Алба́нія (алб.: Shqipëria), Рэспу́бліка Алба́нія (алб.: Republika e Shqipërisë) — краіна, якая знаходзіцца ў заходняй частцы Балканскага паўвострава ў паўднёва-ўсходняй Еўропе. Краіна мае сухапутныя межы з Чарнагорыяй на паўночным захадзе, з часткова прызнанай Рэспублікай Косава на паўночным усходзе, з Паўночнай Македоніяй на ўсходзе і з Грэцыяй на поўдні і паўднёвым усходзе. Ад Італіі краіну аддзяляе праліў Атранта шырынёй у 72 км. Албанія абмываецца Адрыятычным морам на захадзе і Іанічным морам на паўднёвым захадзе.
| |||||
Дэвіз: ««алб.: Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqiptar" «Ты, Албанія, даеш мне гонар, даеш мне імя албанца»» | |||||
Гімн: «Hymni i Flamurit (Аб'яднаныя вакол сцяга)» | |||||
Дата незалежнасці | 28 лістапада 1912 (ад Асманскай імперыі) | ||||
Афіцыйная мова | албанская | ||||
Сталіца | Тырана | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Тырана, Шкодэр, Влёра, Дурэс, Эльбасан | ||||
Форма кіравання | Парламенцкая рэспубліка | ||||
Прэзідэнт | Ілір Мета Эдзі Рама | ||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 139-я ў свеце 28 748 км² 4,7% | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2017) • Перапіс (2011) • Шчыльнасць | 2 876 591 чал. (136-я) 2 821 977 чал. 98 чал./км² (63-я) | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2018) • На душу насельніцтва | $38,317 млрд $13 330 | ||||
ВУП (намінал) • Разам (2018) • На душу насельніцтва | $15 121 $5261 | ||||
ІРЧП (2018) | 0,785 (высокі) (68-ы) | ||||
Валюта | лек | ||||
Інтэрнэт-дамен | .al | ||||
Код ISO (Alpha-2) | AL | ||||
Код ISO (Alpha-3) | ALB | ||||
Код МАК | ALB | ||||
Тэлефонны код | +355 | ||||
Часавыя паясы | +2 |
Большую частку тэрыторыі Албаніі займаюць сярэдневысокія горы. Клімат узбрэжжа субтрапічны міжземнаморскі, у гарах — умераны кантынентальны. Памежныя азёры — Скадарскае, Ахрыдскае, Прэспа — маюць вялікія памеры і славяцца сваёй прыгажосцю. Прыродныя раслінны і жывёльны свет захаваліся лепш, чым у іншых міжземнаморскіх краінах. Уражвае разнастайнасць ландшафтаў у краіне плошчай (28 748 км²) меншай нават за Магілёўскую вобласць.
Сучасная тэрыторыя Албаніі, заселеная ілірыйцамі, у I тыс. да н.э. зведала ўплыў старажытнагрэчаскай цывілізацыі, затым ўваходзіла ў склад Рымскай Імперыі, далей — Візантыі, пад уладай якой у ХІІ стагоддзі ўзнікла першае албанскае княства, з ХV ст. уваходзіла ў склад Асманскай імперыі, а пасля Першай Балканскай вайны ў 1912 годзе абвясціла сваю незалежнасць. У 1939 годзе было захоплена фашысцкай Італіяй, якая стварыла дзяржаву «Вялікая Албанія», а ў 1943 годзе краіна стала . У 1944 пасля выгнання фашыстаў была абвешчана сацыялістычная Албанская народная рэспубліка пад кіраўніцтвам Энвера Ходжы і . У эпоху камунізму Албанія перажыла шырокія сацыяльныя і палітычныя пераўтварэнні, а таксама ізаляцыю ад большай часткі міжнароднай супольнасці. У 1991 годзе аўтарытарны сацыялістычны рэжым быў зрынуты, пасля чаго паўстала сучасная албанская рэспубліка.
Албанія з'яўляецца ўнітарнай дэмакратычнай парламенцкай рэспублікай. Аднапалатны парламент абіраецца кожныя чатыры гады. Галоўным чалавекам у албанскай палітыцы з'яўляецца прэм'ер-міністр. Албанія падзяляецца на 12 абласцей, у склад якіх уваходзіць 61 муніцыпалітэт, на самым нізкім узроўні налічваецца амаль 3000 камун.
Монаэтнічная краіна, 97 % насельніцтва складаюць албанцы. Краіна эміграцыі. Адна з дзвюх еўрапейскіх краін з пануючай роляй ісламу. Сталіца краіны, Тырана, — фінансава-прамыловы цэнтр з насельніцтвам у 800 тысяч з агульных 2,9 млн жыхароў Албаніі. Яшчэ з сацыялістычных часоў дзяржава дае сваім грамадзянам доступ да бясплатнай медыцыны і сярэдняй ды вышэйшай адукацыі.
Албанія адносіцца да ліку найбяднейшых краін Еўропы. Насельніцтва занята большай часткай у сельскай гаспадарцы. Тым не менш, у апошнюю чвэрць стагоддзя адбыліся істотныя пазітыўныя зрухі. Албанія перайшла ад планавай да рынкавай эканомікі. адкрылі краіну для замежных інвестыцый, асабліва ў энергетычны сектар, транспартную інфраструктуру і турызм. Албанія мае высокі , якім абавязана ўніверсальнай сістэме аховы здароўя і бясплатнай пачатковай і сярэдняй адукацыі.
Албанія з'яўляецца членам Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, НАТА, Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе, Савета Еўропы, Сусветнай гандлёвай арганізацыі і Арганізацыі ісламскага супрацоўніцтва . Дзяржава з'яўляецца адным з заснавальнікаў , Арганізацыі чарнаморскага эканамічнага супрацоўніцтва і Міжземнаморскага саюза, а таксама з'яўляецца на сяброўства ў Еўрапейскім Саюзе.
Этымалогія
Назва краіны з’яўляецца экзонімам і паходзіць ад ілірыйскага «olba» — «паселішча». Упершыню назва з падобным коранем — Albanopolis — сустракаецца на карце Пталемея (150 н.э.), дзе яна маркіруе паселішча на паўночны ўсход ад сучаснага Дурэса. Самі ж албанцы называюць сваю краіну Шкіперыяй, што паводле народнай этымалогіі азначае "зямля арлоў".
Геаграфічнае становішча
Паўночная Македонія Іанічнае мора Праліў Атранта Скадарскае воз. Ахрыдскае воз. воз.Прэспа ТЫРАНА Дурэс Влёра Эльбасан Шкодэр Корча Саранда г.Кораб |
Плошча Албаніі складае 28,7 тыс. км² — трохі менш за Бельгію і Арменію і крыху больш за Паўночную Македонію. Размешчана ў заходняй частцы Балканскага паўвострава. Албанія выцягнутая на 340 км з поўначы на поўдзень і на 150 км з захаду на ўсход. Мае сухапутныя межы з Чарнагорыяй на паўночным захадзе, з часткова прызнанай Рэспублікай Косава на паўночным усходзе, з Паўночнай Македоніяй на ўсходзе і з Грэцыяй на поўдні і паўднёвым усходзе. Ад Італіі краіну аддзяляе праліў Атранта шырынёй у 72 км у самым вузкім месцы. Албанія абмываецца Адрыятычным морам на захадзе і Іанічным морам на паўднёвым захадзе, якія з'яўляюцца часткамі Міжземнага мора. Агульная даўжыня марскога ўзбярэжжа 362 км. У Адрыятычным моры Албаніі належыць востраў Сазані.
Прырода
Цэнтральная частка ўзбярэжжа — раўніна; астатняя тэрыторыя (каля 70 %) занятая гарамі, што агулам вядомыя як Балканскія: Паўночнымі Албанскімі Альпамі (або Праклецце); хрыбтамі , (да апошняга належыць найвышэйшая кропка краіны — гара Кораб (або па-албанску Карабі, 2764 м) на мяжы з Паўночнай Македоніяй); на паўднёвым захадзе размешчаны Акракераўнскія горы, што спускаюцца адхонамі проста ў Іанічнае мора; на паўднёвым усходзе — горы Пінд,
На тэрыторыі Албаніі ёсць радовішчы нафты, прыроднага газу, вуглю, хрому, медзі, нікеля.
Клімат субтрапічны, на ўзбярэжжы міжземнаморскі, на ўсходзе — кантынентальны. У гарах клімат умераны. Сярэдняя тэмпература складае −1 °C узімку і 21.8 °C улетку, але чаргаванне гор і раўнін стварае значныя кантрасты паміж рознымі часткамі невялікай краіны. На ўзбярэжжы, у вобласці міжземнаморскага клімату, сярэдняя тэмпература студзеня складае 8—9°С, ліпеня — 24—25°С, у гарах зімовыя тэмпературы адмоўныя. Ападкаў 800—2000 мм у год, што болей чым у сярэднім па Міжземнамор’і, большая частка выпадае зімой у выглядзе дажджу. Некаторыя схілы Паўночных Албанскіх Альпаў атрымліваюць больш за 3000 мм ападкаў, што робіць іх адным з самых "вільготных куткоў" Еўропы.
Самая вялікая рака — Дрын, што, пачынаючыся ў Праклецці са зліцця Чорнага і Белага Дрынаў, цячэ свае 148 км з усходу на захад у паўночнай частцы краіны. Самая доўгая рака — В'ёса (192 км), што мае выток у Грэцыі. Найбуйнейшыя азёры: Скадарскае (памежнае з Чарнагорыяй), Ахрыдскае, Прэспа (абодва на мяжы з Паўночнай Македоніяй). Усе азёры чымсьці геаграфічна адметныя: Скадарскае — найбуйнейшае ў Паўднёвай Еўропе; Ахрыдскае возера занесена ў спіс Сусветнай спадчыны, да таго ж, лічыцца адным з самых старажытных азёр свету; Прэспа — надзвычай высакагорнае. На Дрыне маецца нізка вадасховішчаў. З Праклецця спускаюцца ледавікі, прычым снегавая лінія дзе-нідзе праходзіць на вышыні 2000 м. — з'ява незвычайная для гэткіх цёплых шырот.
Раслінны і жывёльны свет Албаніі, дзякуючы рэльефу, клімату і гідраграфіі, вельмі разнастайны; а дзякуючы невялікай шчыльнаці насельніцтва ў гарах — яшчэ і няблага захаваны. Звыш 2/5 тэрыторыі Албаніі пакрыта лясамі з сасны, елкі, бярозы і дубу ды хмызнякамі, каля 1/4 — лугамі. Лясы лепей захаваліся ў гарах. На месцы зведзеных лясоў утварыліся фармацыі тыпу маквісу. Жывёльны свет даволі багаты, сустракаюцца буйныя млекакормячыя: мядзведзь, алень, рысь — усе яны знаходзяцца пад пагрозай знікнення; шмат ліс, шакалаў, ваўкоў, лясных катоў. У эстуарыях рэк, на азёрах і балотах гняздуецца мноства птушак, у тым ліку фламінга, малы баклан, курчавы пелікан; на узбярэжжах кладуць яйкі розныя віды чарапах. У эстуарыі ракі В'ёса створаны рэзерват В'ёса–Нарта, даліна ж самой ракі лічыцца адной з рэдкіх малакранутых чалавекам рачных далін у Еўропе і яе сённяшні стан выклікае заклапочанасць эколагаў. Усягоў Албаніі 14 нацыянальных паркаў, 4 водна-балотных угоддзі, 1 марскі парк. Албанія займае самыя высокія сярод краін Паўднёвай Еўропы пазіцыі ў розных экалагічных рэйтынгах.
Гісторыя
У старажытнасці тэрыторыя сучаснай Албаніі ўваходзіла ў склад Ілірыі, заселенай індаеўрапейскімі плямёнамі ілірыйцаў, якія пазней перамяшаліся са славянамі і фракійцамі. У 168 годзе да н.э. Ілірыя была заваявана Рымскай імперыяй і падзелена між правінцямі Далмацыя, і Мёзія. З 395 года тэрыторыя будучай Албаніі ўвайшла ў склад Усходняй Рымскай імперыі. У канцы VI — пачатку VII стагоддзяў сюды пачалі прыбываць славяне. З ІХ па ХІ стагоддзя тэрыторыя Албаніі ўваходзіла ў склад Першага Балгарскага царства, пасля крушэння якога ўлада Візантыі аднавілася.
Першая албанская дзяржава ўзнікла ў канцы XII стагоддзі, калі архон Прагон заснаваў васальнае ад Візантыі княства Арбанон (Арберыя) з цэнтрам у Круі. У 1272 кароль Сіцылійскага каралеўства Карл I Анжуйскі, прагнучы стварыць міжземнаморскую імперыю, зваяваў Арберыю і абвясціў сябе каралём Албаніі, паабяцаўшы албанскім князям адстойваць іх старажытныя свабоды. Яго Албанія ў сваіх максімальных памерах прасціралася ад сучаснага Дурэса на поўначы да Бутрынці на поўдні. У XIV Албанія была на кароткі час заваявана Сербіяй. Каля 1435 года Албанскія княствы, следам за Сербіяй, зведалі нашэсце з боку Атаманскай імперыі. Некаторы час незалежнасць Албаніі атрымлівалася адстойваць Лежскай лізе на чале з князем Георгам Кастрыёці (Скандэрбегам), што стаў нацыянальным героем краіны. Пасля гібелі Скандэрбега надышлі пяць стагоддзяў турэцкага панавання. У гэты час албанскія феадалы актыўна пераходзілі ў іслам, каб захаваць свае маёнткі і багацце. Дзякуючы гэтаму албанскія арыстакраты часта займалі адказныя пасады на заваяваных славянскіх тэрыторыях Атаманскай імперыі.
У XIX стагоддзі пачаўся нацыянальна-вызваленчы рух, а ў 1912 пасля паразы Турцыі ў Першая Балканскай вайна абвясціў незалежнасць Албаніі, праз год. У 1913 годзе пад шум грымотаў Другой Балканскай вайны Грэцыя і Сербія няўдала паспрабавалі падзяліць Албанію паміж сабой. Падчас Першай сусветнай вайны Албанія паступова пераўтваралася ў і ў гэтым статусе знаходзілася да 1925 года. У 1925—1939 гадах краінай кіраваў Зогу I, які пачынаў як прэзідэнт Албанскай рэспублікі. Пры ім 1 верасня 1928 года Албанія стала каралеўствам, а Зогу — каралём.
16 красавіка 1939 года Албанія была заваявана фашысцкай Італіяй, а італьянскі кароль Віктар Эмануіл III быў абвешчаны албанскім каралём. Пасля нямецай акупацыі Югаславіі ў 1941 годдзе да албанскага пратэктарата былі далучаны Косава і заходняя частка Македоніі. На новых землях Албанія праводзіла актыўныю албанізацыю, у той час як Італія спрабавала італізаваць саму Албанію. У красавіку 1943 года нямецкімі войскамі. У 1943—1944 гадах у Албаніі разгарнуўся моцны антыфашысцкі камуністычны рух. У лістападзе 1944 партызанская Народна-вызвалечая армія Албаніі ўсталявала кантроль над усёй тэрыторыяй краіны. 28 лістапада 1944 года Албанія стала народнай рэспублікай пад кіраўніцтвам камуністычнай Албанскай партыі працы і яе кіраўніка Энвера Ходжа. 29 лістапада 1944 года Албанія была цалкам вызвалена з-пад акупацыі, ад таго часу гэты дзень святкуецца як Дзень вызвалення. Такім чынам, у Албаніі, як і ў Югаславіі, у адрозненні ад большасці краін Усходняй Еўропы, камуністы прыйшлі да ўлады без непасрэднага савецкага ўмяшальніцтва.
Неўзабаве за ўладу з камуністычнымі сіламі паспрачаліся манархісты, але албанскія камуністы мелі поспех, дзякуючы дапамозе югаслаўскага кіраўніка Іосіпа Броз Ціта. Ціта, марачы аб стварэнні Вялікай Югаславіі, прапанаваў Албаніі і Балгарыі ўвайсці ў склад Югаславіі, але гэтыя планы не былі здзейснены. Пасля 1945 года сацыялістычная Албанія ўваходзіла ў савецкі блок. У 1946 годзе ЗША наклалі вета на ўступленне Албаніі ў склад Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, куды Албанія была прынята толькі 14 снежня 1955.
З 1960-х гадоў, пасля савецкіх палітычных рэформ у сярэдзіне 1950-х, Албанія пачала выходзіць з-пад кантролю СССР. У 1968 годзе Албанія асудзіла савецкую інтэрвенцыю ў Чэхаславакію і выйшла з Варшаўскага дагавора. З гэтага часу сваю знешнюю палітыку камуністычная Албанія кіравала на мааісцкі Кітай, атрымліваючы ад таго значную фінансавую дапамогу. Ад астатняга камуністычнага і ўсяго капіталістычнага свету Албанія была ізалявана. У 1974 годзе кітайская дапамога была значна скарочана, у 1978 годзе спынена, у тым ліку, з-за вострай крытыкі албанскім камуністамі кітайскіх палітычных рэформ.
Албанія стала першай краінай у свеце, якая абвясціла сябе атэістычнай краінай. У 1976 годзе назва краіны была зменена на Народная Сацыялістычная Рэспубліка Албанія. У 1970-х праводзіліся «чысткі» кіраўнічых кадраў. У канцы 1970-х гадоў, пасля смерці Маа Цзэдуна ў Кітаі, у Албаніі пачалася міжкланавая барацьба за ўладу, якая абвастрылася пасля смерці прэм'ер-міністра Мехмета Шэху, якога Ходжа абвінавачваў у шпіянажы. Увогуле, Албанія стала адзінай у паслясталінскай Усходняй Еўропе краінай, дзе моцна праявіліся рэцыдывы сталінізму.
Смерць Ходжы ў 1985 годзе дала пачатак паступовай дэмакратызацыі краіны, напрыклад, грамадзянам дазволены выезд за мяжу (1990). У 1991 адбылася рэвалюцыя, у выніку якой сацыялістычны лад быў скасаваны і была абвешчана дэмакратычная (чацвёртая) рэспубліка. І ўсё адно ў 1991 годзе у выніку першых свабодных выбараў перамаглі камуністы. І толькі ўжо праз год іх адолелі дэмакратычныя сілы — быў выбраны першы некамуністычны прэзідэнт пасля 1945 года, С. Берыша.
У выніку эканамічнага крызісу ў студзені 1997 года адбыліся публічныя пратэсты супраць маштабных фінансавых махлярстваў, што перараслі ва ўзброеныя мяцежы ды анархію, а да ўлады прыйшла апазіцыя (Сацыялістычная партыя, яна ж былая камуністычная)). У краіну быў уведзены міратворчы кантынгент войск ААН (7 тысяч чалавек, красавік — жнівень 1997 года). У 1998 годзе назіраўся масавы прыток уцекачоў ад грамадзянскай вайны ў .
Праз восем гадоў, Сацыялістычная партыя страціла ўладу, і ў 2005 годзе на парламенцкіх выбарах перамаглі дэмакратычныя партыі. У 2009 годзе Албанія далучылася да НАТА. У 2011 годзе ў сталіцы Албаніі Тыране прайшлі акцыі пратэстаў супраць карупцыі дзейнага ўрада, у выніку трое дэманстрантаў загінулі. 23 чэрвеня 2013 года на чарговых парламенцкіх выбарах перамагла Сацыялістычная партыя на чале з мерам Тыраны Эдзі Рамам, яна ж атрымала парламенцкую большасць і на апошніх выбарах (2017).
Дзяржаўны лад і палітыка
Паводле Канстытуцыі 21 кастрычніка 1998 года, Албанія — парламенцкая рэспубліка. Кіраўніком дзяржавы з'яўляецца Прэзідэнт. Уся паўната ўлады належыць заканадаўчаму органу — Парламенту і лідару выканаўчай улады — прэм'ер-міністру, што ачольвае кабінет міністраў.
Заканадаўчая ўлада
Парламент краіны — аднапалатны Народны сход Албаніі, або Кувендзі (140 месцаў). 100 дэпутатаў абіраюцца па мажарытарнай сістэме ў аднамандатных акругах (у два туры), 40 — па партыйных спісах (з 2,5адсоткавым бар'ерам для партый). Тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў — 4 гады. Народны сход Албаніі мае паўнамоцтвы вызначаць унутраную і знешнюю палітыку дзяржавы, зацвярджаць і змяняць Канстытуцыю, аб'яўляць вайну, ратыфікаваць і ануляваць міжнародныя дагаворы, выбіраць Прэзідэнта Албаніі, генеральнага пракурора і членаў Вярхоўнага суда, кантраляваць дзейнасць дзяржаўных радыё і тэлебачання, дзяржаўнага інфармацыйнага агенцтва і іншых афіцыйных інфармацыйных органаў.
Першы парламент Албаніі створаны ў 1920 годзе падчас барацьбы за незалежнасць краіны і супраць яе падзелу па Парыжскім міры паміж Грэцыяй, Італіяй і Югаславіяй.
Выканаўчая ўлада
Выканаўчая ўлада належыць кабінету міністраў на чале з прэм'ер-міністрам. Прэм'ер прызначаецца прэзідэнтам (па ўзгадненні з парламентам) пасля кожных парламенцкіх выбараў і фарміруе свой кабінет. Паўнамоцтвы прэзідэнта як суб'екта выканаўчае ўлады вельмі абмежаваныя — згодна з Канстытуцыяй, ён з'яўляецца галоўнакамандуючым узброеных сіл і сімвалізуе адзінства нацыі. Прэзідэнт абіраецца на пяцігадовы тэрмін парламенцкай большасцю ў тры пятых галасоў у выніку таемнага галасавання.
Судовая ўлада
Судовая ўлада ўскладзена на вышэйшы суд, канстытуцыйны суд, апеляцыйны суд і адміністрацыйны суд.
Палітычныя партыі
Асноўныя партыі, што ў ХХІ стагоддзі змагаюцца за ўладу — левацэнтрысцкая Сацыялістычная партыя Албаніі і кансерватыўная Дэмакратычная партыя Албаніі. Таксама ў бягучы парламент уваходзяць , што ў 2010-х фарміруе правячую кааліцыю з Сацыялістычнай партыяй; Партыя за справядлівасць, інтэграцыю і адзінства; Сацыяльна-Дэмакратычная партыя Албаніі. Партыі, што былі прадстаўлены ў парламенце 2013–17 гг.. склікання, але прайгралі выбары 2017: , ,
Партыя | Месцаў |
---|---|
Альянс за Еўрапейскую Албанію (93) | |
74 | |
19 | |
Альянс за працу, заможнасць і інтэграцыю (47) | |
Дэмакратычная партыя | 43 |
3 | |
Сацыяльна-Дэмакратычная партыя Албаніі | 1 |
Усяго месцаў | 140 |
Знешняя палітыка
Ад часу падзення камунізму Албанія імкнецца будаваць добрасуседскія адносіны з балканскімі краінамі і добразычлівыя — з краінамі ўсяго свету. Шматлікая албанская дыяспара працуе на паляпшэнне іміджу сваёй радзімы. Вялікім поспехам міжнароднай палітыкі стала членства ў НАТА (2009). Асноўнай палітычнай мэтай на бліжэйшыя дзесяцігоддзі застаецца членства ў ЕС, іншая важлівая мэта — пашырэнне міжнароднага прызнання Косава. Прыяцельскія сувязі ў Албаніі з ЗША: у 2007 Тырану ўпершыню наведаў прэзідэнт ЗША — Джордж Буш Малодшы.
Складаныя — фактычна, невырашальны канфлікт — адносіны Албаніі з Сербіяй звязаныя са з'яўленнем ка карце Еўропы незалежнага Косава. Даволі напружаныя адносіны з Грэцыяй вынікаюць з парушэнняў (на думку Грэцыі) правоў грэчаскай меншасці ў Албаніі з аднаго боку і патэнцыяльных (на думку Албаніі) тэрытарыяльных прэтэнзій з боку Грэцыі да Албаніі з боку іншага.
Адносіны з Беларуссю
Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Албанія былі ўсталяваны 17 траўня 1993 г. Албанскія паслы ў Расіі па сумяшчальніцтве акрэдытуюцца ў Беларусі. 16 сакавіка 2015 года ў Маскве адбылася рабочая сустрэча Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла Рэспублікі Беларусь у Расійскай Федэрацыі Ігара Петрышэнкі з Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Рэспублікі Албанія ў Расійскай Федэрацыі Арбенам Газіёні. Асаблівая ўвага была нададзена магчымасцям рэалізацыі існуючага патэнцыялу пашырэння гандлёва-эканамічных сувязяў, павелічэння наменклатуры і аб'ёмаў паставак беларускай прадукцыі ў Албанію, фарміраванню дагаворна-прававой базы двухбаковых адносінаў, абмеркаванню перспектыў узаемадзеяння ў рамках міжнародных арганізацый.
Адміністрацыйны падзел
Тэрыторыя Албаніі дзеліцца на 12 абласцей, якія, ў сваю чаргу, дзеляцца на 61 муніцыпалітэт. У складзе муніцыпалітэтаў выдзяляецца 2980 камун. Такое ўладкаванне было прынята ў 2015 годзе, да таго часу вобласці складаліся з 36 акруг, якія, ў сваю чаргу, дзяліліся на 309 камун і 65 гарадоў.
Вобласць | Сталіца | Плошча, км² | Насельніцтва | Карта | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Берат | Берат | (1), (16), (29) | 1798 | 139,815 | ||
(2), (7), (22) | 2586 | 134,153 | ||||
Дурэс | (6), (13) | 766 | 278,775 | |||
Эльбасан | (5), (18), (25), (36) | 3199 | 298,913 | |||
Фіеры | (19), (20), (33) | 1890 | 312,448 | |||
Гіракастра | (4), (26), (32) | 2884 | 70,331 | |||
Корча | (8), (11), (12), (24) | 3711 | 221,706 | |||
Кукес | (14), (30), (34) | 2374 | 84,035 | |||
Лежа | (15), (17), (23) | 1620 | 135,613 | |||
Шкодэр | (21), (27), (35) | 3562 | 215,483 | |||
Тырана | (10), (31) | 1652 | 811,649 | |||
Влёра | Влёра | (3), (9), (28) | 2706 | 183,105 |
- Нумары акруг у дужках адпавядаюць нумарам дадзеных перыферый на карце справа.
Насельніцтва
Колькасць насельніцтва — 2,9 млн чал. (паводле іншых дадзеных — 3 млн). Натуральны прырост — нязначны па мусульманскай меры — адзін з самых высокіх у Еўропе (6,3 на 1000 у 2018 годзе). Рост насельніцтва стрымліваецца высокім узроўнем эміграцыі (-3 на 1000). Такім чынам, агульны прырост слабададатны, але гэта з'ява толькі апошніх пяці гадоў. У 1990-х і 2000-х жа плынь эмігрантаў, выкліканая падзеннем камунізму і эканамічным крызісам, была настолькі моцнай, што агульная колькасць насельніцтва краіны зменшылася з 3,3 да 2,8 млн. Лічыцца, што за гэты час Албанію пакінулі 900 тыс. чалавек, з іх дзве траціны аселі ў суседняй Грэцыі.
У ХХІ стагоддзі паказчык нараджальнасці памяншаецца, набліжаючыся да сярэднееўрапейскага. У 2018 на адну жанчыну прыходзілася 1,52 дзіцяці, што ніжэй чым у Францыі або Вялікабрытаніі, ды ўвогуле мала ў каго ў свеце менш. Сярэдняя працягласць жыцця моцна вырасла і ў 2018 складала 78,6 гадоў. Усё гэта дае падставу чакаць у бліжэйшыя дзесяцігоддзі старэння насельніцтва краіны.
Албанія — монаэтнічная дзяржава: асноўны народ — албанцы — складае 97 % насельніцтва, на поўдні пражываюць грэкі (0,9 %), маюцца таксама цыгане, невялікія супольнасці македонцаў, чарнагорцаў, арамунаў. Пытанне нацыянальнага складу ў Албаніі вельмі далікатнае, многія эксперты мяркуюць, што дадзеныя па колькасці меншасцей заніжаны. Так Грэцыя лічыць, што ў Албаніі жывуць 300 000 грэкаў, большасць якіх байкатавала перапіс насельніцтва 2011, таму ў статыстыцы грэкаў на парадак меней.. Дзяржаўная мова — албанская, якую падчас перапісу 2011 назвалі матчынай 98,8 % жыхароў краіны. Албанская мова ўтварылася ад зліцця двух дыялектаў — гегскага (паўночнага) і тоскскага (паўднёвага), на аснове апошняга. Дыялекты албанскай мовы дагэтуль адрозніваюць жыхароў поўначы і поўдня краіны.
На рэгіянальным узроўні выкарыстоўваюца мовы этнічных меншасцей. Албанская грэчаская мова захавала некаторыя старажытныя асаблівасці, страчаныя сучаснай літаратурнай грэчаскай. Што тычыцца рэлігіі, то албанская Канстытуцыя дэкларуе свабоду веравызнання ў секулярнай дзяржаве. Паводле перапісу 2011, 59 % насельніцтва вызнае іслам пераважна суніцкага кірунку, 7 % складаюць праваслаўныя хрысціяне (або каля 15 % з ужо ўзгаданымі "недалічанымі" грэкамі), 10 % — каталікі. Мусульмане жывуць раўнамерна па ўсёй краіне, каталікоў больш на поўначы, праваслаўных — на поўдні. Цікава адзначыць, што ўсе галоўныя канфесіі паставілі пад сумнеў вынікі перапісу, скардзячыся, што іх "не далічылі". І гэта пры тым, што доля вернікаў у рэчаіснасці меншая з прычыны секулярызацыі ў сацыялістычны перыяд.
Шчыльнасць насельніцтва падобная да сярэдняй па Балканскім паўвостраве і складае каля 100 чал/км². Больш густа заселеныя ўзбярэжжа і міжгорныя даліны, самая нізкая шчыльнасць характэрна для Паўночных Албанскіх Альпаў.
Гарады
Крыху больш за палову албанскага народа жыве у гарадах — 54 %, што надта мала нават для адносна аграрнай Паўднёвай Еўропы. Адміністрацыйным, культурным, эканамічным і прамысловым цэнтрам Албаніі з'яўляецца Тырана, насельніцтва агламерацыі якой перавышае 800 тысяч чалавек, у самой жа Тыране перапіс 2011 налічыў 418 тыс.чалавек. Іншыя буйныя гарады з колькасцю насельніцтва, большай за 100 тысяч жыхароў, уключаюць у сябе Дурэс (каля 300 тыс.), Влёру (каля 200 тыс.) і Эльбасан.
Эканоміка
З сярэдзіны 1940-х па канец 1980-х гадоў эканоміка Албаніі мела планавы характар, з 1988 года пачаўся паступовы пераход да эканомікі рынкавай. Хуткі эканамічны рост пачаўся ў 2000 годзе, у 2000-х штогадовы рост ВУП склаў 6—7 %, адначасова колькасць замежных інвестыцый дасягала 50 % ВУП (у 2004 годзе замежныя інвестыцыі склалі 5,7 млрд еўра, €1780 на кожнага жыхара). Албанія стала адным з трох еўрапейскіх краёў, хто найхутчэй акрыяў ад крызісу 2008–09, і ўсе 2010-я дэманстравала высокія паказчыкі эканамічнага росту. У другой палове 2010-х урад распачаў амбіцыйную праграму рэформаў для паляпшэння бізнес-клімату.
Але, нягледзячы на ўсё гэта, Албанія застаецца адной з самых бедных краін Еўропы, нароўні з Босніяй, апярэджваючы толькі Малдову. У 2012 ВУП на душу насельніцтва (ППЗ) складаў усяго 35 % ад сярэдняга па ЕС Існуюць меркаванні, што рост эканомікі Албаніі, які можа вывесці яе на ўзровень, дастатковы для яе прыняцця ў Еўрапейскі Саюз, можа заняць да дваццаці гадоў. Да мільёна албанцаў працуюць за мяжой і адпраўленыя імі грашовыя сродкі з'яўляюцца важнай крыніцай прыбыткаў насельніцтва (да 2008 яны складалі 12–15 % ад ВУПу Албаніі, у 2015 — усяго 6 %). Узровень беспрацоўя складае 14 %, што для балканскай краіны не так і блага.
Значныя мінеральныя багацці краіны ляжаць у аснове развіцця здабыўной прамысловасці. У наш час вядзецца здабыча хрому (адно з першых месцаў у свеце па здабычы і экспарце), медзі, жалеза, нікелю, нафты (у тым ліку цяжкай), прыроднага газу, вуглю і баксітаў. Каля возера Прэспа знаходзіцца адно з багацейшых радовішчаў прыроднага асфальту. Аб'ёмы здабычы паліўных рэсурсаў нязначныя: так нафты здабываецца каля 22 тыс барэляў у суткі — крыху меней чым у Беларусі, нягледзячы на значныя запасы чорнага золата. Здабычай нафты і газу займаюцца кампаніі Taçi Oil, Albpetrol, каляровых металаў — AlbChrome.
Большую частку электрычнасці краіна выпрацоўвае на гідраэлектрастанцыях. Тры найбуйнейшых ГЭС пабудаваны на Дрыне. У Албаніі існуюць прадпрыемствы будаўнічай (цэментавай), электратэхнічнай, металаапрацоўчай і харчовай прамысловасці. Найбольш імкліва развіваюцца тэкстыльная і швейная галіны, што ў 2010-х сталі галінамі спецыялізацыі краіны — буйныя еўрапейскія кампаніі прываблівае танная працоўная сіла. Албанія з'яўляецца буйным вытворцам тытунёвых вырабаў.
Паўднёва-заходняя Албанія з'яўляецца адным з цэнтрам зараджэння земляробства ў Еўропе. Сучасная сельская гаспадарка, у якой занята дзве пятых насельніцтва, дае адну пятую ВУП краіны. Пераважаюць невялікія сямейныя зямельныя надзелы, механізацыя і хімізацыя недастатковыя. Зрэшты, на шляху да сяброўства ў ЕС урад мадэрнізуе галіну і фінансава падтрымлівае фермераў. Пераважае раслінаводства: вырошчваюцца пшаніца, кукуруза, бульба, гародніна, садавіна, цукровыя буракі, тытунь, вінаград; Албанія славутая сваімі шалфеем і размарынам. Даўнія традыцыі вінаградарства, да таго ж Албанія з'яўляецца адной з нешматлікіх краін свету, дзе расце дзікі вінаград. У жывёлагадоўлі перавага аддаецца авечкам ды буйной рагатай жывёле. Рыбалоўства развіта недастаткова, але багатыя рыбай (карп, фарэль, марскі лешч), мідыямі і ракападобнымі прыбярэжныя воды даюць падставу казаць пра будучыню гэтай галіны.
Транспартная сістэма Албаніі ў пачатку ХХІ стагоддзя сур'ёзна змянілася ў лепшы бок. Галоўнымі варотамі краіны служыць Міжнародны аэрапорт Тыраны са штогадовым абаротам у больш за 2,5 млн пасажыраў. Плануецца будаўніцтва міжнародных аэрапортаў у Влёры, Гіракастры і Сарандзе — турыстычных цэнтрах на поўдні краіны. Унутраныя перавозкі ажыццяўляюцца галоўным чынам аўтамабільным транспартам, у 2010-х працягваецца будаўніцтва аўтамагістраляў, што звяжуць Албанію з усімі суседзямі і інтэгруюць транспарт краіны ў агульнаеўрапейскую сетку. Знешні гандаль ляжыць на плячах марскога транспарту, галоўным портам з'яўляецца Дурэс, за ім ідзе Влёра.
Надзвычайную папулярнасць здаўна маюць і марскія пасажырскія перавозкі: паромныя пераправы злучылі Дурэс з мноствам астравоў і берагамі Італіі, Грэцыі, Харватыі. Чыгуначны транспарт, што інтэнсіўна развіваўся за часам , сёння грае другарадную ролю. Аднак плануецца новая чыгунка Тырана – Дурэс, якая мае даць старт чыгуначнаму адраджэнню Албаніі.
Імкліва развіваецца міжнародны турызм: ў 2013 годзе Албанію наведалі 3,3 млн чалавек, у 2017 — 5,2 млн.
Для Албаніі характэрны адмоўны гандлёвы баланс. Траціну экспарту складаюць турыстычныя паслугі, яшчэ 17 % — ІТ-паслугі. Сярод тавараў пераважаюць абутак (асабліва скураны!) і адзенне, хромавыя руды. Імпартуюцца прадукты харчавання, медыкаменты, нафтапрадукты, аўтамабілі і электроніка. Асноўны гандлёвы партнёр — Італія, за ёй з вялікім адрывам ідуць Грэцыя, Кітай, Сербія. Аб'ём двухбаковага тавараабароту з Беларуссю па выніках 2014 года склаў 16,15 млн. долараў ЗША.
Культура і мастацтва
Кінематограф
Кінематограф Албаніі з'явіўся ў 1911—1912 гадах з першымі паказамі замежных фільмаў і здымкамі дакументальных фільмаў у перадваенны і міжваенны перыяд. Пасля Другой сусветнай вайны ў 1945 годзе камуністычны ўрад заснаваў Албанскі кінаінстытут, які ў 1952 годзе стаў вядомым як «». У 1953 годзе ў супрацоўніцтве з быў зняты першы албанскі эпічны фільм пра нацыянальнага героя Албаніі «», які атрымаў міжнародны прыз на Канскім фестывалі. Фільм «» 1958 года стаў першым поўнаметражным фільмам, а таксама фільмам з першай сцэнай пацалунка ў гісторыі албанскага кінематографа. У 1960-я гады асноўнымі тэмамі албанскіх фільмаў была акупацыя Албаніі італьнскімі і нямецкімі войскамі ў часы Другой сусветнай вайны і барацьба за вызваленне. Стужкі мелі моцную станоўчую канатацыю ў бок камуністычных партызан і адмоўную — у адносінах да сілаў і разглядаліся ў якасці дзяржаўнай прапаганды. У 1970-х і 1980-х гадах было знята 20–40 дакументальных стужак, якія, у большасці, былі прапагандысцкімі фільмамі, але мелі культурную вартасць. У гэты ж перыяд у кінематографе краіны адбылося нараджэнне анімацыйных фільмаў. Да 1990 года ў краіне было выраблена каля 200 фільмаў і налічвалася каля 450 кінатэатраў, аднак большая частка іхняга абсталявання была састарэлай.
У 1990-х гадах «Kinostudio Shqipëria e Re» распалася на шэраг дробных прыватных студый, дзе фільмы здымалі як албанскія рэжысёры так і замежныя, сумесна з новым «» (алб.: Qendra Kombëtare е Kinematografisë). Сярод албанскіх фільмаў апошніх гадоў найбольшай папулярнасцю карыстаюцца такія стужкі як «» рэжысёра , «» рэжысёра , «» рэжысёра , якія былі абраныя ад краіны на прэмію «Оскар» у намінацыі «», а таксама «» і іншыя. Пасля падзення камуністычнага ўрада ў Албаніі быў пабудаваны шэраг сучасных кінатэатраў (такіх як «Міленіум» у Тыране), дзе дэманструюцца, у асноўным, заходнія (пераважна амерыканскія) фільмы.
Кухня
Албанская кухня з'яўляецца і сфарміравалася з уплывам кулінарных традыцый , Італіі і . Яна характарызуецца выкарыстаннем як міжземнаморскіх траў, такіх як , мята, базілік, і іншыя ў мясных і рыбных стравах, так і перца чылі і часнака. Амаль у кожную страву дадаецца гародніна.
Асноўным прыёмам ежы албанцаў з'яўляецца абед, які звычайна складаецца з рагу (алб.: gjellë), павольна прыгатаванага мяса з рознай гароднінай, і салата з свежай гародніны, такой як таматы, агуркі, зялёны перац і масліны. Салат запраўляецца соллю, аліўкавым алеем, воцатам або цытрынавым сокам. Сярод супаў папулярнасцю карыстаюцца таратор, халодны суп з ёгурта і агуркоў, а таксама суп з цытрынай.
У горных раёнах шырока распаўсюджаны вэджанае мяса і марынаваныя кансервы. Сярод жывёльных органаў дэлікатэсам лічацца кішачнікі і галовы. Неад'емнай часткай кухні з'яўляюцца малочныя прадукты, якія, як правіла, суправаджаюцца хлебам і алкагольнымі напоямі, такімі як ракія і брага. Морапрадукты, у асноўным, распаўсюджаны ў прыбярэжных раёнах і гарадах краіны, такіх як Дурэс, Влёра, Шкодэр, Лежа і Саранда.
Апроч таго, характэрнымі стравамі Албаніі з'яўляюцца , пластовая выпечка з сырам, мясным фаршам або лукам, і , пластовая выпечка з крэмам альбо . Кандытарскія вырабы прысутнічаюць у кожным албанскім горадзе. Найбольш распаўсюджаныя дэсерты краіны з'яўляюцца тыповымі для ўсіх балканскіх краін: пахлава, , тулумба, бісквіт, лукум і іншыя.
Некаторыя цікавінкі
- У камуністычную эпоху Энвер Ходжа загадаў усім албанцам рыхтавацца да ядзернай вайны — кожная албанская сям'я мусіла пабудаваць сабе бункер. Сёння многія з 700 тысяч пабудаваных бункераў захаваліся і ствараюць цікавы гістарычны антураж. А шмат якія сем'і захоўваюць у іх бульбу.
- Албанію нярэдка называюць "маленькай Італіяй", што справядліва як з боку антычнай гісторыі і адрыятычнага пляжнага адпачынку, так і з боку хаатычнага руху на аўтадарогах.
Гл. таксама
- Ісмаіль Кадарэ
- Петрэльскі замак
- Італьянскае ўварванне ў Албанію
- Акадэмія навук Албаніі
- Узброеныя сілы Албаніі
Зноскі
- https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=72&pr1.y=8&c=914%2C962%2C943%2C963%2C918%2C960%2C968%2C942%2C961%2C174%2C186%2C967&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
- http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf
- https://www.undp.org/content/dam/albania/docs/short_report_design.pdf Архівавана 26 ліпеня 2020.
- Прэм'ер Албаніі: ніхто не захопіць уладу гвалтам . Радыё Свабода (22 студзеня 2011).
- Албанія можа сёлета стаць кандыдатам у Еўрасаюз . Радыё Свабода (18 верасня 2013).
- https://www.osce.org/albania/41888?download=true
- http://www.soyuz.by/news/geopolitics/14777.html Архівавана 2 ліпеня 2019.
- https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/al.html Архівавана 5 верасня 2015.
- https://2009-2017.state.gov/documents/organization/238560.pdf
- https://www.eia.gov/beta/international/data/browser/#/?pa=00000000000000000000000000000000002&c=ruvvvvvfvtvnvv1vrvvvvfvvvvvvfvvvou20evvvvvvvvvvvvuvo&ct=0&tl_id=5-A&vs=INTL.57-1-AFG-TBPD.A&vo=0&v=H&end=2018
- https://web.archive.org/web/20170928055749/http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=329857
- https://nashaniva.by/?c=lr&i=212862&lang=ru
- http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=4&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2017
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
Спасылкі
- Эвалюцыя Албанскай сацыялістычнай партыі(недаступная спасылка)
- Албанія і Косава Архівавана 5 лютага 2008.
- Гісторыя Албаніі Архівавана 21 красавіка 2008.
- Гісторыя Албаніі-2 Архівавана 27 сакавіка 2008.
- Адпачынак у Албаніі Архівавана 5 мая 2008. Падборка аповядаў турыстаў аб Албаніі
- Што трэба ведаць, перш чым ехаць у падарожжа ў Албанію
- Інвестыцыі ў Албанію
- Ад «Вялікай Албаніі» да Еўропы «пабітых дзяржаў», Віталь Дзюба, 14.03.2008
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Albaniya znachenni Alba niya alb Shqiperia Respu blika Alba niya alb Republika e Shqiperise kraina yakaya znahodzicca y zahodnyaj chastcy Balkanskaga payvostrava y paydnyova yshodnyaj Eyrope Kraina mae suhaputnyya mezhy z Charnagoryyaj na paynochnym zahadze z chastkova pryznanaj Respublikaj Kosava na paynochnym ushodze z Paynochnaj Makedoniyaj na yshodze i z Grecyyaj na poydni i paydnyovym ushodze Ad Italii krainu addzyalyae praliy Atranta shyrynyoj u 72 km Albaniya abmyvaecca Adryyatychnym moram na zahadze i Ianichnym moram na paydnyovym zahadze Respublika Albaniya alb Republika e Shqiperise Scyag Albanii Gerb AlbaniiDeviz alb Ti Shqiperi me jep nder me jep emrin Shqiptar Ty Albaniya daesh mne gonar daesh mne imya albanca Gimn Hymni i Flamurit Ab yadnanyya vakol scyaga source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Data nezalezhnasci 28 listapada 1912 ad Asmanskaj imperyi Aficyjnaya mova albanskayaStalica TyranaNajbujnejshyya garady Tyrana Shkoder Vlyora Dures ElbasanForma kiravannya Parlamenckaya respublikaPrezident Ilir Meta Edzi RamaPloshcha Usyago vodnaj paverhni 139 ya y svece 28 748 km 4 7 Naselnictva Acenka 2017 Perapis 2011 Shchylnasc 2 876 591 chal 136 ya 2 821 977 chal 98 chal km 63 ya VUP PPZ Razam 2018 Na dushu naselnictva 38 317 mlrd 13 330VUP naminal Razam 2018 Na dushu naselnictva 15 121 5261IRChP 2018 0 785 vysoki 68 y Valyuta lekInternet damen alKod ISO Alpha 2 ALKod ISO Alpha 3 ALBKod MAK ALBTelefonny kod 355Chasavyya payasy 2 Bolshuyu chastku terytoryi Albanii zajmayuc syarednevysokiya gory Klimat uzbrezhzha subtrapichny mizhzemnamorski u garah umerany kantynentalny Pamezhnyya azyory Skadarskae Ahrydskae Prespa mayuc vyalikiya pamery i slavyacca svayoj prygazhoscyu Pryrodnyya raslinny i zhyvyolny svet zahavalisya lepsh chym u inshyh mizhzemnamorskih krainah Urazhvae raznastajnasc landshaftay u kraine ploshchaj 28 748 km menshaj navat za Magilyoyskuyu voblasc Suchasnaya terytoryya Albanii zaselenaya iliryjcami u I tys da n e zvedala yplyy starazhytnagrechaskaj cyvilizacyi zatym yvahodzila y sklad Rymskaj Imperyi dalej Vizantyi pad uladaj yakoj u HII stagoddzi yznikla pershae albanskae knyastva z HV st uvahodzila y sklad Asmanskaj imperyi a paslya Pershaj Balkanskaj vajny y 1912 godze abvyascila svayu nezalezhnasc U 1939 godze bylo zahoplena fashysckaj Italiyaj yakaya stvaryla dzyarzhavu Vyalikaya Albaniya a y 1943 godze kraina stala U 1944 paslya vygnannya fashystay byla abveshchana sacyyalistychnaya Albanskaya narodnaya respublika pad kiraynictvam Envera Hodzhy i U epohu kamunizmu Albaniya perazhyla shyrokiya sacyyalnyya i palitychnyya peraytvarenni a taksama izalyacyyu ad bolshaj chastki mizhnarodnaj supolnasci U 1991 godze aytarytarny sacyyalistychny rezhym byy zrynuty paslya chago paystala suchasnaya albanskaya respublika Albaniya z yaylyaecca ynitarnaj demakratychnaj parlamenckaj respublikaj Adnapalatny parlament abiraecca kozhnyya chatyry gady Galoynym chalavekam u albanskaj palitycy z yaylyaecca prem er ministr Albaniya padzyalyaecca na 12 ablascej u sklad yakih uvahodzic 61 municypalitet na samym nizkim uzroyni nalichvaecca amal 3000 kamun Monaetnichnaya kraina 97 naselnictva skladayuc albancy Kraina emigracyi Adna z dzvyuh eyrapejskih krain z panuyuchaj rolyaj islamu Stalica krainy Tyrana finansava pramylovy centr z naselnictvam u 800 tysyach z agulnyh 2 9 mln zhyharoy Albanii Yashche z sacyyalistychnyh chasoy dzyarzhava dae svaim gramadzyanam dostup da byasplatnaj medycyny i syarednyaj dy vyshejshaj adukacyi Albaniya adnosicca da liku najbyadnejshyh krain Eyropy Naselnictva zanyata bolshaj chastkaj u selskaj gaspadarcy Tym ne mensh u aposhnyuyu chverc stagoddzya adbylisya istotnyya pazityynyya zruhi Albaniya perajshla ad planavaj da rynkavaj ekanomiki adkryli krainu dlya zamezhnyh investycyj asabliva y energetychny sektar transpartnuyu infrastrukturu i turyzm Albaniya mae vysoki yakim abavyazana yniversalnaj sisteme ahovy zdaroyya i byasplatnaj pachatkovaj i syarednyaj adukacyi Albaniya z yaylyaecca chlenam Arganizacyi Ab yadnanyh Nacyj NATA Arganizacyi pa byaspecy i supracoynictve y Eyrope Saveta Eyropy Susvetnaj gandlyovaj arganizacyi i Arganizacyi islamskaga supracoynictva Dzyarzhava z yaylyaecca adnym z zasnavalnikay Arganizacyi charnamorskaga ekanamichnaga supracoynictva i Mizhzemnamorskaga sayuza a taksama z yaylyaecca na syabroystva y Eyrapejskim Sayuze EtymalogiyaNazva krainy z yaylyaecca ekzonimam i pahodzic ad iliryjskaga olba paselishcha Upershynyu nazva z padobnym koranem Albanopolis sustrakaecca na karce Ptalemeya 150 n e dze yana markirue paselishcha na paynochny yshod ad suchasnaga Duresa Sami zh albancy nazyvayuc svayu krainu Shkiperyyaj shto pavodle narodnaj etymalogii aznachae zyamlya arloy Geagrafichnae stanovishchaCharnagoryya Kosava Paynochnaya Makedoniya Grecyya Italiya ALBANIYa Adryyatychnae mora Ianichnae mora Praliy Atranta Skadarskae voz Ahrydskae voz voz Prespa TYRANA Dures Vlyora Elbasan Shkoder Korcha Saranda g KorabAsnoyny artykul Geagrafiya Albanii Beragavaya liniya y paydnyovaj Albanii Ploshcha Albanii skladae 28 7 tys km trohi mensh za Belgiyu i Armeniyu i kryhu bolsh za Paynochnuyu Makedoniyu Razmeshchana y zahodnyaj chastcy Balkanskaga payvostrava Albaniya vycyagnutaya na 340 km z poynachy na poydzen i na 150 km z zahadu na yshod Mae suhaputnyya mezhy z Charnagoryyaj na paynochnym zahadze z chastkova pryznanaj Respublikaj Kosava na paynochnym ushodze z Paynochnaj Makedoniyaj na yshodze i z Grecyyaj na poydni i paydnyovym ushodze Ad Italii krainu addzyalyae praliy Atranta shyrynyoj u 72 km u samym vuzkim mescy Albaniya abmyvaecca Adryyatychnym moram na zahadze i Ianichnym moram na paydnyovym zahadze yakiya z yaylyayucca chastkami Mizhzemnaga mora Agulnaya dayzhynya marskoga yzbyarezhzha 362 km U Adryyatychnym mory Albanii nalezhyc vostray Sazani PryrodaAsnoyny artykul Geagrafiya Albanii Fizichnaya karta AlbaniiGara Korab vid z albanskaga boku Vyarshynya 2764 znahodzicca na zadnim plane sprava pad belaj kropkaj Centralnaya chastka yzbyarezhzha raynina astatnyaya terytoryya kalya 70 zanyataya garami shto agulam vyadomyya yak Balkanskiya Paynochnymi Albanskimi Alpami abo Praklecce hrybtami da aposhnyaga nalezhyc najvyshejshaya kropka krainy gara Korab abo pa albansku Karabi 2764 m na myazhy z Paynochnaj Makedoniyaj na paydnyovym zahadze razmeshchany Akrakeraynskiya gory shto spuskayucca adhonami prosta y Ianichnae mora na paydnyovym ushodze gory Pind Na terytoryi Albanii yosc radovishchy nafty pryrodnaga gazu vuglyu hromu medzi nikelya Kanyon i plyazh Dzhype chastka Albanskaj Ryyery Tut sudakranayucca Ianichnae i Adryyatychnae mory Klimat subtrapichny na yzbyarezhzhy mizhzemnamorski na yshodze kantynentalny U garah klimat umerany Syarednyaya temperatura skladae 1 C uzimku i 21 8 C uletku ale chargavanne gor i raynin stvarae znachnyya kantrasty pamizh roznymi chastkami nevyalikaj krainy Na yzbyarezhzhy u voblasci mizhzemnamorskaga klimatu syarednyaya temperatura studzenya skladae 8 9 S lipenya 24 25 S u garah zimovyya temperatury admoynyya Apadkay 800 2000 mm u god shto bolej chym u syarednim pa Mizhzemnamor i bolshaya chastka vypadae zimoj u vyglyadze dazhdzhu Nekatoryya shily Paynochnyh Albanskih Alpay atrymlivayuc bolsh za 3000 mm apadkay shto robic ih adnym z samyh vilgotnyh kutkoy Eyropy Samaya vyalikaya raka Dryn shto pachynayuchysya y Praklecci sa zliccya Chornaga i Belaga Drynay cyache svae 148 km z ushodu na zahad u paynochnaj chastcy krainy Samaya doygaya raka V yosa 192 km shto mae vytok u Grecyi Najbujnejshyya azyory Skadarskae pamezhnae z Charnagoryyaj Ahrydskae Prespa abodva na myazhy z Paynochnaj Makedoniyaj Use azyory chymsci geagrafichna admetnyya Skadarskae najbujnejshae y Paydnyovaj Eyrope Ahrydskae vozera zanesena y spis Susvetnaj spadchyny da tago zh lichycca adnym z samyh starazhytnyh azyor svetu Prespa nadzvychaj vysakagornae Na Dryne maecca nizka vadashovishchay Z Prakleccya spuskayucca ledaviki prychym snegavaya liniya dze nidze prahodzic na vyshyni 2000 m z yava nezvychajnaya dlya getkih cyoplyh shyrot Berkut ci arol markut nacyyanalnaya ptushka Albanii Raslinny i zhyvyolny svet Albanii dzyakuyuchy relefu klimatu i gidragrafii velmi raznastajny a dzyakuyuchy nevyalikaj shchylnaci naselnictva y garah yashche i nyablaga zahavany Zvysh 2 5 terytoryi Albanii pakryta lyasami z sasny elki byarozy i dubu dy hmyznyakami kalya 1 4 lugami Lyasy lepej zahavalisya y garah Na mescy zvedzenyh lyasoy utvarylisya farmacyi typu makvisu Zhyvyolny svet davoli bagaty sustrakayucca bujnyya mlekakormyachyya myadzvedz alen rys use yany znahodzyacca pad pagrozaj zniknennya shmat lis shakalay vaykoy lyasnyh katoy U estuaryyah rek na azyorah i balotah gnyazduecca mnostva ptushak u tym liku flaminga maly baklan kurchavy pelikan na uzbyarezhzhah kladuc yajki roznyya vidy charapah U estuaryi raki V yosa stvorany rezervat V yosa Narta dalina zh samoj raki lichycca adnoj z redkih malakranutyh chalavekam rachnyh dalin u Eyrope i yae syonnyashni stan vyklikae zaklapochanasc ekolagay Usyagoy Albanii 14 nacyyanalnyh parkay 4 vodna balotnyh ugoddzi 1 marski park Albaniya zajmae samyya vysokiya syarod krain Paydnyovaj Eyropy pazicyi y roznyh ekalagichnyh rejtyngah GistoryyaAsnoyny artykul Gistoryya Albanii Apaloniya bujny grechaski port na Iliryjskim uzbyarezhzhy Adryyatychnaga mora Razmeshchany na zahodnim kancy Egnatyevaj darogi shto vyala z Ryma y Kanstancinopal U starazhytnasci terytoryya suchasnaj Albanii yvahodzila y sklad Iliryi zaselenaj indaeyrapejskimi plyamyonami iliryjcay yakiya paznej peramyashalisya sa slavyanami i frakijcami U 168 godze da n e Iliryya byla zavayavana Rymskaj imperyyaj i padzelena mizh pravincyami Dalmacyya i Myoziya Z 395 goda terytoryya buduchaj Albanii yvajshla y sklad Ushodnyaj Rymskaj imperyi U kancy VI pachatku VII stagoddzyay syudy pachali prybyvac slavyane Z IH pa HI stagoddzya terytoryya Albanii yvahodzila y sklad Pershaga Balgarskaga carstva paslya krushennya yakoga ylada Vizantyi adnavilasya Georg Skanderbeg 1405 1468 kiraynik antyasmanskaj baracby shto na 25 gadoy spynila prasoyvanne turak u Eyropu Nacyyanalny geroj AlbaniiKnyastva Arberyya pershaya albanskaya dzyarzhava HII HIII stagoddzi Pershaya albanskaya dzyarzhava yznikla y kancy XII stagoddzi kali arhon Pragon zasnavay vasalnae ad Vizantyi knyastva Arbanon Arberyya z centram u Krui U 1272 karol Sicylijskaga karaleystva Karl I Anzhujski pragnuchy stvaryc mizhzemnamorskuyu imperyyu zvayavay Arberyyu i abvyasciy syabe karalyom Albanii paabyacayshy albanskim knyazyam adstojvac ih starazhytnyya svabody Yago Albaniya y svaih maksimalnyh pamerah prasciralasya ad suchasnaga Duresa na poynachy da Butrynci na poydni U XIV Albaniya byla na karotki chas zavayavana Serbiyaj Kalya 1435 goda Albanskiya knyastvy sledam za Serbiyaj zvedali nashesce z boku Atamanskaj imperyi Nekatory chas nezalezhnasc Albanii atrymlivalasya adstojvac Lezhskaj lize na chale z knyazem Georgam Kastryyoci Skanderbegam shto stay nacyyanalnym geroem krainy Paslya gibeli Skanderbega nadyshli pyac stagoddzyay tureckaga panavannya U gety chas albanskiya feadaly aktyyna perahodzili y islam kab zahavac svae mayontki i bagacce Dzyakuyuchy getamu albanskiya arystakraty chasta zajmali adkaznyya pasady na zavayavanyh slavyanskih terytoryyah Atamanskaj imperyi Prezident 1924 28 i karol 1928 39 Ahmet Zogu U XIX stagoddzi pachaysya nacyyanalna vyzvalenchy ruh a y 1912 paslya parazy Turcyi y Pershaya Balkanskaj vajna abvyasciy nezalezhnasc Albanii praz god U 1913 godze pad shum grymotay Drugoj Balkanskaj vajny Grecyya i Serbiya nyaydala pasprabavali padzyalic Albaniyu pamizh saboj Padchas Pershaj susvetnaj vajny Albaniya pastupova peraytvaralasya y i y getym statuse znahodzilasya da 1925 goda U 1925 1939 gadah krainaj kiravay Zogu I yaki pachynay yak prezident Albanskaj respubliki Pry im 1 verasnya 1928 goda Albaniya stala karaleystvam a Zogu karalyom Vyalikaya Albaniya shto isnavala padchas italyanskaj akupacyi 16 krasavika 1939 goda Albaniya byla zavayavana fashysckaj Italiyaj a italyanski karol Viktar Emanuil III byy abveshchany albanskim karalyom Paslya nyamecaj akupacyi Yugaslavii y 1941 goddze da albanskaga pratektarata byli daluchany Kosava i zahodnyaya chastka Makedonii Na novyh zemlyah Albaniya pravodzila aktyynyyu albanizacyyu u toj chas yak Italiya sprabavala italizavac samu Albaniyu U krasaviku 1943 goda nyameckimi vojskami U 1943 1944 gadah u Albanii razgarnuysya mocny antyfashyscki kamunistychny ruh U listapadze 1944 partyzanskaya Narodna vyzvalechaya armiya Albanii ystalyavala kantrol nad usyoj terytoryyaj krainy 28 listapada 1944 goda Albaniya stala narodnaj respublikaj pad kiraynictvam kamunistychnaj Albanskaj partyi pracy i yae kiraynika Envera Hodzha 29 listapada 1944 goda Albaniya byla calkam vyzvalena z pad akupacyi ad tago chasu gety dzen svyatkuecca yak Dzen vyzvalennya Takim chynam u Albanii yak i y Yugaslavii u adroznenni ad bolshasci krain Ushodnyaj Eyropy kamunisty pryjshli da ylady bez nepasrednaga saveckaga ymyashalnictva Neyzabave za yladu z kamunistychnymi silami pasprachalisya manarhisty ale albanskiya kamunisty meli pospeh dzyakuyuchy dapamoze yugaslayskaga kiraynika Iosipa Broz Cita Cita marachy ab stvarenni Vyalikaj Yugaslavii prapanavay Albanii i Balgaryi yvajsci y sklad Yugaslavii ale getyya plany ne byli zdzejsneny Paslya 1945 goda sacyyalistychnaya Albaniya yvahodzila y savecki blok U 1946 godze ZShA naklali veta na ystuplenne Albanii y sklad Arganizacyi Ab yadnanyh Nacyj kudy Albaniya byla prynyata tolki 14 snezhnya 1955 Z 1960 h gadoy paslya saveckih palitychnyh reform u syaredzine 1950 h Albaniya pachala vyhodzic z pad kantrolyu SSSR U 1968 godze Albaniya asudzila saveckuyu intervencyyu y Chehaslavakiyu i vyjshla z Varshayskaga dagavora Z getaga chasu svayu zneshnyuyu palityku kamunistychnaya Albaniya kiravala na maaiscki Kitaj atrymlivayuchy ad tago znachnuyu finansavuyu dapamogu Ad astatnyaga kamunistychnaga i ysyago kapitalistychnaga svetu Albaniya byla izalyavana U 1974 godze kitajskaya dapamoga byla znachna skarochana u 1978 godze spynena u tym liku z za vostraj krytyki albanskim kamunistami kitajskih palitychnyh reform Enver Hodzha Albaniya stala pershaj krainaj u svece yakaya abvyascila syabe ateistychnaj krainaj U 1976 godze nazva krainy byla zmenena na Narodnaya Sacyyalistychnaya Respublika Albaniya U 1970 h pravodzilisya chystki kiraynichyh kadray U kancy 1970 h gadoy paslya smerci Maa Czeduna y Kitai u Albanii pachalasya mizhklanavaya baracba za yladu yakaya abvastrylasya paslya smerci prem er ministra Mehmeta Shehu yakoga Hodzha abvinavachvay u shpiyanazhy Uvogule Albaniya stala adzinaj u paslyastalinskaj Ushodnyaj Eyrope krainaj dze mocna prayavilisya recydyvy stalinizmu Tyrana Tolki y 1988 prostym albancam bylo dazvolena shpacyravac pa Ploshchy Skanderbega Smerc Hodzhy y 1985 godze dala pachatak pastupovaj demakratyzacyi krainy napryklad gramadzyanam dazvoleny vyezd za myazhu 1990 U 1991 adbylasya revalyucyya u vyniku yakoj sacyyalistychny lad byy skasavany i byla abveshchana demakratychnaya chacvyortaya respublika I ysyo adno y 1991 godze u vyniku pershyh svabodnyh vybaray peramagli kamunisty I tolki yzho praz god ih adoleli demakratychnyya sily byy vybrany pershy nekamunistychny prezident paslya 1945 goda S Berysha U vyniku ekanamichnaga kryzisu y studzeni 1997 goda adbylisya publichnyya pratesty suprac mashtabnyh finansavyh mahlyarstvay shto perarasli va yzbroenyya myacezhy dy anarhiyu a da ylady pryjshla apazicyya Sacyyalistychnaya partyya yana zh bylaya kamunistychnaya U krainu byy uvedzeny miratvorchy kantyngent vojsk AAN 7 tysyach chalavek krasavik zhniven 1997 goda U 1998 godze naziraysya masavy prytok ucekachoy ad gramadzyanskaj vajny y Praz vosem gadoy Sacyyalistychnaya partyya stracila yladu i y 2005 godze na parlamenckih vybarah peramagli demakratychnyya partyi U 2009 godze Albaniya daluchylasya da NATA U 2011 godze y stalicy Albanii Tyrane prajshli akcyi pratestay suprac karupcyi dzejnaga yrada u vyniku troe demanstrantay zaginuli 23 chervenya 2013 goda na chargovyh parlamenckih vybarah peramagla Sacyyalistychnaya partyya na chale z meram Tyrany Edzi Ramam yana zh atrymala parlamenckuyu bolshasc i na aposhnih vybarah 2017 Dzyarzhayny lad i palitykaAsnoyny artykul Palityka Albanii Pavodle Kanstytucyi 21 kastrychnika 1998 goda Albaniya parlamenckaya respublika Kiraynikom dzyarzhavy z yaylyaecca Prezident Usya paynata ylady nalezhyc zakanadaychamu organu Parlamentu i lidaru vykanaychaj ulady prem er ministru shto acholvae kabinet ministray Zakanadaychaya ylada Asnoynyya artykuly Parlament Albanii i Budynak Narodnaga shodu Albanii Parlament krainy adnapalatny Narodny shod Albanii abo Kuvendzi 140 mescay 100 deputatay abirayucca pa mazharytarnaj sisteme y adnamandatnyh akrugah u dva tury 40 pa partyjnyh spisah z 2 5adsotkavym bar eram dlya partyj Termin paynamoctvay deputatay 4 gady Narodny shod Albanii mae paynamoctvy vyznachac unutranuyu i zneshnyuyu palityku dzyarzhavy zacvyardzhac i zmyanyac Kanstytucyyu ab yaylyac vajnu ratyfikavac i anulyavac mizhnarodnyya dagavory vybirac Prezidenta Albanii generalnaga prakurora i chlenay Vyarhoynaga suda kantralyavac dzejnasc dzyarzhaynyh radyyo i telebachannya dzyarzhaynaga infarmacyjnaga agenctva i inshyh aficyjnyh infarmacyjnyh organay Pershy parlament Albanii stvorany y 1920 godze padchas baracby za nezalezhnasc krainy i suprac yae padzelu pa Paryzhskim miry pamizh Grecyyaj Italiyaj i Yugaslaviyaj Vykanaychaya ylada Asnoyny artykul Prezident Albanii Dzeyuchy prem er ministr Albanii Edzi Rama Vykanaychaya ylada nalezhyc kabinetu ministray na chale z prem er ministram Prem er pryznachaecca prezidentam pa yzgadnenni z parlamentam paslya kozhnyh parlamenckih vybaray i farmirue svoj kabinet Paynamoctvy prezidenta yak sub ekta vykanaychae ylady velmi abmezhavanyya zgodna z Kanstytucyyaj yon z yaylyaecca galoynakamanduyuchym uzbroenyh sil i simvalizue adzinstva nacyi Prezident abiraecca na pyacigadovy termin parlamenckaj bolshascyu y try pyatyh galasoy u vyniku taemnaga galasavannya Sudovaya ylada Asnoyny artykul Sudovaya ylada yskladzena na vyshejshy sud kanstytucyjny sud apelyacyjny sud i administracyjny sud Palitychnyya partyi Asnoyny artykul Palitychnyya partyi Albanii Asnoynyya partyi shto y HHI stagoddzi zmagayucca za yladu levacentrysckaya Sacyyalistychnaya partyya Albanii i kanservatyynaya Demakratychnaya partyya Albanii Taksama y byaguchy parlament uvahodzyac shto y 2010 h farmirue pravyachuyu kaalicyyu z Sacyyalistychnaj partyyaj Partyya za spravyadlivasc integracyyu i adzinstva Sacyyalna Demakratychnaya partyya Albanii Partyi shto byli pradstayleny y parlamence 2013 17 gg sklikannya ale prajgrali vybary 2017 Partyjny sklad Parlamenta sklikannya 2017 goda Adpavednasc koleru peynaj partyi pakazana y tablicy sprava Partyya Mescay Alyans za Eyrapejskuyu Albaniyu 93 7419 Alyans za pracu zamozhnasc i integracyyu 47 Demakratychnaya partyya 433Sacyyalna Demakratychnaya partyya Albanii 1Usyago mescay 140Zneshnyaya palityka Ad chasu padzennya kamunizmu Albaniya imknecca budavac dobrasusedskiya adnosiny z balkanskimi krainami i dobrazychlivyya z krainami ysyago svetu Shmatlikaya albanskaya dyyaspara pracue na palyapshenne imidzhu svayoj radzimy Vyalikim pospeham mizhnarodnaj palityki stala chlenstva y NATA 2009 Asnoynaj palitychnaj metaj na blizhejshyya dzesyacigoddzi zastaecca chlenstva y ES inshaya vazhlivaya meta pashyrenne mizhnarodnaga pryznannya Kosava Pryyacelskiya suvyazi y Albanii z ZShA u 2007 Tyranu ypershynyu naveday prezident ZShA Dzhordzh Bush Malodshy Skladanyya faktychna nevyrashalny kanflikt adnosiny Albanii z Serbiyaj zvyazanyya sa z yaylennem ka karce Eyropy nezalezhnaga Kosava Davoli napruzhanyya adnosiny z Grecyyaj vynikayuc z parushennyay na dumku Grecyi pravoy grechaskaj menshasci y Albanii z adnago boku i patencyyalnyh na dumku Albanii terytaryyalnyh pretenzij z boku Grecyi da Albanii z boku inshaga Adnosiny z Belarussyu Asnoyny artykul Belaruska albanskiya adnosiny Dyplamatychnyya adnosiny pamizh Respublikaj Belarus i Respublikaj Albaniya byli ystalyavany 17 traynya 1993 g Albanskiya pasly y Rasii pa sumyashchalnictve akredytuyucca y Belarusi 16 sakavika 2015 goda y Maskve adbylasya rabochaya sustrecha Nadzvychajnaga i Paynamocnaga Pasla Respubliki Belarus u Rasijskaj Federacyi Igara Petryshenki z Nadzvychajnym i Paynamocnym Paslom Respubliki Albaniya y Rasijskaj Federacyi Arbenam Gaziyoni Asablivaya yvaga byla nadadzena magchymascyam realizacyi isnuyuchaga patencyyalu pashyrennya gandlyova ekanamichnyh suvyazyay pavelichennya namenklatury i ab yomay pastavak belaruskaj pradukcyi y Albaniyu farmiravannyu dagavorna pravavoj bazy dvuhbakovyh adnosinay abmerkavannyu perspektyy uzaemadzeyannya y ramkah mizhnarodnyh arganizacyj Administracyjny padzelAsnoyny artykul Administracyjny padzel Albanii Terytoryya Albanii dzelicca na 12 ablascej yakiya y svayu chargu dzelyacca na 61 municypalitet U skladze municypalitetay vydzyalyaecca 2980 kamun Takoe yladkavanne bylo prynyata y 2015 godze da tago chasu voblasci skladalisya z 36 akrug yakiya y svayu chargu dzyalilisya na 309 kamun i 65 garadoy Voblasc Stalica Ploshcha km Naselnictva KartaBerat Berat 1 16 29 1798 139 815 2 7 22 2586 134 153Dures 6 13 766 278 775Elbasan 5 18 25 36 3199 298 913Fiery 19 20 33 1890 312 448Girakastra 4 26 32 2884 70 331Korcha 8 11 12 24 3711 221 706Kukes 14 30 34 2374 84 035Lezha 15 17 23 1620 135 613Shkoder 21 27 35 3562 215 483Tyrana 10 31 1652 811 649Vlyora Vlyora 3 9 28 2706 183 105 Numary akrug u duzhkah adpavyadayuc numaram dadzenyh peryferyj na karce sprava NaselnictvaAsnoyny artykul Naselnictva Albanii Polava yzrostavaya piramida 2016 Lyogka zayvazhyc migracyjnyya straty muzhchynskaga naselnictva y 1990 h 2000 h grupa 30 50 gadoy i skarachenne naradzhalnasci y aposhnih 15 gadoy Kolkasc naselnictva 2 9 mln chal pavodle inshyh dadzenyh 3 mln Naturalny pryrost nyaznachny pa musulmanskaj mery adzin z samyh vysokih u Eyrope 6 3 na 1000 u 2018 godze Rost naselnictva strymlivaecca vysokim uzroynem emigracyi 3 na 1000 Takim chynam agulny pryrost slabadadatny ale geta z yava tolki aposhnih pyaci gadoy U 1990 h i 2000 h zha plyn emigrantay vyklikanaya padzennem kamunizmu i ekanamichnym kryzisam byla nastolki mocnaj shto agulnaya kolkasc naselnictva krainy zmenshylasya z 3 3 da 2 8 mln Lichycca shto za gety chas Albaniyu pakinuli 900 tys chalavek z ih dzve traciny aseli y susednyaj Grecyi U HHI stagoddzi pakazchyk naradzhalnasci pamyanshaecca nablizhayuchysya da syaredneeyrapejskaga U 2018 na adnu zhanchynu pryhodzilasya 1 52 dzicyaci shto nizhej chym u Francyi abo Vyalikabrytanii dy yvogule mala y kago y svece mensh Syarednyaya pracyaglasc zhyccya mocna vyrasla i y 2018 skladala 78 6 gadoy Usyo geta dae padstavu chakac u blizhejshyya dzesyacigoddzi starennya naselnictva krainy Ukazalniki na albanskaj makedonskaj i anglijskaj movah u pamezhnaj z Makedoniyaj kamune Pustek Albaniya monaetnichnaya dzyarzhava asnoyny narod albancy skladae 97 naselnictva na poydni prazhyvayuc greki 0 9 mayucca taksama cygane nevyalikiya supolnasci makedoncay charnagorcay aramunay Pytanne nacyyanalnaga skladu y Albanii velmi dalikatnae mnogiya eksperty myarkuyuc shto dadzenyya pa kolkasci menshascej zanizhany Tak Grecyya lichyc shto y Albanii zhyvuc 300 000 grekay bolshasc yakih bajkatavala perapis naselnictva 2011 tamu y statystycy grekay na paradak menej Dzyarzhaynaya mova albanskaya yakuyu padchas perapisu 2011 nazvali matchynaj 98 8 zhyharoy krainy Albanskaya mova ytvarylasya ad zliccya dvuh dyyalektay gegskaga paynochnaga i toskskaga paydnyovaga na asnove aposhnyaga Dyyalekty albanskaj movy dagetul adroznivayuc zhyharoy poynachy i poydnya krainy Vyalikaya myachec u Durese Islam byy pryshchepleny albancam padchas Asmanskaga panavannya Na regiyanalnym uzroyni vykarystoyvayuca movy etnichnyh menshascej Albanskaya grechaskaya mova zahavala nekatoryya starazhytnyya asablivasci strachanyya suchasnaj litaraturnaj grechaskaj Shto tychycca religii to albanskaya Kanstytucyya deklarue svabodu veravyznannya y sekulyarnaj dzyarzhave Pavodle perapisu 2011 59 naselnictva vyznae islam peravazhna sunickaga kirunku 7 skladayuc pravaslaynyya hrysciyane abo kalya 15 z uzho yzgadanymi nedalichanymi grekami 10 kataliki Musulmane zhyvuc raynamerna pa ysyoj kraine katalikoy bolsh na poynachy pravaslaynyh na poydni Cikava adznachyc shto yse galoynyya kanfesii pastavili pad sumney vyniki perapisu skardzyachysya shto ih ne dalichyli I geta pry tym shto dolya vernikay u rechaisnasci menshaya z prychyny sekulyaryzacyi y sacyyalistychny peryyad Muzychny vechar na Ploshchy Skanderbega 2018 Galoynaya ploshcha Tyrany shto razam z navakolnymi vulicami ytvarae najvyalikshuyu peshahodnuyu zonu na Balkanah u 2018 atrymala Eyrapejskuyu premiyu za arganizacyyu garadskoj prastory Shchylnasc naselnictva padobnaya da syarednyaj pa Balkanskim payvostrave i skladae kalya 100 chal km Bolsh gusta zaselenyya yzbyarezhzha i mizhgornyya daliny samaya nizkaya shchylnasc harakterna dlya Paynochnyh Albanskih Alpay Garady Asnoyny artykul Garady Albanii Kryhu bolsh za palovu albanskaga naroda zhyve u garadah 54 shto nadta mala navat dlya adnosna agrarnaj Paydnyovaj Eyropy Administracyjnym kulturnym ekanamichnym i pramyslovym centram Albanii z yaylyaecca Tyrana naselnictva aglameracyi yakoj peravyshae 800 tysyach chalavek u samoj zha Tyrane perapis 2011 nalichyy 418 tys chalavek Inshyya bujnyya garady z kolkascyu naselnictva bolshaj za 100 tysyach zhyharoy uklyuchayuc u syabe Dures kalya 300 tys Vlyoru kalya 200 tys i Elbasan EkanomikaAsnoyny artykul Ekanomika Albanii Toptani Shopping Mall Tyrana Stalica najvazhnejshy finansavy hab centr prycyagnennya investycyj Z syaredziny 1940 h pa kanec 1980 h gadoy ekanomika Albanii mela planavy haraktar z 1988 goda pachaysya pastupovy perahod da ekanomiki rynkavaj Hutki ekanamichny rost pachaysya y 2000 godze u 2000 h shtogadovy rost VUP sklay 6 7 adnachasova kolkasc zamezhnyh investycyj dasyagala 50 VUP u 2004 godze zamezhnyya investycyi sklali 5 7 mlrd eyra 1780 na kozhnaga zhyhara Albaniya stala adnym z troh eyrapejskih krayoy hto najhutchej akryyay ad kryzisu 2008 09 i yse 2010 ya demanstravala vysokiya pakazchyki ekanamichnaga rostu U drugoj palove 2010 h urad raspachay ambicyjnuyu pragramu reformay dlya palyapshennya biznes klimatu Ale nyagledzyachy na ysyo geta Albaniya zastaecca adnoj z samyh bednyh krain Eyropy naroyni z Bosniyaj apyaredzhvayuchy tolki Maldovu U 2012 VUP na dushu naselnictva PPZ skladay usyago 35 ad syarednyaga pa ES Isnuyuc merkavanni shto rost ekanomiki Albanii yaki mozha vyvesci yae na yzroven dastatkovy dlya yae prynyaccya y Eyrapejski Sayuz mozha zanyac da dvaccaci gadoy Da milyona albancay pracuyuc za myazhoj i adpraylenyya imi grashovyya srodki z yaylyayucca vazhnaj krynicaj prybytkay naselnictva da 2008 yany skladali 12 15 ad VUPu Albanii u 2015 usyago 6 Uzroven bespracoyya skladae 14 shto dlya balkanskaj krainy ne tak i blaga Znachnyya mineralnyya bagacci krainy lyazhac u asnove razviccya zdabyynoj pramyslovasci U nash chas vyadzecca zdabycha hromu adno z pershyh mescay u svece pa zdabychy i eksparce medzi zhaleza nikelyu nafty u tym liku cyazhkaj pryrodnaga gazu vuglyu i baksitay Kalya vozera Prespa znahodzicca adno z bagacejshyh radovishchay pryrodnaga asfaltu Ab yomy zdabychy paliynyh resursay nyaznachnyya tak nafty zdabyvaecca kalya 22 tys barelyay u sutki kryhu menej chym u Belarusi nyagledzyachy na znachnyya zapasy chornaga zolata Zdabychaj nafty i gazu zajmayucca kampanii Taci Oil Albpetrol kalyarovyh metalay AlbChrome Cementavy zavod kampanii Antea akruga Kruyo Bolshuyu chastku elektrychnasci kraina vypracoyvae na gidraelektrastancyyah Try najbujnejshyh GES pabudavany na Dryne U Albanii isnuyuc pradpryemstvy budaynichaj cementavaj elektratehnichnaj metalaapracoychaj i harchovaj pramyslovasci Najbolsh imkliva razvivayucca tekstylnaya i shvejnaya galiny shto y 2010 h stali galinami specyyalizacyi krainy bujnyya eyrapejskiya kampanii pryvablivae tannaya pracoynaya sila Albaniya z yaylyaecca bujnym vytvorcam tytunyovyh vyrabay Vinagradniki gorad Berat Paydnyova zahodnyaya Albaniya z yaylyaecca adnym z centram zaradzhennya zemlyarobstva y Eyrope Suchasnaya selskaya gaspadarka u yakoj zanyata dzve pyatyh naselnictva dae adnu pyatuyu VUP krainy Peravazhayuc nevyalikiya syamejnyya zyamelnyya nadzely mehanizacyya i himizacyya nedastatkovyya Zreshty na shlyahu da syabroystva y ES urad madernizue galinu i finansava padtrymlivae fermeray Peravazhae raslinavodstva vyroshchvayucca pshanica kukuruza bulba garodnina sadavina cukrovyya buraki tytun vinagrad Albaniya slavutaya svaimi shalfeem i razmarynam Dayniya tradycyi vinagradarstva da tago zh Albaniya z yaylyaecca adnoj z neshmatlikih krain svetu dze rasce dziki vinagrad U zhyvyolagadoyli peravaga addaecca avechkam dy bujnoj ragataj zhyvyole Rybaloystva razvita nedastatkova ale bagatyya rybaj karp farel marski leshch midyyami i rakapadobnymi prybyarezhnyya vody dayuc padstavu kazac pra buduchynyu getaj galiny Mizhnarodny aeraport Tyrany imya Maci Terezy Transpartnaya sistema Albanii y pachatku HHI stagoddzya sur yozna zmyanilasya y lepshy bok Galoynymi varotami krainy sluzhyc Mizhnarodny aeraport Tyrany sa shtogadovym abarotam u bolsh za 2 5 mln pasazhyray Planuecca budaynictva mizhnarodnyh aeraportay u Vlyory Girakastry i Sarandze turystychnyh centrah na poydni krainy Unutranyya peravozki azhyccyaylyayucca galoynym chynam aytamabilnym transpartam u 2010 h pracyagvaecca budaynictva aytamagistralyay shto zvyazhuc Albaniyu z usimi susedzyami i integruyuc transpart krainy y agulnaeyrapejskuyu setku Zneshni gandal lyazhyc na plyachah marskoga transpartu galoynym portam z yaylyaecca Dures za im idze Vlyora Panarama porta Duresa Nadzvychajnuyu papulyarnasc zdayna mayuc i marskiya pasazhyrskiya peravozki paromnyya perapravy zluchyli Dures z mnostvam astravoy i beragami Italii Grecyi Harvatyi Chygunachny transpart shto intensiyna razvivaysya za chasam syonnya grae drugaradnuyu rolyu Adnak planuecca novaya chygunka Tyrana Dures yakaya mae dac start chygunachnamu adradzhennyu Albanii Imkliva razvivaecca mizhnarodny turyzm y 2013 godze Albaniyu navedali 3 3 mln chalavek u 2017 5 2 mln Dlya Albanii harakterny admoyny gandlyovy balans Tracinu ekspartu skladayuc turystychnyya paslugi yashche 17 IT paslugi Syarod tavaray peravazhayuc abutak asabliva skurany i adzenne hromavyya rudy Impartuyucca pradukty harchavannya medykamenty naftapradukty aytamabili i elektronika Asnoyny gandlyovy partnyor Italiya za yoj z vyalikim adryvam iduc Grecyya Kitaj Serbiya Ab yom dvuhbakovaga tavaraabarotu z Belarussyu pa vynikah 2014 goda sklay 16 15 mln dolaray ZShA Kultura i mastactvaAsnoyny artykul Kultura Albanii Kinematograf Kinarezhysyor aytar shmatlikih albanskih filmay z 1970 h gadoy Asnoyny artykul Kinematograf Albanii Kinematograf Albanii z yaviysya y 1911 1912 gadah z pershymi pakazami zamezhnyh filmay i zdymkami dakumentalnyh filmay u peradvaenny i mizhvaenny peryyad Paslya Drugoj susvetnaj vajny y 1945 godze kamunistychny yrad zasnavay Albanski kinainstytut yaki y 1952 godze stay vyadomym yak U 1953 godze y supracoynictve z byy znyaty pershy albanski epichny film pra nacyyanalnaga geroya Albanii yaki atrymay mizhnarodny pryz na Kanskim festyvali Film 1958 goda stay pershym poynametrazhnym filmam a taksama filmam z pershaj scenaj pacalunka y gistoryi albanskaga kinematografa U 1960 ya gady asnoynymi temami albanskih filmay byla akupacyya Albanii italnskimi i nyameckimi vojskami y chasy Drugoj susvetnaj vajny i baracba za vyzvalenne Stuzhki meli mocnuyu stanoychuyu kanatacyyu y bok kamunistychnyh partyzan i admoynuyu u adnosinah da silay i razglyadalisya y yakasci dzyarzhaynaj prapagandy U 1970 h i 1980 h gadah bylo znyata 20 40 dakumentalnyh stuzhak yakiya u bolshasci byli prapagandysckimi filmami ale meli kulturnuyu vartasc U gety zh peryyad u kinematografe krainy adbylosya naradzhenne animacyjnyh filmay Da 1990 goda y kraine bylo vyrablena kalya 200 filmay i nalichvalasya kalya 450 kinateatray adnak bolshaya chastka ihnyaga abstalyavannya byla sastarelaj U 1990 h gadah Kinostudio Shqiperia e Re raspalasya na sherag drobnyh pryvatnyh studyj dze filmy zdymali yak albanskiya rezhysyory tak i zamezhnyya sumesna z novym alb Qendra Kombetare e Kinematografise Syarod albanskih filmay aposhnih gadoy najbolshaj papulyarnascyu karystayucca takiya stuzhki yak rezhysyora rezhysyora rezhysyora yakiya byli abranyya ad krainy na premiyu Oskar u naminacyi a taksama i inshyya Paslya padzennya kamunistychnaga yrada y Albanii byy pabudavany sherag suchasnyh kinateatray takih yak Milenium u Tyrane dze demanstruyucca u asnoynym zahodniya peravazhna amerykanskiya filmy Kuhnya Albanskaya pahlava Asnoyny artykul Albanskaya kuhnya Albanskaya kuhnya z yaylyaecca i sfarmiravalasya z uplyvam kulinarnyh tradycyj Italii i Yana haraktaryzuecca vykarystannem yak mizhzemnamorskih tray takih yak myata bazilik i inshyya y myasnyh i rybnyh stravah tak i perca chyli i chasnaka Amal u kozhnuyu stravu dadaecca garodnina Asnoynym pryyomam ezhy albancay z yaylyaecca abed yaki zvychajna skladaecca z ragu alb gjelle pavolna prygatavanaga myasa z roznaj garodninaj i salata z svezhaj garodniny takoj yak tamaty agurki zyalyony perac i masliny Salat zapraylyaecca sollyu aliykavym aleem vocatam abo cytrynavym sokam Syarod supay papulyarnascyu karystayucca tarator halodny sup z yogurta i agurkoy a taksama sup z cytrynaj U gornyh rayonah shyroka raspaysyudzhany vedzhanae myasa i marynavanyya kanservy Syarod zhyvyolnyh organay delikatesam lichacca kishachniki i galovy Nead emnaj chastkaj kuhni z yaylyayucca malochnyya pradukty yakiya yak pravila supravadzhayucca hlebam i alkagolnymi napoyami takimi yak rakiya i braga Morapradukty u asnoynym raspaysyudzhany y prybyarezhnyh rayonah i garadah krainy takih yak Dures Vlyora Shkoder Lezha i Saranda Aproch tago harakternymi stravami Albanii z yaylyayucca plastovaya vypechka z syram myasnym farsham abo lukam i plastovaya vypechka z kremam albo Kandytarskiya vyraby prysutnichayuc u kozhnym albanskim goradze Najbolsh raspaysyudzhanyya deserty krainy z yaylyayucca typovymi dlya ysih balkanskih krain pahlava tulumba biskvit lukum i inshyya Nekatoryya cikavinkiU kamunistychnuyu epohu Enver Hodzha zagaday usim albancam ryhtavacca da yadzernaj vajny kozhnaya albanskaya syam ya musila pabudavac sabe bunker Syonnya mnogiya z 700 tysyach pabudavanyh bunkeray zahavalisya i stvarayuc cikavy gistarychny anturazh A shmat yakiya sem i zahoyvayuc u ih bulbu Albaniyu nyaredka nazyvayuc malenkaj Italiyaj shto spravyadliva yak z boku antychnaj gistoryi i adryyatychnaga plyazhnaga adpachynku tak i z boku haatychnaga ruhu na aytadarogah Gl taksamaIsmail Kadare Petrelski zamak Italyanskae yvarvanne y Albaniyu Akademiya navuk Albanii Uzbroenyya sily AlbaniiZnoskihttps www imf org external pubs ft weo 2018 02 weodata weorept aspx sy 2018 amp ey 2019 amp scsm 1 amp ssd 1 amp sort country amp ds amp br 1 amp pr1 x 72 amp pr1 y 8 amp c 914 2C962 2C943 2C963 2C918 2C960 2C968 2C942 2C961 2C174 2C186 2C967 amp s NGDPD 2CPPPGDP 2CNGDPDPC 2CPPPPC amp grp 0 amp a http hdr undp org sites default files 2018 human development statistical update pdf https www undp org content dam albania docs short report design pdf Arhivavana 26 lipenya 2020 Prem er Albanii nihto ne zahopic uladu gvaltam nyavyzn Radyyo Svaboda 22 studzenya 2011 Albaniya mozha syoleta stac kandydatam u Eyrasayuz nyavyzn Radyyo Svaboda 18 verasnya 2013 https www osce org albania 41888 download true http www soyuz by news geopolitics 14777 html Arhivavana 2 lipenya 2019 https www cia gov library publications resources the world factbook geos al html Arhivavana 5 verasnya 2015 https 2009 2017 state gov documents organization 238560 pdf https www eia gov beta international data browser pa 00000000000000000000000000000000002 amp c ruvvvvvfvtvnvv1vrvvvvfvvvvvvfvvvou20evvvvvvvvvvvvuvo amp ct 0 amp tl id 5 A amp vs INTL 57 1 AFG TBPD A amp vo 0 amp v H amp end 2018 https web archive org web 20170928055749 http top channel tv lajme artikull php id 329857 https nashaniva by c lr amp i 212862 amp lang ru http atlas cid harvard edu explore country 4 amp partner undefined amp product undefined amp productClass HS amp startYear undefined amp target Product amp year 2017LitaraturaBelaruskaya encyklapedyya U 18 t T 1 A Arshyn Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1996 T 1 552 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0036 6 t 1 SpasylkiEvalyucyya Albanskaj sacyyalistychnaj partyi nedastupnaya spasylka Albaniya i Kosava Arhivavana 5 lyutaga 2008 Gistoryya Albanii Arhivavana 21 krasavika 2008 Gistoryya Albanii 2 Arhivavana 27 sakavika 2008 Adpachynak u Albanii Arhivavana 5 maya 2008 Padborka apovyaday turystay ab Albanii Shto treba vedac persh chym ehac u padarozhzha y Albaniyu Investycyi y Albaniyu Ad Vyalikaj Albanii da Eyropy pabityh dzyarzhay Vital Dzyuba 14 03 2008