Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
І́дыш (ייִדיש, ідыш; Yiddish, Jiddisch, Jidisch) — мова з сям’і германскіх моў, на якой у пачатку XX стагоддзя гаварыла каля 11 млн. яўрэяў па ўсім свеце. Назва ідыш азначае «яўрэйскі» (гістарычна таксама — тайч, ідыш-тайч, ад тайч (з ідыша ייִדיש־דײַטש) ідыш-тайч — яўрэйскі нямецкі, ці, паводле іншай версіі — «тлумачэнне» ў сувязі з традыцыяй вуснага тлумачэння яўрэйскіх тэкстаў пры іх вывучэнні).
| Ідыш | |
|---|---|
| Саманазва | יידיש |
| Краіны | — |
| Арганізацыя, якая рэгулюе | YIVO[d] |
| Агульная колькасць носьбітаў |
|
| Статус | уразлівая[d] |
| Класіфікацыя | |
| |
| Пісьменнасць | Hebrew script based alphabet[d] і яўрэйскае пісьмо |
| Моўныя коды | |
| (ISO 639-1) | yi |
| (ISO 639-2) | yid |
| (ISO 639-3) | yid |
| ydd | |
| Ethnologue | yid |
| Linguasphere | 52-ACB-g |
| ABS ASCL | 1303 |
| IETF | yi |
| Glottolog | yidd1255 |
 Вікіпедыя на гэтай мове | |
Гісторыя
Ідыш узнік у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе паміж IX і XII стагоддзямі на аснове сярэдненямецкіх дыялектаў (70—75 %) з шырокімі запазычаннямі з іўрыта і арамейскай мовы (каля 15 %), а таксама з раманскіх і славянскіх моў (у дыялектах дасягае 20 %). Сплаў моў спарадзіў арыгінальную граматыку, якая дазваляе камбінацыю слоў нямецкага кораня з сінтаксічнымі элементамі семіцкіх і славянскіх моў. Дагэтуль ідышам карыстаюцца збольшага ашкеназскія яўрэі.
У ідышы ў савецкі час існавала падзяленне на два правапісы. Каменем сутыкнення былі словы са старажытнаяўрэйскімі каранямі. Першы, традыцыйны правапіс, загадвае пісаць такія словы згодна з біблейскімі крыніцамі, а другі, савецкі, варыянт, не прызнаваў традыцыйных і рэлігійных уплываў і патрабаваў пісаць старажытнаяўрэйскія словы згодна з вымаўленнем, як пішуцца ў ідышы іншыя словы, што маюць нямецкае або славянскае паходжанне. Гэты другі правапіс, магчыма, больш практычны, але ж разам з тым адарваны ад яўрэйскай традыцыі. Цяпер ён амаль не ўжываецца.
Дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь 31 ліпеня 1920 г. прадугледжвала роўны статус чатырох моў, і ў 1920-я — 1930-я гады ідыш быў адной з афіцыйных моў Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Некаторы час лозунг «Пралетарыі ўсіх краін, злучайцеся!» быў напісаны на гербе БССР на ідышы, нароўні з беларускай, польскай і рускай мовамі. Да 1938 года ў БССР працавалі школы на ідышы, аднак у той год ён быў выдалены з ліку афіцыйных моў. Тым не менш кнігі і перыядычныя выданні на ідышы — напрыклад, літаратурна-мастацкі і навукова-палітычны часопіс «Штэрн», які выдаваўся ў Мінску з 1925 года, — выходзілі да 1941 года.
Пасля Другой сусветнай вайны група яўрэйскіх пісьменнікаў спрабавала адрадзіць у Беларусі вывучэнне ідыша і выпуск альманаха на гэтай мове, аднак не была падтрымана ўладамі (выпуск альманаха «Міт фэстн трот» — «Цвёрдым поступам» — спыніўся на другім нумары ў сувязі з пераследам «буржуазных нацыяналістаў»). У 1949 годзе ўрад зачыніў ідышамоўны Беларускі дзяржаўны яўрэйскі тэатр у Мінску, які працаваў з 1926 года. У 1930-я — 1940-я гады многія дзеячы яўрэйскай культуры былі арыштаваныя, некаторыя загінулі ў зняволенні.
У 1990-х — 2010-х гадах у Беларусі дзейнічаў шэраг курсаў ідыша. Пачынаючы з 2004 года выйшла некалькі кніг на ідышы або з тэкстамі на ідышы і беларускай: мемуары Гірша Рэлеса (2004), ідыш-беларускі слоўнік, укладзены Аляксандрам Астравухам (2008), зборнікі вершаў Ізі Харыка (2008), Майсея Кульбака (2016) і інш.
Зноскі
- Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- http://belisrael.info/?p=13263
- http://belisrael.info/?p=15716
Літаратура на ідышы
Найвядомейшыя пісьменнікі на ідышы: Мендэле Мойхер-Сфорым, Шолам-Алейхем, , , Майсей Кульбак, Іцык Мангер, Іцхак Башэвіс Зінгер, , . Мендэле Мойхер-Сфорым, Майсей Кульбак і Аўрагам Суцкевер нарадзіліся на беларускай зямлі.
Літаратура
- А. Я. Супрун. Ідыш // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 166. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
- И. Ш. Шифман. Немецкий язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990.
- Еврейско-немецкий диалект // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Замойскі А. Транты, цымес, цуцык // Наша гісторыя. — 2018. — № 2. — С. 66—69. — ISSN 2617-2305.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
I dysh יי דיש idysh Yiddish Jiddisch Jidisch mova z syam i germanskih moy na yakoj u pachatku XX stagoddzya gavaryla kalya 11 mln yayreyay pa ysim svece Nazva idysh aznachae yayrejski gistarychna taksama tajch idysh tajch ad tajch z idysha יי דיש דײ טש idysh tajch yayrejski nyamecki ci pavodle inshaj versii tlumachenne y suvyazi z tradycyyaj vusnaga tlumachennya yayrejskih tekstay pry ih vyvuchenni IdyshSamanazva יידישKrainy Arganizacyya yakaya regulyue YIVO d Agulnaya kolkasc nosbitay 1 000 000 chal 2010 Status urazlivaya d Klasifikacyyaindaeyrapejskiya movygermanskiya movyzahodnegermanskiya movyverhnenyameckiya movyidysh dd dd dd dd Pismennasc Hebrew script based alphabet d i yayrejskae pismoMoynyya kodyISO 639 1 yiISO 639 2 yidISO 639 3 yidyddEthnologue yidLinguasphere 52 ACB gABS ASCL 1303IETF yiGlottolog yidd1255Vikipedyya na getaj moveGistoryyaIdysh uznik u Centralnaj i Ushodnyaj Eyrope pamizh IX i XII stagoddzyami na asnove syarednenyameckih dyyalektay 70 75 z shyrokimi zapazychannyami z iyryta i aramejskaj movy kalya 15 a taksama z ramanskih i slavyanskih moy u dyyalektah dasyagae 20 Splay moy sparadziy aryginalnuyu gramatyku yakaya dazvalyae kambinacyyu sloy nyameckaga koranya z sintaksichnymi elementami semickih i slavyanskih moy Dagetul idysham karystayucca zbolshaga ashkenazskiya yayrei U idyshy y savecki chas isnavala padzyalenne na dva pravapisy Kamenem sutyknennya byli slovy sa starazhytnayayrejskimi karanyami Pershy tradycyjny pravapis zagadvae pisac takiya slovy zgodna z biblejskimi krynicami a drugi savecki varyyant ne pryznavay tradycyjnyh i religijnyh uplyvay i patrabavay pisac starazhytnayayrejskiya slovy zgodna z vymaylennem yak pishucca y idyshy inshyya slovy shto mayuc nyameckae abo slavyanskae pahodzhanne Gety drugi pravapis magchyma bolsh praktychny ale zh razam z tym adarvany ad yayrejskaj tradycyi Cyaper yon amal ne yzhyvaecca Deklaracyya ab abvyashchenni nezalezhnasci Saveckaj Sacyyalistychnaj Respubliki Belarus 31 lipenya 1920 g pradugledzhvala royny status chatyroh moy i y 1920 ya 1930 ya gady idysh byy adnoj z aficyjnyh moy Belaruskaj Saveckaj Sacyyalistychnaj Respubliki Nekatory chas lozung Praletaryi ysih krain zluchajcesya byy napisany na gerbe BSSR na idyshy naroyni z belaruskaj polskaj i ruskaj movami Da 1938 goda y BSSR pracavali shkoly na idyshy adnak u toj god yon byy vydaleny z liku aficyjnyh moy Tym ne mensh knigi i peryyadychnyya vydanni na idyshy napryklad litaraturna mastacki i navukova palitychny chasopis Shtern yaki vydavaysya y Minsku z 1925 goda vyhodzili da 1941 goda Paslya Drugoj susvetnaj vajny grupa yayrejskih pismennikay sprabavala adradzic u Belarusi vyvuchenne idysha i vypusk almanaha na getaj move adnak ne byla padtrymana yladami vypusk almanaha Mit festn trot Cvyordym postupam spyniysya na drugim numary y suvyazi z perasledam burzhuaznyh nacyyanalistay U 1949 godze yrad zachyniy idyshamoyny Belaruski dzyarzhayny yayrejski teatr u Minsku yaki pracavay z 1926 goda U 1930 ya 1940 ya gady mnogiya dzeyachy yayrejskaj kultury byli aryshtavanyya nekatoryya zaginuli y znyavolenni U 1990 h 2010 h gadah u Belarusi dzejnichay sherag kursay idysha Pachynayuchy z 2004 goda vyjshla nekalki knig na idyshy abo z tekstami na idyshy i belaruskaj memuary Girsha Relesa 2004 idysh belaruski sloynik ukladzeny Alyaksandram Astravuham 2008 zborniki vershay Izi Haryka 2008 Majseya Kulbaka 2016 i insh ZnoskiEthnologue 25 19 Dallas Texas SIL International 1951 ISSN 1946 9675 lt a href https wikidata org wiki Track Q14793 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q14790 gt lt a gt http belisrael info p 13263 http belisrael info p 15716Litaratura na idyshyNajvyadomejshyya pismenniki na idyshy Mendele Mojher Sforym Sholam Alejhem Majsej Kulbak Icyk Manger Ichak Bashevis Zinger Mendele Mojher Sforym Majsej Kulbak i Ayragam Suckever naradzilisya na belaruskaj zyamli LitaraturaA Ya Suprun Idysh Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 7 Zastayka Kantata Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1998 T 7 S 166 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0130 3 t 7 I Sh Shifman Nemeckij yazyk Lingvisticheskij enciklopedicheskij slovar M 1990 Evrejsko nemeckij dialekt Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop rusk SPb 1890 1907 Zamojski A Tranty cymes cucyk Nasha gistoryya 2018 2 S 66 69 ISSN 2617 2305 Vikipedyya mae razdzel napisany װיקיפ עדיע