Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Но́вая Гвіне́я — другі паводле велічыні востраў Зямлі (пасля Грэнландыі), плошча вострава — 786 тыс. км².
| Новая Гвінея | |
|---|---|
| індан. Pulau Irian, англ. New Guinea, Niugini | |
 Палітычны падзел Новай Гвінеі | |
| Характарыстыкі | |
| Плошча | 786 000 км² |
| Насельніцтва | 7 500 000 чал. |
| Шчыльнасць насельніцтва | 9,54 чал./км² |
| Размяшчэнне | |
| 5°19′33″ пд. ш. 141°36′26″ у. д.HGЯO | |
| Архіпелаг | Меланезія |
| Акваторыя | Ціхі акіян |
| Краіна | |
 | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Геаграфія
Размешчаны ў заходнім Ціхім акіяне востраў Новая Гвінея знаходзіцца на поўнач ад Аўстраліі (паміж імі праліў Торэса). Захад вострава належыць Інданезіі, у той час як усходняя частка вострава адносіцца да Акіяніі і на ёй размяшчаецца незалежная дзяржава Папуа-Новая Гвінея. Востраў з’яўляецца найбуйнейшым сярод падзеленых паміж краінамі.
У заходняй частцы знаходзіцца горны масіў , самая высокая вяршыня якога Пунчак-Джая дасягае амаль 4884 метраў над узроўнем мора. На ўсходзе размяшчаюцца , найвышэйшы пункт — гара — налічвае 4509 метраў. Буйныя рэкі — Сепік, Флай, і інш.
Раслінны і жывёльны свет
Новая Гвінея — трапічны востраў і таму мае даволі вялікую разнастайнасць відаў. Яе насяляюць 11 тысяч відаў раслін, 600 унікальных відаў птушак, звыш 400 відаў земнаводных, 455 відаў матылёў і каля ста вядомых відаў сысуноў.
Эдэмскі сад
У 2005 годзе група амерыканскіх дасльедчыкаў выявіла ў трапічных лясах горнага раёна Новай Гвінеі месца, якое яны назвалі «Эдэмскім садам».
Гэты раён плошчай каля 300 тысяч гектараў размешчаны на схілах гор Фоджа ў заходняй частцы Новай Гвінеі і апынуўся ізаляваны ад уздзеяння навакольнага свету.
Навукоўцы выявілі ў «Эдэмском садзе» больш за 20 невядомых раней відаў рапух, чатыры новыя віды матылёў, пяць невядомых навуцы відаў пальмаў і мноства раслін. Былі выяўлены некалькі відаў рэдкіх cумчатых — , а таксама шасціпёрая , якая раней лічылася вымерлай.
Усе жывёлы — насельнікі нагор’я — не баяцца чалавека, у прыватнасці, рэдкая даўгадзюбая дазволіла вучоным узяць сябе ў рукі.
Гісторыя
Ранняя гісторыя
У глыбокай старажытнасці Новая Гвінея была злучана з Аўстраліяй. Падзел адбыўся ў выніку павышэння ўзроўню сусветнага акіяна параўнальна нядаўна. Гэтым тлумачыцца наяўнасць на востраве вялікай колькасці відаў сумчатых, якія насяляюць Аўстралію. Засяленне чалавекам адбылося як мінімум 45 тысяч гадоў да н.э. з Азіі. У выніку ад перасяленцаў пайшла больш як тысяча папуаскіх і меланезійскіх народаў. Новая Гвінея — адзін з найстаражытнейшых рэгіёнаў у свеце, дзе ўзнікла земляробства. У цэнтральнай частцы вострава захавалася старажытнае земляробчае паселішча Кук, дзе меліярацыя і вырошванне клубневых культур практыкуюцца каля 6500 гадоў. Яно ўнесена ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Разам з гэтым, захоўваўся . Разнастайнасць моў і мноства плямён былі абумоўлены ізаляванасцю плямён адно ад іншага, бо горны ландшафт і адсутнасць тэхнічных сродкаў перашкаджалі стасункам і культурнаму абмену.
Адсутнасць буйных, здатных да прыручэння жывёл на востраве перашкаджала развіццю земляробства і рабіла немагчымай жывёлагадоўлю. Гэта садзейнічала захаванню на вялікіх тэрыторыях Новай Гвінеі да сённяшніх дзён.
Адкрыццё еўрапейцамі
Першымі адкрывальнікамі Новай Гвінеі былі Іспанскія і партугальскія мараплаўцы ў пачатку 16 стагоддзя. У 1526 годзе на паўночна-заходнім узбярэжжы вострава высадзіўся партугалец дон Жоржы і Менезеш. Згодна з паданнем, ён назваў адкрытыя ім землі Ilhas dos Papuas — «астравы Папуа», ад малайскага слова, якое абазначае «кудлаты»; відаць, ён меў на ўвазе жорсткія кучаравыя валасы меланезійскіх абарыгенаў.
Пазней, ў 1545 годзе паблізу вострава праплываў іспанец і назваў яё «Новая Гвінея», паколькі ўзбярэжжа нагадвала яму берагі афрыканскай Гвінеі, якія ён бачыў раней. Яшчэ пазней з Новай Гвінеі іспанскія купцы пачалі вывозіць золата, срэбра, какосы, каўчук і каштоўныя пароды драўніны.
Значны ўнёсак у даследванне народаў Новай Гвінеі належыць расійскаму вучонаму і вандроўніку М. М. Міклуха-Маклаю, які працаваў на востраве ў 70-х — 80-х гадах XIX стагоддзя.
Эпоха каланіялізму
У 1828 годзе ў якасці першай еўрапейскай дзяржавы Нідэрланды набылі заходні паўвостраў Вогелькоп. У 1884 астатнюю частку вострава падзялілі паміж сабой Нідэрланды, Вялікабрытанія і Нямецкая імперыя. За Нідэрландамі засталася заходняя палова Новай Гвінеі, брытанцы набылі паўднёвы ўсход, немцы — паўночны ўсход, які яны назвалі Зямлёй кайзера . Брытанская частка потым была аддадзена Аўстраліі ў 1906 годзе, а нямецкая пасля Першай сусветнай вайны стала аўстралійскім Лігі Нацый.
Другая сусветная вайна
Падчас Другой сусветнай вайны востраў быў акупаваны Японіяй. Адрынутыя зверствамі японскай ваеншчыны папуасы дапамагалі сілам саюзнікаў як маглі, транспартуючы рыштунак і параненых праз увесь востраў. Пасля вайны Інданезія, якая стала незалежнай у 1949 годзе, выказала прэтэнзіі на заходнюю частку Новай Гвінеі, якая, аднак, засталася пад адміністрацыяй Нідэрландаў.
Незалежнасць
З 1957 Нідэрланды і Аўстралія пачалі будаваць планы па наданні незалежнасці аб’яднанай Новай Гвінеі. У 1961 у заходняй частцы былі праведзеныя выбары і створаны парламент. Не жадаючы такога палітычнага развіцця, Інданезія ў адказ на гэта ўвяла свае войскі і абвясціла аб далучэнні заходняй паловы вострава да Інданезіі. Пасля гэтага пачаліся масавыя дэпартацыі папуаскага насельніцтва, на месца якога рушылі перасяленцы з Явы. Мяркуецца, што ў выніку «этнічнай чысткі» заходняй Новай Гвінеі да сённяшняга дня загінула каля 300 тысяч папуасаў. У 1975 ва ўсходняй частцы Аўстралія дала незалежнасць дзяржаве Папуа-Новая Гвінея.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Новая Гвінея
Гл. таксама
- Арафурскае мора
- Мікалай Мікалаевіч Міклуха-Маклай
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
No vaya Gvine ya drugi pavodle velichyni vostray Zyamli paslya Grenlandyi ploshcha vostrava 786 tys km Novaya Gvineyaindan Pulau Irian angl New Guinea NiuginiPalitychny padzel Novaj GvineiHaraktarystykiPloshcha786 000 km Naselnictva7 500 000 chal Shchylnasc naselnictva9 54 chal km Razmyashchenne5 19 33 pd sh 141 36 26 u d H G Ya OArhipelagMelaneziyaAkvatoryyaCihi akiyanKraina IndaneziyaNovaya Gvineya Medyyafajly na VikishovishchyGeagrafiyaRazmeshchany y zahodnim Cihim akiyane vostray Novaya Gvineya znahodzicca na poynach ad Aystralii pamizh imi praliy Toresa Zahad vostrava nalezhyc Indanezii u toj chas yak ushodnyaya chastka vostrava adnosicca da Akiyanii i na yoj razmyashchaecca nezalezhnaya dzyarzhava Papua Novaya Gvineya Vostray z yaylyaecca najbujnejshym syarod padzelenyh pamizh krainami U zahodnyaj chastcy znahodzicca gorny masiy samaya vysokaya vyarshynya yakoga Punchak Dzhaya dasyagae amal 4884 metray nad uzroynem mora Na yshodze razmyashchayucca najvyshejshy punkt gara nalichvae 4509 metray Bujnyya reki Sepik Flaj i insh Raslinny i zhyvyolny svetNovaya Gvineya trapichny vostray i tamu mae davoli vyalikuyu raznastajnasc viday Yae nasyalyayuc 11 tysyach viday raslin 600 unikalnyh viday ptushak zvysh 400 viday zemnavodnyh 455 viday matylyoy i kalya sta vyadomyh viday sysunoy Edemski sad U 2005 godze grupa amerykanskih dasledchykay vyyavila y trapichnyh lyasah gornaga rayona Novaj Gvinei mesca yakoe yany nazvali Edemskim sadam Gety rayon ploshchaj kalya 300 tysyach gektaray razmeshchany na shilah gor Fodzha y zahodnyaj chastcy Novaj Gvinei i apynuysya izalyavany ad uzdzeyannya navakolnaga svetu Navukoycy vyyavili y Edemskom sadze bolsh za 20 nevyadomyh ranej viday rapuh chatyry novyya vidy matylyoy pyac nevyadomyh navucy viday palmay i mnostva raslin Byli vyyayleny nekalki viday redkih cumchatyh a taksama shascipyoraya yakaya ranej lichylasya vymerlaj Use zhyvyoly naselniki nagor ya ne bayacca chalaveka u pryvatnasci redkaya daygadzyubaya dazvolila vuchonym uzyac syabe y ruki GistoryyaRannyaya gistoryya Muzhchyna z plemeni karavaj U glybokaj starazhytnasci Novaya Gvineya byla zluchana z Aystraliyaj Padzel adbyysya y vyniku pavyshennya yzroynyu susvetnaga akiyana paraynalna nyadayna Getym tlumachycca nayaynasc na vostrave vyalikaj kolkasci viday sumchatyh yakiya nasyalyayuc Aystraliyu Zasyalenne chalavekam adbylosya yak minimum 45 tysyach gadoy da n e z Azii U vyniku ad perasyalencay pajshla bolsh yak tysyacha papuaskih i melanezijskih naroday Novaya Gvineya adzin z najstarazhytnejshyh regiyonay u svece dze yznikla zemlyarobstva U centralnaj chastcy vostrava zahavalasya starazhytnae zemlyarobchae paselishcha Kuk dze meliyaracyya i vyroshvanne klubnevyh kultur praktykuyucca kalya 6500 gadoy Yano ynesena y Spis Susvetnaj spadchyny YuNESKA Razam z getym zahoyvaysya Raznastajnasc moy i mnostva plyamyon byli abumoyleny izalyavanascyu plyamyon adno ad inshaga bo gorny landshaft i adsutnasc tehnichnyh srodkay perashkadzhali stasunkam i kulturnamu abmenu Adsutnasc bujnyh zdatnyh da pryruchennya zhyvyol na vostrave perashkadzhala razviccyu zemlyarobstva i rabila nemagchymaj zhyvyolagadoylyu Geta sadzejnichala zahavannyu na vyalikih terytoryyah Novaj Gvinei da syonnyashnih dzyon Adkryccyo eyrapejcami Pershymi adkryvalnikami Novaj Gvinei byli Ispanskiya i partugalskiya maraplaycy y pachatku 16 stagoddzya U 1526 godze na paynochna zahodnim uzbyarezhzhy vostrava vysadziysya partugalec don Zhorzhy i Menezesh Zgodna z padannem yon nazvay adkrytyya im zemli Ilhas dos Papuas astravy Papua ad malajskaga slova yakoe abaznachae kudlaty vidac yon mey na yvaze zhorstkiya kucharavyya valasy melanezijskih abarygenay Paznej y 1545 godze pablizu vostrava praplyvay ispanec i nazvay yayo Novaya Gvineya pakolki yzbyarezhzha nagadvala yamu beragi afrykanskaj Gvinei yakiya yon bachyy ranej Yashche paznej z Novaj Gvinei ispanskiya kupcy pachali vyvozic zolata srebra kakosy kaychuk i kashtoynyya parody drayniny Znachny ynyosak u dasledvanne naroday Novaj Gvinei nalezhyc rasijskamu vuchonamu i vandroyniku M M Mikluha Maklayu yaki pracavay na vostrave y 70 h 80 h gadah XIX stagoddzya Epoha kalaniyalizmu Novaya Gvineya y 1884 1919 gadah Niderlandy kantralyuyuc ushodnyuyu palovu vostrava Nyameckaya imperyya paynochna yshodnyuyu chastku a Vyalikabrytaniya paydnyova yshodnyuyu chastku U 1828 godze y yakasci pershaj eyrapejskaj dzyarzhavy Niderlandy nabyli zahodni payvostray Vogelkop U 1884 astatnyuyu chastku vostrava padzyalili pamizh saboj Niderlandy Vyalikabrytaniya i Nyameckaya imperyya Za Niderlandami zastalasya zahodnyaya palova Novaj Gvinei brytancy nabyli paydnyovy yshod nemcy paynochny yshod yaki yany nazvali Zyamlyoj kajzera Brytanskaya chastka potym byla addadzena Aystralii y 1906 godze a nyameckaya paslya Pershaj susvetnaj vajny stala aystralijskim Ligi Nacyj Drugaya susvetnaya vajna Aystralijskiya vajskoycy z yaponskimi scyagami yakiya yany zahapili y Novaj Gvinei y 1943 godze Padchas Drugoj susvetnaj vajny vostray byy akupavany Yaponiyaj Adrynutyya zverstvami yaponskaj vaenshchyny papuasy dapamagali silam sayuznikay yak magli transpartuyuchy ryshtunak i paranenyh praz uves vostray Paslya vajny Indaneziya yakaya stala nezalezhnaj u 1949 godze vykazala pretenzii na zahodnyuyu chastku Novaj Gvinei yakaya adnak zastalasya pad administracyyaj Niderlanday Nezalezhnasc Z 1957 Niderlandy i Aystraliya pachali budavac plany pa nadanni nezalezhnasci ab yadnanaj Novaj Gvinei U 1961 u zahodnyaj chastcy byli pravedzenyya vybary i stvorany parlament Ne zhadayuchy takoga palitychnaga razviccya Indaneziya y adkaz na geta yvyala svae vojski i abvyascila ab daluchenni zahodnyaj palovy vostrava da Indanezii Paslya getaga pachalisya masavyya departacyi papuaskaga naselnictva na mesca yakoga rushyli perasyalency z Yavy Myarkuecca shto y vyniku etnichnaj chystki zahodnyaj Novaj Gvinei da syonnyashnyaga dnya zaginula kalya 300 tysyach papuasay U 1975 va yshodnyaj chastcy Aystraliya dala nezalezhnasc dzyarzhave Papua Novaya Gvineya SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Novaya GvineyaGl taksamaArafurskae mora Mikalaj Mikalaevich Mikluha Maklaj