Конь свойскі (Equus ferus caballus) — жывёла сямейства няпарнакапытных, прыручаны і адзіны падвід дзікага каня, які захаваўся (Equus ferus), вымерлы ў дзікай прыродзе. Шырока выкарыстоўваецца чалавекам да цяперашняга часу.
Конь свойскі | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Equus ferus caballus (Linnaeus, 1758) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ахоўны статус | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Распаўсюджанне
У асобных рэгіёнах конь сустракаецца ў дзікім стане. Свойскія распаўсюджаныя па ўсім краінам ва мностве парод, якія моцна адрозніваюцца па велічыні, складанні, форме галавы, колеру і г. д. і месцамі здзічэлі. У Еўропе дзікія або здзічэлыя коні — тарпаны — вадзіліся яшчэ ў першай палове мінулага стагоддзя. Здзічэлых коней сустракаў таксама Пржэвальскі ў правінцыі Гань-су.
Апісанне
Галава каня — выцягнутая, сухая, з вялікімі жывымі вачыма, шырокімі ноздрамі і вялікімі або сярэдняй велічыні завостранымі і вельмі рухомымі вушамі. У свойскіх коней вушы ўмеранай велічыні (значна меншыя за палову галавы), грыва доўгая, шыя доўгая мускулістая, тулава акругленае, хвост пакрыты доўгімі валасамі ад асновы; колер (масць) надзвычай розны: чорны, буры, руды, чалы, белы, шэры, часта з белымі плямамі на галаве і нагах; як выключэнне сустракаюцца палосы на плячах, спіне і нагах.
Скура каня тонкая і эластычная, укрытая прамым кароткім воласам (1-4 см). У ёй шмат кервовых канцоў і залоз, якія адыгрываюць важную ролю ў жыццядзейнасці арганізма, што патрабуе трымаць яе заўсёды ў чысціні. Органы дыхання і кровазвароту добра развітыя, аб'ём крыві складае 7-11 % жывой масы каня, маса лёгкіх 4,5-6,5 кг, сэрца 3,5-4,5 кг. Добра развіты адчувальнасць і слых, бачаць жа коні добра толькі на кароткай адлегласці. У коней добра развіты сківіцы, зубы (у жарабцоў 40, у кабыл 36), яны маюць аднакамерны страўнік і кароткі кішэчнік (25-39 м) з вялікай сляпой кішкой. Коні доўга і старанна перажоўваюць корм, добра змочваюць яго слінай, якой за суткі выдзяляецца да 40 л. Яны многа п'юць вады, асабліва ў гарачы час (70-80 л за суткі), параўнальна лёгка пераносяць нізкую тэмпературу, але баяцца скразнякоў, сырасці. Найбольш адчувальны да неспрыяльных умоў утрымання ногі коней.
Палавая спеласць настае ў 1-1,5 года, але ў злучку кабыл пускаюць з 3-гадовага ўзросту. Жарэбнасць цягаецца 11 мес. Двойні бываюць вельмі рэдка. Жарабяты ў першыя месяцы высысаюць за суткі 10-20 л і даюць сутачны прырост 1-2 кг. Вымя кабылы невялікае і патрабуе частага апаражнення. Таму ў першыя дні жарабя ссе маці 50-60 разоў у суткі. Маса жарабя пры нараджэнні складае каля 10 % масы маці, а да адымання павялічваецца амаль у 5 разоў. Растуць коні да 5-6 гадоў. На рабоце іх выкарыстоўваюць з 3-гадовага ўзросту. Жывуць коні да 25 гадоў і больш, але ў старасці дрэнна выкарыстоўваюць корм, працаздольнасць іх зніжаецца.
Харчаванне
Конь залічваюцца да траваедных жывёл. На пашы ён з'ядае ад 25 да 100 кг травы ў суткі. У залежнасці ад узросту і жывой масы конь выпівае ў сярэднім 30-60 літраў вады ў суткі летам і 20-25 літраў зімой. Для пражытка каню трэба 4-5 акраў зямлі, каля 2 га.
Посілак каня складаецца галоўным чынам з аўса і сена, хоць апошнім часам замяняецца саломай. Шмат разоў спрабавалі замяніць і авёс якім-небудзь іншым збожжавым кормам, але ўсе такія спробы не ўвянчаліся поспехам. Толькі ў Італіі, Іспаніі і Партугаліі, асабліва на Усходзе, ячмень з'яўляецца такім амаль выключным, як авёс, кормам каня.
Пароды
Выведзены тры асноўныя гаспадарчыя тыпы коней: верхавы, запражны і цяжкавозны. Сіла цягі каня складае 15-20 % ад яго жывой масы, часам больш, прычым у дробных коней яна адносна жывой масы большая, чым у буйных. Існуе больш за 200 парод і пародных груп коней.
Некаторыя пароды:
- Арабская парода
- Беларускі запражны конь
- Гуцульскі поні
- Ісландскі конь
- Фрызскі конь
- Першэрон
- Бельгійскі рабочы конь
Прадукты конегадоўлі
Высокая біялагічная каштоўнасць конскага мяса. Забойны выхад яго складае 52-56 %, выхад мякаці ў тушы 75-80 %. Дыетычная і харчовая годнасць каніны абумоўлена ў асноўным біялагічнай каштоўнасцю тлушчу: ён легкаплаўкі, добра ўплывае на абмен рэчываў чалавека і перашкаджае развіццю атэрасклерозу і іншых хвароб. Ужыванне конскага мяса спрыяе нейтралізацыі таксінаў туберкулёзнай палачкі. Яно выкарыстоўваецца пры вырабе каўбас. Акрамя таго, за перыяд лактацыі (6-7 мес) кабыла можа даць 1500—2500 л малака. Конскае малако ўнікальнае па сваіх якасцях. У ім мала тлушчу (1,2-2,5 %) і бялку (2-2,5 %), шмат лактозы (5-6 %), розных вітамінаў, тлушч мае бактэрыцыдныя ўласцівасці, у малацэ не адстойваецца, не збіраецца ў смятанку. Лекавыя і дыетычныя ўласцівасці малака захоўваюцца і ўзмацняюцца пры зброджванні яго спецыяльнай закваскай у кісла-малочны напітак — кумыс.
Гл. таксама
- Вазіла, апякун коней у беларускай міфалогіі
- Карабахскі конь
- Мустанг
Літаратура
- Энцыклапедыя сельскага гаспадара / Рэдкал М. А. Ткачоў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелЭн, 1993. — 736 с.: іл. ISBN 3-85700-079-3
Вікіпедыя, Вікі, кніга, кнігі, бібліятэка, артыкул, чытаць, спампоўваць, бясплатна, бясплатна спампаваць, mp3, відэа, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнак, музыка, песня, фільм, кніга, гульня, гульні, мабільны, тэлефон, Android, iOS, Apple, мабільны тэлефон, Samsung, iPhone, Xiomi, Xiaomi, Redmi, Honor, Oppo, Nokia, Sonya, MI, ПК, Інтэрнэт, кампутар
Kon svojski Equus ferus caballus zhyvyola syamejstva nyaparnakapytnyh pryruchany i adziny padvid dzikaga kanya yaki zahavaysya Equus ferus vymerly y dzikaj pryrodze Shyroka vykarystoyvaecca chalavekam da cyaperashnyaga chasu Kon svojskiNavukovaya klasifikacyyapramezhnyya rangi Damen EykaryyotyCarstva ZhyvyolyPadcarstva EymetazoiBez rangu Dvuhbakova simetrychnyyaBez rangu DrugasnarotyyaTyp HordavyyaPadtyp PazvanochnyyaInfratyp SkivichnarotyyaNadklas ChacveranogiyaKlas MlekakormyachyyaPadklas ZvyaryInfraklas PlacentarnyyaNadatrad Atrad NyaparnakapytnyyaSyamejstva KonevyyaPadsyamejstva Tryba Rod Vid Padvid Kon svojskiMizhnarodnaya navukovaya nazvaEquus ferus caballus Linnaeus 1758 Ahoyny statusVyklikayuc najmenshyya ascyarogi IUCN 3 1 Least Concern Sistematyka na VikividahVyyavy na VikishovishchyITIS 180691NCBI 9796EOL 328648Koni taksama vykarystoyvayucca y takih vidah sportu yak pola RaspaysyudzhanneU asobnyh regiyonah kon sustrakaecca y dzikim stane Svojskiya raspaysyudzhanyya pa ysim krainam va mnostve parod yakiya mocna adroznivayucca pa velichyni skladanni forme galavy koleru i g d i mescami zdzicheli U Eyrope dzikiya abo zdzichelyya koni tarpany vadzilisya yashche y pershaj palove minulaga stagoddzya Zdzichelyh konej sustrakay taksama Przhevalski y pravincyi Gan su ApisanneGalava kanya vycyagnutaya suhaya z vyalikimi zhyvymi vachyma shyrokimi nozdrami i vyalikimi abo syarednyaj velichyni zavostranymi i velmi ruhomymi vushami U svojskih konej vushy ymeranaj velichyni znachna menshyya za palovu galavy gryva doygaya shyya doygaya muskulistaya tulava akruglenae hvost pakryty doygimi valasami ad asnovy koler masc nadzvychaj rozny chorny bury rudy chaly bely shery chasta z belymi plyamami na galave i nagah yak vyklyuchenne sustrakayucca palosy na plyachah spine i nagah Skura kanya tonkaya i elastychnaya ukrytaya pramym karotkim volasam 1 4 sm U yoj shmat kervovyh kancoy i zaloz yakiya adygryvayuc vazhnuyu rolyu y zhyccyadzejnasci arganizma shto patrabue trymac yae zaysyody y chyscini Organy dyhannya i krovazvarotu dobra razvityya ab yom kryvi skladae 7 11 zhyvoj masy kanya masa lyogkih 4 5 6 5 kg serca 3 5 4 5 kg Dobra razvity adchuvalnasc i slyh bachac zha koni dobra tolki na karotkaj adleglasci U konej dobra razvity skivicy zuby u zharabcoy 40 u kabyl 36 yany mayuc adnakamerny straynik i karotki kishechnik 25 39 m z vyalikaj slyapoj kishkoj Koni doyga i staranna perazhoyvayuc korm dobra zmochvayuc yago slinaj yakoj za sutki vydzyalyaecca da 40 l Yany mnoga p yuc vady asabliva y garachy chas 70 80 l za sutki paraynalna lyogka peranosyac nizkuyu temperaturu ale bayacca skraznyakoy syrasci Najbolsh adchuvalny da nespryyalnyh umoy utrymannya nogi konej Palavaya spelasc nastae y 1 1 5 goda ale y zluchku kabyl puskayuc z 3 gadovaga yzrostu Zharebnasc cyagaecca 11 mes Dvojni byvayuc velmi redka Zharabyaty y pershyya mesyacy vysysayuc za sutki 10 20 l i dayuc sutachny pryrost 1 2 kg Vymya kabyly nevyalikae i patrabue chastaga aparazhnennya Tamu y pershyya dni zharabya sse maci 50 60 razoy u sutki Masa zharabya pry naradzhenni skladae kalya 10 masy maci a da adymannya pavyalichvaecca amal u 5 razoy Rastuc koni da 5 6 gadoy Na raboce ih vykarystoyvayuc z 3 gadovaga yzrostu Zhyvuc koni da 25 gadoy i bolsh ale y starasci drenna vykarystoyvayuc korm pracazdolnasc ih znizhaecca HarchavanneKon zalichvayucca da travaednyh zhyvyol Na pashy yon z yadae ad 25 da 100 kg travy y sutki U zalezhnasci ad uzrostu i zhyvoj masy kon vypivae y syarednim 30 60 litray vady y sutki letam i 20 25 litray zimoj Dlya prazhytka kanyu treba 4 5 akray zyamli kalya 2 ga Posilak kanya skladaecca galoynym chynam z aysa i sena hoc aposhnim chasam zamyanyaecca salomaj Shmat razoy sprabavali zamyanic i avyos yakim nebudz inshym zbozhzhavym kormam ale yse takiya sproby ne yvyanchalisya pospeham Tolki y Italii Ispanii i Partugalii asabliva na Ushodze yachmen z yaylyaecca takim amal vyklyuchnym yak avyos kormam kanya ParodyVyvedzeny try asnoynyya gaspadarchyya typy konej verhavy zaprazhny i cyazhkavozny Sila cyagi kanya skladae 15 20 ad yago zhyvoj masy chasam bolsh prychym u drobnyh konej yana adnosna zhyvoj masy bolshaya chym u bujnyh Isnue bolsh za 200 parod i parodnyh grup konej Nekatoryya parody Arabskaya paroda Belaruski zaprazhny kon Guculski poni Islandski kon Fryzski kon Persheron Belgijski rabochy konPradukty konegadoyliVysokaya biyalagichnaya kashtoynasc konskaga myasa Zabojny vyhad yago skladae 52 56 vyhad myakaci y tushy 75 80 Dyetychnaya i harchovaya godnasc kaniny abumoylena y asnoynym biyalagichnaj kashtoynascyu tlushchu yon legkaplayki dobra yplyvae na abmen rechyvay chalaveka i perashkadzhae razviccyu aterasklerozu i inshyh hvarob Uzhyvanne konskaga myasa spryyae nejtralizacyi taksinay tuberkulyoznaj palachki Yano vykarystoyvaecca pry vyrabe kaybas Akramya tago za peryyad laktacyi 6 7 mes kabyla mozha dac 1500 2500 l malaka Konskae malako ynikalnae pa svaih yakascyah U im mala tlushchu 1 2 2 5 i byalku 2 2 5 shmat laktozy 5 6 roznyh vitaminay tlushch mae bakterycydnyya ylascivasci u malace ne adstojvaecca ne zbiraecca y smyatanku Lekavyya i dyetychnyya ylascivasci malaka zahoyvayucca i yzmacnyayucca pry zbrodzhvanni yago specyyalnaj zakvaskaj u kisla malochny napitak kumys Gl taksamaPashtovaya marka Belarusi Gabelen Koniki 1997Vazila apyakun konej u belaruskaj mifalogii Karabahski kon MustangLitaraturaEncyklapedyya selskaga gaspadara Redkal M A Tkachoy gal red i insh Mn BelEn 1993 736 s il ISBN 3 85700 079 3