemadaterminavanym arganizme mozha interpretavacca chalavekam yak svoeasablivae dlya yago pavedamlenne typu Kali vugolle y zachynenaj pechy razgaraecca budze maroz Kali hto zhnuchy da zabudze na nive zhmenyu zzhataga zhyta ne zvyazayshy yago y snop geta pakazvae shto na drugoe leta toj chalavek ne budze zhac na toj nive Najbolsh vyraznyya y zhanravym plane prykmety zvyazanyya z pradkazannem nadvor ya albo buduchaga yradzhayu Pravily pakazvayuc na neabhodnasc usvyadomlenaga staylennya da ylasnyh uchynkay bo kozhny z ih yosc svoeasablivaya replika da ysyago navakollya yakoe u svayu chargu adkazha yakraz u adpavednasci z atrymanym signalam Zrazumela shto adny pravily byli absalyutna racyyanalnymi inshyya kali da ih padyhodzic z punktu gledzhannya suchasnaga myslennya zasnoyvalisya na peynyh fantastychnyh uyaylennyah Getyya pravily ne tolki dapuskali isnavanne zvyshnaturalnyh sil ale i scvyardzhali kantakt z imi i navat pry zahavanni adpavednyh umoy magchymasc nepasrednaga na ih uzdzeyannya Svetapoglyadnaj bazaj dlya prykmet i pravilay stanovyacca paver i zvyazanyya z uzroynem idealagichnyh uyaylennyay i veday pra svet Tamu i ysprymayucca prykmety i paver i yak korpus arhaichnyh u asnove svayoj vykazvannyay i ih rytualna praktychnyh uvasablennyay I geta asabliva vazhna z prychyny tago shto mifalagichnyya yyaylenni belarusay ne atrymali afarmlennya y tekstah typu apavyadalnyh mifay ale znajshli vyrazhenne y shmatlikih matyvah syuzhetah vobrazah paver yah i rekamendacyyah Paver yami y vuzkim sense slova mozhna nazvac mini teksty shto mayuc vyglyad sudzhennyay mentalnyh isnascyay i ytrymlivayuc infarmacyyu idealagichnaga haraktaru zgornutuyu madel dlya regulyavannya pavodzinay U shyrokim sense da zhanru prykmet tradycyjna adnosyac usyo bagacce narodnaj aksiyalogii zaklyuchanae y paraynalna nevyaliki ab yom Kompleks pravilay i paver yay chasam ab yadnoyvaecca y razdzel magichnaj prozy neparyyna zvyazanaj z magichnaj praktykaj bytavoga haraktaru Klasifikavac magichnuyu prozu mozhna roznym chynam Napryklad pa funkcyi magii zasceragalnaya ahoynaya praducyravalnaya i g d pa tematycy pradmetay yakiya vykarystoyvalisya y magichnyh metah hleb posud tkackiya vyraby adzenne travy i g d zyhodzyachy z toj sistemy kashtoynascej yakaya byla dlya socyuma galoynaj Dlya tradycyjnaga gramadstva yae asnovu skladali chalavek yago mayomasc svojskaya zhyvyola uradzhaj prychym chalavek usprymaysya z boku yago stanu statusa stanovishcha zdarovy hvory novanarodzhany nyavesta paradziha zhnyaya zhanchyna muzhchyna padarozhny i g d Pry verbalizacyi yyaylennyay magichnaya proza nabyvae formu parad patrabavannyay tlumachennyay perascyarog zabaron reglamentacyj yakiya aktualizuyucca y pracese po bytavaj kamunikacyi Prykmety i paver i vystupayuc nead emnym skladnikam kalyandarnaj i syamejnaj abradnasci ParemiyalogiyapravicParemiyalogiya demanstrue saboyu narodnuyu mudrasc filasofiyu zhyccyovuyu praydu naziralnasc i cely kompleks maralna etychnyh idealay Razam z tym malyya zhanry zgornutyya zgustki mifa paetychnaj infarmacyi Prykazkipravic Prykazka shyroka yzhyvany y gutarkovaj move ystojlivy narodny vyraz afaryzm yaki y zavershanaj scislaj najchascej vobrazna paetychnaj forme i peravazhna y peranosnym sense abagulnyayuchy shmatvyakovy zhyccyovy vopyt naroda vykazvae kategarychnae merkavanne pra tyya abo inshyya gaspadarchyya sacyyalna gistarychnyya i bytavyya z yavy haraktaryzue i acenvae ih pavuchae i dae praktychnyya parady Yak samakashtoynae vykazvanne prykazka zmyashchae iscinu i bez prymyanennya da kankretnaj situacyi Geta najpershy yzor narodnaj mudrasci Admetnasc prykazak u tym shto yany typizuyuc z yavy vyluchayuc najbolsh istotnae Lyazhachaga hleba nidze nyama Pa daroze iduchy gryboy ne nazbiraesh Prymaykipravic Prymayka spaluchenne sloy yakoe vyluchaecca adnosnaj ustojlivascyu uznaylyalnascyu y gatovym vyglyadze ekspresiynascyu i celasnym znachennem Geta vobrazny vyraz yaki haraktaryzue chalaveka yago haraktar z yavy pryrody i gramadskaga zhyccya ale tolki y dadzenym kankretnym vypadku bez abagulnennyay i vyvaday z inshyh analagichnyh situacyj ci chalavechyh pavodzin mae zapatrabavanasc u kanteksce Vysloyipravic Da vysloyyay adnosyacca skoragavorki zastolnyya zharty prygavorki i tosty vitanni zychenni vetlivyya i laskavyya zvaroty zascyarogi prysyaganni i bazhba praklyony i abzyvanni ganbavanni gukaperajmanni i velizarny materyyal narodnyh paetychnyh paraynannyay Praklyony vyrazhanae slovami pazhadanne byady vykazvanne y prazmerna yzrushanym emacyyanalnym stane U praklyony ykladvaecca pagroza zdaroyyu dabrabytu shchascyu radzej samomu zhyccyu U adroznenne ad zvychajnyh replik gavorki sprechki svarki praklyony akramya nayaynaga subyasednika myarkuyuc i zvarot da trecyaj asoby zvyshnaturalnyh sil Boga prodkay duhay i g d Chalavek yakoga praklinayuc tolki ab ekt getyh vykazvannyay Kab tvayu hatu dzyady minali Kab tabe Bo zhanka vochki pavykalyvay Zagadkipravic Zagadka inshaskazalny tvor maloj formy u asnove yakoga lyazhyc mastackae paraynanne raznastajnyh z yay i pradmetay rechaisnasci pry ih padabenstve Zagadka pabudavanaya na metafary zamest tago kab prama nazvac pradmet yana y paetychnaj forme apisvae yago ylascivasci pahodzhanne naznachenne Pry getym zagadka abapiraecca na calkam realnyya yakasci abo prykmety pradmeta g zn utrymlivae y sabe magchymasc adgadki Svet praz pryzmu zagadak paystae yzho ne yak haos ale yak peynae celae u yakim usyo mae sens i ysyo yzaemazvyazana Zagadki adlyustroyvayuc zhyccyo va ysim yago bagacci i prysvechanyya samym roznym temam Klasifikuyucca zagadki pavodle gistoryka tematychnaga pryncypu pryroda i chalavek gaspadarka i materyyalny gramadski i sacyyalny pobyt kultura U tradycyi sherag zagadak merkavay ne prostae adgadvanne a vedanne ad gadki Zaraz zagadki perahodzyac u dzicyachuyu aydytoryyu Prygavorypravic Prygavor verbalnae zaklinanne ryfmavany albo rytmichny paetychny tvor formulnaga typu spaluchany yak pravila z aktyynym dzeyannem z boku asoby Prygavor nead emnaya chastka rytualu chasta sluzhyc svoeasablivym shturshkom dlya razviccya dzeyannya a taksama vystupae yak yago moynae vyrazhenne Yak kankretnyya vidy prygavoray vyluchayucca zychenni vinshavanni prosby zvaroty yak da realnyh tak i da mifalagichnyh persanazhay roznyya prygavory prygavory vygnanni Prygavory kamunikatyynaga haraktaru demanstruyuc vyznachalnyya y narodnym svetapoglyadze idei abmenu daru i razgortvayucca pa madeli ya tabe ty mne Skoragavorkipravic Skoragavorki sluzhac srodkam navuchannya dzyacej hutka i vyrazna gavaryc Prysyaganni bazhba pramaylyalisya kab dakazac praydzivasc bazhylisya slovy chasta supravadzhalisya rytualnymi dzeyannyami zyamlyu calavali bili y grudzi kulakom klyalisya na Biblii Na praklyony byli adklyacci Brashy na asinavy kol Tvae rechy tabe y plechy Pazaabradavaya paeziyapravicLirychny rod mastactva pradstayleny y belaruskim falklory raznastajnymi zhanrami pesennaj tvorchasci Dasledchyki pa roznamu klasifikuyuc gety materyyal U shmattomniku Belaruskaya narodnaya tvorchasc BNT pradstayleny tamy Kupalskiya i pyatroyskiya pesni Pesni pra kahanne Syamejna bytavyya pesni Sacyyalna bytavyya pesni Byasednyya pesni Zhartoynyya pesni Balady Pesni saveckaga chasu shto y celym adpavyadae agulnaprynyatamu padzelu u asnovu yakoga pakladzeny zhanrava tematychny padyhod Liryka kahannyapravic Liryka kahannya adna z samyh svetlyh staronak belaruskaj pesennaj tvorchasci Yana adlyustroyvae najbagacejshuyu gamu pachuccyay zakahanyh ih mary i nadzei na shchaslivae zhyccyo tryvogi i sumnenni rashuchasc u peraadolenni tyh perashkod yakiya paystavali na ih shlyahu da shlyubu Syamejna i sacyyalna bytavyya pesnipravic Lagichnym pracyagam getaj tematyki stali syamejna bytavyya pesni u yakih adlyustravany adnosiny pamizh muzham i zhonkaj stanovishcha zhanchyny y novaj syam i syam i muzha Tematyka sacyyalna bytavyh pesen vyhodzic za mezhy syamejnyh adnosin ahoplivae roznyya baki sacyyalnaga zhyccya i pracy selyanina Sami nazvy tematychnyh grup pesni rekruckiya saldackiya kazackiya chumackiya burlackiya batrackiya antyprygonnickiya prymackiya pakazvayuc nakolki shyroka i poyna adlyustroyvayuc getyya tvory zhyccyo uklad yakoga ysyo bolsh adroznivaysya ad tradycyjnaga syalyanskaga bytu Kali y syamejna bytavyh pesnyah u centry yvagi byla zhanchyna yae byt pachucci i perazhyvanni to galoynym persanazham sacyyalna bytavyh pesen z yaylyaecca muzhchyna rekrut saldat adyhodnik zmagar suprac panskaga prygnyotu Yago lyos skladany cyazhki chasam tragichny Satyrychnyya pesnipravic U satyrychnyh pesnyah belarusy kpili i vysmejvali maralna etychnyya hiby i zvychai inshyh etna kulturnyh yayrei cygany i insh i sacyyalnyh pany svyatary grup Gumarystychnyya pesnipravic U gumarystychnyh pesnyah yak pravila iranizavali nad hibami i zaganami skvapnasc shalyapavatasc legkavernasc gultajstva prostyh lyudzej Baladypravic Balady pracyaglyya doygiya pesni lira epichnaga haraktaru z dramatychna napruzhanym i razgornutym syuzhetam admetny zhanr belaruskaga falkloru U adroznenne ad ruskih i ykrainskih znachnaya chastka belaruskih balad nalezhyc da rytualay kalyandarnaga cykla balady vesnavyya yurayskiya kupalskiya vosenskiya pilipayskiya i insh U nekatoryh syuzhetah znajshli adlyustravanne asablivasci mifalagichnyh plastoy kultury matyy pazbegnutaga incestu zaklyaccya magichnyh metamarfoz charadzejstva i insh Typovymi dlya byasednyh balad z yaylyayucca syuzhety pra zmeyaborca Yur ya malojca zabitaga perunom nya vernasc zhonki muzhu vayaru supernictva y kahanni dvuh bratoy zabojstva svyakroyyu nyalyubaj nyavestki Asobnae mesca zajmayuc gistarychnyya balady dze adlyustravana baracba belarusay suprac inshazemnyh zahopnikay Prypeykipravic Da pesennaj tvorchasci adnosyacca prypeyki karotkiya chatyroh shasciradkovyya pesenki z vyraznym rytmam tematyka yakih ahoplivae samyya raznastajnyya z yavy zhyccya ad zalyacannyay moladzi da gramadska palitychnyh padzej Gistarychnyya pesnipravic Asnoyny artykul Gistarychnyya pesni Yaskravaj admetnascyu vyluchaecca pesenna epichnaya tradycyya belarusay Da epichnyh tvoray tradycyjna adnosyac davoli redkiya gistarychnyya pesni tvory roznyya pa paetycy pahodzhanni i chase yzniknennya shto adlyustroyvayuc gistarychnyya padzei upaminayuc ih udzelnikay Z rannih gistarychnyh pesen na Belarusi byla zapisana pesnya pra Kastruka Mastrukavicha shto yznikla y ruskaj falklornaj tradycyi yak vodguk na shlyub Ivana Groznaga z dachkoj kabardzinskaga knyazya U roznyh regiyonah Belarusi zapisana sem yae vershavanyh varyyantay i adzin prazaichny perakaz Fiksavalisya i pesni u yakih vyrazna adchuvaecca suvyaz z padzeyami chasoy baracby z nabegami tatara mangolskih zavayoynikay pesni pra tatarski palon smerc voina na poli boyu napryklad u pesni Oj lyatay palyatay da sivy garol Tam agni garac tam katly kipyac I tatary stayac palon dzelyuchy Palon dzelyuchy padzyalyayuchy Dzyacej z matkami razluchayuchy Rekruckiya i saldackiya pesnipravic U roznyh regiyonah Belarusi zapisany rekruckiya i saldackiya pesni zvyazanyya z ruskaj falklornaj tradycyyaj u yakih upaminayucca padzei Syamigadovaj vajny Krymskaj kampanii vojnay z Turcyyaj Yaponiyaj Najbolsh poyna adlyustravany padzei vajny 1812 g Im prysvechany taksama padanni uspaminy Geroem sheragu tvoray vystupae general Platay Peraapranuty y kupca yon z yaylyaecca y staycy Napaleona karae yago i ycyakae na kani Da vajny 1812 g prymerkavany taksama saldackiya pesni Hrancuz berag zastupiy Hmary cyomny tuchy grozny u yakih adchuvaecca suvyaz z syalyanskaj lirykaj U pesnyah pra Krymskuyu vajnu 1853 1856 gg Trudna trudna nam rabyaty Ah spomnim spomnim bratcy upaminayucca anglichane i francuzy yak sayuzniki turkay Pesni apavyadayuc pra geraichnuyu abaronu Sevastopalya krovapralitnyya bitvy cyazhkae saldackae zhyccyo Razam z tym klasichnamu belaruskamu falkloru ne ylascivyya razgornutyya gistarychnyya abo bylinna geraichnyya formy Etnamuzykaznayca T S Yakimenka adznachae shto va ymovah novaj paradygmy epasaznaystva yakaya syonnya aktyyna farmiruecca uplyvovaya geroika centrysckaya kancepcyya epasu prahodzic samy sur yozny peraglyad U belarusay idei yakiya pesennaya epika reprezentue uvahodzyac u nadzvychaj shyroki i shmatmerny zmestavy kantynuum Aposhni y svaih pesenna stadyyalnyh uvasablennyah pryncypova ne zvodzicca da yakogasci adnago zhanravaga typu Belaruskaya pesenna epichnaya tradycyya paystae pa pershae yak peravazhna aryentavanaya na zahavanne i danyasenne ne stolki dzyarzhaynickih i geroika gistarychnyh kolki naroyni z mifam i kazkaj sakralna znachnyh dlya duhoynaga haraktaru belarusay arhetypnyh kashtoynascej svetapoglyadnaga yzroynyu a pa drugoe yak tradycyya razgrupavanaya prynalezhnaya y poynym Falklor ab yome svaih muzychna stylyavyh i nepasredna zhanravyh prayay usim gistoryka stylyavym i zhanravym sferam belaruskaga falklornaga pesennaga kompleksu Narodny teatrpravic nbsp Batlejka y Nacyyanalnym gistarychnym muzei Respubliki Belarus Asnoyny artykul Batlejka Dramatychny rod belaruskaga falkloru pradstayleny raznastajnymi gulnyami narodnaj dramaj Car Maksimiliyan i insh roznymi formami lyalechnaga teatra batlejki U batlejcy pobach sa scenami na biblejskiya syuzhety interpretacyya yakih u mnogih vypadkah byla advolnaj shto chasam pryvodzila da zabarony pastanovak razygryvalisya raznastajnyya scenki z narodnaga zhyccya Dzeyuchymi asobami tut vystupali prostyya syalyane garadavy zemski shynkar i insh tak shto tradycyjnyya formy aktualizavalisya dazvalyali aperatyyna adgukacca na roznyya prayavy zhyccya Sproba nekatoryh dasledchykay vyvodzic teatralnae mastactva z kalyandarnyh i syamejnyh abraday ne z yaylyaecca slushnaj bo teatralnae dzejstva pryncypova razlichana na gledacha i realizuecca z dapamogaj rolyay u toj chas yak u rytuala takiya kategoryi adsutnichayuc napryklad udzelniki Kupallya perazhyvayuc yago yak samuyu praydzivuyu realnasc i vyluchyc syarod ih prostyh gledachoy nemagchyma Hutchej za ysyo narodny teatr byare svae vytoki y gulnyovyh formah pavodzin ale pry getym mozha karystacca cytatami uzyatymi z rytualu mash koynictva simvalichnaya mova abradavy travestyzm U stanaylenni narodnyh form teatralnyh pradstaylennyay znachny yklad zrabili vandroynyya prafesijnyya skamarohi syarod yakih asablivaj papulyarnascyu na Belarusi karystalisya pavadyry myadzvedzyay muzyki dudary lirniki bubnary paznej skrypachy vykanaycy dramatychnyh scenak Najvyshejshaj formaj narodnaga teatra z yaylyaecca drama mushkarat yakaya atrymala najbolshae razviccyo y drugoj palove XX st Pakazy narodnaj dramy paraynalna vyalikiya pa ab yome sa znachnaj kolkascyu ydzelnikay 10 20 chalavek peynymi pryyomami scenichnaga vykanannya i specyyalnaj padryhtoykaj repetycyi Pakazalna shto belaruskiya narodnyya dramy hranalagichna prymyarkoyvalisya da kalyadnaga svyatochnaga cykla z adpavednym svetaadchuvannem svoeasablivaj karnavalnaj atmasferaj Najbolsh papulyarnymi y narodze byli dramy Car Maksimiliyan Car Irad i Tron spaluchala syuzhety dzvyuh pershyh a taksama karotkiya dramatychnyya scenki typu Macej i doktar Akramya teatra zhyvoga akcyora vyalikuyu papulyarnasc na Belarusi nabyy i lyalechny teatr batlejka yaki byy vyadomy yashche z XVI st Sama nazva pa hodzic ad polskaj nazvy gorada Vifleema Betleem mesca naradzhennya Isusa Hrysta Adsyul nevypadkova shto znachnuyu chastku repertuara batlejki skladali syuzhety biblejskaj gistoryi Dlya pakazu batlejki rabili draylyanyya skrynki pryblizna 1 5 na 1 5 m zvychajna y vyglyadze hatki ci carkvy z garyzantalnymi peragarodkami yarusami scenami Lyalki persanazhy rabilisya z dreva i kalyarovaj tkaniny voyny ilnu i macavalisya na draylyanym ci metalichnym shpyani pry dapamoze yakoga batleechnik vadziy ih pa prorazyah Repertuar batlejki bagaty zhyccyovym i falklornym materyyalam nezvychajnym syuzhetam vyalikaj kolkascyu persanazhay Pakaz skladaysya zvychajna z dzvyuh chastak kananichnaj religijnaj i sveckaj narodna bytavoj Mnogiya sceny meli vostrasatyrychny haraktar i vysmejvali takiya sacyyalnyya typy yak doktar sharlatan pragny pop fanaberysty shlyahcich sknara karchmar i insh Aposhniya pakazy batlejki zafiksavany y 1963 g u v Byalevichy Sluckaga rayona Narodnyya gulnipravicNarodnyya gulni adzin sa starazhytnejshyh plastoy narodnaj tvorchasci adna z simvalichnyh form pavodzinay chalaveka Vyluchayuc rytualnyya gulni igryshchy yakiya z yaylyayucca nead emnaj chastkaj kalyandarnyh i syamej nyh abraday i ytylitarna praktychnyya zabavy shto byli srodkami baylennya volnaga chasu maralna estetychnaga i fizichnaga vyhavannya Pazaabradavaya gulnya yakih byla bolshasc nyagledzyachy na svoj simvalichny haraktar pryncypova adroznivaecca ad rytualu vyshejshaj formy simvalichnyh pavodzin chalaveka Pavodle funkcyyanalna tematychnaga i kalyandarnaga pryncypu tradycyjnyya belaruskiya gulni mozhna klasifikavac nastupnym chynam Kalyandarna i syamejna abradavyya gulni igryshchy pravic Zimovyya Zhanicba Cyareshki Yashchar Bahar Galka Padushachka Drema Zakrytae shyla Lunyok i insh shto yvahodzili y strukturu kalyadnyh svyatkavannyay vesnavyya A my lyada kapali Prosa Mak Starac Zhoravy Tur Car Perapyolka Luka yakiya yak pravila z yaylyalisya chastkayu abradu Gukanne vyasny i vykonvalisya moladdzyu y forme raznastajnyh karagoday letniya i vosenskiya Vadzhenne kusta Kumavanne Cyacerka Zbivanne konskaj galavy Vykin Yashchar Abrazy Pyachenne kata i insh syamejna abradavyya Skradanne lyalki Cyaganne doybni Chobaty Cygany Pazaabradavyya gulnipravic gulni z inventarom z palkami Kregli Chyzhyk nemec Pikar i insh z myachom Salavej Gorad pole Vyshybajla Garotnik z inshymi pradmetami Zaganyaka kachanne kola kachanne kruzhka Kamenchyki Kostachki Babki gulni bez inventara z begam navyperadki loylyaj poshukam z elementami baracby i inshymi silavymi pryyomami gulni shto patrabuyuc naziralnasci i kemlivasci z peravagaj elementay intermedyi i hareagrafii Dzicyachy falklorpravicVazhnuyu rolyu y zhycci naroda adygryvae dzicyachy falklor yak dzejsny srodak vyhavannya Yon vidavochna funkcyyanalny supravadzhae dzicya z pershyh dzyon z yaylennya na svet kali maci spyavae yamu kalyhanki zabaylyae yago i paznej kali lichylki stanovyacca nead emnym kampanentam roznyh dzicyachyh gulnyay a drazhnilki adnym sa srodkay baracby z praciynikam Dzicyachy falklor praz paetychnyya vobrazy znayomic dzicya z navakolnym svetam da pamagae yamu spascigac asnoynyya pryncypy yzaemaadnosin u socyume U paetychnaj tvorchasci naroda dzicyachy falklor da getaga chasu yyaylyae saboj zhyvuyu z yavu yakaya zahoyvae i tendencyyu dalejshaga razviccya i svae vazhnejshyya funkcyi paznavalnuyu vyhavaychuyu estetychnuyu Suchasnaya ylasna dzicyachaya tvorchasc vykonvae taksama funkcyyu zabaylyalnuyu shto gruntuecca na tradycyyah narodnaj smehavaj kultury i kamunikatyynuyu Adna z asablivascej dzicyachaga svetaysprymannya nadzvychajnaya emacyyanalnasc uplyvae na haraktar i tematyku tvorchasci dzyacej i padletkay Muzychna hareagrafichnae mastactvapravic nbsp Pashtovaya marka SSSR Muzychna hareagrafichnae mastactva falklor z yaylyaecca nead emnaj chastkaj tradycyjnaj duhoynaj kultury belarusay shto genetychna yzyhodzic da epohi pershabytnasci i adlyustroyvae estetychnyya pryncypy svetaysprymannya naroda Instrumentalny falklorpravic Buduchy znitavanym z samymi roznymi sferami narodnaga zhyccya pracaj kalyandarnaj i syamejnaj abradnascyu zvychayami adpachynkam peradayuchy bagatyya y svaih adcennyah pachucci naroda instrumentalny falklor z yaylyaecca vyraznikam pazityynaga aptymistychnaga svetaadchuvannya nosbitam i yzbudzhalnikam abradava yrachystaga i vyasyolaga nastroyu ale razam z tym mozha vykonvac signalnyya infarmacyjnyya zasceragalnyya i magichnyya funkcyi Dlya vykanannya najgryshay belarusy vykarystoyvali roznyya typy muzychnyh instrumentay samaguchalnyya instrumenty kalatushka lyzhki klyakotki zvon talerki ragulka klyashchotka brazgotka sharguny vargan i insh membrannyya instrumenty buben baraban greben duhavyya instrumenty puga list dreva karynka dudka shchylinnaya berascyanka pishchalka zhuzhalka dudka garmonik sviscyolka akaryna zhalejka duda truba rog strunnyya instrumenty bandurka cytra cymbaly lira kolavaya skrypka basetlya Gl taksama Traistyya muzykiNarodnaya hareagrafiyapravicAsnoyny artykul Belaruskiya narodnyya tancy Narodnaya hareagrafiya byare svae vytoki y glybokaj starazhytnasci kali yana yvahodzila y sklad rytualu Pastupova tancavalnae mastactva vyluchylasya y asobny pa mastacku zavershany vid narodnaj tvorchasci Karagodpravic nbsp M Filipovich Karagod lyalnik 1921 1922 Adnym z arhaichnyh na Belarusi hareagrafichnyh zhanray yaki zahavay suvyaz z kalyandarnaj i syamejnaj abradnascyu z yaylyaecca karagod Belaruskiya karagody padzyalyayucca na try grupy karagodnyya pesni kali pry arganichnym splave tekstu melodyi i hareagrafichnaga dzeyannya bolshae znachenne mae melodyya dlya ih harakterny neskladany prastoravy malyunak i prostae hareagrafichnae dzeyanne prosty velichny urachysty krok Yaskravyya pryklady karagoday getaj grupy Strala vykanaycy z pesnyaj uzyayshysya za ruki iduc na yskrainu vyoski Luka dze spevaki ruhayucca malyuyuchy na ploskasci roznyya kryvyya akruzhnasci ad zdvoenaj vasmyorki da asimetrychnyh figur gulnyovyya karagody dze dasyagaecca najbolsh poynae adzinstva ysih troh kampanentay zmest raskryvaecca sukupnascyu vyyaylenchyh srodkay paezii muzyki hareagrafii Dlya paetychnaj i muzychnaj budovy getyh karagoday harakterna dyyalagichnae vykladanne syuzheta apavyadalny ton bolsh hutki temp i vyrazny rytm napevu Sistema vusna paetychnaj tvorchasci zaysyody byla y ruhu padparadkoyvalasya tym zmenam yakiya adbyvalisya y zhycci yae stvaralnikay i nosbitay Tyya zhanry yakiya yznikli na glebe mifalagizavannya pryrody i gramadskih adnosin pastupova zvuzhayuc sferu funkcyyanavannya hacya i zhyvuc u pobyce ci y pamyaci Tak pracyagvayuc vykarystoyvacca zamovy i navat uznikayuc novyya teksty prykladam ad kalaradskih zhukoy hoc buduyucca yany calkam na tradycyjnyh shemah Skonchyysya peryyad pradukcyjnaga razviccya charadzejnyh kazak adnak zahavalasya ih paznavalnae vyhavaychae i estetychnae znachenne yany bytuyuc vusna raspaysyudzhvayucca praz srodki masavaj infarmacyi Farmiruyucca sacyyalna bytavyya kazki anekdoty prypeyki Peynyya zmeny adbyvayucca y tradycyjnyh zhanrah vobraznaya sistema ih pashyraecca uklyuchae pradstaynikoy novyh sacyyalnyh slayoy i klasay z yaylyayucca novyya temy peraasensoyvayucca tradycyjnyya matyvy Aytentychnyya formy tradycyjnaj kultury belarusay pracyagvayuc zahoyvac glybinnyya asnovy sistemnaj celasnasci isnuyuc u raznastajnasci regiyanalnyh i lakalnyh asablivascej utrymlivayuc arhaichnyya elementy i formy zastayuchysya pry getym ne reliktam minulyh epoh a zhyvoj kulturaj vusnaga typu Razam z tym cyaper aktyyna pachynae razvivacca tak zvany post falklor yaki stvaraecca samimi nosbitami dlya svajgo vykarystannya Post falklor uznikae y goradze i tolki zatym raspaysyudzhvaecca shyrej nalezhyc da roznyh grupovak fragmentavany y adpavednasci z sacyyalnym prafesijnym klanavym navat uzrostavym rasslaennem gramadstva na slaba zvyazanyya mizh saboj yachejki yakiya ne mayuc agulnaj svetapoglyadnaj asnovy Yak pravila yon idealagichna marginalny bo idealagichnyya zapatrabavanni garadzhan zadavalnyayucca praz pismovuyu kulturu Gavorka idze pra kulturna semiyatychnuyu prastoru garadskoj vulicy shkoly vuchelni instytuta lagera turmy hat nyaga i syamejnaga pobytu z ih tekstami i relikviyami svyatami i zvychayami Tak farmiruecca sherag zakrytyh tradycyj a ih sastaynyya chastki praz takiya post falklornyya teksty spraydzhvayuc svayu identyfikacyyu Gl taksamapravicBelaruskaya mifalogiya Abrady i zvychai belarusayLitaraturapravicT A Navagrodski i insh Etnalogiya Belarusi tradycyjnaya kultura naselnictva y gistarychnaj perspektyve Vucheb metad dapam Minsk BDU 2009 335 s il ISBN 978 985 518 121 8 Belaruski falklor Hrestamatyya Minsk 1977 Belaruskaya vusna paetychnaya tvorchasc Minsk 2000 Belaruskaya mifalogiya Encyklapedychny sloynik 1 2 e vyd Minsk 2004 2006 Belaruskaya narodnaya tvorchasc Seryya Minsk 1971 2007 Belaruski falklor encyklapedyya Minsk 2005 2006 T 1 2 Belaruski falklor Zhanry vidy paetyka Minsk 2001 2004 Kn 1 Kalyandarna abradavaya paeziya Kn 2 Syamejna abradavaya paeziya Narodny teatr Kn 3 Pazaabradavaya paeziya Kn 4 Narodnaya proza Kn 5 Mifalogiya Duhoynyya vershy Kn 6 Malyya zhanry Dzicyachy falklor Vostochnoslavyanskij folklor slov nauch i nar terminologii Minsk 1993 Tradycyjnaya mastackaya kultura belarusay u6t T B Varfalameeva i insh Minsk 2001 2006 T 1 Magilyoyskae Padnyaproye Minsk 2001 T 2 Vicebskae Padzvinne u2kn 2006 Uzyata z https be wikipedia org w index php title Belaruski falklor amp oldid 4838629