Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Андрэ́й Ры́мша (каля 1550, в. Пянчын, Новагародскае ваяводства, цяпер Баранавіцкі раён Брэсцкай вобл. — пасля 1599) — вялікалітоўскі паэт- 2-й паловы XVI ст., пісаў на старабеларускай, польскай і лацінскай мовах, нават у эпоху, калі шматмоўе для літаратуры было нормай, адзін з самых шматмоўных пісьменнікаў. Аўтар вершаў на старабеларускай мове — «Храналогіі» і трох эпіграм на гербы вялікалітоўскіх магнатаў.
| Андрэй Рымша | |
|---|---|
| Асабістыя звесткі | |
| Дата нараджэння | каля 1550 |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | 1599 |
| Грамадзянства | |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | пісьменнік, паэт |
| Мова твораў | беларуская, польская і лацінская мова |
 Творы ў Вікікрыніцах | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біяграфія
Нарадзіўся ў шляхецкай сям'і герба «Газдава». З 1572 года служыў Радзівілам — спачатку Мікалаю Рудому, затым Крыштофу Пяруну. У 1581 годзе браў удзел у паходзе Крыштофа ўглыб маскоўскіх зямель, пазней суправаджаў у падарожжы па Лівоніі. У 1589--1599 гадах выконваў абавязкі падстаросты (прэтара) Біржаў — родавага ўладання Радзівілаў.
Невядома, якую Рымша меў адукацыю. У 1581 годзе з Астрожскай друкарні І. Фёдарава выйшаў вершаваны твор Рымшы «Которого ся месяца што за старых веков дело короткое описание», які пазней атрымаў назву «Храналогіі» (у самім творы такога слова няма).
Творчасць
Дзесяцігадовая аповесць ваенных спраў князя Крыштофа Радзівіла
Паход польнага гетмана літоўскага Крыштофа Радзівіла Перуна па тылах маскоўскіх войскаў восенню 1581 г. аказаўся для тагачасных паэтаў найбольш прыцягальным з усіх эпізодаў шматгадовай Лівонскай вайны. Але найбольш падрабязнае паэтычнае апісанне паходу К. Радзівіла выйшла з-пад пяра А. Рымшы: «Дзесяцігадовая аповесць ваенных спраў князя Крыштофа Радзівіла» (Вільня, 1585). Паэма налічвае 2184 радкі (без уступнай часткі). «Дзесяцігадовая аповесць…» з'яўляецца найбольш значным творам з радзівілаўскага цыклу і з мастацкага пункту гледжання.
Эпіграмы
А. Рымша зрабіў рашучы крок да старабеларускамоўнай творчасці, стаўшы ў гісторыі старабеларускай літаратуры заснавальнікам жанру панегірычнай паэзіі. Пасля выхаду ў свет «Дзесяцігадовай аповесці…» паэт змясціў у віленскіх выданнях Мамонічаў тры эпіграмы на старабеларускай мове: «На герб яснавяльможнага пана Астафея Валовіча…» (1585), «На гербы… Льва Сапегі» (1588), «На гербы яснавяльможнага пана… Тэадора Скуміна» (1591).
Эпіграмы на родавыя гербы магнатаў і шляхты насілі характар прысвячэнняў і змяшчаліся звычайна на адвароце тытульнага ліста кнігі, часта разам з выявай герба. Эпіграмы з'яўляліся прасцейшым гатункам героіка-эпічнай паэзіі, яе папярэднім ідэйна-мастацкім фундаментам і пазаструктурным працягам. Таксама, як і вялікія па памерах эпічныя паэмы, кароценькія эпіграмы ўслаўлялі культ рыцарства, воінскай мужнасці, былі прасякнуты патрыятычнымі настроямі і традыцыйнай павагай да патрыярхальнага жыцця продкаў.
«Подавайте ж потомком, што маете з предков!» — гэты заклік А. Рымшы з эпіграмы «На гербы… Льва Сапегі», змешчанай у першым выданні Статута 1588 г., з'яўляецца, па-сутнасці, галоўнай ідэяй усёй героіка-эпічнай вялікалітоўскай паэзіі канца XVI ст., якая культывавала погляд на чалавека як на звяно ў ланцугу родавай славы і годнасці.
Ёсць падставы меркаваць, што ў паэта было значна больш вершаў на старабеларускай мове: у лістах Саламона Рысінскага захаваліся радкі пра эпіграму на «народнай мове» А. Рымшы ў гонар Радзівілаў, два варыянты перакладу гэтай эпіграмы на лацінскую мову, а таксама згадка пра існаванне дзённіка А. Рымшы.
Апошняя вядомая літаратурная праца А. Рымшы — выданы Я. Карцанам пераклад на польскую мову твора Ансельма Паляка «Хараграфія, альбо тапаграфія, гэта значыць асаблівае і падрабязнае апісанне Святой Зямлі…» (Вільня, 1595). Тытульны ліст «Хараграфіі…» ўпрыгожаны вершаваным двухрадкоўем паэта, у якім высмейваецца псеўдаадукаванасць і невуцтва выпускнікоў замежных універсітэтаў. На адвароце тытульнага ліста змешчана эпіграма на герб Астрожскіх, завяршае кнігу вершаванае чатырохрадкоўе прэфацыйнага зместу. У кнізе аўтар згадвае ў празаічнай прадмове да Альжбеты з Астрожскіх, жонкі Крыштофа Радзівіла, пра нейкую хроніку, у якой належным чынам услаўлены заслугі роду Астрожскіх.
Арыгінальнасць «эпікграм» выявілася найперш у структурна-кампазіцыйнай будове. Яны складаліся з чатырох адносна элементаў, што размяшчаліся, як правіла, у строгай паслядоўнасці адносна адзін аднаго. Спачатку ішоў уступ-зачын, затым — зварот да памяці продкаў, цэнтральнае месца займалі тлумачэнні знакаў, «кляйнотаў» герба, і, нарэшце, завяршала «эпікграму» заключэнне-пажаданне. Кожны з элементаў «эпікграмы» выконваў пэўную ідэйна-мастацкую функцыю.
Ва ўступе зачыне часцей за ўсё апісваліся нябесныя свяцілы, касмічная прастора або штосьці велічнае і незвычайнае. Так, эпіграма А. Рымшы «На герб Льва Сапегі» пачыналася паведамленнем пра велічнасць і дабрачыннасць мужнага роду Сапегаў. Іхняя слава нібыта не ведала межаў на зямлі і на небе. Другая эпіграма, «На герб Тэадора Скуміна», адкрывала тлумачэнне «незямнога» паходжання княжацкага герба.
Для другога элемента эпіграм — зваротаў да памяці продкаў — характэрнае тлумачэнне прычын узнікнення герба, указанне часу і абставін, пры якіх адбылася знамянальная падзея. Напрыклад, А. Рымша, узнаўляючы гісторыю герба Тэадора Скуміна, падкрэсліваў: набыццё герба — узнагарода за вялікія подзвігі; яго атрымліваюць толькі тыя, хто не шкадуючы свайго жыцця абараняе Бацькаўшчыну. Так, дзякуючы мужнай барацьбе з «нечестивыми татарами», паводле А. Рымшы, набылі фамільны герб слаўныя Сапегі:
К тому еще два гербы видиш быть на споде,
Тых достали предкове его на свободе
Будучи. А цнотою оных доставали,
Веру з мужством Отчызне своей заховали.
Вер ми, гербов не дають въ дому седящому,
Але зъ татарми въ полю часто гулящюму
Не зъ голою рукою, зъ шаблею острою,
Завжды будучы готов до смерного бою.
Абавязковы і найбольш істотны элемент эпіграм на гербы — вытлумачэнне сімвалічнага сэнсу знакаў, «кляйнотаў». Вытлумачэнне ў эпіграмах сэнсу знакаў княжацкіх гербаў — якраз і ёсць раскрыццё іх сімвалічных значэнняў. У эмблематычных вершах сімвалы герба пранікалі ў сферу мастацкай і паэтычнай свядомасці, станавіліся ўстойлівымі вершаванымі тропамі.
Галоўны мастацкі прынцып пры раскрыцці ў эпіграмах на гербы значэнняў геральдычных знакаў — выяўленне сімвалічнай узаемасувязі паміж знакамі герба і яго ўладальнікам. Восем груп рэчаў і з'яў матэрыяльнага свету часцей за ўсё выступалі ў ролі гербавых знакаў. Галоўныя сярод іх: нябесныя свяцілы («сонца», «месяц», «луна», «зоркі», «венера») і вытворныя ад іх («прамяні», «зара»); прадметы культу і рэлігійнай сімволікі («крыж», «мітра»); зброя і ваярскі рыштунак («меч», «лук», «стрэлы», «влочні» (дзіды), «гелм» (шлем), «намет» (палатка)); расліны («ружа», «лілея»); жывёлы і птушкі («конь», «арол», «крэчат» (пятух)); крыніцы вады («мора», «рэкі», «хмары»); органы чалавека і канечнасці («сэрца», «рука»); сімвалы дзяржавы («карона»).
Знакі герба Скумінаў — «зорка», размешчаная над яркім «месяцам» у акружэнні «хмары» у эпіграме А. Рымшы сімвалізуюць не толькі славу Скумінаў, але і іх незвычайную шчодрасць:
Якъ звезда над луною хорошо ся блищить,
А светла месячного бынамне не нищить,
Так обое светлятся ровъно окром хмары,
Якъ слава у Скуминов маеть свои дары.
Зноскі
- https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/andrzej-rymsza-h-gozdawa
Літаратура
 | Андрэй Рымша ў Вікікрыніцах |
|---|---|
 | Андрэй Рымша на Вікісховішчы |
- Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Том 1. Даўняя літаратура XI — першай паловы XVIII стагоддзя. — Мінск: Беларуская навука, 2006.
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 5. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
- Ры́мша Андрэй // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 632. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
- РЫ́МША Андрей // Литературный энциклопедический словарь / Под редакцией В. М. Кожевникова, П. А. Николаева. — М., 1987. (руск.)
Спасылкі
- Людмила Рублевская Рыцарь, поэт… И чуть-чуть Нестор. Загадки Андрея Римши (руск.) // СБ. Беларусь сегодня
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Andre j Ry msha kalya 1550 v Pyanchyn Novagarodskae vayavodstva cyaper Baranavicki rayon Bresckaj vobl paslya 1599 vyalikalitoyski paet 2 j palovy XVI st pisay na starabelaruskaj polskaj i lacinskaj movah navat u epohu kali shmatmoye dlya litaratury bylo normaj adzin z samyh shmatmoynyh pismennikay Aytar vershay na starabelaruskaj move Hranalogii i troh epigram na gerby vyalikalitoyskih magnatay Andrej RymshaAsabistyya zvestkiData naradzhennya kalya 1550Mesca naradzhennya Pyanchyn Novagarodski pavet Novagarodskae vayavodstva Vyalikae Knyastva LitoyskaeData smerci 1599Gramadzyanstva Vyalikae Knyastva LitoyskaeRech PaspalitayaPrafesijnaya dzejnascRod dzejnasci pismennik paetMova tvoray belaruskaya polskaya i lacinskaya movaTvory y Vikikrynicah Medyyafajly na VikishovishchyBiyagrafiyaNaradziysya y shlyaheckaj syam i gerba Gazdava Z 1572 goda sluzhyy Radzivilam spachatku Mikalayu Rudomu zatym Kryshtofu Pyarunu U 1581 godze bray udzel u pahodze Kryshtofa yglyb maskoyskih zyamel paznej supravadzhay u padarozhzhy pa Livonii U 1589 1599 gadah vykonvay abavyazki padstarosty pretara Birzhay rodavaga yladannya Radzivilay Nevyadoma yakuyu Rymsha mey adukacyyu U 1581 godze z Astrozhskaj drukarni I Fyodarava vyjshay vershavany tvor Rymshy Kotorogo sya mesyaca shto za staryh vekov delo korotkoe opisanie yaki paznej atrymay nazvu Hranalogii u samim tvory takoga slova nyama TvorchascDzesyacigadovaya apovesc vaennyh spray knyazya Kryshtofa Radzivila Asnoyny artykul Dzesyacigadovaya apovesc vaennyh spray knyazya Kryshtafa Radzivila Pahod polnaga getmana litoyskaga Kryshtofa Radzivila Peruna pa tylah maskoyskih vojskay vosennyu 1581 g akazaysya dlya tagachasnyh paetay najbolsh prycyagalnym z usih epizoday shmatgadovaj Livonskaj vajny Ale najbolsh padrabyaznae paetychnae apisanne pahodu K Radzivila vyjshla z pad pyara A Rymshy Dzesyacigadovaya apovesc vaennyh spray knyazya Kryshtofa Radzivila Vilnya 1585 Paema nalichvae 2184 radki bez ustupnaj chastki Dzesyacigadovaya apovesc z yaylyaecca najbolsh znachnym tvoram z radzivilayskaga cyklu i z mastackaga punktu gledzhannya Epigramy Panegiryk A Rymshy na gerb L Sapegi nadrukavany y Statuce 1588 g A Rymsha zrabiy rashuchy krok da starabelaruskamoynaj tvorchasci stayshy y gistoryi starabelaruskaj litaratury zasnavalnikam zhanru panegirychnaj paezii Paslya vyhadu y svet Dzesyacigadovaj apovesci paet zmyasciy u vilenskih vydannyah Mamonichay try epigramy na starabelaruskaj move Na gerb yasnavyalmozhnaga pana Astafeya Valovicha 1585 Na gerby Lva Sapegi 1588 Na gerby yasnavyalmozhnaga pana Teadora Skumina 1591 Epigramy na rodavyya gerby magnatay i shlyahty nasili haraktar prysvyachennyay i zmyashchalisya zvychajna na advaroce tytulnaga lista knigi chasta razam z vyyavaj gerba Epigramy z yaylyalisya prascejshym gatunkam geroika epichnaj paezii yae papyarednim idejna mastackim fundamentam i pazastrukturnym pracyagam Taksama yak i vyalikiya pa pamerah epichnyya paemy karocenkiya epigramy yslaylyali kult rycarstva voinskaj muzhnasci byli prasyaknuty patryyatychnymi nastroyami i tradycyjnaj pavagaj da patryyarhalnaga zhyccya prodkay Podavajte zh potomkom shto maete z predkov gety zaklik A Rymshy z epigramy Na gerby Lva Sapegi zmeshchanaj u pershym vydanni Statuta 1588 g z yaylyaecca pa sutnasci galoynaj ideyaj usyoj geroika epichnaj vyalikalitoyskaj paezii kanca XVI st yakaya kultyvavala poglyad na chalaveka yak na zvyano y lancugu rodavaj slavy i godnasci Yosc padstavy merkavac shto y paeta bylo znachna bolsh vershay na starabelaruskaj move u listah Salamona Rysinskaga zahavalisya radki pra epigramu na narodnaj move A Rymshy y gonar Radzivilay dva varyyanty perakladu getaj epigramy na lacinskuyu movu a taksama zgadka pra isnavanne dzyonnika A Rymshy Aposhnyaya vyadomaya litaraturnaya praca A Rymshy vydany Ya Karcanam peraklad na polskuyu movu tvora Anselma Palyaka Haragrafiya albo tapagrafiya geta znachyc asablivae i padrabyaznae apisanne Svyatoj Zyamli Vilnya 1595 Tytulny list Haragrafii yprygozhany vershavanym dvuhradkoyem paeta u yakim vysmejvaecca pseydaadukavanasc i nevuctva vypusknikoy zamezhnyh universitetay Na advaroce tytulnaga lista zmeshchana epigrama na gerb Astrozhskih zavyarshae knigu vershavanae chatyrohradkoye prefacyjnaga zmestu U knize aytar zgadvae y prazaichnaj pradmove da Alzhbety z Astrozhskih zhonki Kryshtofa Radzivila pra nejkuyu hroniku u yakoj nalezhnym chynam uslayleny zaslugi rodu Astrozhskih Aryginalnasc epikgram vyyavilasya najpersh u strukturna kampazicyjnaj budove Yany skladalisya z chatyroh adnosna elementay shto razmyashchalisya yak pravila u strogaj paslyadoynasci adnosna adzin adnago Spachatku ishoy ustup zachyn zatym zvarot da pamyaci prodkay centralnae mesca zajmali tlumachenni znakay klyajnotay gerba i nareshce zavyarshala epikgramu zaklyuchenne pazhadanne Kozhny z elementay epikgramy vykonvay peynuyu idejna mastackuyu funkcyyu Va ystupe zachyne chascej za ysyo apisvalisya nyabesnyya svyacily kasmichnaya prastora abo shtosci velichnae i nezvychajnae Tak epigrama A Rymshy Na gerb Lva Sapegi pachynalasya pavedamlennem pra velichnasc i dabrachynnasc muzhnaga rodu Sapegay Ihnyaya slava nibyta ne vedala mezhay na zyamli i na nebe Drugaya epigrama Na gerb Teadora Skumina adkryvala tlumachenne nezyamnoga pahodzhannya knyazhackaga gerba Dlya drugoga elementa epigram zvarotay da pamyaci prodkay harakternae tlumachenne prychyn uzniknennya gerba ukazanne chasu i abstavin pry yakih adbylasya znamyanalnaya padzeya Napryklad A Rymsha uznaylyayuchy gistoryyu gerba Teadora Skumina padkreslivay nabyccyo gerba uznagaroda za vyalikiya podzvigi yago atrymlivayuc tolki tyya hto ne shkaduyuchy svajgo zhyccya abaranyae Backayshchynu Tak dzyakuyuchy muzhnaj baracbe z nechestivymi tatarami pavodle A Rymshy nabyli familny gerb slaynyya Sapegi K tomu eshe dva gerby vidish byt na spode Tyh dostali predkove ego na svobode Buduchi A cnotoyu onyh dostavali Veru z muzhstvom Otchyzne svoej zahovali Ver mi gerbov ne dayut v domu sedyashomu Ale z tatarmi v polyu chasto gulyashyumu Ne z goloyu rukoyu z shableyu ostroyu Zavzhdy buduchy gotov do smernogo boyu Abavyazkovy i najbolsh istotny element epigram na gerby vytlumachenne simvalichnaga sensu znakay klyajnotay Vytlumachenne y epigramah sensu znakay knyazhackih gerbay yakraz i yosc raskryccyo ih simvalichnyh znachennyay U emblematychnyh vershah simvaly gerba pranikali y sferu mastackaj i paetychnaj svyadomasci stanavilisya ystojlivymi vershavanymi tropami Galoyny mastacki pryncyp pry raskrycci y epigramah na gerby znachennyay geraldychnyh znakay vyyaylenne simvalichnaj uzaemasuvyazi pamizh znakami gerba i yago yladalnikam Vosem grup rechay i z yay materyyalnaga svetu chascej za ysyo vystupali y roli gerbavyh znakay Galoynyya syarod ih nyabesnyya svyacily sonca mesyac luna zorki venera i vytvornyya ad ih pramyani zara pradmety kultu i religijnaj simvoliki kryzh mitra zbroya i vayarski ryshtunak mech luk strely vlochni dzidy gelm shlem namet palatka rasliny ruzha lileya zhyvyoly i ptushki kon arol krechat pyatuh krynicy vady mora reki hmary organy chalaveka i kanechnasci serca ruka simvaly dzyarzhavy karona Znaki gerba Skuminay zorka razmeshchanaya nad yarkim mesyacam u akruzhenni hmary u epigrame A Rymshy simvalizuyuc ne tolki slavu Skuminay ale i ih nezvychajnuyu shchodrasc Yak zvezda nad lunoyu horosho sya blishit A svetla mesyachnogo bynamne ne nishit Tak oboe svetlyatsya rovno okrom hmary Yak slava u Skuminov maet svoi dary Znoskihttps www ipsb nina gov pl a biografia andrzej rymsza h gozdawaLitaraturaAndrej Rymsha y VikikrynicahAndrej Rymsha na VikishovishchyGistoryya belaruskaj litaratury XI XIX stagoddzyay u dvuh tamah Tom 1 Daynyaya litaratura XI pershaj palovy XVIII stagoddzya Minsk Belaruskaya navuka 2006 Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 13 Pramile Relaksin Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2001 T 13 S 5 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0216 4 t 13 Ry msha Andrej Belarus encyklapedychny davednik Redkal B I Sachanka gal red i insh Mast M V Drako A M Hilkevich Mn BelEn 1995 S 632 800 s 5 000 ekz ISBN 985 11 0026 9 RY MShA Andrej Literaturnyj enciklopedicheskij slovar Pod redakciej V M Kozhevnikova P A Nikolaeva M 1987 rusk SpasylkiLyudmila Rublevskaya Rycar poet I chut chut Nestor Zagadki Andreya Rimshi rusk SB Belarus segodnya