Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аўтаномны рэгіён Сардзі́нія (італ.: Regione autonoma della Sardegna, сард. Regione autònoma de Sardigna) — аўтаномны рэгіён у складзе Італіі, асноўная частка якога месціцца на міжземнаморскім востраве Сардзінія. Агульная плошча — 24 090 км². Насельніцтва (2018 г.) — 1 640 717 чалавек.
| |||||
 | |||||
| Гімн: | |||||
| Заснавана | 26 лютага 1948 | ||||
| Афіцыйная мова | Сардзінская Італьянская | ||||
| Сталіца | Кальяры | ||||
| Найбуйнейшы горад | Кальяры | ||||
| Форма кіравання | аўтаномны рэгіён Італіі | ||||
| Прэзідэнт | |||||
| Плошча • Усяго | 24090 км² | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2018) • Перапіс (2017) • Шчыльнасць | 1 640 717 чал. 1 651 793 чал. 68,08 чал./км² | ||||
| ВУП • Разам • На душу насельніцтва | $33,6 млрд € $20071 € | ||||
| Валюта | еўра | ||||
| Тэлефонны код | +39 | ||||
| Часавыя паясы | UTC+1 | ||||
Гісторыя
Першыя людзі з'явіліся на Сардзініі ў палеаліце. У пячоры на ўсходзе вострава знойдзены рэшткі чалавека сучаснага тыпу, які жыў каля 20 тысяч гадоў таму. З сярэдзіны 5 тысячагоддзя да н. э. мясцовыя насельнікі займаліся сельскай гаспадаркай. Сведчаннямі развітай культуры найстаражытнейшага перыяда з'яўляюцца мегалітычныя збудаванні, археалагічны комплекс , магільні тыпу домус-дэ-янас. У 3 тысячагоддзі да н. э. узнікла вытворчасць металаў. На востраве здабывалі медзь, свінец, срэбра. Прыкладна ў сярэдзіне 2 тысячагоддзя да н. э. склалася арыгінальная нурагічная цывілізацыя, якая праіснавала да III ст. да н. э. Яе носьбіты ўзводзілі ўмацаваныя вежы-нурагі, апрацоўвалі бронзу, гандлявалі з іншымі краінамі Міжземнамор'я.
З пачатку 1 тысячагоддзя да н. э. узбярэжжа Сардзініі даследавалі фінікійцы. Яны пабудавалі шэраг калоній, найбольш важным з якіх з'яўляўся Караліс, заснаваны выхадцамі з Тыра. У VI ст. да н. э. паўднёвую і частку цэнтральнай Сардзініі заваявалі карфагеняне. Пасля астравіцяне трапілі пад уладу Рыма. Была створана правінцыя Корсіка і Сардзінія. У перыяд рымскага кіравання адбылася раманізацыя насельніцтва, хаця ў горных раёнах захоўваліся асаблівасці аўтахтоннай старажытнай культуры.
У 456 г. Сардзінія была заваявана вандаламі. У 534 г. — візантыйцамі. У 697 г. паўночнаафрыканскія валоданні Візантыі трапілі пад уладу арабаў, і ўлада на востраве апынулася ў руках мясцовых адміністратараў. З 705 г. востраў імкнуліся заваяваць арабы. У XI ст. пасля чарговай вайны з арабскай Іспаніяй адзіная ўлада прыйшла ў заняпад. На Сардзініі ўзнікла 4 самастойныя дзяржавы, якія кіраваліся манархамі-суддзямі. Фармальна яны працягвалі лічыць сябе залежнымі ад Візантыі. У XIII ст. яны трапілі пад уплыў Генуі і Пізы.
У 1297 г. Папа Баніфацый VIII абвясціў аб стварэнні Сардзінскага каралеўства, якое перадаў арагонскаму каралю. В 1324 г. арагонцы захапілі большую частку вострава і падзялілі землі паміж феадаламі. Толькі ў Арбарэі захавалася аўтаномная ўлада суддзяў. Тут існаваў свой парламент карона-дэ-логу, у якім мелі прадстаўніцтвы ўсе буйныя паселішчы, у афіцыйных дакументах выкарыстоўвалася сардзінская мова. З 1353 г. арбарэйцы вялі вайну за вызваленне Сардзініі, пакуль не пацярпелі паражэнне ў 1409 г. У 1420 г. арбарэйская дзяржава спыніла існаванне.
У перыяд іспанскага кіравання ўзбярэжжа часцяком падвяргалася нападам паўночнаафрыканскіх карсараў. Для аховы будаваліся прыбярэжныя ўмацаванні. Аднак напады мусульман працягваліся да 1815 г. Пасля адкрыцця Новага Свету востраў апынулася на ўскраіне гандлёвых шляхоў. Мясцовая эканоміка спецыялізавалася на вытворчасці збожжа. З-за неўраджаяў астравіцяне пакутвалі ад голада. Падчас голада 1680 г. загінула амаль 80 тысяч чалавек.
У 1708 г. Сардзінія перайшла пад уладу Савойскай дынастыі. У 1793 г. садзінскі флот атрымаў бліскучую перамогу над войскамі рэвалюцыйнай Францыі. Аднак з-за незадаволенасці манархічным кіраваннем у 1794 г. у Кальяры адбылося паўстанне. Падчас Рысарджымента Сардзінія стала часткай аб'яднанай Італіі. У другой палове XIX ст. узнікла лясная прамысловасць. Сардзінцы актыўна ўдзельнічалі ў Першай сусветнай вайне. У перыяд фашысцкага кіраўніцтва на востраве ствараліся паселішчы перасяленцаў з Апенінскага паўвострава, пачалася здабыча вугля.
Пасля Другой сусветнай вайны адбывалася індустрыялізацыя, адкрываліся нафтаперапрацоўчыя прадпрыемствы, з 1950-х гг. развіваўся турызм. 26 лютага 1948 г. Сардзінія атрымала аўтаномію ў складзе Італіі. 15 кастрычніка 1997 г. сардзінская мова нароўні з італьянскай атрымала афіцыйны статус. У нашы дні востраў з'яўляецца важным месцам ЕС, дзе актыўна развіваюцца інфармацыйныя тэхналогіі.
Геаграфія
Легенда карты:
![image]()
— больш 100 000 чал.
![image]()
— ад 50 000 да 100 000 чал.
![image]()
— ад 20 000 да 50 000 чал.
![image]()
— ад 10 000 да 20 000 чал.
![image]()
— ад 5 000 да 10 000 чал.
Аўтаномны рэгіён Сардзінія складаецца з шэрагу астравоў. Найбуйнейшым з іх з'яўляецца востраў Сардзінія, другі па велічыні ў Міжземным моры пасля Сіцыліі. Працягласць яго берагавой лініі — 1 849 км. На поўначы ён аддзелены пралівам Баніфача ад суседняй Корсікі, на ўсходзе абмежаваны Тырэнскім морам. Заходні бераг Сардзініі аддалены ад Балеарскіх астравоў прыкладна на 350 км. Паўднёвы бераг ад Афрыканскага кантынента — на 185 км.
Для берагавой лініі характэрны скальныя ўзвышшы, шматлікія залівы і рыясы. Унутраныя раёны складаюцца з гор і плато, падзеленых алювіяльнымі далінамі. Вылучаюцца горны хрыбет Генаргенту (гара Пунта-ла-Мармора дасягае 1 834 м і з'яўляецца найвышэйшым пунктам вострава), горны ланцуг Сульцыс (да 1 116 м), гранітны масіў Лімбара (да 1 362 м), вапняковы масіў Монтэ-Альба (да 1 127 м), горы Монтэ-Лінас (да 1 062 м). Раўніны займаюць каля 18% тэрыторыі (каля 4 451 км²).
Рэкі жывяцца пераважна дажджавымі ападкамі, таму сцёкі залежаць ад сезонных ваганняў. Найдаўжэйшыя рэкі: Флумендоса (127 км), Кагінас (116 км), Цэдрыну (80 км), Кальяры (42,14 км). У нашы дні яны рэгулююцца сістэмай дамб і штучных вадасховішчаў.
Геалогія
Значная частка паверхні сфарміравалася ў эпоху кембрыя — сілура (570 - 410 млн гадоў таму). Рэшткі палеазойскіх скал прадстаўлены выйсцямі мелу і даламіту з гліністымі праслойкамі, месцамі цынкавых і срэбрана-свінцовых радовішчаў. У каменнавугальны перыяд адбываўся выхад на паверхню магматычных парод. Яны стварылі гранітную падкладку, на якой знаходзяцца комплексы іншых парод.
У юрскі і мелавы перыяды востраў з'яўляўся марскім дном, на якім запасіліся асадкі. Пазнейшыя землятрусы стварылі расколіны, фрагментавалі палеазойскія і мезазойскія адкладанні, так што некаторыя з іх апынуліся на паверхні, іншыя апусціліся ўглыб. Тэктанічныя расколіны падзяляюць Сардзінію на 2 часткі: усходнюю с бесперапынным ланцугом гор і заходнюю, падзеленую дробнымі рашчылінамі, з вялікай колькасцю асадкавых парод. У выніку расколаў ад асноўнай часткі сушы былі адлучаны астравы Сан-П'етра і Сант-Антыёка. У сучасны перыяд характэрна адсутнасць значнай сейсмічнай актыўнасці.
Карысныя выкапні: цынк, свінец, срэбра, медзь, баксіты, каалін, вугаль.
Іншыя астравы
Іншыя значныя астравы ў складзе аўтаномнага рэгіёна: Асінара, Ла-Мадалена, Капрэра, Малара, Тавалара, Сан-П'етра, Сант-Антыёка.
Клімат
Сардзінія месціцца ў зоне панавання міжземнаморскага клімата з мяккай зімой і спякотным сухім летам. У студзені ў Кальяры сярэдняя тэмпература трымаецца каля +9,9 °C, а ў жніўні — каля +19,6 °C. Улетку сярэднія тэмпературы могуць перавышаць +30 °C, аднак паверхню асцюжаюць частыя марскія брызы. Узімку ў горных раёнах магчымы снежныя ападкі. Сярэднегадавая колькасць ападкаў на поўдні — 427,5 мм, на поўначы — 919 мм.
Вядомыя асобы
- Джавані Анджэла Бечу (нар. 1948) — італьянскі курыяльны прэлат і ватыканскі кардынал.
Гл. таксама
- Сан-Нікола-д’Арчыдана
- Анела
- Біроры
- Ала-дэй-Сардзі
- Горад Азуні
- Джыразоле
- Буджэру
- Сіліга
Літаратура
- Сардзінія // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 180. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
Спасылкі
 | Сардзінія на Вікісховішчы |
|---|
Sardinia даведнік на сайце Wikivoyage
- Афіцыйны інфармацыйны партал
- Афицыйны турыстычны партал
- Сардзінская культура
- Сардзінская гісторыя Архівавана 8 студзеня 2018.
- Геалагічная карта
- Гонар быць консулам
- Міншчына і Сардзінія падпісалі пагадненне ў сферы агратурызму
- Беларуская Масленіца на востраве Сардзінія Архівавана 5 снежня 2020.
- Хатняя старонка Сардзінія газеты «Звязда»
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Aytanomny regiyon Sardzi niya ital Regione autonoma della Sardegna sard Regione autonoma de Sardigna aytanomny regiyon u skladze Italii asnoynaya chastka yakoga mescicca na mizhzemnamorskim vostrave Sardziniya Agulnaya ploshcha 24 090 km Naselnictva 2018 g 1 640 717 chalavek Sardziniya ital Sardegna sard Sardigna Gimn Zasnavana 26 lyutaga 1948Aficyjnaya mova Sardzinskaya ItalyanskayaStalica KalyaryNajbujnejshy gorad KalyaryForma kiravannya aytanomny regiyon ItaliiPrezidentPloshcha Usyago 24090 km Naselnictva Acenka 2018 Perapis 2017 Shchylnasc 1 640 717 chal 1 651 793 chal 68 08 chal km VUP Razam Na dushu naselnictva 33 6 mlrd 20071 Valyuta eyraTelefonny kod 39Chasavyya payasy UTC 1GistoryyaNuraga pomnik starazhytnaj nuragichnaj cyvilizacyi Pershyya lyudzi z yavilisya na Sardzinii y palealice U pyachory na yshodze vostrava znojdzeny reshtki chalaveka suchasnaga typu yaki zhyy kalya 20 tysyach gadoy tamu Z syaredziny 5 tysyachagoddzya da n e myascovyya naselniki zajmalisya selskaj gaspadarkaj Svedchannyami razvitaj kultury najstarazhytnejshaga peryyada z yaylyayucca megalitychnyya zbudavanni arhealagichny kompleks magilni typu domus de yanas U 3 tysyachagoddzi da n e uznikla vytvorchasc metalay Na vostrave zdabyvali medz svinec srebra Prykladna y syaredzine 2 tysyachagoddzya da n e sklalasya aryginalnaya nuragichnaya cyvilizacyya yakaya praisnavala da III st da n e Yae nosbity yzvodzili ymacavanyya vezhy nuragi apracoyvali bronzu gandlyavali z inshymi krainami Mizhzemnamor ya Z pachatku 1 tysyachagoddzya da n e uzbyarezhzha Sardzinii dasledavali finikijcy Yany pabudavali sherag kalonij najbolsh vazhnym z yakih z yaylyaysya Karalis zasnavany vyhadcami z Tyra U VI st da n e paydnyovuyu i chastku centralnaj Sardzinii zavayavali karfagenyane Paslya astravicyane trapili pad uladu Ryma Byla stvorana pravincyya Korsika i Sardziniya U peryyad rymskaga kiravannya adbylasya ramanizacyya naselnictva hacya y gornyh rayonah zahoyvalisya asablivasci aytahtonnaj starazhytnaj kultury U 456 g Sardziniya byla zavayavana vandalami U 534 g vizantyjcami U 697 g paynochnaafrykanskiya valodanni Vizantyi trapili pad uladu arabay i ylada na vostrave apynulasya y rukah myascovyh administrataray Z 705 g vostray imknulisya zavayavac araby U XI st paslya chargovaj vajny z arabskaj Ispaniyaj adzinaya ylada pryjshla y zanyapad Na Sardzinii yznikla 4 samastojnyya dzyarzhavy yakiya kiravalisya manarhami suddzyami Farmalna yany pracyagvali lichyc syabe zalezhnymi ad Vizantyi U XIII st yany trapili pad uplyy Genui i Pizy U 1297 g Papa Banifacyj VIII abvyasciy ab stvarenni Sardzinskaga karaleystva yakoe peraday aragonskamu karalyu V 1324 g aragoncy zahapili bolshuyu chastku vostrava i padzyalili zemli pamizh feadalami Tolki y Arbarei zahavalasya aytanomnaya ylada suddzyay Tut isnavay svoj parlament karona de logu u yakim meli pradstaynictvy yse bujnyya paselishchy u aficyjnyh dakumentah vykarystoyvalasya sardzinskaya mova Z 1353 g arbarejcy vyali vajnu za vyzvalenne Sardzinii pakul ne pacyarpeli parazhenne y 1409 g U 1420 g arbarejskaya dzyarzhava spynila isnavanne U peryyad ispanskaga kiravannya yzbyarezhzha chascyakom padvyargalasya napadam paynochnaafrykanskih karsaray Dlya ahovy budavalisya prybyarezhnyya ymacavanni Adnak napady musulman pracyagvalisya da 1815 g Paslya adkryccya Novaga Svetu vostray apynulasya na yskraine gandlyovyh shlyahoy Myascovaya ekanomika specyyalizavalasya na vytvorchasci zbozhzha Z za neyradzhayay astravicyane pakutvali ad golada Padchas golada 1680 g zaginula amal 80 tysyach chalavek U 1708 g Sardziniya perajshla pad uladu Savojskaj dynastyi U 1793 g sadzinski flot atrymay bliskuchuyu peramogu nad vojskami revalyucyjnaj Francyi Adnak z za nezadavolenasci manarhichnym kiravannem u 1794 g u Kalyary adbylosya paystanne Padchas Rysardzhymenta Sardziniya stala chastkaj ab yadnanaj Italii U drugoj palove XIX st uznikla lyasnaya pramyslovasc Sardzincy aktyyna ydzelnichali y Pershaj susvetnaj vajne U peryyad fashysckaga kiraynictva na vostrave stvaralisya paselishchy perasyalencay z Apeninskaga payvostrava pachalasya zdabycha vuglya Paslya Drugoj susvetnaj vajny adbyvalasya industryyalizacyya adkryvalisya naftaperapracoychyya pradpryemstvy z 1950 h gg razvivaysya turyzm 26 lyutaga 1948 g Sardziniya atrymala aytanomiyu y skladze Italii 15 kastrychnika 1997 g sardzinskaya mova naroyni z italyanskaj atrymala aficyjny status U nashy dni vostray z yaylyaecca vazhnym mescam ES dze aktyyna razvivayucca infarmacyjnyya tehnalogii GeagrafiyaKalyary Sasary Arystana NuoraNaselenyya punkty Sardzinii Legenda karty bolsh 100 000 chal ad 50 000 da 100 000 chal ad 20 000 da 50 000 chal ad 10 000 da 20 000 chal ad 5 000 da 10 000 chal Skaly na yshodnim uzbyarezhzhy Sardzinii Aytanomny regiyon Sardziniya skladaecca z sheragu astravoy Najbujnejshym z ih z yaylyaecca vostray Sardziniya drugi pa velichyni y Mizhzemnym mory paslya Sicylii Pracyaglasc yago beragavoj linii 1 849 km Na poynachy yon addzeleny pralivam Banifacha ad susednyaj Korsiki na yshodze abmezhavany Tyrenskim moram Zahodni berag Sardzinii addaleny ad Balearskih astravoy prykladna na 350 km Paydnyovy berag ad Afrykanskaga kantynenta na 185 km Dlya beragavoj linii harakterny skalnyya yzvyshshy shmatlikiya zalivy i ryyasy Unutranyya rayony skladayucca z gor i plato padzelenyh alyuviyalnymi dalinami Vyluchayucca gorny hrybet Genargentu gara Punta la Marmora dasyagae 1 834 m i z yaylyaecca najvyshejshym punktam vostrava gorny lancug Sulcys da 1 116 m granitny masiy Limbara da 1 362 m vapnyakovy masiy Monte Alba da 1 127 m gory Monte Linas da 1 062 m Rayniny zajmayuc kalya 18 terytoryi kalya 4 451 km Reki zhyvyacca peravazhna dazhdzhavymi apadkami tamu scyoki zalezhac ad sezonnyh vagannyay Najdayzhejshyya reki Flumendosa 127 km Kaginas 116 km Cedrynu 80 km Kalyary 42 14 km U nashy dni yany regulyuyucca sistemaj damb i shtuchnyh vadashovishchay Gealogiya Znachnaya chastka paverhni sfarmiravalasya y epohu kembryya silura 570 410 mln gadoy tamu Reshtki paleazojskih skal pradstayleny vyjscyami melu i dalamitu z glinistymi praslojkami mescami cynkavyh i srebrana svincovyh radovishchay U kamennavugalny peryyad adbyvaysya vyhad na paverhnyu magmatychnyh parod Yany stvaryli granitnuyu padkladku na yakoj znahodzyacca kompleksy inshyh parod U yurski i melavy peryyady vostray z yaylyaysya marskim dnom na yakim zapasilisya asadki Paznejshyya zemlyatrusy stvaryli raskoliny fragmentavali paleazojskiya i mezazojskiya adkladanni tak shto nekatoryya z ih apynulisya na paverhni inshyya apuscilisya yglyb Tektanichnyya raskoliny padzyalyayuc Sardziniyu na 2 chastki ushodnyuyu s besperapynnym lancugom gor i zahodnyuyu padzelenuyu drobnymi rashchylinami z vyalikaj kolkascyu asadkavyh parod U vyniku raskolay ad asnoynaj chastki sushy byli adluchany astravy San P etra i Sant Antyyoka U suchasny peryyad harakterna adsutnasc znachnaj sejsmichnaj aktyynasci Karysnyya vykapni cynk svinec srebra medz baksity kaalin vugal Inshyya astravy Inshyya znachnyya astravy y skladze aytanomnaga regiyona Asinara La Madalena Kaprera Malara Tavalara San P etra Sant Antyyoka Klimat Sardziniya mescicca y zone panavannya mizhzemnamorskaga klimata z myakkaj zimoj i spyakotnym suhim letam U studzeni y Kalyary syarednyaya temperatura trymaecca kalya 9 9 C a y zhniyni kalya 19 6 C Uletku syaredniya temperatury moguc peravyshac 30 C adnak paverhnyu ascyuzhayuc chastyya marskiya bryzy Uzimku y gornyh rayonah magchymy snezhnyya apadki Syarednegadavaya kolkasc apadkay na poydni 427 5 mm na poynachy 919 mm Vyadomyya asobyDzhavani Andzhela Bechu nar 1948 italyanski kuryyalny prelat i vatykanski kardynal Gl taksamaSan Nikola d Archydana Anela Birory Ala dej Sardzi Gorad Azuni Dzhyrazole Budzheru SiligaLitaraturaSardziniya Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 14 Rele Slayavina Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2002 T 14 S 180 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0238 5 t 14 SpasylkiSardziniya na Vikishovishchy Sardinia davednik na sajce Wikivoyage Aficyjny infarmacyjny partal Aficyjny turystychny partal Sardzinskaya kultura Sardzinskaya gistoryya Arhivavana 8 studzenya 2018 Gealagichnaya karta Gonar byc konsulam Minshchyna i Sardziniya padpisali pagadnenne y sfery agraturyzmu Belaruskaya Maslenica na vostrave Sardziniya Arhivavana 5 snezhnya 2020 Hatnyaya staronka Sardziniya gazety Zvyazda