Агульная ўсходнеславянская мова, старажытнаруская мова або праруская мова — мова , агульная для ўсіх усходніх славян у 10—14 ст., пасля распаду якой узніклі тры ўсходнеславянскія літаратурныя мовы (, старабеларуская, стараўкраінская).
Старажытнаруская мова | |
---|---|
Саманазва | рѹсьскъ ѩзыкъ (на познім этапе) |
Краіны | На землях цяперашніх Беларусі, Украіны і еўрапейскай часткі Расіі |
Рэгіёны | Усходняя Еўропа |
Афіцыйны статус | усходнеславянскія дзяржаўныя ўтварэнні (да 14—15 стст.) |
Агульная колькасць носьбітаў |
|
Статус | 6 мёртвая мова[d] |
Вымерла | развілася ў сучасныя блізкароднасныя усходнеславянскія мовы |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
Пісьменнасць | кірыліца і глаголіца |
Моўныя коды | |
(ДАСТ 7.75–97) | дрр 188 |
(ISO 639-1) | — |
(ISO 639-2) | — |
(ISO 639-3) | orv |
orv | |
IETF | orv |
Glottolog | oldr1238 |
Як мовазнаўчы тэрмін, словазлучэнне «старажытнаруская мова» ўжываецца ў двух значэннях: 1) усходнеславянскай протамовы, як сукупнасці сярэдневяковых усходнеславянскіх гаворак, і 2) наддыялектнай пісьмовай мовы, якая ўжывалася на ўсходнеславянскіх землях у сярэдневякоўі (прыблізна да XIV стагоддзя). Яе існаванне і правамернасць выкарыстання тэрміна «старажытнару́ская мова» прызнаецца не ўсімі даследчыкамі.
Протамова
Так азначаецца, з аднаго боку, гутарковая мова ўсходнеславянскіх плямёнаў перад часам іх шырэйшага рассялення і распаду на асобныя ўсходнеславянскія народы, прыблізна ў 13—14 ст. Сінонім гэтага тэрміну — усходнеславянская протамова.
Мэтазгоднасць увядзення такой навуковай канцэпцыі ставілася пад пытанне з пач. 20 ст., напр., праф. О. Гуерам. Канцэпцыя крытыкавалася за палітычную, «вялікадзяржаўную», а не навуковую матывацыю стварэння беларускімі мовазнаўцамі перыяду беларусізацыі 1920-х гадоў, пазней — Я. Станкевічам.
Пісьмовая мова
З другога боку, так азначаецца пісьмовая (літаратурная) мова ўсходніх славян з моманту ўзнікнення (11 ст.) да распаду (14 ст.), часам і да 17 ст. Традыцыйна, у азначэнні як пісьмовай мовы, выразныя праявы адметнасцей вялікарускай, украінскай і беларускай моў прыпісваюцца да 14 ст., і асабліва да 15 ст. Сінонім гэтага азначэння — тэрмін агульнаўсходнеславянская мова, прапанаваны М. І. Талстым.
Тэрміны «старажытнаруская мова» і «стараруская мова» былі фактычна аб’яднаныя ў працы расійскіх мовазнаўцаў: «Словарь русского языка 11—17 вв.» пад рэд. акадэміка АН СССР Бархударава.
Як і канцэпцыя протамовы, і на тых жа падставах, канцэпцыя крытыкавалася ў мовазнаўстве БССР 1920-х гадоў і Я. Станкевічам.
Крытыка
Пастулат існавання такой мовы традыцыйны для мовазнаўства, асабліва расійскага і позне-савецкага. Тэрмін «агульная ўсходнеславянская» дзеля пазбягання неадназначнасцей быў прапанаваны М. І. Талстым.
Некаторыя аўтары, асабліва ў расійскай і пазнейшай савецкай навуковых школах, распаўсюджвалі канцэпцыю агульнай усходнеславянскай мовы на ўзровень гутарковай мовы, агульнай для ўсіх усходніх славян, якая аформілася каля 8—9 ст. і працягвала існаваць як дастаткова аднародная з’ява найпазней да 13 ст.
Апроч таго, тэрміны «старажытнаруская мова» (руск.: древнерусский язык; як сінонім агульнай усходнеславянскай) і «стараруская мова» (руск.: старорусский язык; як вынік распаду агульнай усходнеславянскай), былі практычна злітыя разам савецкімі і расійскімі навукоўцамі пасля выдання акадэмічнага «Слоўніка рускай мовы 11—17 ст.» (руск.: «Словарь русского языка 11—17 вв.»; пад рэд. С. Г. Бархударава).
Іншыя аўтары, падтрымліваючы канцэпцыю агульнай усходнеславянскай мовы ў перыяд да 14 ст., уводзяць канцэпцыю яе распаду ў 14 ст. не на тры, а на дзве літаратурныя мовы, «русінскую» (Ruthenian) і «старарускую» (Old Russian), а гутарковыя мовы на беларускіх і украінскіх землях лічаць некансалідаваным мноствам дыялектаў да канца 18 — 19 ст.
Таксама існуе школа думкі, якая адкідае канцэпцыю існавання гутарковай агульнай усходнеславянскай мовы, і, як вынік, канцэпцыю агульнай літаратурнай мовы. Тут, пры разглядзе канцэпцый прота-моў заходніх, усходніх і паўднёвых славян, сцвярджаецца, што «…няма навуковай патрэбы ва ўвядзенні такой канцэпцыі», а гутарковы варыянт беларускай мовы ў Сярэднявеччы разглядаецца як выведзены беспасярэдна са славянскіх племянных дыялектаў, утвораных пасля распаду протаславянскай мовы. Такія аўтары адзначаюць, што фанетычныя і марфалагічныя адметнасці, агульныя для ўсходнеславянскіх моў, і якіх няма ў іншых славянскіх мовах, занадта малалікія, і нават могуць паходзіць адразу з мовы. Таксама адзначаецца, што сучасная беларуская мова ўтрымлівае шмат протаславянскіх рыс, якіх няма ў рускай і ўкраінскай мовах.
Зноскі
- Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах.. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 2002. — Т. 15. — С. 157.
- Будзько…
- Праводзіцца, напрыклад, у працах Карскага, Шахматава, Воўк-Левановіча і інш.
- Будзько, С.166.
- У працах Філіна, Жураўскага і інш.
- Такая канцэпцыя пададзена, напр., у артыкуле Encyclopedia Britannica: Ukrainian language.
- Напрыклад, .
- У працах Ільінскага, Гуера, Бузука, Я. Станкевіча, паводле, напр., (Станкевіч 1927).
- Праф. О. Гуер, як працыт. у (Станкевіч 1930).
- Думка Гуера, падтрыманая ў (Станкевіч 1930).
Літаратура
- Ян Станкевіч. Беларуская Акадэмічная Конфэрэнцыя 14.—21.XI.1926 і яе працы дзеля рэформы беларускае абэцэды й правапісу (агульны агляд) [1927] // Станкевіч Я. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. — Мн. : Энцыклапедыкс, 2002. — 552 с. — С. 223—235. — ISBN 985-6599-45-8 (т.1).
- Ян Станкевіч. Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзьніку [Вільня, 1930] // Станкевіч Я. Збор твораў у двух тамах. Т. 1. — Мн. : Энцыклапедыкс, 2002. — 552 с. — С. 223—235.- ISBN 985-6599-45-8 (т.1)
- Жураўскі А. І. Беларуская мова // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 591 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
- Яновіч А. І. Старажытнаруская мова, агульнаўсходнеславянская мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 157. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- Супрун А. Е. Введение в славянскую филологию. — Мінск, 1989. — С. 33—37.
- Будзько І. Гістарычная лінгвістычная тэрміналогія: генезіс, дублетнасць і перспектывы развіцця // Гістарычны альманах. Том 9. 2003. — Гродна, 2003. С. 164—168.
- Хабургаев Г. А. Древнерусский язык // Языки мира. Славянские языки. М., Academia, 2005, с. 418—438.
- Дурново Н. Н. Избранные работы по истории русского языка. — М., 2000 (работы 1920-х гг.)
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Agulnaya yshodneslavyanskaya mova starazhytnaruskaya mova abo praruskaya mova mova agulnaya dlya ysih ushodnih slavyan u 10 14 st paslya raspadu yakoj uznikli try yshodneslavyanskiya litaraturnyya movy starabelaruskaya staraykrainskaya Starazhytnaruskaya movaSamanazva rѹssk ѩzyk na poznim etape Krainy Na zemlyah cyaperashnih Belarusi Ukrainy i eyrapejskaj chastki RasiiRegiyony Ushodnyaya EyropaAficyjny status ushodneslavyanskiya dzyarzhaynyya ytvarenni da 14 15 stst Agulnaya kolkasc nosbitay 0 chal Status 6 myortvaya mova d Vymerla razvilasya y suchasnyya blizkarodnasnyya ushodneslavyanskiya movyKlasifikacyyaKategoryya Movy EyraziiIndaeyrapejskaya syam ya Slavyanskaya grupaUshodneslavyanskaya padgrupa dd Pismennasc kirylica i glagolicaMoynyya kodyDAST 7 75 97 drr 188ISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 orvorvIETF orvGlottolog oldr1238 Yak movaznaychy termin slovazluchenne starazhytnaruskaya mova yzhyvaecca y dvuh znachennyah 1 ushodneslavyanskaj protamovy yak sukupnasci syarednevyakovyh ushodneslavyanskih gavorak i 2 naddyyalektnaj pismovaj movy yakaya yzhyvalasya na yshodneslavyanskih zemlyah u syarednevyakoyi pryblizna da XIV stagoddzya Yae isnavanne i pravamernasc vykarystannya termina starazhytnaru skaya mova pryznaecca ne ysimi dasledchykami ProtamovaTak aznachaecca z adnago boku gutarkovaya mova yshodneslavyanskih plyamyonay perad chasam ih shyrejshaga rassyalennya i raspadu na asobnyya yshodneslavyanskiya narody pryblizna y 13 14 st Sinonim getaga terminu ushodneslavyanskaya protamova Metazgodnasc uvyadzennya takoj navukovaj kancepcyi stavilasya pad pytanne z pach 20 st napr praf O Gueram Kancepcyya krytykavalasya za palitychnuyu vyalikadzyarzhaynuyu a ne navukovuyu matyvacyyu stvarennya belaruskimi movaznaycami peryyadu belarusizacyi 1920 h gadoy paznej Ya Stankevicham Pismovaya movaAstramirava Evangelle 11 st Z drugoga boku tak aznachaecca pismovaya litaraturnaya mova yshodnih slavyan z momantu yzniknennya 11 st da raspadu 14 st chasam i da 17 st Tradycyjna u aznachenni yak pismovaj movy vyraznyya prayavy admetnascej vyalikaruskaj ukrainskaj i belaruskaj moy prypisvayucca da 14 st i asabliva da 15 st Sinonim getaga aznachennya termin agulnayshodneslavyanskaya mova prapanavany M I Talstym Terminy starazhytnaruskaya mova i stararuskaya mova byli faktychna ab yadnanyya y pracy rasijskih movaznaycay Slovar russkogo yazyka 11 17 vv pad red akademika AN SSSR Barhudarava Yak i kancepcyya protamovy i na tyh zha padstavah kancepcyya krytykavalasya y movaznaystve BSSR 1920 h gadoy i Ya Stankevicham KrytykaPastulat isnavannya takoj movy tradycyjny dlya movaznaystva asabliva rasijskaga i pozne saveckaga Termin agulnaya yshodneslavyanskaya dzelya pazbyagannya neadnaznachnascej byy prapanavany M I Talstym Nekatoryya aytary asabliva y rasijskaj i paznejshaj saveckaj navukovyh shkolah raspaysyudzhvali kancepcyyu agulnaj ushodneslavyanskaj movy na yzroven gutarkovaj movy agulnaj dlya ysih ushodnih slavyan yakaya aformilasya kalya 8 9 st i pracyagvala isnavac yak dastatkova adnarodnaya z yava najpaznej da 13 st Aproch tago terminy starazhytnaruskaya mova rusk drevnerusskij yazyk yak sinonim agulnaj ushodneslavyanskaj i stararuskaya mova rusk starorusskij yazyk yak vynik raspadu agulnaj ushodneslavyanskaj byli praktychna zlityya razam saveckimi i rasijskimi navukoycami paslya vydannya akademichnaga Sloynika ruskaj movy 11 17 st rusk Slovar russkogo yazyka 11 17 vv pad red S G Barhudarava Inshyya aytary padtrymlivayuchy kancepcyyu agulnaj ushodneslavyanskaj movy y peryyad da 14 st uvodzyac kancepcyyu yae raspadu y 14 st ne na try a na dzve litaraturnyya movy rusinskuyu Ruthenian i stararuskuyu Old Russian a gutarkovyya movy na belaruskih i ukrainskih zemlyah lichac nekansalidavanym mnostvam dyyalektay da kanca 18 19 st Taksama isnue shkola dumki yakaya adkidae kancepcyyu isnavannya gutarkovaj agulnaj ushodneslavyanskaj movy i yak vynik kancepcyyu agulnaj litaraturnaj movy Tut pry razglyadze kancepcyj prota moy zahodnih ushodnih i paydnyovyh slavyan scvyardzhaecca shto nyama navukovaj patreby va yvyadzenni takoj kancepcyi a gutarkovy varyyant belaruskaj movy y Syarednyavechchy razglyadaecca yak vyvedzeny bespasyaredna sa slavyanskih plemyannyh dyyalektay utvoranyh paslya raspadu protaslavyanskaj movy Takiya aytary adznachayuc shto fanetychnyya i marfalagichnyya admetnasci agulnyya dlya yshodneslavyanskih moy i yakih nyama y inshyh slavyanskih movah zanadta malalikiya i navat moguc pahodzic adrazu z movy Taksama adznachaecca shto suchasnaya belaruskaya mova ytrymlivae shmat protaslavyanskih rys yakih nyama y ruskaj i ykrainskaj movah ZnoskiBelaruskaya encyklapedyya y 18 tamah Minsk Belaruskaya encyklapedyya 2002 T 15 S 157 Budzko Pravodzicca napryklad u pracah Karskaga Shahmatava Voyk Levanovicha i insh Budzko S 166 U pracah Filina Zhurayskaga i insh Takaya kancepcyya padadzena napr u artykule Encyclopedia Britannica Ukrainian language Napryklad U pracah Ilinskaga Guera Buzuka Ya Stankevicha pavodle napr Stankevich 1927 Praf O Guer yak pracyt u Stankevich 1930 Dumka Guera padtrymanaya y Stankevich 1930 LitaraturaYan Stankevich Belaruskaya Akademichnaya Konferencyya 14 21 XI 1926 i yae pracy dzelya reformy belaruskae abecedy j pravapisu agulny aglyad 1927 Stankevich Ya Zbor tvoray u dvuh tamah T 1 Mn Encyklapedyks 2002 552 s S 223 235 ISBN 985 6599 45 8 t 1 Yan Stankevich Mesca belaruskaga yazyka syarod inshyh slavyanskih yazykoy i chas yago yzniku Vilnya 1930 Stankevich Ya Zbor tvoray u dvuh tamah T 1 Mn Encyklapedyks 2002 552 s S 223 235 ISBN 985 6599 45 8 t 1 Zhurayski A I Belaruskaya mova Encyklapedyya gistoryi Belarusi U 6 t T 6 Kn 1 Puzyny Usaya Redkal G P Pashkoy galoyny red i insh Mast E E Zhakevich Mn BelEn 2001 591 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0214 8 Yanovich A I Starazhytnaruskaya mova agulnayshodneslavyanskaya mova Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 15 Sledaviki Tryo Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2002 T 15 S 157 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0251 2 t 15 Suprun A E Vvedenie v slavyanskuyu filologiyu Minsk 1989 S 33 37 Budzko I Gistarychnaya lingvistychnaya terminalogiya genezis dubletnasc i perspektyvy razviccya Gistarychny almanah Tom 9 2003 Grodna 2003 S 164 168 Haburgaev G A Drevnerusskij yazyk Yazyki mira Slavyanskie yazyki M Academia 2005 s 418 438 Durnovo N N Izbrannye raboty po istorii russkogo yazyka M 2000 raboty 1920 h gg