Абрэвіяту ра італ abbreviatura ад лац brevis кароткі У старадаўніх рукапісах і кнігах скарочанае напісанне слова ці груп

Абрэвіяту́ра (італ.: abbreviatura ад лац.: brevis — кароткі). У старадаўніх рукапісах і кнігах скарочанае напісанне слова ці групы слоў. У сучасных выданнях любое скарочанае слова ці словазлучэнне.

Тыпы абрэвіятур

Ініцыяльная

Слова, утворанае з назваў пачатковых літар ці з пачатковых гукаў слоў, якія ўваходзяць у зыходнае словазлучэнне

АСК — аўтаматызаваная сістэма кіравання
— звычайныя дыферэнцыяльныя ўраўненні
— мова апісання дадзеных

Літарная

Складзена з алфавітных назваў пачатковых літар слоў, што ўтвараюць зыходнае словазлучэнне.

БНР (бэ-эн-эр) — Беларуская Народная Рэспубліка
БДУ (бэ-дэ-у) — Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт
(тэ-эф-ка-пэ) — тэорыя функцый комплекснай зменнай

У складзе беларускіх літарных абрэвіятур чытанне некаторых назваў літар можа не супадаць з іх агульнапрынятымі назвамі ў алфавіце.

Так, літара «Ф» («эф») можа прамаўляцца як «фэ»:

ФБР (фэ-бэ-эр)
(эл-фэ-ка) — лячэбная фізічная культура

Літары «М» («эм») і «Н» («эн») як «мэ» і «нэ»:

м.н.с. (мэ-нэ-эс) — малодшы навуковы супрацоўнік

Гукавая (акронім)

Утворана з пачатковых літр слоў зыходнага словазлучэння. У адрозненне ад літарнай абрэвіятуры, прамаўляецца як адзінае слова («ГУМ» як гум, а не ГэУэМ), а не палітарна.

ДАІ — дзяржаўная аўтамабільная інспекцыя
ГЭС — гідраэлектрастанцыя
— Тэлеграфнае агенцтва Савецкага Саюза

Літарна-гукавая

Утворана часткова з назваў пачатковых літар, часткова з пачатковых гукаў слоў зыходнага словазлучэння

(цэ-дэ-са) — Цэнтральны дом Савецкай арміі
(дзі-бэ-дэ-эр) — Дзяржаўная інспекцыя бяспекі дарожнага руху

Жартоўная расшыфроўка ўжо існай абрэвіятуры. (гл. ў )

ВКП(б) — руск.: Второе Крепостное Право (большевиков) — Другое Прыгоннае Права (бальшавікоў).

Рэкурсіўная ()

Расшыфроўка ўключае і саму абрэвіятуру.

— GNU’s Not Unix
— ALT Linux Team
PHP — PHP Hypertext Preprocessor
— WINE Is Not an Emulator
— Агенцтва творчых тэхналогій ATTA

Абрэвіятуры з бессэнсоўнай літарай

Разнавіднасць абрэвіятур, у якіх першая літара не мае ніякага сэнсу.

(K Desktop Environment).

Складанаскарочаныя словы (складовая абрэвіятура)

Складанне пачатковых частак двух і больш слоў

калгас — калектыўная гаспадарка;
камсамол — камуністычны саюз моладзі;
— абласны камітэт;
— партыйны камітэт;

Складанне пачатку аднаго слова з іншым словам словазлучэння

— радзільны дом (радзільня)
— драматычны гурток
— тэлевізійная сетка
— запасныя часткі

Складанне пачатковай часткі слова з формай ускоснага склона назоўніка

загкафедрай — загадчык кафедрай

Складанне пачатку першага слова з пачаткам і канцом другога ці толькі з канцом другога

мапед — ма(тацыкл)+(веласі)пед

Графічнае скарачэнне

«г.д.» — гэтак далей;
«г.зн.» — гэта значыць;
«і да т.п.» — і да таго падобнае;
«т.м.» — так бы мовіць;
«т.зв.» — так званы.

Змяшанае скарачэнне

Пачатковая частка слова злучаецца з абрэвіятурай

РАСНДІ — Расійскі навукова-даследчы інстытут
БелАЗ — Беларускі аўтамабільны завод

Тоеслоўнае скарачэнне

Устойлівыя словазлучэнні, у якіх абрэвіятура (як правіла, замежнага паходжання) выкарыстоўваецца адначасова са словам (звычайна пераклад апошняга слова), якое ўваходзіць у дадзеную абрэвіятуру

вірус ВІЧ
DVD-дыск
-код
мова HTML
IP-пратакол
SMS-паведамленне

Абрэвіятуры-словы (сэнсавыя)

Пачатковыя літары з’яўляюцца звычайным словам

Спам — англ.: Shoulder of Pork and hAM — «свіныя лапаткі і кумпякі», a па іншых дадзеных, ад англ.: SPiced hAM
— англ.:
— англ.: ,

Ужыванне

Гісторыя

Абрэвіятуры, ці скароты (скарачэнні), здаўна ўжываліся на пісьме ва ўсіх народаў, якія валодаюць пісьмовай мовай. Старажытныя рымляне імкнуліся дасягнуць гэтага сваімі ціраніянскімі пазнакамі; у новы час з той жа мэтай вынайдзена стэнаграфія.

У штодзённым жыцці, калі патрабуецца зберагчы месца і час, здавольваюцца ўжытнымі простымі скаротамі. Апошнія складаюцца ці са скароту выразаў, ці са скароту слоў. Скароты выразаў, якія складаюцца ў пропуску неістотных членаў мовы, без намаганняў узнаўляных з агульнай яе сувязі (дапаможных дзеясловаў, асобных часцін мовы і інш.), Скароты слоў складаюцца часткова ў пропуску асобных літар і складоў і апусканні значнай часткі ці нават усяго слова, за выключэннем пачатковых літар, часткова ў адмысловых знаках, якія замяняюць словы. У найстаражытныя часы, калі пісалі загалоўнымі літарамі, можна было наогул скарачаць склады і словы, як гэта можна бачыць на надпісах, манетах і старажытных рукапісах. Толькі з тых часоў, калі ўвайшлі ва ўжыванне вялікія грэчаскія і лацінскія літары, з’явіліся сапраўдныя скарачальныя знакі для складоў, падвойных зычных, падвойных галосных і цэлых слоў. У грэчаскіх рукапісах сустракаецца мноства падобных знакаў, збольшага якія перайшлі і ў друкаваныя выданні грэчаскіх пісьменнікаў, з якіх зусім зніклі толькі ў найноўшы час. Таму ў старадаўніх грэчаскіх граматыках можна знайсці пералік найбольш ужытных абрэвіятур. Старажытныя рымскія абрэвіятуры, ці , перайшлі разам з лацінскай мовай у Сярэднія вякі, дзе яны сустракаюцца галоўным чынам у надпісах і на манетах, а затым у рукапісах, асабліва пачынаючы з XI стагоддзя, таксама і ў граматах, з якіх яны не знікаюць да XVI стагоддзя ўключна. Абрэвіятуры, што сустракаюцца ў найбольш позніх лацінскіх рукапісах і граматах, звычайна складаюцца з пропускаў, а яшчэ часцей — са злучэнняў літар. Апошняе ляжыць у аснове шыфру імёнаў, ці манаграмы. Пералікі такіх скарачэнняў, што сустракаюцца ў граматах, і правілы іх тлумачэння можна знайсці ва ўсіх кіраўніцтвах да дыпламатыкі. Але з часу вынаходства кнігадрукавання гэтыя ўсталяваныя абрэвіятуры выйшлі з ужытку, за выключэннем нешматлікіх.

Наш час

На пісьме ўжываюцца толькі пры ці асабістай неабходнасці ў ; але ў тых паперах, якія прызначаюцца і для чытання іншымі, асабліва друкаваных, іх імкнуцца пазбягаць. Толькі ў некаторых выпадках дапушчальныя выключэнні:

у навуковых працах, пры цытаванні, бібліяграфічных пазнаках, тэхнічнай дакументацыі і інш. нельга пазбегнуць абрэвіятур;
у асобных навуках, як матэматыка, інфарматыка (мовы праграмавання, базы дадзеных, ), астраномія, фізіка, хімія, прыродазнаўчая гісторыя, граматыка, музыка выкарыстанне абрэвіятур выклікана неабходнасцю;
для адзінак вымярэння СІ і СГС;
для пазначэння манет;
у асобных даведкавых выданнях — календарах, , ;
нарэшце, у некаторых літаратурных творах, асабліва англійскіх, па старой звычцы ўтрымліваюцца скароты некаторых няспынна ўжытных слоў.

Цікавыя факты

Абрэвіятура — адзін з вядомых метадаў зрабіць складаны, але ў той жа час лёгка запамінальны пароль. Напрыклад пароль ltIsaseIwo12 з’яўляецца ўсяго толькі абрэвіятурай фразы: «Last time I saw a solar eclipse I was only 12» («Апошні раз, калі я бачыў сонечнае зацьменне, мне было ўсяго 12»).
Самая доўгая абрэвіятура на рускай мове: руск.: НИИОМТПЛАБОПАРМБЕТЖЕЛБЕТРАБСБОРМОНИМОНКОНОТДТЕХСТРОМОНТ (56 літар). Расшыфроўваецца як: «Навукова-даследчая лабараторыя аперацый па армаванні бетону і жалезабетонных прац па збудаванні зборна-маналітных і маналітных канструкцый аддзела тэхналогіі будаўніча-мантажнага кіравання Акадэміі будаўніцтва і архітэктуры СССР» .

Зноскі

Трыфанаў А. Бітва за МУДО працягваецца. // Раніца. Ru, 26 лістапада, 2004.

Гл. таксама

Акронім
Энтрапія
Інфармацыя
Тэрмін
Знак

Спасылкі

Слоўнікі скаротаў — Апісанне і кнігапіс слоўнікаў скаротаў на сайце Грамата.ру
Sokr.Ru — расшыфроўка больш 100 тыс. рускіх скаротаў.
Українські скорочення Архівавана 5 кастрычніка 2009. — расшыфроўка больш 10 тыс. украінскіх скаротаў.
Acronym Search — расшыфроўка больш 50 тыс. англійскіх скаротаў.
Abbreviations.com — расшыфроўка больш 400 тыс. англійскіх скаротаў.
Acronym Finder — расшыфроўка больш 4 млн англійскіх скаротаў.
Acronym.Net.Ru Архівавана 14 мая 2011. — Слоўнік англійскіх скаротаў
Abkuerzungen.de — Анлайнавы слоўнік нямецкіх скаротаў

[1] Трыфанаў А. Бітва за МУДО працягваецца. // Раніца. Ru, 26 лістапада, 2004.