Выдуманы сусвет, аўтарскі сусвет, аўтарскі свет, другасны свет — тэрмін, які ўжываецца крытыкамі і прыхільнікамі ў стаўленні да сусветаў фантастычных твораў, дзеянне якіх адбываецца ў рэальнасцях, адрозных ад Зямлі па фізічных і/ці геаграфічных рэаліях. У шырэйшым сэнсе тэрмін ужываецца ў адносінах да ўмоў любога фантастычнага твора, нават калі яго дзеянне, паводле сюжэту, адбываецца на Зямлі (гл. напрыклад, ). Аналагічны тэрміну «» у .
Класіфікацыя
Далучэнне сусвета да катэгорыі выдуманых з'яўляецца прадметам спрэчак. Паводле некаторых навукоўцаў, сусвет можа быць 1) рэальны, 2) выдуманы цалкам, 3) выдуман з элементамі рэальнасці. У супрацьвес гэтаму, Шмід, Долежэл і іншыя катэгарычна адмаўляюць у праве існавання змешанаму сусвету, паколькі любы рэальны элемент, які апынуўся ў выдуманай рэальнасці, робіцца ўласна выдуманым аналагам. Дапушчаючы існаванне змешаных сусветаў, да іх можна аднесці творы, заснаваныя на фактычных падзеях, але з выдуманымі аўтарскімі дадаткамі.
Вызначае выдуманасць сусвета або аўтар (Серль), або сам тэкст (Хамбургер). Апошніі аб'ектыўны падыход атрымаў найменшую падтрымку спецыялістаў, які пагадзіліся ў тым, што аб'ектыўных індыкатараў выдуманасці сусвета не існуе. Дзеля класіфікацыі сусвета прапанавана выкарыстоўваць знешнія праявы выдуманасці, таксама розныя з пункту гледжання розных спецыялістаў: указанні аўтара (Серль); наўмысныя змаўчанні, разбурэнне арыентыроўкі, а таксама кантэкстуальныя прыкметы, як публікацыя ў межах пэўнай серыі ці ў пэўным выданні (Марцінес, Шэфель); ”” - загадоўкі, прысвячэнні, прадмовы (Жаннет); выкарыстанні мінулай формы дзеяслова дзеля будучых падзей (Хамбургер). Найбольш агульнымі прызнакамі выдуманасці з'язляюцца безумоўныя апісанні чужой свядомасці, у рэальнасці недаступныя або выказаныя ў выглядзе меркаванняў, замкнёнасць сусвету твора, які не прыводзіць спасылкі на нейкія рэальныя падзеі, а выкарыстоўвае іх унутраныя выдуманыя аналагі.
У адпаведнасці з класіфікацыяй , выдуманыя сусветы маюць наступнае дзяленні:
- казка — сусвет, у якім немагчымае існуе раўнапраўна з магчымым;
- літаратура жахаў — сусвет, у якім незвычайнае з'яўляецца парушэннем звычайнага парадку рэчаў;
- навуковая фантастыка — немагчымае мае рацыянальнае тлумачэнне, якое ператварае яго ў магчымае.
Станіслаў Лем пашырае гэту класіфікацыю, дадаючы яе паняццем дэтэрмінізм: на яго думку, казка мае поўнае перадвызначанасць, бо ў ёй дабро заўсёды перамагае зло, і гэтым яна адрозніваецца ад рэальнасці; міф, як від казкі, таксама мае перадвызначанасць, але іншага плана: учынкі герояў падпарадкаваны сіле вышэйшага , а не іх уласным жаданням; фэнтэзі ўяўляе сабой сучасны від казкі, у якой дапушчаюцца адхіленні ад перадвызначанасці і ўплыў выпадковых фактараў, якія перашкаджаюць перамозе дабра. Адсюль многія творы, якія прынята адносіць да навукова-фантастычных, мэтазгодна аднесці менавіта да фэнтэзі ці нават казкі.
Законы
настойвае, што асноўная ўласцівасць выдуманага сусвета - унутраная несупярэчлівасць: усталяваныя правілы гэтага сусвету не павінны мяняцца, а падзеі падпарадкоўваюцца адзіным прынцыпам прычынна-следчых сувязяў. Станістаў Лем адзначае, што выдуманы сусвет не можа мяняць сваю прыналежнасць да казкі, літаратуры жахаў ці навуковай фантастыкі. Аўтар абавязаны тлумачыць падзеі ў яго сусвеце аднолькавым чынам і не пакідаць іх без тлумачэнняў. Спробы пераходзіць ад аднаго класа выдуманых сусветаў да другога ператварае твор у пародыю, бо гэты пераход дзейнічае на фоне наяўных літаратурных прыёмаў і разглядаецца толькі ў кантэксце супрацьстаяння ім. І Макі, і Лем таксама вызначаюць, што адпраўная кропка кропка дзеля стварэння выдуманага сусвету - рэальны свет, пры гэтым Макі раскрывае праблему стварэння другасных сусветаў - на базе ўжо існуючых у літаратуры, а не проста адштурхоўваючыся ад рэальнасці.
Тым не менш, выдуманым сусветам уласцівыя лагічныя парадоксы. Напрыклад, у сусвеце Дж. Р. Р. Толкіна (”Уладар Пярсцёнкаў” і іншыя творы) існуе ”Праблема арлоў” - магчымасць даставіць Пярсцёнак на з дапамогай арлоў (у канцы кнігі яны выратоўваюць герояў з ) у той час як у самім сюжэце героі вымушаны былі здзесніць усё падарожжа пешкі.
Гл. таксама
- Віртуальная рэальнасць
Зноскі
- Шмид, Вольф. Нарратология. — Litres, 2013. — 608 с. — ISBN 9785457068216.
- Орлы летят! Или как мог бы закончиться «Властелин Колец»(недаступная спасылка). . Архівавана з першакрыніцы 3 мая 2013. Праверана 28 сакавіка 2017.
Спасылкі
- Раздзел «Аўтарскія Светы» Архівавана 28 студзеня 2013. у часопісе «».
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Vydumany susvet aytarski susvet aytarski svet drugasny svet termin yaki yzhyvaecca krytykami i pryhilnikami y staylenni da susvetay fantastychnyh tvoray dzeyanne yakih adbyvaecca y realnascyah adroznyh ad Zyamli pa fizichnyh i ci geagrafichnyh realiyah U shyrejshym sense termin uzhyvaecca y adnosinah da ymoy lyuboga fantastychnaga tvora navat kali yago dzeyanne pavodle syuzhetu adbyvaecca na Zyamli gl napryklad Susvet Artemisa Fayla Analagichny terminu setyng u rolevyh gulnyah Karta krainy Oz z cykla apovescyay amerykanskaga pismennika Frenka Bayma Anastasiya Markovich Balls of World Zmest 1 Klasifikacyya 2 Zakony 3 Gl taksama 4 Znoski 5 SpasylkiKlasifikacyyapravicDaluchenne susveta da kategoryi vydumanyh z yaylyaecca pradmetam sprechak Pavodle nekatoryh navukoycay susvet mozha byc 1 realny 2 vydumany calkam 3 vyduman z elementami realnasci U supracves getamu Shmid Dolezhel i inshyya kategarychna admaylyayuc u prave isnavannya zmeshanamu susvetu pakolki lyuby realny element yaki apynuysya y vydumanaj realnasci robicca ylasna vydumanym analagam Dapushchayuchy isnavanne zmeshanyh susvetay da ih mozhna adnesci tvory zasnavanyya na faktychnyh padzeyah ale z vydumanymi aytarskimi dadatkami 1 Vyznachae vydumanasc susveta abo aytar Serl abo sam tekst Hamburger Aposhnii ab ektyyny padyhod atrymay najmenshuyu padtrymku specyyalistay yaki pagadzilisya y tym shto ab ektyynyh indykataray vydumanasci susveta ne isnue Dzelya klasifikacyi susveta prapanavana vykarystoyvac zneshniya prayavy vydumanasci taksama roznyya z punktu gledzhannya roznyh specyyalistay ukazanni aytara Serl naymysnyya zmaychanni razburenne aryentyroyki a taksama kantekstualnyya prykmety yak publikacyya y mezhah peynaj seryi ci y peynym vydanni Marcines Shefel parateksty zagadoyki prysvyachenni pradmovy Zhannet vykarystanni minulaj formy dzeyaslova dzelya buduchyh padzej Hamburger Najbolsh agulnymi pryznakami vydumanasci z yazlyayucca bezumoynyya apisanni chuzhoj svyadomasci u realnasci nedastupnyya abo vykazanyya y vyglyadze merkavannyay zamknyonasc susvetu tvora yaki ne pryvodzic spasylki na nejkiya realnyya padzei a vykarystoyvae ih unutranyya vydumanyya analagi 1 U adpavednasci z klasifikacyyaj Razhe Kayua vydumanyya susvety mayuc nastupnae dzyalenni kazka susvet u yakim nemagchymae isnue raynaprayna z magchymym litaratura zhahay susvet u yakim nezvychajnae z yaylyaecca parushennem zvychajnaga paradku rechay navukovaya fantastyka nemagchymae mae racyyanalnae tlumachenne yakoe peratvarae yago y magchymae Stanislay Lem pashyrae getu klasifikacyyu dadayuchy yae panyaccem determinizm na yago dumku kazka mae poynae peradvyznachanasc bo y yoj dabro zaysyody peramagae zlo i getym yana adroznivaecca ad realnasci mif yak vid kazki taksama mae peradvyznachanasc ale inshaga plana uchynki geroyay padparadkavany sile vyshejshaga roku a ne ih ulasnym zhadannyam fentezi yyaylyae saboj suchasny vid kazki u yakoj dapushchayucca adhilenni ad peradvyznachanasci i yplyy vypadkovyh faktaray yakiya perashkadzhayuc peramoze dabra Adsyul mnogiya tvory yakiya prynyata adnosic da navukova fantastychnyh metazgodna adnesci menavita da fentezi ci navat kazki ZakonypravicRobert Maki nastojvae shto asnoynaya ylascivasc vydumanaga susveta unutranaya nesupyarechlivasc ustalyavanyya pravily getaga susvetu ne pavinny myanyacca a padzei padparadkoyvayucca adzinym pryncypam prychynna sledchyh suvyazyay Stanistay Lem adznachae shto vydumany susvet ne mozha myanyac svayu prynalezhnasc da kazki litaratury zhahay ci navukovaj fantastyki Aytar abavyazany tlumachyc padzei y yago susvece adnolkavym chynam i ne pakidac ih bez tlumachennyay Sproby perahodzic ad adnago klasa vydumanyh susvetay da drugoga peratvarae tvor u parodyyu bo gety perahod dzejnichae na fone nayaynyh litaraturnyh pryyomay i razglyadaecca tolki y kanteksce supracstayannya im I Maki i Lem taksama vyznachayuc shto adpraynaya kropka kropka dzelya stvarennya vydumanaga susvetu realny svet pry getym Maki raskryvae prablemu stvarennya drugasnyh susvetay na baze yzho isnuyuchyh u litaratury a ne prosta adshturhoyvayuchysya ad realnasci Tym ne mensh vydumanym susvetam ulascivyya lagichnyya paradoksy Napryklad u susvece Dzh R R Tolkina Uladar Pyarscyonkay i inshyya tvory isnue Prablema arloy magchymasc dastavic Pyarscyonak na Aradruin z dapamogaj arloy u kancy knigi yany vyratoyvayuc geroyay z Mordara u toj chas yak u samim syuzhece geroi vymushany byli zdzesnic usyo padarozhzha peshki 2 Gl taksamapravicAlternatyynaya gistoryya Virtualnaya realnasc Vydumanyya krainy Gistoryya buduchyni Paralelny svetZnoski a b Shmid Volf Narratologiya Litres 2013 608 s ISBN 9785457068216 Orly letyat Ili kak mog by zakonchitsya Vlastelin Kolec nyavyzn nedastupnaya spasylka Mir fantastiki Arhivavana z pershakrynicy 3 maya 2013 Praverana 28 sakavika 2017 SpasylkipravicRazdzel Aytarskiya Svety Arhivavana 28 studzenya 2013 u chasopise Svet fantastyki Uzyata z https be wikipedia org w index php title Vydumany susvet amp oldid 4833027