Канец XVIII — пачатак ХІХ стагоддзяў
Па выніках падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя сучаснай Беларусі ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Пасля першага падзелу Рэча Паспалітай у 1772 г. да Расійскай імперыі былі длучаны паўночна-ўсходнія землі Беларусі, што раней уваходзілі ў склад Полацкага, Віцебскага і Мсціслаўскага ваяводстваў. Новая тэрыторыя ўвайшла ў склад Пскоўскай (Пскоўская , Велікалуцкая , Дзвінская , Полацкая правінцыі) і Магілёўскай (Магілёўская, Аршанская, Рагачоўская, Віцебская правінцыі) губерняў, якія былі аб'яднаны ў генерал-губернатарства. Губернскімі гарадамі сталі Магілёў і Апочка. Але Апочка быў невялікім горадам, таму губернскае праўленне неўзабаве перанеслі ў Полацк.
Насельніцтву даваўся 3-месячны тэрмін (да 5 снежня 1772 года), каб прыняць прысягу «верно и нелицемерно служить и во всем повиноваться не щадя живота своего до последней капли крови» імператрыцы Кацярыне II. Аднак уніяцкае і каталіцкае духавенства інкарпараваных беларускіх тэрыторый не толькі не спяшалася з прыняццем прысягі, а наадварот, стала ў апазіцыю да расійскага ўрада. Гэту сітуацыю выкарысталі езуіты: яны першымі прынялі прысягу на вернасць Кацярыне II і распачалі актыўную прапагандысцкую дзейнасць сярод тутэйшага насельніцтва ў падтрымку самаўладдзя. Апафеозам гэтай дэейнасці стала наладжаная езуітамі ў Полацку ўрачыстая літургія ў дзень нараджэння імператрыцы (24 лістапада), на якой прысутнічаў губернатар з бліжэйшым акружэннем.
У 1775 г. было прынята «Устанаўленне кіравання губерняў Усерасійскай імперыі». Згодна з ім Расійская імперыя падзялялася на губерні, якія інакш называліся намесніцтвамі, з колькасцю насельніцтва ад 300 тыс. да 400 тыс. чал. мужчынскага полу. Губерні, у сваю чаргу, дзяліліся на паветы з насельніцтвам ад 20 тыс. да 30 тыс. чал. мужчынскага полу.
У жніўні 1776 г. замест Пскоўскай была заснавана Полацкая губерня (з аддзяленнем яе ад велікарускіх правінцый). Магілёўская ж губерня пакідалася без змен. Вясной 1777 г. гэтыя губерні былі падзелены на паветы. У склад Магілёўскай губерні ўвайшлі Магілёўскі, Чавускі, Старабыхаўскі, Аршанскі, Бабінавіцкі, Сенненскі, Мсціслаўскі, Чэрыкаўскі, Копыскі, Клімавіцкі, Рагачоўскі і Беліцкі паветы, у склад Полацкай — Полацкі, Дрысенскі, Себежскі, Невельскі, Дынабургскі, Рэжыцкі, Люцынскі, Веліжскі, Гарадоцкі і Суражскі паветы. У сувязі з гэтым мястэчкі Дрыса, Люцын, Сураж, Чавусы, Копысь, Бабінавічы, Клімавічы і Беліца атрымалі статус гарадоў і сталі павятовымі цэнтрамі. З 1778 г. Магілёўская і Полацкая губерні называліся намесніцтвамі
Для ўладкавання межаў губерняў, а таксама ў ваенных і гаспадарчых мэтах узнікла неабходнасць павядзення іх апісання, вымярэння і картаграфавання. На працягу 1772—1774 былі складзены два камеральныя апісанні: агульнае — на далучаную ўсходнебеларускую тэрыторыю і спецыяльнае — на казённыя вёскі. Агульнае апісанне дало адміністрацыі губерняў статыстычную характарыстыку тэрыторыі, а спецыяльнае — вызначыла зямельны фонд, які з'яўляўся крыніцай даходаў для казны, а таксама мог быць выкарыстаны для падараванняў. У 1783—1785 у Магілёўскай і Полацкай губернях было праведзена генеральнае межаванне, якое скасавала папярэднія правы на валоданне зямлёй і дакументальна афармляла правы новай улады на далучаныя землі.
У 1793, пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай, да Расійскай імперыі, акрамя ўкраінскіх, адышлі наступныя беларускія землі: рэшткі Полацкага ваяводства (на левым беразе Зах. Дзвіны), Віцебскага і Аршанскага паветаў Віцебскага ваяводства; Менскі і Мазырскі — Менскага ваяводства; частка Рэчыцкага павета (па правым беразе Дняпра); усходняя частка Новагародскага ваяводства; усходнія часткі Браслаўскага і Ашмянскага паветаў — Віленскага і Пінскі павет Берасцейскага ваяводстваў. Указам ад 13 красавіка 1793 рэшткі Полацкага ваяводства былі далучаны да Полацкага намесніцтва, а ўсе землі ад яго мяжы да р. Бярэзіны — да Магілёўскага; Мазырскі павет быў далучаны да Чарнігаўскай губерні, а на астатняй тэрыторыі ўтворана Мінская губерня.
Указам Сената ад 3 мая 1793 генерал-губернатару Ц. Туталміну было загадана заснаваць Мінскае намесніцтва ў складзе акруг: Мінскай, Віцебскай, Мазырскай, Давыд-Гарадоцкай, Пінскай, Нясвіжскай і Слуцкай.
У сувязі з падаўленнем паўстання 1794 і канчатковым, трэцім падзелам Рэчы Паспалітай Кацярына II загадала ліфляндскаму, эстляндскаму і літоўскаму генерал-губернатару князю М. Рэпніну падзяліць рэшткі Вялікага Княства Літоўскага на тры часткі з цэнтрамі ў Вільні, Гродне і Коўне (або ў Кейданах). Кожная з гэтых частак была даверана камандзірам карпусоў, якія, у сваю чаргу, даручылі кіраванне паветамі камандзірам сваіх палкоў. Апошнія павінны ьылі наладзіць сувязі з мясцовым насельніцтвам праз спецыяльных камісараў.
У чэрвені 1795 у Гродне быў створаны часовы орган кіравання тэрыторыяй Літвы і Заходняй Беларусі — Вярхоўнае праўленне Літвы. Яго структуру складалі чатыры аддзяленні: казённае (кіраўнік — палкоўнік І. Фрызель), крымінальнае (брыгадзір І. Русакоў), грамадзянскае (надворны саветнік Н. Волкаў) і эканамічнае (прэм'ер-маёр Літке).
14 снежня 1794 было загадана падзяліць новадалучаныя землі на Віленскую і Слонімскую губерні і скласці штаты прысутніцкіх месцаў паводле «Устанаўлення для кіравання губерняў Усерасійскай імперыі» 1775. У жніўні 1796 губерні перайменаваны ў намесніцтвы: ў складзе 11 паветаў (Віленскага, , Трокскага, Браслаўскага, Ашмянскага, Ковенскага, Упіцкага, Вілкамірскага, Цельшаўскага, Расіенскага і Шавельскага) і — 8 паветаў (Слонімскага, Навагрудскага, Гродзенскага, Ваўкавыскага, Лідскага, Брэсцкага, Кобрынскага, Пружанскага).
Такі падзел праіснаваў толькі да канца 1796, калі Павел I правёў новую адміністрацыйна-тэрытарыяльную рэформу. Указам ад 12 снежня 1796 на тэрыторыі Беларусі і Літвы былі створаны наступныя губерні: Беларуская (яна аб'яднала Магілёўскае і намесніцтвы), Мінская (з далучаным да яе Рэчыцкім паветам) і Літоўская (у яе склад увайшлі і намесніцтвы).
З-за таго, што кіраваць вялікімі па памерах губернямі было нязручна, Аляксандр I у 1801 увёў новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел. Згодна з ім Беларуская губерня была падзелена на Магілёўскую і Віцебскую (абедзве губерні ўвайшлі ў склад Беларускага генерал-губернатарства); Літоўская — на Віленскую і Гродзенскую губерні (увайшлі ў склад Літоўскага ваеннага губернатарства).
Органы кіравання ў губернях і паветах
Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай і ўключэння беларуска-літоўскіх зямель у склад Расійскай імперыі царскі ўрад пачаў распаўсюджваць на іх сваю сістэму мясцовага дзяржаўнага кіравання. Яна стваралася па аналогіі з расійскімі губернямі. Галоўнай асобай у губернях быў генерал-губернатар, які лічыўся намеснікам цара і ўзначальваў мясцовую адміністрацыю падпарадкаваных яму тэрыторый. У час знахооджання ў Санкт-Пецярбургу ён засядаў у Сенаце, у тым дэпартаменце, да якога адносіліся справы яго губерні. Фактычна генерал-губернатар быў надзелены неабмежаванымі паўнамоцтвамі. Яму падпарадкоўваліся вайсковыя і грамадзянскія губернатары (або правіцелі).
У абавязак грамадзянскага губернатара, які камандаваў мясцовым гарнізонам, уваходзіў нагляд за зборамі падаткаў, рэкрутаў, ходам следства, заключэннем казённых падрадаў і паставак, падтрыманнем грамадскага парадку і інш. Персанальны склад вышэйшай адміністрацыі набіраўся з рускіх саноўнікаў і чыноўнікаў. Аднак канчатковае рашэнне прымаў генерал-губернатар, таму ўлада грамадзянскіх губернатараў у канцы XVIII—першай палове XIX ст. была даволі абмежаванай. Да таго ж адбываліся іх частыя персанальныя змены.
У кожнай губерні, як, дарэчы, і выканаўчы орган, дзейнічала губернскае праўленне ў складзе «общего присутствия» і канцылярыі. Гаспадарчай і фінансавай справай кіравала казённая палата, якую ўзначальваў віцэ-губернатар. Яна займалася раскладам і зборам падаткаў, кіраваннем і наглядам за казённай маёмасцю. У губернях дзейнічалі і такія органы кіравання, як рэкруцкія ўправы, прыказ грамадскай апекі, межавыя канторы і інш.
Галоўным органам павятовай улады лічыўся ніжні земскі суд, які адначасова выконваў адміністрацыйна-паліцэйскія і судовыя функцыі. Узначальваў яго земскі спраўнік. У склад суда ўваходзілі два-тры засядацелі, прызначаныя ад дваран. Ніжні земскі суд сачыў за падтрыманнем парадку ў павеце, забяспечваў своечасовую выплату жыхарамі падаткаў і выканання імі розных павіннасцей.
Паміж указам аб стварэнні губерняў і прызначэннем генерал-губернатараў праходзіў час, за які адміністрацыі патрэбна было падабраць чыноўнікаў, правесці сходы па выбару кандыдатаў на саслоўныя пасады. Не давяраючы мясцовым жыхарам, улады нярэдка запрашалі чыноўнікаў з расійскіх і маларасійскіх губерняў. Так, у 1795 у менскіх губернскіх установах працавала па 8 чал. з Архангельскага і Аланецкага намесніцтваў, 1 — з Цвярскога і 2 — з Магілёўскага. У 1796 віленскі і слонімскі генерал-губернатар князь М. Рэпнін прызначыў на канцыялрскія пасады чыноўнікаў і студэнтаў з Маларосіі. У сувязі з недахопам рускіх чыноўнікаў Кацярына II дазваляла прызначаць на адміністрацыйныя пасады ў новаўтвораных губернях мясцовых жыхароў. Чыноўнікаў неабходна было «выбіраць з тых, хто непахіснай вернасці, пры валоданні ўласнасцю і пры іншых якасцях мелі чыны польскія».
У канцы XVIII ст. у беларускіх гарадах налічвалася больш за 1,9 тыс. служачых грамадзянскіх устаноў (каля 1,5 % ад агульнай колькасці гараджан). У адрозненне ад праваслаўных рускіх чыноўнікаў — выхадцаў з розных саслоўяў (дваран, мяшчан, духавенства) мясцовыя ўраджэнцы былі толькі дваранамі і ў асноўным каталікамі. Пры гэтывм памеснае дваранства імкнулася пазбягаць канцылярскай службы, якую лічыла справай неганаровай, а чын атрымлівала за ваенную службу ці выбраныя дваранскія пасады.
На далучанай тэрыторыі ў якаці судовага заканадаўства працягваў дзейнічаць Статут ВКЛ 1588, які быў перакладзены па загаду генерал-пракурора Сената А. Вяземскага ў 1780 на рускую мову. Для найвышэйшай апеляцыі ў 1774 пры юстыц-калегіі ліфляндскх, эстляндскіх і фінляндскіх спраў Сенат а быў створаны Беларускі дэпартамент, які праіснаваў да 1780. Да гэтага часу вышэйшай апеляцыйнай установай у ВКЛ быў Галоўны Літоўскі трыбунал, які знаходзіўся ў Вільні. З далучэннем да імперыі Вільні трыбунал быў скасаваны. Аднак ад часоў ВКЛ заставалася яшчэ шмат незакончаных спраў. Таму ў канцы 1796 для таго, каб іх завяршыць, быў створаны Грамадзянскі дэпартамент старых літоўскіх спраў. У лютым 1797 быў заснаваны Галоўны літоўскі суд, які распаўсюджваў сваю дзейнасць на Літоўскую губерню. Ён ажыццяўляў кантроль за дзейнасцю грамадзянскага і крымінальнага судаводства ніжэйшых судоў і таксама з'яўляўся апеляцыйнай інстанцыяй для магістратаў і ратуш. Пасля губернскай рэформы 1801 галоўныя суды былі адкрыты ў кожнай губерні ў складзе крымінальнага і грамадзянскага дэпартаментаў.
Паводле «Устанаўленн…» 1775 на новадалучаных землях уводзіліся павятовыя суды са шляхецкай апекай, у губернях — верхніяя земскія суды для шляхты; нідэйшыя м верхнія расправы дл вольных сялян; гарадавыя і губернскія магістраты. У губернскіх гарадах былі крымінальная і грамадзянская палата і губернскі пракурор, які кантралваў іх дзейнасць.
Па прыкладных падліках, насельніцтва Беларусі на пачатак ХІХ ст. складала прыкладна 3,3 млн чалавек. Большасць насельніцтва беларускіх губерняў (акрамя Віленскай) складалі беларусы.
Беларусь у вайне 1812 г
10 (22) чэрвеня Напалеон абвясціў Расійскай імперыі вайну, а 12 (24) чэрвеня ён пачаў ваенныя дзеянні супраць Расіі. На першым этапе вайны асноўныя баявыя дзеянні вяліся на тэрыторыі Беларусі. У адрозненне ад афіцыйнай пазіцыі цара Аляксандра І, беларуская шляхта адносілася да Напалеона далёка не так адназначна. Яшчэ ў 1807 г. Напалеон стварыў Герцагства Варшаўскае на этнічна польскіх землях, і мясцовая шляхта бачыла магчымасць стварэння аднаўлённага Вялікага Княства Літоўскага на этнічна беларускіх[крыніца?] і літоўскіх землях.
16 (28) чэрвеня Напалеон увайшоў у Вільню, а 26 чэрвеня (8 ліпеня) маршал Даву ўвайшоў у Мінск.
1 (13) ліпеня ў Вільні была створана Камісія часовага праўлення Вялікага Княства Літоўскага з сямі чалавек. Сістэма кіравання была пабудавана на французскі ўзор (нават уводзілася сістэма дэпартаментаў як адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак). Аднак з-за зацягвання вайны функцыі мясцовых улад паступова звяліся да забяспечання арміі Напалеона харчаваннем і амуніцыяй. Патрэбы арміі Напалеона забяспечваліся рэквізіцыямі. Пытанні аб дзяржаўным ладзе былі забыты. З-за гэтага большасць шляхты паступова адыйшла ад супрацоўніцтва з Напалеонам. Аднак часовы ўрад пад націскам акупацыйных войскаў працягваў сваю работу і нават здолеў стварыць ваенныя атрады ў дапамогу галоўнай арміі Напалеона.
Тым часам Напалеон ужо пачаў хуткае адступленне. 14-17 (26-29) лістапада адбылася вядомая пераправа французаў праз Бярэзіну пад Барысавам. 23 лістапада (5 снежня) Напалеон пакідае сваю армію і бяжыць у Францыю, а 2 (14) снежня апошнія французскія салдаты пераходзяць мяжу Расійскай імперыі.
Ваенныя дзеянні на тэрыторыі Беларусі прынеслі шматтысячныя людскія страты. Вялізарная шкода была нанесена гаспадарцы і камунікацыям.
Тайныя таварыствы да паўстання 1830—1831 гг
Пасля вайны 1812 г. на тэрыторыі Беларусі ствараюцца тайныя таварыствы патрыятычнай накіраванасці. У 1817 г. у Вільне Тамаш Зан, Адам Міцкевіч, Юзаф Яжоўскі і іншыя заснавалі таварыства філаматаў («філамат» — у перакладзе з грэчаскай мовы — той, хто імкнецца да ведаў), якое ставіла перад сабой асветніцкія мэты. З дазволу кіраўніцтва Віленскага ўніверсітэта ў 1820 г. філаматы стварылі «Таварыства прыхільнікаў карысных забавак» («прамяністыя»), мэты якога таксама былі нацыянальна-асветніцкімі. У канцы 1820 г. філаматы заснавалі тайную суполку філарэтаў («філарэт» — у перакладзе з грэчаскай мовы — той, хто любіць дабрачыннасць) з палітычнымі мэтамі — адраджэннем Рэчы Паспалітай. Член таварыства Міхал Рукевіч стварыў гурткі ў Беластоцкай і Свіслацкай гімназіях, у Гродне, Шчучыне і іншых гарадах і мястэчках Гродзенскай губерні. Усе гэтыя арганізацыі мелі свае філіялы па ўсёй Беларусі. У пачатку 1820-х гг. улады даведаліся пра існаванне тайных суполак на тэрыторыі Беларусі, пасля чаго пачаліся рэпрэсіі. У 1824 г. 9 філарэтаў і 11 філаматаў (сярод іх — Тамаш Зан, Адам Міцкевіч, Ян Чачот) былі высланы ва ўнутраныя губерні Расійскай імперыі. Адначасова былі адхілены ад працы вядомыя прафесары Віленскага ўніверсітэта і папячыцель Віленскай вучэбнай акругі Адам Чартарыйскі.
Паўстанне 1830—1831 гг. і яго вынікі для Беларусі
Пасля паўстання 1830—1831 гг. расійскія ўлады пачалі актыўна праводзіць «разбор шляхты» (шляхта павінна была прадставіць дакументальна аформленыя доказы свайго шляхецкага паходжання). Вынікам гэтай палітыкі стала пазбаўленне часткі шляхты правоў з пераводам у падатковыя саслоўі. Сам тэрмін «шляхта» быў забаронены для ўжывання ў рускай мове, замест яго пачалі выкарыстоўваць рускі тэрмін «дворянство». Маёмасць эмігрантаў з ліку ўдзельнікаў паўстання, асуджаных за ўдзел у ім і тых, хто не здолеў даказаць сваё шляхецкае паходжанне, канфіскоўвалася на карысць дзяржавы.
- У 1832 г. быў зачынены Віленскі ўніверсітэт, які быў адкрыты толькі ў 1904 г.
- У 1837 г. цар патрабаваў, каб усе паступаючыя ў расійскія ўніверсітэты мелі пасведчанне аб недачыненні да паўстанцкага руху.
- У 1839 г. на Полацкім царкоўным саборы была скасавана Берасцейская унія з аўтаматычным пераводам усіх уніятаў у праваслаўе.
- У 1840 г. на ўсёй тэрыторыі Беларусі было скасавана дзеянне Статута 1588 г.
Яшчэ адным вынікам паўстання сталі першыя крокі палітыкі русіфікацыі (дэпаланізацыі) беларускіх земляў.
Культура Беларусі ў першай палове ХІХ ст
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Адукацыя
Друкарская і бібліятэчная справа. Станаўленне беларусазнаўства
Беларусазнаўства. Першая палова ХІХ ст. — час узнікнення навуковага беларусазнаўства. Вывучэнне Беларусі ажыццяўлялі Расійская акадэмія навук, Рускае геаграфічнае таварыства, Віленскі універсітэт, Маскоўскае таварыства аматараў старажытнасцей расійскіх, створаныя па ініцыятыве Я. Тышкевіча Віленскі музей старажытнасцей і Віленская археалагічная камісія.
Гісторыю, этнаграфію, фальклор беларусаў яшчэ ў . пачала вывучаць экспедыцыя рускага акадэміка І. І. Ляпёхіна. Гэта было знаёмства рускіх вучоных з Беларуссю пасля далучэння яе да Расійскай імперыі. Праца рускага вучонага К. Ф. Калайдовіча «Пра беларускую гаворку» (1822) уяўляла сабой першую спробу навуковага даследавання мовы беларусаў.
Вялікі інтарэс да Беларусі праявілі польскія вучоныя. Лінгвіст С. Ліндэ і гісторык Т. Чацкі першымі загаварылі пра самабытнасць беларускай мовы і неабходнасць яе вывучэння.
У першай палове ХІХ ст. убачылі свет шматлікія дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі: «Беларускі архіў» І. І. Грыгаровіча, «Летапісец Літвы і руская хроніка» І. Даніловіча, «Акты Заходняй Расіі», «Кнігі пасольскія Метрыкі Вялікага княства Літоўскага» і інш. Выдадзены «Помнікі гісторыі Літвы» Т. Нарбута, выйшлі ў рускім друку Статуты Вялікага княства Літоўскага.
Значны ўклад у развіццё беларусазнаўства ўнеслі ўраджэнцы Беларусі: гісторыкі Іван Грыгаровіч, Ігнат Даніловіч, аўтар дзевяцітомнай «Гісторыі літоўскага народа» Тэадор Нарбут, Міхаіл Без-Карніловіч, які ў . выдаў у Пецярбургу «Гістарычныя звесткі аб знамянальных мясцінах у Беларусі», лінгвісты Іван Насовіч і Станіслаў Мікуцкі. Пісьменнік-этнограф Павел Шпілеўскі з'яўляўся аўтарам навукова-пазнавальных твораў «Падарожжа па Палессі і беларускім краі» і «Беларусь у характарыстычных апісаннях і фантастычных яе казках». На карысць беларускай гісторыі, археалогіі, этнаграфіі і краязнаўства працавалі браты Яўстафій і Канстанцін Тышкевічы, вучоны і грамадскі дзеяч Адам Кіркор, публіцыст і адзін з першых даследчыкаў беларускай літаратуры Рамуальд Падбярэзскі.
Фальклор. Літаратура
Мастацтва
Тэатр і музыка
Жывапіс. Архітэктура
Тайныя таварыствы да паўстання 1863—1864 гг
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Адмена прыгоннага права ў беларускіх губернях
У сярэдзіне XIX ст. Расійская імперыя стаяла ў кроку ад рэвалюцыйнага выбуху. Не было станоўчых вынікаў папярэдняй палітыкі па сялянскім пытанні. У 1858—1860 гг. толькі ў Беларусі адбылося звыш 40 буйных выступленняў сялян. Назіраўся агульны крызіс гаспадаркі краіны. Рэзка ўзрасла запазычанасць памешчыкаў перад Дваранскім банкам, што казала пра крызіс панскай гаспадаркі. Татальнае адставанне Расіі ад Еўропы выявілася пад час Крымскай вайны 1853—1856 гг.
Патрабавалася тэрміновае прыняцце мер па рэфарміраванні краіны, і ў першую чаргу — трэба было адмяніць прыгонніцтва. На этане падрыхтоўкі рэформы ў студзені 1857 г. быў створаны «Сакрэтны камітэт па сялянскай справе». Ён збіраў пажаданні памешчыкаў аб умовах правядзення рэформы. Памешчыкі Беларусі і Літвы прапанавалі вызваліць сялян, але без зямлі.
20 лістапада 1857 г. віленскаму генерал-губернатару У. І. Назімаву быў накіраваны рэскрыпт ад імператара Аляксандра II — першы афіцыйны ўрадавы дакумент аб сялянскай рэформе. Ім дазвалялася стварыць у Віленскай, Гродзенскай і Ковенскай губернях камітэты і агульную камісію ў Вільні для выпрацоўкі пректа палажэння аб адмене прыгоннага права. Згодна з рэскрыптам урад рэкамендаваў памешчыкам даць сялянам невялікія надзелы зямлі — іх сядзібы за выкуп, бо ўрад разумеў небяспечнасць беззямельнага вызвалення сялян.
8 студзеня 1858 г. «Сакрэтны камітэт» быў ператвораны ў Галоўны камітэт па ўпарадкаванні сельскага насельніцтва. Гэта было афіцыйным пачаткам рэфарміравання. Ен збіраў прапановы ад усіх губернскіх камітэтаў імперыі. Беларускія памешчыкі адзінадушна прапанавалі вызваліць сялян без зямлі. Толькі Віцебскі і Магілёўскі камітэты былі не супраць надзялення сялян зямлей за выкуп. У гэтых губернях глеба была нізкай якасці, а большасць памешчыкаў атрымлівала даходы ў выглядзе аброку.
Асноўныя дакументы рэформы былі распрацаваныя ў Рэдакцыйных камісіях. 19 лютага 1861 г. яны былі падпісаныя Аляксандрам II.
Маніфест аб адмене прыгоннага права аб'яўляў аб пачатку правядзення рэформы ў дзяржаве, указваў на прычыны і мэты рэформы.
У «Агульным палажэнні» змяшчаліся адзіныя для імперыі прынцыпы правядзення рэформы: памешчыкі былі ўласнікамі ўсёй зямлі, якая належала ім да рэформы; частка зямлі адводзілася сялянам у пастаяннае карыстанне без права маёмасці; на 9 год уводзілася часоваабавязанае становішча сялян, і яны адпрацоўвалі паншчыну ці выплачвалі аброк у поўным дарэформеным памеры, ім была забаронена пакідаць зямлю; уводзіліся ўстаўныя граматы, якія вызначалі пазямельнае ўпарадкаванне і павіннасці сялян на карысць памешчыка; але адмянялася асабістая залежнасць сялян ад памешчыкаў; сяляне атрымлівалі некаторыя грамадзянскія правы — яны маглі займацца рамёствамі, гандляваць, набываць рухомую і нерухомую маёмасць, паступаць у навучальныя ўстановы і на службу, несці асабістую адказнасць перад судом.
Уласнікам зямлі селяніна рабіла выкупная дамова. З пераходам на выкуп часоваабавязаныя адносіны спыняліся, сяляне залічваліся ў разрад уласнікаў. Правілы выкупу былі аднолькавымі для ўсіх губерняў Расіі. Выкупная сума была такога памеру, каб памешчык, паклаўшы яе ў банк (пад 6 % гадавых), мог атрымліваць прыбытак, роўны штогадоваму аброку з зямлі, якая перайшла ва ўласнасць селяніна. Пры выкупе надзелаў сяляне павінны былі заплаціць 20 % выкупной сумы, астатнюю частку — 80 % памешчыкі атрымлівалі ад дзяржавы ў выглядзе каштоўных папер. Сяляне станавіліся даўжнікамі дзяржавы і павінны былі на працягу 49 гадоў плаціць ёй выкупныя плацяжы і працэнты за ссуду (выплаты цалкам адменены 1 студзеня 1907 г.). Па сутнасці, сяляне выкупалі не зямлю, а кампенсавалі памешчыкам свае феадальныя павіннасці.
Утвараліся органы кіравання сялянамі — сельскія і валасныя ўправы. Яны кіравалі зборам подацяў, аб'яўлялі сялянам дзяржаўныя законы, сачылі за грамадскім парадкам. Для практычнага ажыццяўлення рэформ 1861 г. былі ўведзены спецыяльныя пасады — міравыя пасрэднікі (прызначаліся з мясцовых памешчыкаў), павятовыя міравыя з'езды і губернскія ўстановы па сялянскіх справах.
«Мясцовае палажэнне для вялікарускіх, новарасійскіх і беларускіх губерняў» дзейнічала ў Магілёўскай і васьмі паветах Віцебскай губерні дзе панавала абшчыннае землекарыстанне. У ім былі вызначаны межы сялянскага надзелу — «вышэйшы» ад 4 да 5,5 дзесяціны і «ніжэйшы» ад 1 дзесяціны 800 кв. сажняў да 1 дзесяціны 200 кв. сажняў. У сялян з большым надзелам праводзілі адрэзкі. Так у Магілёўскай і Віцебскай губернях у выніку «адрэзак» сяляне страцілі ад 25 да 40 % зямлі.
За карыстанне надзелам вызначаліся павіннасці — паншчына ці аброк і інш. Захоўвалася сельская абшчына, пры выкананні павіннасцей уводзілася кругавая парука — багацейшыя абшчыннікі выконвалі павіннасці за бедных.
«Мясцовае палажэнне для Мінскай, Гродзенскай, Віленскай і чатырох паветаў Віцебскай губерні» мела свае асаблівасці. Нормы сялянскіх надзелаў не вызначаліся, за сялянамі захоўваліся прысядзібныя і палявыя надзелы, якімі яны карысталіся да 1861 г. Адрэзкі дапускаліся, калі ў памешчыка заставалася менш 1/3 часткі зручных зямель. Але і сялянскі надзел нельга было паменшыць больш як на 1/6. Панскія лясы заставаліся выключна ў распараджэнні памешчыка, захоўвалася сервітутнае права. У выкананні павіннасцей дзейнічала асабістая адказнасць селяніна.
Дадатковыя правілы — яшчэ адна група дакументаў, якая адносіліся да асобных груп прыгоннага насельніцтва.
Сяляне засталіся незадаволеныя такой свабодай. Яны не падпарадкоўваліся загадам мясцовых улад, адмаўляліся адбываць паншчыну і выконваць павіннасці, адмаўляліся падпісваць устаўныя граматы.
Усяго на Беларусі толькі ў 1862 г. адбылося звыш 150 сялянскіх выступленняў. У 1863 г. сялянскі рух пашырыўся і супаў па часе з нацыянальна-вызваленчым паўстаннем пад кіраўніцтвам К.Каліноўскага. Апошняя акалічнасць вымусіла ўрад пайсці на значныя ўступкі. Так, з 1 мая 1863 г. часоваабавязанае становішча сялян Мінскай, Віленскай, Гродзенскай і часткова Віцебскай губерняў адмянялася, яны станавіліся ўладальнікамі сваіх надзелаў. З 1 студзеня 1864 г. у астатніх паветах Віцебскай і Магілёўскай губерняў праводзілася такая ж працэдура. Значна змяншаліся выкупныя плацяжы, а 9 красавіка 1863 г. былі створаны камісіі для праверкі памераў сялянскіх надзелаў. Зямлю атрымалі больш за 20 тыс. абеззямеленых двароў, іншым вярнулі адрэзкі. Хутка было завершана складанне выкупных актаў. Гэтыя палёгкі былі ініцыяваны Віленскім генерал-губернатарам М. М. Мураўёвым, які кіраваў падаўленнем паўстання 1863 г. Але да паўстання Мураўёў быў прыхільнікам жорскай палітыкі ў адносінах да сялян, і толькі неабходнасць недапусціць злучэння нацыянальна-вызваленчага і сялянскага руха прымусіла яго пайсці на ўступкі сялянам.
Пасля 1863 г. перагледзелі землеўпарадкаванне і дзяржаўных сялян (20 % сельскага насельніцтва Беларусі). Паводле закона ад 16 мая 1867 года яны адразу пераводзіліся з аброку на выкуп зямлі і станавіліся прыватнымі ўладальнікамі зямельных надзелаў.
Такім чынам, на Беларусі адмена прыгонніцтва мела свае асаблівасці. Так, памеры сялянскіх надзелаў былі вышэйшымі, чым па Расіі. Былі зменшаны выкупныя суммы. Але захоўвалася памешчыцкае землеўладанне — у памешчыкаў знаходзілася больш паловы лепшай зямлі, а каля 40 % сялян былі малазямельнымі. Захаваліся сервітуты, цераспалосіца і абшчыннае землекарыстанне ва ўсходняй частцы Беларусі. Сяляне атрымалі асабістыя і маёмасныя правы, саслоўнае самакіраванне. Быў створаны рынак рабочай сілы ў прамысловасці і сельскай гаспадарцы.
Але калі адмена прыгонніцтва прайшло на больш спрыяльных умовах, то буржуазныя рэформы 60-70-х гг. на Беларусі мелі значныя абмежаванні.
Так, на Беларусі наогул не была праведзена земская рэформа, якая ўводзіла органы самакіравання (земствы), выбарныя ад усіх саслоўяў губернскія і павятовыя сходы (гаспадарчыя органы) і ўправы (выканаўчыя органы). Яны займаліся справамі мясцовай гаспадаркі, аховы здароў'я, адукацыі, добраўпарадкавання і дабрачыннасці. Выбарчая сістэма будавалася па прынцыпе маёмаснага цэнзу, таму ў сходах і ўправах была значная перавага дваран. На Беларусі пераважала апалячанае дваранства, апазіцыйнае царскаму ўраду. Таму ў беларускіх губернях рэформа была праведзена толькі ў 1911 г. з вялікімі абмежаваннямі для каталіцкага дваранства.
Гарадская рэформа 1870 г. (праведзена на Беларусі ў 1876 г.) мела на мэце ўпарадкаваць кіраванне гарадамі. Ствараліся органы кіравання — гарадскія думы і ўправы. На чале ўправы стаяў гарадскі галава, ён адначасова з'яўляўся і старшынёй гарадской думы. Выбары праходзілі на аснове маёмаснага цэнзу. Выбарчым правам карысталіся толькі плацельшчыкі гарадскіх падаткаў. У беларускіх гарадах, дзе большасць насельніцтва складалі «іншаверцы» — яўрэі, былі ўведзены абмежаванні для гэтай катэгорыі гараджан. Спачатку яны мелі права займаць 1/3 частку месцаў у органах гарадскога самакіравання, а ў выніку контррэформы — па новым Гарадавым палажэнні 1892 г. — толькі 1/10 частку месцаў.
У распараджэнні гарадскіх дум і ўпраў былі пытанні развіцця прамысловасці і гандлю; арганізацыі адукацыі і медыцынскага абслугоўвання, утрымання пажарнай аховы, паліцыі і казармаў. Думы і ўправы не мелі органаў выканаўчай улады і падпарадкоўваліся губернатарам і міністру ўнутраных спраў.
У выніку судовай рэформы 1864 г. (на Беларусі пачалася ў 1872 г.) ліквідаваліся саслоўныя суды; утвараліся акруговыя суды і судовыя палаты; судовыя палаты разглядалі апеляцыі і займаліся палітычнымі справамі, абслугоўвалі некалькі губерняў; акруговыя суды ўтвараліся ў кожнай губерні; міравы суд разбіраў дробныя правапарушэнні. Суд станавіўся адкрытым, галосным і незалежным ад ураду; ствараўся інстытут адвакатуры і прысяжных засядацеляў, для засведчання розных актаў была ўведзена пасада натарыўса.
На Беларусі міравыя суддзі не выбіраліся, а прызначаліся МУС. У 1900 г. у Мінскай, Магілёўскай і Віцебскай губернях быў уведзены інстытут земскіх начальнікаў. Яны прызначаліся з мясцовага дваранства і мелі права караць сялян без рашэння міравых судоў.
Судовая рэформа была значным крокам наперад у параўнанні з дарэформенным судом і адыграла вялікую ролю ў станаўленні буржуазных адносін у Расійскай імперыі.
Ваенная рэформа 1862 г. мела на мэце стварэнне арміі буржуазнага тыпу з кваліфікаваным асабістым саставам, сучаснай зброяй, добра падрыхтаванымі афіцэрскімі кадрамі. Імперыя была падзелена на 15 ваенных акруг (Віленская ўключала ўсю Беларусь). Адкрываліся ваенныя навучальныя ўстановы, на Беларусі гэта кадэцкія корпусы ў Полацку і Брэсце.
У 1874 г. быў выдадзены закон аб усеагульнай воінскай павіннасці мужчын, якія дасягнулі 20-гадовага ўзросту. Армія скарачалася ў мірны час і павялічвалася ў перыяд ваенных дзеянняў за кошт запаснікаў. Уводзіўся скарочаны тэрмін службы: для сухапутных войскаў — 6 гадоў службы і 9 гадоў запасу, для флоту 7 гадоў службы і 3 гады запасу. Для асоб, якія мелі адукацыю, тэрмін службы значна скарачаўся.
З мэтай пашырэння магчымасцей друку, у тым ліку мясцовага, была праведзена цэнзурная рэформа 1865 г. Згодна з ёй была адменена папярэдняя цэнзура для твораў аб'ёмам больш 10 друкаваных аркушаў, але заставалася абавязковая папярэдняя цэнзура для твораў меньшага аб'ему; абавязковая папярэдняя цэнзура існавала для правінцыяльных органаў перыядычнага друку.
Пасля рэформы актыўна пачалі адкрываца прыватныя тыпаграфіі, якія мелі сучаснае абсталяванне, з'яўляліся перадавымі прадпрыемствамі і склалі новую галіну вытворчасці.
Рэформа адукацыі прадугледжвала ўвядзенне новага ўніверсітэцкага статута, а таксама новага статута гімназіі (уводзіліся з 1864 г.). Атрымліваць адукацыю зараз маглі прадстаўнікі ўсіх саслоўяў. Гімназіі былі двух тыпаў: класічныя і рэальныя. Класічная гімназія рыхтавала сваіх выхаванцаў да паступлення ва ўніверсітэты. Рэальныя гімназіі рыхтавалі вучняў да работы ў прамысловасці і гандлі.
У 1864 г. было зацверджана «Палажэнне аб пачатковых народных вучылішчах». Грамадскія ўстановы і прыватныя асобы з дазволу ўлад маглі адкрываць пачатковыя вучылішчы. Але на Беларусі народныя вучылішчы знаходзіліся пад дадатковым наглядам паліцыі і праваслаўнай царквы.
Рэформы 60-70-х гг. не краналі асноў самадзяржаўя і ў значнай ступені захоўвалі прывілеі дваранства, аднак садзейнічалі пераўтварэнню Расійскай дзяржавы з феадальнай манархіі ў буржуазную. І яшчэ — на Беларусі буржуазныя рэформы былі праведзены з абмежаваннямі.
Паўстанне 1863—1864 і яго вынікі для Беларусі
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Культура Беларусі ў другой палове ХІХ ст
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Асаблівасці фарміравання беларускай нацыі
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Беларусь у канцы ХІХ ст
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Беларусь у пачатку ХХ ст
Гэты раздзел не завершаны. Вы дапаможаце праекту, выправіўшы і дапоўніўшы яго. |
Рэвалюцыя 1905—1907 гг.
Сацыяльна-эканамічнае развіццё. Рэформы П. А. Сталыпіна. Грамадскі рух у 1907—1914 гг.
Беларусь у пачатку Першай сусветнай вайны. Лютаўская рэвалюцыя
Культура Беларусі ў пачатку ХХ ст.
Зноскі
- Полное собрание законов Российской империи с 1649 г. Т. XIX. — СПб., 1830. — С. 602
- Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 4: Беларусь у складзе Расійскайімперыі (канец XVIII — пачатак XX ст.) / М. Біч, В. Яноўская, С. Рудовіч і інш.; Рэдкал.: М. Касцюк (гал. рэд.) і інш.— Мн.: Экаперспектыва, 2005. — 519 с.: іл. — С. 49
- Расійскі дзяржаўны архіў старажытных актаў. Ф. 248. — Воп. 64. — Спр. 5625. — А. 838.
- Полное собрание законов Российской империи с 1649 г. Т. XIX. — СПб., 1830. — С. 234—271.
- Рубинштейн, С. Ф. Хронологический указатель указов и правительственных распоряжений по губерниям Западной России, Белоруссии, Малороссии за 240 лет, с 1652 по 1892 г. / Сост. и изд. С. Ф. Рубинштейн. — Вильно: Губернская типография, [1894]. — 918 с. — С. 120, 122
- Анішчанка, Я. К.. Камеральнае апісанне — крыніца па сацыяльна-эканамічнай гісторыі Усходняй Беларусі (1772—1774 гг.) / Я. К. Анішчанка // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх навук. — 1988. — № 3. — С. 77.
- Анішчанка, Я. К. Генеральнае межаванне на Беларусі. — Мн., 1996. — С. 13, 14, 132.
- Полное собрание законов Российской империи с 1649 г. (далей — ПСЗРИ) Т. XXIII. — СПб., 1830. — С. 419
- ПСЗРИ. Т. XXIII. — С. 427.
- ПСЗРИ. Т. XXIII. — С. 573.
- ПСЗРИ. Т. XXIII. — С. 574; Милютин, Д. М. Гродно в 1794, 1795 и 1796 г. — Гродно, 1905. — С. 64.
- ПСЗРИ. Т. XXIII. — С. 845, 922.
- ПСЗРИ. Т. XXIV. — СПб., 1830. — С. 229.
- Гісторыя Беларускай ССР: У 5 т. Т. 1. — Мн., 1972. — С. 447, 448.
- Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 4. — Мн., 2005. — С. 51.
- Григорьев, В. Реформы местного управления при Екатерине II (Учреждения о губерниях 7 ноября 1775 г.). — СПб., 1919. — С. 214.
- Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 4. — С. 51.
- Żytkowicz, L. Rządy Repnina na Litwie w latach 1794—1797. — Wilno, 1938. — S. 159—162.
- Юхо, Я. А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі. — Мн., 1992. — С. 242, 243.
- Смородский, А. П. Столетие Минской губернии, 1793―1893: историко-статистическая записка / составил секретарь Минского губернского статистического комитета А. П. Смородский. — Мн.: Типолитография Р. Дворжец, 1893. — [4], 90 с. — С. 56.
- Смородский, А. П. Столетие Минской губернии… — С. 26.
- Лютый, А. М. Социально-экономическое развитие городов Белоруссии в конце XVIII — первой половине XIX века / А. М. Лютый; Под ред. В. В. Чепко. — Мн.: Наука и техника, 1987. — 179, [2] с. — С. 56.
- Зайрнчковский, П. А. Правительственный аппарат самодержавной России в XIX в. — М.: Мысль, 1978. — 288 с. — С. 27.
- Анішчанка, А. К. Прававы статус беларускіх земляў у палітыцы адміністрацыі Кацярыны II / А. К. Анішчанка // Весці Акадэміі навук Беларусі. Серыя гуманітарных навук. — 1994. — № 2. — С. 64, 65.
- Сборник документов, касающихся административного устройства Северо-Западного края при императрице Екатерине ІІ (1792—1796) / С предисл. А. Турцевич. — Вильна: Вилен. комис. для разбора древних актов, 1903. — LXXXVIII, 352 c., 6 л. ил., карт. — С. XXXVI, CXXXVII.
Літаратура
- Гісторыя Беларусі ў 6 т. Т. 4. — Мн.: Экаперспектыва, 2005
- Нарысы гісторыі Беларусі ў 2 т. Т. 1. — Мн.: Беларусь, 1994
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Kanec XVIII pachatak HIH stagoddzyayPa vynikah padzelay Rechy Paspalitaj terytoryya suchasnaj Belarusi yvajshla y sklad Rasijskaj imperyi Paslya pershaga padzelu Recha Paspalitaj u 1772 g da Rasijskaj imperyi byli dluchany paynochna yshodniya zemli Belarusi shto ranej uvahodzili y sklad Polackaga Vicebskaga i Mscislayskaga vayavodstvay Novaya terytoryya yvajshla y sklad Pskoyskaj Pskoyskaya rusk Velikaluckaya rusk Dzvinskaya rusk Polackaya pravincyi i Magilyoyskaj Magilyoyskaya Arshanskaya Ragachoyskaya Vicebskaya pravincyi gubernyay yakiya byli ab yadnany y general gubernatarstva Gubernskimi garadami stali Magilyoy i Apochka Ale Apochka byy nevyalikim goradam tamu gubernskae praylenne neyzabave peranesli y Polack Naselnictvu davaysya 3 mesyachny termin da 5 snezhnya 1772 goda kab prynyac prysyagu verno i nelicemerno sluzhit i vo vsem povinovatsya ne shadya zhivota svoego do poslednej kapli krovi imperatrycy Kacyaryne II Adnak uniyackae i katalickae duhavenstva inkarparavanyh belaruskih terytoryj ne tolki ne spyashalasya z prynyaccem prysyagi a naadvarot stala y apazicyyu da rasijskaga yrada Getu situacyyu vykarystali ezuity yany pershymi prynyali prysyagu na vernasc Kacyaryne II i raspachali aktyynuyu prapagandysckuyu dzejnasc syarod tutejshaga naselnictva y padtrymku samayladdzya Apafeozam getaj deejnasci stala naladzhanaya ezuitami y Polacku yrachystaya liturgiya y dzen naradzhennya imperatrycy 24 listapada na yakoj prysutnichay gubernatar z blizhejshym akruzhennem U 1775 g bylo prynyata Ustanaylenne kiravannya gubernyay Userasijskaj imperyi Zgodna z im Rasijskaya imperyya padzyalyalasya na guberni yakiya inaksh nazyvalisya namesnictvami z kolkascyu naselnictva ad 300 tys da 400 tys chal muzhchynskaga polu Guberni u svayu chargu dzyalilisya na pavety z naselnictvam ad 20 tys da 30 tys chal muzhchynskaga polu U zhniyni 1776 g zamest Pskoyskaj byla zasnavana Polackaya gubernya z addzyalennem yae ad velikaruskih pravincyj Magilyoyskaya zh gubernya pakidalasya bez zmen Vyasnoj 1777 g getyya guberni byli padzeleny na pavety U sklad Magilyoyskaj guberni yvajshli Magilyoyski Chavuski Starabyhayski Arshanski Babinavicki Sennenski Mscislayski Cherykayski Kopyski Klimavicki Ragachoyski i Belicki pavety u sklad Polackaj Polacki Drysenski Sebezhski Nevelski Dynaburgski Rezhycki Lyucynski Velizhski Garadocki i Surazhski pavety U suvyazi z getym myastechki Drysa Lyucyn Surazh Chavusy Kopys Babinavichy Klimavichy i Belica atrymali status garadoy i stali pavyatovymi centrami Z 1778 g Magilyoyskaya i Polackaya guberni nazyvalisya namesnictvami Dlya yladkavannya mezhay gubernyay a taksama y vaennyh i gaspadarchyh metah uznikla neabhodnasc pavyadzennya ih apisannya vymyarennya i kartagrafavannya Na pracyagu 1772 1774 byli skladzeny dva kameralnyya apisanni agulnae na daluchanuyu yshodnebelaruskuyu terytoryyu i specyyalnae na kazyonnyya vyoski Agulnae apisanne dalo administracyi gubernyay statystychnuyu haraktarystyku terytoryi a specyyalnae vyznachyla zyamelny fond yaki z yaylyaysya krynicaj dahoday dlya kazny a taksama mog byc vykarystany dlya padaravannyay U 1783 1785 u Magilyoyskaj i Polackaj gubernyah bylo pravedzena generalnae mezhavanne yakoe skasavala papyaredniya pravy na valodanne zyamlyoj i dakumentalna afarmlyala pravy novaj ulady na daluchanyya zemli U 1793 paslya drugoga padzelu Rechy Paspalitaj da Rasijskaj imperyi akramya ykrainskih adyshli nastupnyya belaruskiya zemli reshtki Polackaga vayavodstva na levym beraze Zah Dzviny Vicebskaga i Arshanskaga pavetay Vicebskaga vayavodstva Menski i Mazyrski Menskaga vayavodstva chastka Rechyckaga paveta pa pravym beraze Dnyapra ushodnyaya chastka Novagarodskaga vayavodstva ushodniya chastki Braslayskaga i Ashmyanskaga pavetay Vilenskaga i Pinski pavet Berascejskaga vayavodstvay Ukazam ad 13 krasavika 1793 reshtki Polackaga vayavodstva byli daluchany da Polackaga namesnictva a yse zemli ad yago myazhy da r Byareziny da Magilyoyskaga Mazyrski pavet byy daluchany da Charnigayskaj guberni a na astatnyaj terytoryi ytvorana Minskaya gubernya Ukazam Senata ad 3 maya 1793 general gubernataru C Tutalminu rusk bylo zagadana zasnavac Minskae namesnictva y skladze akrug Minskaj Vicebskaj Mazyrskaj Davyd Garadockaj Pinskaj Nyasvizhskaj i Sluckaj U suvyazi z padaylennem paystannya 1794 i kanchatkovym trecim padzelam Rechy Paspalitaj Kacyaryna II zagadala liflyandskamu estlyandskamu i litoyskamu general gubernataru knyazyu M Repninu padzyalic reshtki Vyalikaga Knyastva Litoyskaga na try chastki z centrami y Vilni Grodne i Koyne abo y Kejdanah Kozhnaya z getyh chastak byla daverana kamandziram karpusoy yakiya u svayu chargu daruchyli kiravanne pavetami kamandziram svaih palkoy Aposhniya pavinny yli naladzic suvyazi z myascovym naselnictvam praz specyyalnyh kamisaray U cherveni 1795 u Grodne byy stvorany chasovy organ kiravannya terytoryyaj Litvy i Zahodnyaj Belarusi Vyarhoynae praylenne Litvy Yago strukturu skladali chatyry addzyalenni kazyonnae kiraynik palkoynik I Fryzel kryminalnae brygadzir I Rusakoy gramadzyanskae nadvorny savetnik N Volkay i ekanamichnae prem er mayor Litke 14 snezhnya 1794 bylo zagadana padzyalic novadaluchanyya zemli na Vilenskuyu i Slonimskuyu guberni i sklasci shtaty prysutnickih mescay pavodle Ustanaylennya dlya kiravannya gubernyay Userasijskaj imperyi 1775 U zhniyni 1796 guberni perajmenavany y namesnictvy y skladze 11 pavetay Vilenskaga Trokskaga Braslayskaga Ashmyanskaga Kovenskaga Upickaga Vilkamirskaga Celshayskaga Rasienskaga i Shavelskaga i 8 pavetay Slonimskaga Navagrudskaga Grodzenskaga Vaykavyskaga Lidskaga Bresckaga Kobrynskaga Pruzhanskaga Taki padzel praisnavay tolki da kanca 1796 kali Pavel I pravyoy novuyu administracyjna terytaryyalnuyu reformu Ukazam ad 12 snezhnya 1796 na terytoryi Belarusi i Litvy byli stvorany nastupnyya guberni Belaruskaya yana ab yadnala Magilyoyskae i namesnictvy Minskaya z daluchanym da yae Rechyckim pavetam i Litoyskaya u yae sklad uvajshli i namesnictvy Z za tago shto kiravac vyalikimi pa pamerah gubernyami bylo nyazruchna Alyaksandr I u 1801 uvyoy novy administracyjna terytaryyalny padzel Zgodna z im Belaruskaya gubernya byla padzelena na Magilyoyskuyu i Vicebskuyu abedzve guberni yvajshli y sklad Belaruskaga general gubernatarstva Litoyskaya na Vilenskuyu i Grodzenskuyu guberni uvajshli y sklad Litoyskaga vaennaga gubernatarstva Organy kiravannya y gubernyah i pavetah Paslya padzelay Rechy Paspalitaj i yklyuchennya belaruska litoyskih zyamel u sklad Rasijskaj imperyi carski yrad pachay raspaysyudzhvac na ih svayu sistemu myascovaga dzyarzhaynaga kiravannya Yana stvaralasya pa analogii z rasijskimi gubernyami Galoynaj asobaj u gubernyah byy general gubernatar yaki lichyysya namesnikam cara i yznachalvay myascovuyu administracyyu padparadkavanyh yamu terytoryj U chas znahoodzhannya y Sankt Pecyarburgu yon zasyaday u Senace u tym departamence da yakoga adnosilisya spravy yago guberni Faktychna general gubernatar byy nadzeleny neabmezhavanymi paynamoctvami Yamu padparadkoyvalisya vajskovyya i gramadzyanskiya gubernatary abo praviceli U abavyazak gramadzyanskaga gubernatara yaki kamandavay myascovym garnizonam uvahodziy naglyad za zborami padatkay rekrutay hodam sledstva zaklyuchennem kazyonnyh padraday i pastavak padtrymannem gramadskaga paradku i insh Persanalny sklad vyshejshaj administracyi nabiraysya z ruskih sanoynikay i chynoynikay Adnak kanchatkovae rashenne prymay general gubernatar tamu ylada gramadzyanskih gubernataray u kancy XVIII pershaj palove XIX st byla davoli abmezhavanaj Da tago zh adbyvalisya ih chastyya persanalnyya zmeny U kozhnaj guberni yak darechy i vykanaychy organ dzejnichala gubernskae praylenne y skladze obshego prisutstviya i kancylyaryi Gaspadarchaj i finansavaj spravaj kiravala kazyonnaya palata yakuyu yznachalvay vice gubernatar Yana zajmalasya raskladam i zboram padatkay kiravannem i naglyadam za kazyonnaj mayomascyu U gubernyah dzejnichali i takiya organy kiravannya yak rekruckiya ypravy prykaz gramadskaj apeki mezhavyya kantory i insh Galoynym organam pavyatovaj ulady lichyysya nizhni zemski sud yaki adnachasova vykonvay administracyjna palicejskiya i sudovyya funkcyi Uznachalvay yago zemski spraynik U sklad suda yvahodzili dva try zasyadaceli pryznachanyya ad dvaran Nizhni zemski sud sachyy za padtrymannem paradku y pavece zabyaspechvay svoechasovuyu vyplatu zhyharami padatkay i vykanannya imi roznyh pavinnascej Pamizh ukazam ab stvarenni gubernyay i pryznachennem general gubernataray prahodziy chas za yaki administracyi patrebna bylo padabrac chynoynikay pravesci shody pa vybaru kandydatay na sasloynyya pasady Ne davyarayuchy myascovym zhyharam ulady nyaredka zaprashali chynoynikay z rasijskih i malarasijskih gubernyay Tak u 1795 u menskih gubernskih ustanovah pracavala pa 8 chal z Arhangelskaga i Alaneckaga namesnictvay 1 z Cvyarskoga i 2 z Magilyoyskaga U 1796 vilenski i slonimski general gubernatar knyaz M Repnin pryznachyy na kancyyalrskiya pasady chynoynikay i studentay z Malarosii U suvyazi z nedahopam ruskih chynoynikay Kacyaryna II dazvalyala pryznachac na administracyjnyya pasady y novaytvoranyh gubernyah myascovyh zhyharoy Chynoynikay neabhodna bylo vybirac z tyh hto nepahisnaj vernasci pry valodanni ylasnascyu i pry inshyh yakascyah meli chyny polskiya U kancy XVIII st u belaruskih garadah nalichvalasya bolsh za 1 9 tys sluzhachyh gramadzyanskih ustanoy kalya 1 5 ad agulnaj kolkasci garadzhan U adroznenne ad pravaslaynyh ruskih chynoynikay vyhadcay z roznyh sasloyyay dvaran myashchan duhavenstva myascovyya yradzhency byli tolki dvaranami i y asnoynym katalikami Pry getyvm pamesnae dvaranstva imknulasya pazbyagac kancylyarskaj sluzhby yakuyu lichyla spravaj neganarovaj a chyn atrymlivala za vaennuyu sluzhbu ci vybranyya dvaranskiya pasady Na daluchanaj terytoryi y yakaci sudovaga zakanadaystva pracyagvay dzejnichac Statut VKL 1588 yaki byy perakladzeny pa zagadu general prakurora Senata A Vyazemskaga y 1780 na ruskuyu movu Dlya najvyshejshaj apelyacyi y 1774 pry yustyc kalegii liflyandskh estlyandskih i finlyandskih spray Senat a byy stvorany Belaruski departament yaki praisnavay da 1780 Da getaga chasu vyshejshaj apelyacyjnaj ustanovaj u VKL byy Galoyny Litoyski trybunal yaki znahodziysya y Vilni Z daluchennem da imperyi Vilni trybunal byy skasavany Adnak ad chasoy VKL zastavalasya yashche shmat nezakonchanyh spray Tamu y kancy 1796 dlya tago kab ih zavyarshyc byy stvorany Gramadzyanski departament staryh litoyskih spray U lyutym 1797 byy zasnavany Galoyny litoyski sud yaki raspaysyudzhvay svayu dzejnasc na Litoyskuyu gubernyu Yon azhyccyaylyay kantrol za dzejnascyu gramadzyanskaga i kryminalnaga sudavodstva nizhejshyh sudoy i taksama z yaylyaysya apelyacyjnaj instancyyaj dlya magistratay i ratush Paslya gubernskaj reformy 1801 galoynyya sudy byli adkryty y kozhnaj guberni y skladze kryminalnaga i gramadzyanskaga departamentay Pavodle Ustanaylenn 1775 na novadaluchanyh zemlyah uvodzilisya pavyatovyya sudy sa shlyaheckaj apekaj u gubernyah verhniyaya zemskiya sudy dlya shlyahty nidejshyya m verhniya raspravy dl volnyh syalyan garadavyya i gubernskiya magistraty U gubernskih garadah byli kryminalnaya i gramadzyanskaya palata i gubernski prakuror yaki kantralvay ih dzejnasc Pa prykladnyh padlikah naselnictva Belarusi na pachatak HIH st skladala prykladna 3 3 mln chalavek Bolshasc naselnictva belaruskih gubernyay akramya Vilenskaj skladali belarusy Belarus u vajne 1812 gAsnoynyya artykuly Vajna 1812 i Belarus u Ajchynnaj vajne 1812 goda 10 22 chervenya Napaleon abvyasciy Rasijskaj imperyi vajnu a 12 24 chervenya yon pachay vaennyya dzeyanni suprac Rasii Na pershym etape vajny asnoynyya bayavyya dzeyanni vyalisya na terytoryi Belarusi U adroznenne ad aficyjnaj pazicyi cara Alyaksandra I belaruskaya shlyahta adnosilasya da Napaleona dalyoka ne tak adnaznachna Yashche y 1807 g Napaleon stvaryy Gercagstva Varshayskae na etnichna polskih zemlyah i myascovaya shlyahta bachyla magchymasc stvarennya adnaylyonnaga Vyalikaga Knyastva Litoyskaga na etnichna belaruskih krynica i litoyskih zemlyah 16 28 chervenya Napaleon uvajshoy u Vilnyu a 26 chervenya 8 lipenya marshal Davu yvajshoy u Minsk 1 13 lipenya y Vilni byla stvorana Kamisiya chasovaga praylennya Vyalikaga Knyastva Litoyskaga z syami chalavek Sistema kiravannya byla pabudavana na francuzski yzor navat uvodzilasya sistema departamentay yak administracyjna terytaryyalnyh adzinak Adnak z za zacyagvannya vajny funkcyi myascovyh ulad pastupova zvyalisya da zabyaspechannya armii Napaleona harchavannem i amunicyyaj Patreby armii Napaleona zabyaspechvalisya rekvizicyyami Pytanni ab dzyarzhaynym ladze byli zabyty Z za getaga bolshasc shlyahty pastupova adyjshla ad supracoynictva z Napaleonam Adnak chasovy yrad pad naciskam akupacyjnyh vojskay pracyagvay svayu rabotu i navat zdoley stvaryc vaennyya atrady y dapamogu galoynaj armii Napaleona Tym chasam Napaleon uzho pachay hutkae adstuplenne 14 17 26 29 listapada adbylasya vyadomaya peraprava francuzay praz Byarezinu pad Barysavam 23 listapada 5 snezhnya Napaleon pakidae svayu armiyu i byazhyc u Francyyu a 2 14 snezhnya aposhniya francuzskiya saldaty perahodzyac myazhu Rasijskaj imperyi Vaennyya dzeyanni na terytoryi Belarusi prynesli shmattysyachnyya lyudskiya straty Vyalizarnaya shkoda byla nanesena gaspadarcy i kamunikacyyam Tajnyya tavarystvy da paystannya 1830 1831 ggPaslya vajny 1812 g na terytoryi Belarusi stvarayucca tajnyya tavarystvy patryyatychnaj nakiravanasci U 1817 g u Vilne Tamash Zan Adam Mickevich Yuzaf Yazhoyski i inshyya zasnavali tavarystva filamatay filamat u perakladze z grechaskaj movy toj hto imknecca da veday yakoe stavila perad saboj asvetnickiya mety Z dazvolu kiraynictva Vilenskaga yniversiteta y 1820 g filamaty stvaryli Tavarystva pryhilnikay karysnyh zabavak pramyanistyya mety yakoga taksama byli nacyyanalna asvetnickimi U kancy 1820 g filamaty zasnavali tajnuyu supolku filaretay filaret u perakladze z grechaskaj movy toj hto lyubic dabrachynnasc z palitychnymi metami adradzhennem Rechy Paspalitaj Chlen tavarystva Mihal Rukevich stvaryy gurtki y Belastockaj i Svislackaj gimnaziyah u Grodne Shchuchyne i inshyh garadah i myastechkah Grodzenskaj guberni Use getyya arganizacyi meli svae filiyaly pa ysyoj Belarusi U pachatku 1820 h gg ulady davedalisya pra isnavanne tajnyh supolak na terytoryi Belarusi paslya chago pachalisya represii U 1824 g 9 filaretay i 11 filamatay syarod ih Tamash Zan Adam Mickevich Yan Chachot byli vyslany va ynutranyya guberni Rasijskaj imperyi Adnachasova byli adhileny ad pracy vyadomyya prafesary Vilenskaga yniversiteta i papyachycel Vilenskaj vuchebnaj akrugi Adam Chartaryjski Paystanne 1830 1831 gg i yago vyniki dlya BelarusiAsnoyny artykul Paystanne 1830 1831 Paslya paystannya 1830 1831 gg rasijskiya ylady pachali aktyyna pravodzic razbor shlyahty shlyahta pavinna byla pradstavic dakumentalna aformlenyya dokazy svajgo shlyaheckaga pahodzhannya Vynikam getaj palityki stala pazbaylenne chastki shlyahty pravoy z peravodam u padatkovyya sasloyi Sam termin shlyahta byy zabaroneny dlya yzhyvannya y ruskaj move zamest yago pachali vykarystoyvac ruski termin dvoryanstvo Mayomasc emigrantay z liku ydzelnikay paystannya asudzhanyh za ydzel u im i tyh hto ne zdoley dakazac svayo shlyaheckae pahodzhanne kanfiskoyvalasya na karysc dzyarzhavy U 1832 g byy zachyneny Vilenski yniversitet yaki byy adkryty tolki y 1904 g U 1837 g car patrabavay kab use pastupayuchyya y rasijskiya yniversitety meli pasvedchanne ab nedachynenni da paystanckaga ruhu U 1839 g na Polackim carkoynym sabory byla skasavana Berascejskaya uniya z aytamatychnym peravodam usih uniyatay u pravaslaye U 1840 g na ysyoj terytoryi Belarusi bylo skasavana dzeyanne Statuta 1588 g Yashche adnym vynikam paystannya stali pershyya kroki palityki rusifikacyi depalanizacyi belaruskih zemlyay Kultura Belarusi y pershaj palove HIH stGety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Adukacyya Asnoynyya artykuly Vilenskaya navuchalnaya akruga Vilenski yniversitet i Polackaya ezuickaya akademiya Drukarskaya i bibliyatechnaya sprava Stanaylenne belarusaznaystva Belarusaznaystva Pershaya palova HIH st chas uzniknennya navukovaga belarusaznaystva Vyvuchenne Belarusi azhyccyaylyali Rasijskaya akademiya navuk Ruskae geagrafichnae tavarystva Vilenski universitet Maskoyskae tavarystva amataray starazhytnascej rasijskih stvoranyya pa inicyyatyve Ya Tyshkevicha Vilenski muzej starazhytnascej i Vilenskaya arhealagichnaya kamisiya Gistoryyu etnagrafiyu falklor belarusay yashche y pachala vyvuchac ekspedycyya ruskaga akademika I I Lyapyohina Geta bylo znayomstva ruskih vuchonyh z Belarussyu paslya daluchennya yae da Rasijskaj imperyi Praca ruskaga vuchonaga K F Kalajdovicha Pra belaruskuyu gavorku 1822 uyaylyala saboj pershuyu sprobu navukovaga dasledavannya movy belarusay Vyaliki intares da Belarusi prayavili polskiya vuchonyya Lingvist S Linde i gistoryk T Chacki pershymi zagavaryli pra samabytnasc belaruskaj movy i neabhodnasc yae vyvuchennya U pershaj palove HIH st ubachyli svet shmatlikiya dakumenty i materyyaly pa gistoryi Belarusi Belaruski arhiy I I Grygarovicha Letapisec Litvy i ruskaya hronika I Danilovicha Akty Zahodnyaj Rasii Knigi pasolskiya Metryki Vyalikaga knyastva Litoyskaga i insh Vydadzeny Pomniki gistoryi Litvy T Narbuta vyjshli y ruskim druku Statuty Vyalikaga knyastva Litoyskaga Znachny yklad u razviccyo belarusaznaystva ynesli yradzhency Belarusi gistoryki Ivan Grygarovich Ignat Danilovich aytar dzevyacitomnaj Gistoryi litoyskaga naroda Teador Narbut Mihail Bez Karnilovich yaki y vyday u Pecyarburgu Gistarychnyya zvestki ab znamyanalnyh myascinah u Belarusi lingvisty Ivan Nasovich i Stanislay Mikucki Pismennik etnograf Pavel Shpileyski z yaylyaysya aytaram navukova paznavalnyh tvoray Padarozhzha pa Palessi i belaruskim krai i Belarus u haraktarystychnyh apisannyah i fantastychnyh yae kazkah Na karysc belaruskaj gistoryi arhealogii etnagrafii i krayaznaystva pracavali braty Yaystafij i Kanstancin Tyshkevichy vuchony i gramadski dzeyach Adam Kirkor publicyst i adzin z pershyh dasledchykay belaruskaj litaratury Ramuald Padbyarezski Falklor Litaratura Mastactva Teatr i muzyka Zhyvapis ArhitekturaTajnyya tavarystvy da paystannya 1863 1864 ggGety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Admena prygonnaga prava y belaruskih gubernyahU syaredzine XIX st Rasijskaya imperyya stayala y kroku ad revalyucyjnaga vybuhu Ne bylo stanoychyh vynikay papyarednyaj palityki pa syalyanskim pytanni U 1858 1860 gg tolki y Belarusi adbylosya zvysh 40 bujnyh vystuplennyay syalyan Naziraysya agulny kryzis gaspadarki krainy Rezka yzrasla zapazychanasc pameshchykay perad Dvaranskim bankam shto kazala pra kryzis panskaj gaspadarki Tatalnae adstavanne Rasii ad Eyropy vyyavilasya pad chas Krymskaj vajny 1853 1856 gg Patrabavalasya terminovae prynyacce mer pa refarmiravanni krainy i y pershuyu chargu treba bylo admyanic prygonnictva Na etane padryhtoyki reformy y studzeni 1857 g byy stvorany Sakretny kamitet pa syalyanskaj sprave Yon zbiray pazhadanni pameshchykay ab umovah pravyadzennya reformy Pameshchyki Belarusi i Litvy prapanavali vyzvalic syalyan ale bez zyamli 20 listapada 1857 g vilenskamu general gubernataru U I Nazimavu byy nakiravany reskrypt ad imperatara Alyaksandra II pershy aficyjny yradavy dakument ab syalyanskaj reforme Im dazvalyalasya stvaryc u Vilenskaj Grodzenskaj i Kovenskaj gubernyah kamitety i agulnuyu kamisiyu y Vilni dlya vypracoyki prekta palazhennya ab admene prygonnaga prava Zgodna z reskryptam urad rekamendavay pameshchykam dac syalyanam nevyalikiya nadzely zyamli ih syadziby za vykup bo yrad razumey nebyaspechnasc bezzyamelnaga vyzvalennya syalyan 8 studzenya 1858 g Sakretny kamitet byy peratvorany y Galoyny kamitet pa yparadkavanni selskaga naselnictva Geta bylo aficyjnym pachatkam refarmiravannya En zbiray prapanovy ad usih gubernskih kamitetay imperyi Belaruskiya pameshchyki adzinadushna prapanavali vyzvalic syalyan bez zyamli Tolki Vicebski i Magilyoyski kamitety byli ne suprac nadzyalennya syalyan zyamlej za vykup U getyh gubernyah gleba byla nizkaj yakasci a bolshasc pameshchykay atrymlivala dahody y vyglyadze abroku Asnoynyya dakumenty reformy byli raspracavanyya y Redakcyjnyh kamisiyah 19 lyutaga 1861 g yany byli padpisanyya Alyaksandram II Manifest ab admene prygonnaga prava ab yaylyay ab pachatku pravyadzennya reformy y dzyarzhave ukazvay na prychyny i mety reformy U Agulnym palazhenni zmyashchalisya adzinyya dlya imperyi pryncypy pravyadzennya reformy pameshchyki byli ylasnikami ysyoj zyamli yakaya nalezhala im da reformy chastka zyamli advodzilasya syalyanam u pastayannae karystanne bez prava mayomasci na 9 god uvodzilasya chasovaabavyazanae stanovishcha syalyan i yany adpracoyvali panshchynu ci vyplachvali abrok u poynym dareformenym pamery im byla zabaronena pakidac zyamlyu uvodzilisya ystaynyya gramaty yakiya vyznachali pazyamelnae yparadkavanne i pavinnasci syalyan na karysc pameshchyka ale admyanyalasya asabistaya zalezhnasc syalyan ad pameshchykay syalyane atrymlivali nekatoryya gramadzyanskiya pravy yany magli zajmacca ramyostvami gandlyavac nabyvac ruhomuyu i neruhomuyu mayomasc pastupac u navuchalnyya ystanovy i na sluzhbu nesci asabistuyu adkaznasc perad sudom Ulasnikam zyamli selyanina rabila vykupnaya damova Z perahodam na vykup chasovaabavyazanyya adnosiny spynyalisya syalyane zalichvalisya y razrad ulasnikay Pravily vykupu byli adnolkavymi dlya ysih gubernyay Rasii Vykupnaya suma byla takoga pameru kab pameshchyk paklayshy yae y bank pad 6 gadavyh mog atrymlivac prybytak royny shtogadovamu abroku z zyamli yakaya perajshla va ylasnasc selyanina Pry vykupe nadzelay syalyane pavinny byli zaplacic 20 vykupnoj sumy astatnyuyu chastku 80 pameshchyki atrymlivali ad dzyarzhavy y vyglyadze kashtoynyh paper Syalyane stanavilisya dayzhnikami dzyarzhavy i pavinny byli na pracyagu 49 gadoy placic yoj vykupnyya placyazhy i pracenty za ssudu vyplaty calkam admeneny 1 studzenya 1907 g Pa sutnasci syalyane vykupali ne zyamlyu a kampensavali pameshchykam svae feadalnyya pavinnasci Utvaralisya organy kiravannya syalyanami selskiya i valasnyya ypravy Yany kiravali zboram podacyay ab yaylyali syalyanam dzyarzhaynyya zakony sachyli za gramadskim paradkam Dlya praktychnaga azhyccyaylennya reform 1861 g byli yvedzeny specyyalnyya pasady miravyya pasredniki pryznachalisya z myascovyh pameshchykay pavyatovyya miravyya z ezdy i gubernskiya ystanovy pa syalyanskih spravah Myascovae palazhenne dlya vyalikaruskih novarasijskih i belaruskih gubernyay dzejnichala y Magilyoyskaj i vasmi pavetah Vicebskaj guberni dze panavala abshchynnae zemlekarystanne U im byli vyznachany mezhy syalyanskaga nadzelu vyshejshy ad 4 da 5 5 dzesyaciny i nizhejshy ad 1 dzesyaciny 800 kv sazhnyay da 1 dzesyaciny 200 kv sazhnyay U syalyan z bolshym nadzelam pravodzili adrezki Tak u Magilyoyskaj i Vicebskaj gubernyah u vyniku adrezak syalyane stracili ad 25 da 40 zyamli Za karystanne nadzelam vyznachalisya pavinnasci panshchyna ci abrok i insh Zahoyvalasya selskaya abshchyna pry vykananni pavinnascej uvodzilasya krugavaya paruka bagacejshyya abshchynniki vykonvali pavinnasci za bednyh Myascovae palazhenne dlya Minskaj Grodzenskaj Vilenskaj i chatyroh pavetay Vicebskaj guberni mela svae asablivasci Normy syalyanskih nadzelay ne vyznachalisya za syalyanami zahoyvalisya prysyadzibnyya i palyavyya nadzely yakimi yany karystalisya da 1861 g Adrezki dapuskalisya kali y pameshchyka zastavalasya mensh 1 3 chastki zruchnyh zyamel Ale i syalyanski nadzel nelga bylo pamenshyc bolsh yak na 1 6 Panskiya lyasy zastavalisya vyklyuchna y rasparadzhenni pameshchyka zahoyvalasya servitutnae prava U vykananni pavinnascej dzejnichala asabistaya adkaznasc selyanina Dadatkovyya pravily yashche adna grupa dakumentay yakaya adnosilisya da asobnyh grup prygonnaga naselnictva Syalyane zastalisya nezadavolenyya takoj svabodaj Yany ne padparadkoyvalisya zagadam myascovyh ulad admaylyalisya adbyvac panshchynu i vykonvac pavinnasci admaylyalisya padpisvac ustaynyya gramaty Usyago na Belarusi tolki y 1862 g adbylosya zvysh 150 syalyanskih vystuplennyay U 1863 g syalyanski ruh pashyryysya i supay pa chase z nacyyanalna vyzvalenchym paystannem pad kiraynictvam K Kalinoyskaga Aposhnyaya akalichnasc vymusila yrad pajsci na znachnyya ystupki Tak z 1 maya 1863 g chasovaabavyazanae stanovishcha syalyan Minskaj Vilenskaj Grodzenskaj i chastkova Vicebskaj gubernyay admyanyalasya yany stanavilisya yladalnikami svaih nadzelay Z 1 studzenya 1864 g u astatnih pavetah Vicebskaj i Magilyoyskaj gubernyay pravodzilasya takaya zh pracedura Znachna zmyanshalisya vykupnyya placyazhy a 9 krasavika 1863 g byli stvorany kamisii dlya praverki pameray syalyanskih nadzelay Zyamlyu atrymali bolsh za 20 tys abezzyamelenyh dvaroy inshym vyarnuli adrezki Hutka bylo zavershana skladanne vykupnyh aktay Getyya palyogki byli inicyyavany Vilenskim general gubernataram M M Murayyovym yaki kiravay padaylennem paystannya 1863 g Ale da paystannya Murayyoy byy pryhilnikam zhorskaj palityki y adnosinah da syalyan i tolki neabhodnasc nedapuscic zluchennya nacyyanalna vyzvalenchaga i syalyanskaga ruha prymusila yago pajsci na ystupki syalyanam Paslya 1863 g peragledzeli zemleyparadkavanne i dzyarzhaynyh syalyan 20 selskaga naselnictva Belarusi Pavodle zakona ad 16 maya 1867 goda yany adrazu peravodzilisya z abroku na vykup zyamli i stanavilisya pryvatnymi yladalnikami zyamelnyh nadzelay Takim chynam na Belarusi admena prygonnictva mela svae asablivasci Tak pamery syalyanskih nadzelay byli vyshejshymi chym pa Rasii Byli zmenshany vykupnyya summy Ale zahoyvalasya pameshchyckae zemleyladanne u pameshchykay znahodzilasya bolsh palovy lepshaj zyamli a kalya 40 syalyan byli malazyamelnymi Zahavalisya servituty ceraspalosica i abshchynnae zemlekarystanne va yshodnyaj chastcy Belarusi Syalyane atrymali asabistyya i mayomasnyya pravy sasloynae samakiravanne Byy stvorany rynak rabochaj sily y pramyslovasci i selskaj gaspadarcy Ale kali admena prygonnictva prajshlo na bolsh spryyalnyh umovah to burzhuaznyya reformy 60 70 h gg na Belarusi meli znachnyya abmezhavanni Tak na Belarusi naogul ne byla pravedzena zemskaya reforma yakaya yvodzila organy samakiravannya zemstvy vybarnyya ad usih sasloyyay gubernskiya i pavyatovyya shody gaspadarchyya organy i ypravy vykanaychyya organy Yany zajmalisya spravami myascovaj gaspadarki ahovy zdaroy ya adukacyi dobrayparadkavannya i dabrachynnasci Vybarchaya sistema budavalasya pa pryncype mayomasnaga cenzu tamu y shodah i ypravah byla znachnaya peravaga dvaran Na Belarusi peravazhala apalyachanae dvaranstva apazicyjnae carskamu yradu Tamu y belaruskih gubernyah reforma byla pravedzena tolki y 1911 g z vyalikimi abmezhavannyami dlya katalickaga dvaranstva Garadskaya reforma 1870 g pravedzena na Belarusi y 1876 g mela na mece yparadkavac kiravanne garadami Stvaralisya organy kiravannya garadskiya dumy i ypravy Na chale ypravy stayay garadski galava yon adnachasova z yaylyaysya i starshynyoj garadskoj dumy Vybary prahodzili na asnove mayomasnaga cenzu Vybarchym pravam karystalisya tolki placelshchyki garadskih padatkay U belaruskih garadah dze bolshasc naselnictva skladali inshavercy yayrei byli yvedzeny abmezhavanni dlya getaj kategoryi garadzhan Spachatku yany meli prava zajmac 1 3 chastku mescay u organah garadskoga samakiravannya a y vyniku kontrreformy pa novym Garadavym palazhenni 1892 g tolki 1 10 chastku mescay U rasparadzhenni garadskih dum i ypray byli pytanni razviccya pramyslovasci i gandlyu arganizacyi adukacyi i medycynskaga abslugoyvannya utrymannya pazharnaj ahovy palicyi i kazarmay Dumy i ypravy ne meli organay vykanaychaj ulady i padparadkoyvalisya gubernataram i ministru ynutranyh spray U vyniku sudovaj reformy 1864 g na Belarusi pachalasya y 1872 g likvidavalisya sasloynyya sudy utvaralisya akrugovyya sudy i sudovyya palaty sudovyya palaty razglyadali apelyacyi i zajmalisya palitychnymi spravami abslugoyvali nekalki gubernyay akrugovyya sudy ytvaralisya y kozhnaj guberni miravy sud razbiray drobnyya pravaparushenni Sud stanaviysya adkrytym galosnym i nezalezhnym ad uradu stvaraysya instytut advakatury i prysyazhnyh zasyadacelyay dlya zasvedchannya roznyh aktay byla yvedzena pasada nataryysa Na Belarusi miravyya suddzi ne vybiralisya a pryznachalisya MUS U 1900 g u Minskaj Magilyoyskaj i Vicebskaj gubernyah byy uvedzeny instytut zemskih nachalnikay Yany pryznachalisya z myascovaga dvaranstva i meli prava karac syalyan bez rashennya miravyh sudoy Sudovaya reforma byla znachnym krokam naperad u paraynanni z dareformennym sudom i adygrala vyalikuyu rolyu y stanaylenni burzhuaznyh adnosin u Rasijskaj imperyi Vaennaya reforma 1862 g mela na mece stvarenne armii burzhuaznaga typu z kvalifikavanym asabistym sastavam suchasnaj zbroyaj dobra padryhtavanymi aficerskimi kadrami Imperyya byla padzelena na 15 vaennyh akrug Vilenskaya yklyuchala ysyu Belarus Adkryvalisya vaennyya navuchalnyya ystanovy na Belarusi geta kadeckiya korpusy y Polacku i Bresce U 1874 g byy vydadzeny zakon ab useagulnaj voinskaj pavinnasci muzhchyn yakiya dasyagnuli 20 gadovaga yzrostu Armiya skarachalasya y mirny chas i pavyalichvalasya y peryyad vaennyh dzeyannyay za kosht zapasnikay Uvodziysya skarochany termin sluzhby dlya suhaputnyh vojskay 6 gadoy sluzhby i 9 gadoy zapasu dlya flotu 7 gadoy sluzhby i 3 gady zapasu Dlya asob yakiya meli adukacyyu termin sluzhby znachna skarachaysya Z metaj pashyrennya magchymascej druku u tym liku myascovaga byla pravedzena cenzurnaya reforma 1865 g Zgodna z yoj byla admenena papyarednyaya cenzura dlya tvoray ab yomam bolsh 10 drukavanyh arkushay ale zastavalasya abavyazkovaya papyarednyaya cenzura dlya tvoray menshaga ab emu abavyazkovaya papyarednyaya cenzura isnavala dlya pravincyyalnyh organay peryyadychnaga druku Paslya reformy aktyyna pachali adkryvaca pryvatnyya typagrafii yakiya meli suchasnae abstalyavanne z yaylyalisya peradavymi pradpryemstvami i sklali novuyu galinu vytvorchasci Reforma adukacyi pradugledzhvala yvyadzenne novaga yniversiteckaga statuta a taksama novaga statuta gimnazii uvodzilisya z 1864 g Atrymlivac adukacyyu zaraz magli pradstayniki ysih sasloyyay Gimnazii byli dvuh typay klasichnyya i realnyya Klasichnaya gimnaziya ryhtavala svaih vyhavancay da pastuplennya va yniversitety Realnyya gimnazii ryhtavali vuchnyay da raboty y pramyslovasci i gandli U 1864 g bylo zacverdzhana Palazhenne ab pachatkovyh narodnyh vuchylishchah Gramadskiya ystanovy i pryvatnyya asoby z dazvolu ylad magli adkryvac pachatkovyya vuchylishchy Ale na Belarusi narodnyya vuchylishchy znahodzilisya pad dadatkovym naglyadam palicyi i pravaslaynaj carkvy Reformy 60 70 h gg ne kranali asnoy samadzyarzhayya i y znachnaj stupeni zahoyvali pryvilei dvaranstva adnak sadzejnichali peraytvarennyu Rasijskaj dzyarzhavy z feadalnaj manarhii y burzhuaznuyu I yashche na Belarusi burzhuaznyya reformy byli pravedzeny z abmezhavannyami Paystanne 1863 1864 i yago vyniki dlya BelarusiAsnoyny artykul Paystanne 1863 1864Gety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Kultura Belarusi y drugoj palove HIH stGety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Asablivasci farmiravannya belaruskaj nacyiGety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Belarus u kancy HIH stGety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Belarus u pachatku HH stAsnoyny artykul Belarus u pachatku HH st Gety razdzel ne zavershany Vy dapamozhace praektu vypraviyshy i dapoyniyshy yago Revalyucyya 1905 1907 gg Sacyyalna ekanamichnae razviccyo Reformy P A Stalypina Gramadski ruh u 1907 1914 gg Belarus u pachatku Pershaj susvetnaj vajny Lyutayskaya revalyucyya Asnoyny artykul Belarus u Pershaj susvetnaj vajne Kultura Belarusi y pachatku HH st ZnoskiPolnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii s 1649 g T XIX SPb 1830 S 602 Gistoryya Belarusi U 6 t T 4 Belarus u skladze Rasijskajimperyi kanec XVIII pachatak XX st M Bich V Yanoyskaya S Rudovich i insh Redkal M Kascyuk gal red i insh Mn Ekaperspektyva 2005 519 s il S 49 Rasijski dzyarzhayny arhiy starazhytnyh aktay F 248 Vop 64 Spr 5625 A 838 Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii s 1649 g T XIX SPb 1830 S 234 271 Rubinshtejn S F Hronologicheskij ukazatel ukazov i pravitelstvennyh rasporyazhenij po guberniyam Zapadnoj Rossii Belorussii Malorossii za 240 let s 1652 po 1892 g Sost i izd S F Rubinshtejn Vilno Gubernskaya tipografiya 1894 918 s S 120 122 Anishchanka Ya K Kameralnae apisanne krynica pa sacyyalna ekanamichnaj gistoryi Ushodnyaj Belarusi 1772 1774 gg Ya K Anishchanka Vesci AN BSSR Seryya gramadskih navuk 1988 3 S 77 Anishchanka Ya K Generalnae mezhavanne na Belarusi Mn 1996 S 13 14 132 Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj imperii s 1649 g dalej PSZRI T XXIII SPb 1830 S 419 PSZRI T XXIII S 427 PSZRI T XXIII S 573 PSZRI T XXIII S 574 Milyutin D M Grodno v 1794 1795 i 1796 g Grodno 1905 S 64 PSZRI T XXIII S 845 922 PSZRI T XXIV SPb 1830 S 229 Gistoryya Belaruskaj SSR U 5 t T 1 Mn 1972 S 447 448 Gistoryya Belarusi U 6 t T 4 Mn 2005 S 51 Grigorev V Reformy mestnogo upravleniya pri Ekaterine II Uchrezhdeniya o guberniyah 7 noyabrya 1775 g SPb 1919 S 214 Gistoryya Belarusi U 6 t T 4 S 51 Zytkowicz L Rzady Repnina na Litwie w latach 1794 1797 Wilno 1938 S 159 162 Yuho Ya A Karotki narys gistoryi dzyarzhavy i prava Belarusi Mn 1992 S 242 243 Smorodskij A P Stoletie Minskoj gubernii 1793 1893 istoriko statisticheskaya zapiska sostavil sekretar Minskogo gubernskogo statisticheskogo komiteta A P Smorodskij Mn Tipolitografiya R Dvorzhec 1893 4 90 s S 56 Smorodskij A P Stoletie Minskoj gubernii S 26 Lyutyj A M Socialno ekonomicheskoe razvitie gorodov Belorussii v konce XVIII pervoj polovine XIX veka A M Lyutyj Pod red V V Chepko Mn Nauka i tehnika 1987 179 2 s S 56 Zajrnchkovskij P A Pravitelstvennyj apparat samoderzhavnoj Rossii v XIX v M Mysl 1978 288 s S 27 Anishchanka A K Pravavy status belaruskih zemlyay u palitycy administracyi Kacyaryny II A K Anishchanka Vesci Akademii navuk Belarusi Seryya gumanitarnyh navuk 1994 2 S 64 65 Sbornik dokumentov kasayushihsya administrativnogo ustrojstva Severo Zapadnogo kraya pri imperatrice Ekaterine II 1792 1796 S predisl A Turcevich Vilna Vilen komis dlya razbora drevnih aktov 1903 LXXXVIII 352 c 6 l il kart S XXXVI CXXXVII LitaraturaGistoryya Belarusi y 6 t T 4 Mn Ekaperspektyva 2005 Narysy gistoryi Belarusi y 2 t T 1 Mn Belarus 1994