Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Гасконская мова-дыялект (Gascon, [gasˈku]; фр.: [gaskɔ̃]) — дыялект аксітанскай мовы. Часам разглядаецца як самастойная раманская мова.
| Гасконскі дыялект | |
|---|---|
| Саманазва | Gascon |
| Краіны | Францыя, Іспанія |
| Афіцыйны статус | Іспанія, Каталонія |
| Агульная колькасць носьбітаў | каля 250 000 |
| Статус | ёсць пагроза знікнення[d] |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
| Пісьменнасць | лацініца |
| Моўныя коды | |
| (ISO 639-1) | — |
| (ISO 639-2) | — |
| (ISO 639-3) | gsc |
| 352 | |
| Linguasphere | 51-AAA-fa |
| oci-gsc | |
| ELCat | 8631 |
| IETF | oc-gascon |
| Glottolog | gasc1240 |
Гасконская мова распаўсюджана ў Гасконі і Беарне (у Францыі: у частцы дэпартаментаў Атлантычныя Пірэнеі, Верхнія Пірэнеі, Ланды, Жэр, Верхняя Гарона, Ло і Гарона і Ар’еж, у большай частцы Жыронды; у Іспаніі — у невялікай даліне на паўночным захадзе Каталоніі).
У Іспаніі распаўсюджаны толькі паўднёвы варыянт гасконскай мовы — , на які аказала моцны ўплыў каталанская і іспанская мовы. У выніку гэтага ўздзеяння існуе тэндэнцыя аддалення аранскага дыялекту гасконскай мовы ад французскіх. Аранскі дыялект мае ў Валь-д’Аран статус афіцыйнай мовы (нароўні з іспанскай і каталанскай).
Паводле , сфера ўжывання гасконскай мовы (дыялекту) скарачаецца. Мова практычна не ўжываецца ў гарадах. Лепш за ўсё гасконскія гаворкі захаваліся ў Пірэнеях і ў сельскіх раёнах, сыходзячы ў сферу вусных бытавых зносін.
У Францыі мова не мае афіцыйнага статусу. Колькасць тых, хто размаўляе на ёй, не вызначана, хоць паводле некаторых звестак у свеце ёй валодае каля 250 тыс. чалавек. Статус гасконскай мовы (дыялекту) ў раманістыцы застаецца дыскусійным.
Баскскі субстрат
Мова, на якой размяўлялі ў Гасконі перад рымскім кіраваннем, была часткай баскскага (гл. ). Само слова «Гасконь» паходзіць з лацінскага кораня vasco/vasconem і з'яўляецца аднакарэнным з «баск» (Vasconēs, з пераходам [v] → [gw] → [g]). Гэта можа сведчыць пра тое, што носьбіты мовы ў той час ідэнтыфікавалі сябе як баскі. Прысутнасць баскскага субстрата ў развіцці гасконскай мовы была даказана навукова, што тлумачыць некаторыя асаблівасці, якія адрозніваюць гасконскую ад іншых аксітанскіх моў.
Характэрнай рысай гасконскай мовы, якая можа паходзіць з мовы-субстрата, з'яўляецца змена «f» на «h». У словах, якія ў латыні першапачаткова пачыналіся на [f], (напрыклад festa — «урачыстасць»), гэты гук саслаблены да [h], а затым, у некаторых месцах увогуле знік (гасконскае hèsta [ˈhɛsto] ці [ˈɛsto]). Паводле субстратнай тэорыі, гэта магло адбыцца з-за адсутнасці ў баскскіх дыялектах фанемы /f/. Падобная змена адбылася ў кантынентальнай іспанскай мове: лацінскае facere стала іспанскім hacer (вымаўляецца як [a.ˈθer], а ў некаторых аддаленых раёнах, асабліва, у паўднёва-ўсходняй Андалусіі — [haˈθɛɾ]).
Некаторыя лінгвісты, аднак, лічаць субстратную тэорыю памылковай і тлумачаць гэтыя і іншыя змены ўнутрымоўнымі працэсамі. Пераход [f] у [h] як у гасконскай, так і ў іспанскай мовах, якія развіліся ў баскамоўных рэгіёнах, можа быць супадзеннем, хоць гэта і малаверагодна.
Сучасная баскская мова таксама зведала лексічны ўплыў з боку гасконскай, напрыклад, словы beira («шкло»), polit («мілы», гасконскае polit/polida).
Сучаснае становішча
Падчас апытання, праведзенага ў 1982 годзе ў Беарне, было ўсталявана, што 51 % насельніцтва размаўляў на гасконскай мове, 70 % разумелі яе, а 85 % падтрымлівалі абарону мовы. Але ж выкарыстанне мовы значна скарачаецца — галоўным чынам з-за таго, што яна не перадаецца наступным пакаленням. Асабліва прыкметна скарацілася ўжыванне мовы ў гарадах і на паўночным усходзе арэала.
У Францыі ў дачыненні да гасконскай мовы выкарыстоўваецца тэрмін «патуа», які пазначае мясцовую гаворку ў цэлым. У Беарне мясцовыя варыянты гасконскай мовы з XVI стагоддзі называюцца «Béarnais» (беарнская). Гэта звязана з палітычным мінулым Беарна, які з 1347 па 1620 год быў суверэннай дзяржавай.
У лінгвістычным плане не існуе ўніфікаванага беарнскага дыялекту, і ў розных рэгіёнах правінцыі мова значна адрозніваецца. Адрозненні ў вымаўленні могуць быць падзелены на ўсходнія, заходнія і паўднёвыя (у горных раёнах). Напрыклад, «a» на канцы слова на захадзе вымаўляецца як [a], на ўсходзе — [o], а на поўдні — [œ].
Субдыялекты
У гасконскай мове вылучаюць з тры групы гаворак:
- Раўнінныя гаворкі («Garonnais Gascon») — у даліне ракі Гароны. Найменш адасобленая форма гасконскай мовы, блізкая да аксітанскай мовы.
- Пірэнейскія гаворкі — на поўдні і паўднёвым захадзе арэала. Адрозніваюцца некаторымі архаічнымі і спецыфічнымі рысамі.
- Часам вылучаецца прамежкавая група, да якіх адносяць гаворкі Беарна.
Пісьменнікі
Літаратура на гасконскай мове існавала пачынаючы са сярэдневяковага перыяду. У новы перыяд найбуйнейшы паэт - .
Запазычанні з гасконскай мовы ў іншыя
Некаторыя словы французскай мовы маюць гасконскае паходжанне. Напрыклад, французскае cadet (-te) — «малодшы, -ая», якое першапачаткова азначала «малодшы (сын)», «малады дваранін, які прызначаўся для ваеннай ці духоўнай кар'еры», узыходзіць да гасконскага capdèt — «камандзір, начальнік». Гасконскае berret — «шапка» праз беарнскую гаворку трапіла ў літаратурную французскую мову: béret — «баскская шапка». Пры дапамозе французскай гэтыя словы папалі і ў іншыя мовы: напрыклад, беларускія словы «» і «». Англійская назва баравіка cep паходзіць ад гасконскага cep — «ствол», а izard — «пірэнейская сарна» ад французскага ці гасконскага isard.
Зноскі
- Челышева 2001, с. 322.
- Челышева 2001, с. 323.
Літаратура
- Челышева И. И. Гасконский язык/диалект // Языки мира: Романские языки / Редакторы: Т. Ю. Жданова, О. И. Романова, Н. В. Рогова. — М. : Academia, 2001. — С. 321—335. — 720 с. — (Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X.
Спасылкі
- Гасконская мова на сайце Per Noste
- Гасконская мова на сайце Institut Occitan - Аквітанія Архівавана 25 лістапада 2013.
- Гасконская — аксітанская мова на Ethnologue 17, 2014
- Гасконская — аксітанская мова на Ethnologue 16, 2009 Архівавана 4 кастрычніка 2013.
- Son d'aquí, сайт нематэрыяльнай культурнай спадчыны рэгіёна Аквітанія Архівавана 5 сакавіка 2017.
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Gaskonskaya mova dyyalekt Gascon gasˈku fr gaskɔ dyyalekt aksitanskaj movy Chasam razglyadaecca yak samastojnaya ramanskaya mova Gaskonski dyyalektSamanazva GasconKrainy Francyya IspaniyaAficyjny status Ispaniya KataloniyaAgulnaya kolkasc nosbitay kalya 250 000Status yosc pagroza zniknennya d KlasifikacyyaKategoryya Movy EyraziiIndaeyrapejskaya syam ya Ramanskaya grupa dd Pismennasc lacinicaMoynyya kodyISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 gsc352Linguasphere 51 AAA faoci gscELCat 8631IETF oc gasconGlottolog gasc1240 Gaskonskaya mova raspaysyudzhana y Gaskoni i Bearne u Francyi u chastcy departamentay Atlantychnyya Pirenei Verhniya Pirenei Landy Zher Verhnyaya Garona Lo i Garona i Ar ezh u bolshaj chastcy Zhyrondy u Ispanii u nevyalikaj daline na paynochnym zahadze Katalonii Areal gaskonskaj movy U Ispanii raspaysyudzhany tolki paydnyovy varyyant gaskonskaj movy na yaki akazala mocny yplyy katalanskaya i ispanskaya movy U vyniku getaga yzdzeyannya isnue tendencyya addalennya aranskaga dyyalektu gaskonskaj movy ad francuzskih Aranski dyyalekt mae y Val d Aran status aficyjnaj movy naroyni z ispanskaj i katalanskaj Pavodle sfera yzhyvannya gaskonskaj movy dyyalektu skarachaecca Mova praktychna ne yzhyvaecca y garadah Lepsh za ysyo gaskonskiya gavorki zahavalisya y Pireneyah i y selskih rayonah syhodzyachy y sferu vusnyh bytavyh znosin U Francyi mova ne mae aficyjnaga statusu Kolkasc tyh hto razmaylyae na yoj ne vyznachana hoc pavodle nekatoryh zvestak u svece yoj valodae kalya 250 tys chalavek Status gaskonskaj movy dyyalektu y ramanistycy zastaecca dyskusijnym Baskski substratMova na yakoj razmyaylyali y Gaskoni perad rymskim kiravannem byla chastkaj baskskaga gl Samo slova Gaskon pahodzic z lacinskaga koranya vasco vasconem i z yaylyaecca adnakarennym z bask Vascones z perahodam v gw g Geta mozha svedchyc pra toe shto nosbity movy y toj chas identyfikavali syabe yak baski Prysutnasc baskskaga substrata y razvicci gaskonskaj movy byla dakazana navukova shto tlumachyc nekatoryya asablivasci yakiya adroznivayuc gaskonskuyu ad inshyh aksitanskih moy Harakternaj rysaj gaskonskaj movy yakaya mozha pahodzic z movy substrata z yaylyaecca zmena f na h U slovah yakiya y latyni pershapachatkova pachynalisya na f napryklad festa urachystasc gety guk saslableny da h a zatym u nekatoryh mescah uvogule znik gaskonskae hesta ˈhɛsto ci ˈɛsto Pavodle substratnaj teoryi geta maglo adbycca z za adsutnasci y baskskih dyyalektah fanemy f Padobnaya zmena adbylasya y kantynentalnaj ispanskaj move lacinskae facere stala ispanskim hacer vymaylyaecca yak a ˈ8er a y nekatoryh addalenyh rayonah asabliva u paydnyova yshodnyaj Andalusii haˈ8ɛɾ Nekatoryya lingvisty adnak lichac substratnuyu teoryyu pamylkovaj i tlumachac getyya i inshyya zmeny ynutrymoynymi pracesami Perahod f u h yak u gaskonskaj tak i y ispanskaj movah yakiya razvilisya y baskamoynyh regiyonah mozha byc supadzennem hoc geta i malaveragodna Suchasnaya baskskaya mova taksama zvedala leksichny yplyy z boku gaskonskaj napryklad slovy beira shklo polit mily gaskonskae polit polida Suchasnae stanovishchaPadchas apytannya pravedzenaga y 1982 godze y Bearne bylo ystalyavana shto 51 naselnictva razmaylyay na gaskonskaj move 70 razumeli yae a 85 padtrymlivali abaronu movy Ale zh vykarystanne movy znachna skarachaecca galoynym chynam z za tago shto yana ne peradaecca nastupnym pakalennyam Asabliva prykmetna skaracilasya yzhyvanne movy y garadah i na paynochnym ushodze areala U Francyi y dachynenni da gaskonskaj movy vykarystoyvaecca termin patua yaki paznachae myascovuyu gavorku y celym U Bearne myascovyya varyyanty gaskonskaj movy z XVI stagoddzi nazyvayucca Bearnais bearnskaya Geta zvyazana z palitychnym minulym Bearna yaki z 1347 pa 1620 god byy suverennaj dzyarzhavaj U lingvistychnym plane ne isnue ynifikavanaga bearnskaga dyyalektu i y roznyh regiyonah pravincyi mova znachna adroznivaecca Adroznenni y vymaylenni moguc byc padzeleny na yshodniya zahodniya i paydnyovyya u gornyh rayonah Napryklad a na kancy slova na zahadze vymaylyaecca yak a na yshodze o a na poydni œ SubdyyalektyU gaskonskaj move vyluchayuc z try grupy gavorak Rayninnyya gavorki Garonnais Gascon u daline raki Garony Najmensh adasoblenaya forma gaskonskaj movy blizkaya da aksitanskaj movy Pirenejskiya gavorki na poydni i paydnyovym zahadze areala Adroznivayucca nekatorymi arhaichnymi i specyfichnymi rysami Chasam vyluchaecca pramezhkavaya grupa da yakih adnosyac gavorki Bearna PismennikiLitaratura na gaskonskaj move isnavala pachynayuchy sa syarednevyakovaga peryyadu U novy peryyad najbujnejshy paet Zapazychanni z gaskonskaj movy y inshyyaNekatoryya slovy francuzskaj movy mayuc gaskonskae pahodzhanne Napryklad francuzskae cadet te malodshy aya yakoe pershapachatkova aznachala malodshy syn malady dvaranin yaki pryznachaysya dlya vaennaj ci duhoynaj kar ery uzyhodzic da gaskonskaga capdet kamandzir nachalnik Gaskonskae berret shapka praz bearnskuyu gavorku trapila y litaraturnuyu francuzskuyu movu beret baskskaya shapka Pry dapamoze francuzskaj getyya slovy papali i y inshyya movy napryklad belaruskiya slovy i Anglijskaya nazva baravika cep pahodzic ad gaskonskaga cep stvol a izard pirenejskaya sarna ad francuzskaga ci gaskonskaga isard ZnoskiChelysheva 2001 s 322 Chelysheva 2001 s 323 LitaraturaChelysheva I I Gaskonskij yazyk dialekt Yazyki mira Romanskie yazyki Redaktory T Yu Zhdanova O I Romanova N V Rogova M Academia 2001 S 321 335 720 s Yazyki Evrazii ISBN 5 87444 016 X SpasylkiGaskonskaya mova na sajce Per Noste Gaskonskaya mova na sajce Institut Occitan Akvitaniya Arhivavana 25 listapada 2013 Gaskonskaya aksitanskaya mova na Ethnologue 17 2014 Gaskonskaya aksitanskaya mova na Ethnologue 16 2009 Arhivavana 4 kastrychnika 2013 Son d aqui sajt nemateryyalnaj kulturnaj spadchyny regiyona Akvitaniya Arhivavana 5 sakavika 2017